Ćwiczenie 4
Konfiguracja studia nagrań do nagrania głosu lektora
Opracowanie: dr inż. Piotr Odya1. Ustawienie mikrofonów
Nagranie głosu lektora jest najprostszym zadaniem, z którym powinien poradzić sobie realizator dźwięku. Nie oznacza to jednak, że nagranie takie nie wymaga od realizatora wiedzy i przygotowań.
Przede wszystkim należy zdać sobie sprawę z charakterystyki kierunkowości dźwięków wydawanych przy mówieniu. Charakterystyka ta zależy od rodzaju zgłosek. Zgłoski zawierające wysokie tony jak np. I, S - będą słyszane lepiej przed mówcą niż za nim, podczas gdy zgłoski o tonach niskich jak np. U, W - mają charakterystykę prawie bezkierunkową. Na rys. 1 i 2 przedstawiono charakterystyki kierunkowości dźwięków mowy o różnych częstotliwościach.
Rys. 1. Charakterystyki kierunkowości dźwięków mowy w płaszczyźnie poziomej dla częstotliwości 400 Hz, 1000 Hz i 4000 Hz
Należy pamiętać również, że każdy głos ma swoją naturalną barwę dźwięku, odmienną od innych głosów. Tak bowiem jak nie ma dwóch jednakowych odcisków palców, tak nie ma dwóch jednakowych głosów. Tę odmienność barwy dźwięku powinien wiernie przekazać mikrofon. W warunkach radiowych wymagane jest również, aby wypowiadane przez spikera słowa miały możliwie największą zrozumiałość.
Mikrofon może być ustawiony na stole lub zawieszony na pewnej wysokości nad stołem, zależnie od właściwości akustycznych studia, liczby wykonawców itp. Lektor
KATEDRA SYSTEMÓW MULTIMEDIALNYCH
T
ECHNIKA REJESTRACJI SYGNAŁÓW
powinien mówić wprost do mikrofonu, nigdy zaś nie powinien trzymać głowy pochyło, co niestety często zdarza się u początkujących spikerów i lektorów. Wówczas bowiem zostają wprowadzone do toru mikrofonowego zniekształcenia wywołane interferencją dźwięku bezpośredniego i dźwięków odbitych. Ponadto mogą być wprowadzone dalsze zniekształcenia z uwagi na to, że wyższe częstotliwości są bardziej odbijane niż niskie.
Rys. 2. Charakterystyki kierunkowości dźwięków mowy w płaszczyźnie pionowej dla częstotliwości 400 Hz, 1000 Hz i 4000 Hz
Kartki z czytanym tekstem nie powinny przesłaniać bezpośredniej drogi między ustami mówiącego i mikrofonem. Przy pracy takiej powstają bowiem silne zniekształcenia, wskutek selektywnego tłumienia wysokich częstotliwości. Trudności, o których była mowa mogą być w dużym stopniu usunięte przez położenie tekstu na specjalnym. Przykłady poprawnego niepoprawnego czytania/mówienia do mikrofonu zawarto na rys. 3.
Rys. 3. Poprawne i niepoprawne ustawienie lektora względem mikrofonu
Typowo w studiach spikerskich wystarcza w zupełności jeden mikrofon. Jeśli stosuje się drugi mikrofon, to tylko z uwagi na bezpieczeństwo ruchu. W takim przypadku obydwa mikrofony ustawione są obok siebie i umocowane przeważnie na jednej podstawie. W większości są to mikrofony typu dynamicznego.
W przypadku, gdy w rozmowie uczestniczy więcej osób, dobór mikrofonów będzie zależał od liczby rozmówców oraz warunków akustycznych studia. Przy dwóch osobach i studiu o dobrej akustyce (nieprostopadłościenny kształt studia, dobra izolacja akustyczna) można użyć jednego mikrofonu pojemnościowego o charakterystyce ósemkowej. Przy większej liczbie osób można użyć mikrofonu o charakterystyce dookólnej. Można także użyć odrębnych mikrofonów dla kolejnych mówców, ale należy uważać na niebezpieczeństwo powstania filtracji grzebieniowej. Stąd też najczęściej każdej osobie obecnej w studiu ustawia się odrębny mikrofon dynamiczny.
W studiach spikerskich zdarza się czasem, że głos spikera jest nieco syczący. Zjawisko takie powstawać może m.in. wskutek występowania szkodliwych drgań własnych
wymawiane spółgłoski powodują, że mowa brzmi za ostro. Wady te można wyeliminować, stosując zamiast zwykle używanego w studio spikerskim mikrofonu dynamicznego cewkowego, mikrofon wstęgowy, odchylany nieco do tyłu. Podobny efekt można również uzyskać w przypadku odchylenia od osi dynamicznego mikrofonu o charakterystyce kardioidalnej. Wykorzystuje się fakt większego tłumienia wyższych częstotliwości przy odchylaniu mikrofonu od osi.
Pamiętać przy tym należy, że w celu lepszego wymieszania energii akustycznej w studio spikera, nie należy mikrofonu i spikera kierować równolegle do ścian, lecz zawsze nieco ukośnie.
Należy wybrać w studio miejsce na umieszczenie stołu spikera, w którym zjawisko występowania szkodliwych drgań własnych i fal stojących jest najmniejsze.
Powierzchnia stołu powinna być przykryta materiałem dźwiękochłonnym, aby nie dopuszczać do oddziaływania fal odbitych na mikrofon. Dobre wyniki uzyskuje się również wykonując część powierzchni stołu w formie siatki, dzięki czemu zapobiega się oddziaływaniu fal odbitych na mikrofon, bez potrzeby pokrywania jej materiałem dźwiękochłonnym. Materiał taki może znajdować się pod blatem stołu.
W małych studiach spikerskich czy odczytowych, gdzie zwiększenie odległości spowodowałoby brzmienie bardzo nienaturalne z powodu bliskości ścian studia i mikrofonu, najbardziej pożądane jest zawieszenie mikrofonu nad stołem. Ten sposób umieszczenia mikrofonu nadaje się bardzo dobrze również w przypadku, gdy przy jednym stole współpracuje ze sobą dwóch spikerów lub lektorów. Przy takim umieszczeniu zyskuje się ponadto pełna swobodę pracy na stole i zabezpiecza się mikrofon przed ewentualnymi zakłóceniami, pochodzącymi od przypadkowych wibracji stołu w czasie pracy.
W przypadku standardowego ustawienia mikrofonu na mównicy powstają interferencje spowodowane nakładaniem się fali akustycznej bezpośredniej i odbitej od blatu. W efekcie następuje zniekształcenie charakterystyki częstotliwościowej (rys. 4 A). Można się przed tym zabezpieczyć umieszczając mikrofon jak na rys. 4 B.
Rys. 4. Zobrazowanie problemu interferencji dźwięku przy wykorzystaniu mikrofonu ustawionego na mównicy: (A) – typowe ustawienie mikrofonu; (B) – rozwiązanie
zapobiegające interferencjom
Rozpatrując przypadek mikrofonu na statywie można zauważyć, że w miarę oddalanie się osoby mówiącej, zjawisko interferencji ulega nasileniu. Związane jest to ze zmniejszaniem różnicy dróg między dźwiękiem bezpośrednim, a odbitym (rys. 5).
Rys. 5. Zobrazowanie problemu interferencji dźwięku przy umieszczeniu mikrofonu na statywie
Kolejnym sposobem minimalizacji efektu interferencji jest umiejscowienie mikrofonu na odpowiedniej wysokości (rys 6). Wpływa to bowiem na zmianę różnicy dróg fali dźwiękowej bezpośredniej i odbitej.
Rys. 6. Zobrazowanie problemu interferencji dźwięku przy umieszczeniu mikrofonu na różnej wysokości
Powyższe rozwiązania stosuję się także w studiach lektorskich. Na rys. 7 przedstawiono efekty różnego umiejscowienia mikrofonów na stole w studiu emisyjnym.
Mikrofony na stołach umieszcza się na specjalnych krótkich statywach (rys. 8), które umożliwiają odpowiednie ustawienie mikrofonu w stosunku do ust spikera (osoby mówiącej). Wykorzystanie takiego statywu na stole obarczone jest wspomnianymi powyżej wadami, jednak jest rozwiązaniem często stosowanym w rozgłośniach radiowych.
Innymi statywami, na których umieszcza się mikrofony w studiach emisyjnych są statywy zwane „żurawiami” (rys. 9), które umożliwiają umocowanie mikrofonów nad osobą mówiącą. Statyw taki zajmuje dużo miejsca, ale umożliwia dokładne ustalenie położenie
umocowania mikrofonu wykorzystać statyw zamocowany w suficie, ale wtedy trzeba pamiętać o ewentualnym przenoszeniu się drgań z sufitu na ramię podtrzymujące mikrofon. Oba typy mocowań mikrofonów odnoszą się do opisanych jako zamocowanie od góry, czyli posiadają te same zalety. W studiach emisyjnych wykorzystuje się także zwykłe stojące statywy, które mogą mieć różną budowę. Statywy takie stawia się blisko stołu, wokół którego toczy się dyskusja – ukierunkowując mikrofony na usta rozmówców.
Rys. 7. Zobrazowanie problemu interferencji dźwięku przy umieszczeniu mikrofonu na stole
Rys. 8. Krótki statyw stołowy Rys. 8. Statyw "żuraw"
Dodatkowo, aby pozbyć się wibracji przenoszonych z podłogi lub sufitu na mikrofon stosuje się specjalne mocowania mikrofonów i statywów. Do mocowania mikrofonów w statywach zamiast zwykłej plastykowej klamry stosuje się mocowanie w specjalnym gumowy koszyku (rys. 9), który minimalizuje drgania przychodzące poprzez ramię statywu. Koszyki takie stosuje się zarówno w studiach, jak i przy realizacji programów w plenerze np.: udźwiękawianie filmów. Oprócz takiego koszyka spotkać można w studiach specjalne elastyczne podkłady pod nogi statywów, które mają za zadanie minimalizację drgań pochodzących z podłogi.
Rys. 9. Koszyk gumowy do mocowania mikrofonu
Nagrania mowy, o ile nie wymaga się efektów specjalnych, dokonywane są zawsze w bliskiej odległości. Przy odległościach 10-20 cm od mikrofonu uzyskuje się bardzo bezpośrednie - intymne nagranie mowy. Należy przy tym zwrócić szczególną uwagę na to, że mikrofony kierunkowe powodują ogólnie znaczne podkreślenie niskich tonów przy tak niewielkiej odległości osoby mówiącej (tzw. efekt zbliżeniowy – rys. 10). Jeżeli ten efekt jest niepożądany, to należy zastosować albo mikrofon o charakterystyce dookólnej, albo włączyć istniejący w przypadku wielu mikrofonów kierunkowych regulator niskich częstotliwości służący do niwelowania niskich tonów. Zwiększając odległość mówca-mikrofon, uzyskuje się pewną przestrzenność nagrania, która może być koniecznie wymagana dla dramatycznych efektów dźwiękowych.
Rys. 10. Ilustracja zjawiska efektu zbliżeniowego
W praktyce głos lektora przeplatany jest bardzo często z muzyką. Tego typu łączenie głosu i muzyki jest często realizowane "na żywo" i przez to nie ma możliwości jego poprawienia na etapie montażu. Czynniki te decydują o stopniu trudności realizacji, wymagając od realizatora dużej wprawy, refleksu i doświadczenia.
Przy realizacji audycji łączącej głos i muzykę należy zwrócić szczególną uwagę na następujące czynniki decydujące o poprawności nagrania:
przy nagraniu słowa na muzyce, na właściwy moment rozpoczęcia poszczególnych
sygnałów (wejście we frazę, lub takt) oraz zachowanie odpowiednich proporcji dynamicznych słowa i muzyki, determinowanych typem całej audycji, samej zapowiedzi, czy rodzajem utworu muzycznego. Inaczej bowiem osiągamy tempo audycji lub jej formę, gdy mamy do czynienia z komunikatem, audycją poetycką czy tylko z czołówką audycji.
przy nagraniu audycji składającej się na przemian ze słowa i muzyki na odpowiednie
proporcje słowa i muzyki zależnie od rodzaju audycji (literacka, informacyjna, reklamowa, typowo muzyczna, poetycka).
2. Konfiguracja studia
Zajęcia odbywają się w sali 728 wyposażonej w liczny sprzęt foniczny i wizyjny. W kontekście realizacji niniejszego ćwiczenia należy zwrócić szczególną uwagę na konsoletę oraz możliwe jej połączenia z komputerem. Komputer jest wyposażony w trzy karty dźwiękowe:
Terratec EWS88T – połączona z konsoletą za pomocą złącza SPDIF, karta
wykorzystywana przede wszystkim do tworzenia dźwięku wielokanałowego, dzięki ośmiu wejściom/wyjściom analogowym;
RME Hammerfall DSP Digiface – połączona z konsoletą za pomocą dwóch złącz ADAT
(w sumie 16 kanałów), karta wykorzystywana do wielośladowej rejestracji dźwięku;
Asus Xonar D2 – brak bezpośredniego połączenia z konsoletą, karta wykorzystywana w
przypadku odtwarzania materiału wizyjnego z dźwiękiem wielokanałowym.
W celu umożliwienia przesyłania dźwięku i obrazu między poszczególnymi urządzeniami w studiu, zostało ono wyposażone w dwa systemy krosownic. Jedną elektroniczną krosownicę wizyjno-foniczną firmy Extron oraz dwie manualne krosownice foniczne. Na rys. 11 przedstawiono zdjęcie zestawu krosownic, a schematy połączeń między urządzeniami przedstawiono na rys. 12 i 13.
Rys. 11. Zestaw krosownic wykorzystywanych w sali 728.
3. Zadania
1. Zapoznać się z funkcjonowaniem połączeń w sali 728. 2. Zapoznać się z działaniem różnego rodzaju mikrofonów.
3. Dokonać nagrania głosu poszczególnych osób z grupy laboratoryjnej za pomocą różnych mikrofonów.
4. Sprawozdanie
1. Krótko scharakteryzować zalety i wady oraz możliwości poszczególnych mikrofonów. 2. Narysować schemat ilustrujący połączenia między urządzeniami wykorzystywanymi w
trakcie zajęć.
3. Opisać problemy, które pojawiły się w trakcie zajęć.
5. Literatura
Materiały do wykładu z TRS i Technologii studyjnej
Miszczak S., Rozgłośnie radiowe, Wydawnictwa Komunikacyjne, Warszawa, 1959.
Miszczak S., Teoretyczne zasady reżyserii dźwięku w radiofonii i telewizji, WRT, Warszawa, 1976.
Eargle J., The Microphone Handbook, Elar Publishing, Plainview, New York, 1982. Davis G., Jones R., Sound Reinforcement Handbook, Hal Leonard, 1989.
A Sony DV B SONY MON C SONY HDD D E SVHS JVC F G DVD pioneer H Wzm yamaha I HD DVD J BLURAY Euro Li ne 3 in /ou t A v 1 in /ou t E ur o in /ou t L ine 1 in /ou t A v 1 in /ou t A v 2 i n 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 3 4 5 6 7 8 Composit YUV HDMI Digital audio Audio Video switcher In Out Projektor Krosownica 1 audio Krosownica 2 audio 1 2 3 4 5 1 2 9/10 2 Komp L ine o u t L in e 4 in A B Li n e 2 ou t Li ne 4 in Li n e o ut Li ne in L ine o u t L ine in Li n e o ut DV D
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 PC Mont 1 L out A B PC Mont 1 R out PC Mont 2 L out 01V monit L out H CD L in PC AUD AS L in PC AUD AS R in WZM SAMS L in WZM SAMS R in 01V 15 in 01V 13 in 01V 14 in 01V 16 in STUD LINIA AUX 1 STUD LINIA AUX 2 01V 2TR L out 01V 2TR R out I DIGI out J DIGI out H CD DIGI in A B PC Mont 2 R out CD L out CD R out H CD R in H MD L in H MD R in F DIGI out G DIGI out C DIGI out H DVD DIGI in 01V monit R out KROS VID 8 L out KROS VID 8 R out PC AUD MO L out PC AUD MO R out STUD LINIA 13 STUD LINIA 14 STUD LINIA 15 STUD LINIA 16 01V AUX 1 PC AUD AS L out PC AUD AS R out PC AUD AS Ls out PC AUD AS Rs out PC AUD AS C out PC AUD AS Sw out PC AUD AS Lsb out PC AUD AS Rsb out PC AUD AS DIGI out PC AUD EWS DIGI out PC AUD EWS DIGI in PC AUD EWS DIGI in I L out I R out I Ls out I Rs out I C out I Sw out I Lsb out I Rsb out PC AUD EWS DIGI in PC AUD EWS DIGI in PC AUD EWS R in PC AUD EWS L in PC AUD EWS Rs in PC AUD EWS Ls in PC AUD EWS Sw in PC AUD EWS C in PC AUD EWS Rsb in PC AUD EWS Lsb in PC AUD EWS R out PC AUD EWS L out PC AUD EWS Rs out PC AUD EWS Ls out PC AUD EWS Sw out PC AUD EWS C out PC AUD EWS Rsb out PC AUD EWS Lsb out H MULT CHAN R in H MULT CHAN L in H MULT CHAN Rs in H MULT CHAN Ls in H MULT CHAN Sw in H MULT CHAN C in H MULT CHAN Rsb in H MULT CHAN Lsb in J J J J J J J J 01V 96 DIGI out 01V 96 DIGI in PC AUD EWS DIGI in
