Wincenty Urban
Wykłady teologiczne we Wrocławiu
w latach 1945-1970
Studia Theologica Varsaviensia 10/2, 283-290
S tu d ia Theol. Vars. 10 (1972) nr 2.
W IN C E N TY U R B A N
W YKŁADY TEO LOG ICZNE W E W EOCŁAW IU
W LA TA C H 1945— 1970
Wrocław był niewątpliwie bardzo żywym ośrodkiem nauko wym na polu teologicznym przed rokiem 1945. Działalność Wy działu Teologicznego należała do czołowych. Niektórzy profeso rowie zdołali zyskać w świecie naukowym imię o europejskiej sławie. Erich K l e i n e i d a m w wydanej w Kolonii w 1961 roku książce pt. Die katholisch-theologische Fakultät der Universität
Breslau 1811—1945, s. 121, zaznaczył, że z chwilą opuszczenia Wro
cław ia przez profesorów teologii w 1945 roku przed nadchodzącym oblężeniem m iasta nastąpił das Ende der katholisch-theologischen
Fakultät der Universität Breslau.
Z drugiej strony nie wolno nam zapomnieć, że w tymże roku
(1945) w wyniku zwycięstwa i zmian politycznych uniwersyteckie ośrodki, promieniujące na byłych wschodnich rubieżach polskich, przeniosły się na Ziemie Odzyskane z W ilna i Lwowa i rozpo częły intensywną działalność, pragnąc wyrównać straszliwe straty i w yrwy dokonane w nauce polskiej przez przemoc okupacji. Nie zaniedbano też w powojennej rzeczywistości ze strony polskiej starań o reaktywow anie wydziału we Wrocławiu. Myślano wtedy szczerze, mimo wielkich zniszczeń i trudności m aterialnych, o stwo rzeniu w nadodrzańskiej stolicy dolnośląskiej „promieniującego ośrodka naukowego”. Wnet po ustaniu zmagań wojennych, bo już w czerwcu 1945 roku, przybył do Wrocławia ks. prof. Józef U m i ń s k i , m ający we Lwowie katedrę historii Kościoła w Pol sce, a wówczas pracujący w Kielcach. Naukowe życie teologiczne bynajm niej nie zamarło. Początki jego były początkowo skromne, ale świadczą o zdecydowanej wioli tworzenia i szukania sposobów rozwiązania trudności.
2 8 4 W I N C E N T Y U R B A N [ 2 ] Przejawem życia naukowo-teologicznego we Wrocławiu od 1945 roku były wykłady teologiczne. W okresie dwudziestopięciolecia dadzą się zauważyć w nich trzy zasadnicze momenty. Do pierw szych wykładów należy zaliczyć prelekcje wygłaszane na sesjach kurialnych z inicjatyw y ówczesnego A dm inistratora Apostolskiego, ks. Karola M i 1 i к a. Do nich należy wykład ks. Wincentego U r- b a n a pt. Sprawność organizacyjna pierwotnych chrześcijan
w prześladowaniach oraz Kościoły na Ostrowiu Tum skim we Wro cławiu. Wykłady te wydrukowano później w organie A dm inistra
cji Apostolskiej Dolnego Śląska — Wiadomości Kościelne 1948, n r 6—7 s. 161—171. Drugim stadium wykładów teologicznych we W rocławiu były prelekcje profesorów Sem inarium Duchowne go, jakie się odbywały po jego otwarciu w 1947 roku. Do pierw szych prelegentów należał ks. prof. Józef Umiński z głośnym wów czas wykładem o obrządku słowiańskim w pierwotnej Polsce, da lej o. A lbert W o j t c z a k , franciszkanin i inni. Trzecie stadium rozpoczęło się w 1957 roku, kiedy to z inicjatywy ks. arcybiskupa Bolesława K o m i n k a , w ram ach Polskiego Towarzystwa Teolo gicznego, zainicjowano wykłady z różnych dziedzin teologicznych. W ykłady te trw ają do dziś. W 1961 roku na sesjach Rady Peda gogicznej w Sem inarium Duchownym zaczęto mieć jeszcze specjal ne wykłady.
W niniejszym artykule pragnę przypomnieć szczególniej wykła dy teologiczne z tego trzeciego stadium.
Pierwszy wykład w tym okresie wygłosił znany i zasłużony biblista polski, śp. ks. prof. Aleksy К 1 a w e к pt. Pół wieku ba
dań biblijnych. Prelekcja m iała miejsce w 1957 roku. Prelegent
ze znakomitą znajomością zagadnienia przedstawił wspaniały po stęp i rozwój studiów biblijnych w katolickim świecie i w Polsce. W tym samym roku ks. prof. Jan D r o z d podzielił się swymi przeżyciami i wynikami naukowych badań z zakresu palestynolo- gii w prelekcji pt. Wrażenia z podróży do Ziemi Świętej.
Po tych początkowych usiłowaniach od 1958 roku wykłady teologiczne we Wrocławiu odbywały się systematycznie raz w m ie siącu, w każdą drugą środę, z w yjątkiem miesięcy wakacyjnych i zyskały sobie prawo obywatelstwa wśród duchowieństwa, które przyjm uje je z wielkim zadowoleniem i życzliwością.
W ykłady teologiczne we W rocławiu podejmowały głównie siły miejscowe. Korzystano również niekiedy z innych środowisk na ukowych w Polsce, zwłaszcza z Krakowa i Warszawy oraz Nysy.
Pod względem 'tematycznym większość wykładów poświęcono w omawianym okresie 1945—1970 zagadnieniom biblijnym . O te matyce biblijnej odbyło się 18 wykładów, mianowicie ks. prof. Ludwik S t e f a n i a k omówił Kierunki nurtujące współczesną
biblistykę. W ykład jego odbył się w 1958 roku. Ks. prof. Jan
D r o z d mdał dwa wykłady w 1959 roku, mianowicie jeden na te m at — Znaczenie słów konsekracyjnych ze stanowiska egzegetycz-
nego, a drugi — Ostatnia wieczerza — ofiara. W I960 roku ks.
Drozd miał prelekcję pt. Sens pełniejszy w Piśmie Ś w iętym na tle
encykliki „Divino afflante Spiritu”. Ks. Jan Ś l i w a zajął się
w 1961 roku tematem: Co nam mówią „peszer” Habakuka z Qum-
ran? Ks. Zbigniew K a z n o w s k i w 1963 roku przedstawił za
gadnienie pt. Człowiek w ujęciu Starego Testamentu. Tenże pre legent w 1965 roku przedstaw ił pracę pt. Problem rodzajów lite
rackich a ostatnia instrukcja Komisji Biblijnej. Ks. prof. Jan Drozd
■omówił w tymże roku Mesjanizm pozabiblijny w ewangeliach. W 1967 roku ks. Michał C z a j k o w s k i wystąpił z wykładami: No
wa egzegeza w starych murach oraz Exusia tois antropois (Mt 9, 8).
Po nim wypowiedział się w 1967 roku ks .prof. Bolesław K a ł u ż a w dwóch wykładach, mianowicie Natchnienie biblijne w świetle
konstytucji dogmatycznej „De Divina revelatione” oraz Tame w izraelskim ustawodawstwie kulturowym. W tym ostatnim w y
kładzie ks. Kałuża zajął się „nieczystością” rytualną. W 1968 roku z wykładami biblijnym i wystąpił ks. Michał C z a j k o w s k i pt.
Wniebowstąpienie Pańskie oraz ks. prof. Janusz C z e r s k i —
Chrystocentryzm Kościoła w ewangelii św. Mateusza. Ks. prof.
W ładysław S m e r e k a mówił w 1969 roku na tem at Czy św.
Jan Chrzciciel, św. Jan Apostoł i św. Paweł byli w Qumran? Trze
ba jeszcze tu wymienić wykład ks. prof. Jana Ś l i w y pt. Po
wstanie chrześcijaństwa na tle Toldoth Jeszu oraz ks. S m e r e k i
na tem at Element śledczy w procesie Chrystusa Pana. O w ykła dzie w 1957 roku ks. prof. KlaWka i Drozda była już powyżej mowa.
Z zakresu teologii dogmatycznej wygłoszono 17 wykładów. I tak w 1958 roku ks. prof. Eugeniusz T o m a s z e w s k i mówił na te m at Początki chrześcijaństwa w świetle manuskryptów z Qumran. Ks. prof. Stanisław M i e r z w a przedstawił pracę pt. Najświęt
sza Maria Panna w ekonomii naszego zbawienia w świetle najnow szych kierunków mariologicznych. W 1959 roku ks. E. T o m a
s z e w s k i wygłosił wykład pt. Problem chrystologiczny w w y
kładach w Seminariach Duchownych. W następnym roku ks. E.
Tomaszewski omówił Początki chrześcijaństwa w świetle najnow
2 8 6 W I N C E N T Y U R B A N [41
1959 roku Macierzyństwo duchowe Najświętszej Marii Parmy. Tenże prelegent wystąpił z wykładem Kongres Mariański w Czę
stochowie w 1960 roku, a następnie przedstawił pracę: Pojęcie i istota duchownego macierzyństwa Najświętszej Marii Panny.
W 1961 roku ks. prof, Józef M a t l a k referował pracę pt. Próby
nowej definicji sakramentów.
Ks. prof. Stanisław S z y m e c k i w 1962 roku omówił Obecne
kierunki studiów teologicznych we Francji. Ks. E. Tomaszewski
dał bardzo wnikliwy wykład pt. Wybrane zagadnienia eklezjolo-
giczno-duszpasterskie w świetle współczesnych myśli teologicz nych. Ks. Tadeusz R y b a k przedstaw ił pracę: Rzut oka na ekle zjologię X V I wieku w Polsce. Ks. arcybiskup Bolesłaiw: K o m i
n e k wygłosił dwa wykłady: Kościół w dzisiejszym świecie oraz
Trudności soborowe z XIII schematem o Kościele. Na tem at Pra wa i obowiązki ludzi świeckich w Kościele mówił ks. prof. Julian
M i c h a l e c . Temat Szczególna pozycja i rola Kościoła w historii
zbawienia był przedmiotem prelekcji ks. Mierzwy w 1967 roku.
W 1968 roku ks. Mierzwa podzielił się wynikami pracy na tem at
Pozycja i funkcja ludzkości pozachrześcijańskiej w historii zba wienia. W 1969 roku przedstawiono dwie ртасе z zakresu dogma
tyki. Ks. Andrzej B a r d e c k i wygłosił wykład pt. Przełom
w Kościele posoborowym, a ks. Roman R o g o w s k i m iał p re
lekcję pt. Eklezjalny charakter sakramentu pokuty.
W porównaniu z powyższymi zainteresowaniami mniej było w y kładów z teologii moralnej. W tej dziedzinie ks. kan. Jan S i m o - n i mówił O charakterze i jego definicji, ks. prof. Stanisław1 W i- t e к Współczesne kierunki i pun kty zapalne teologii moralnej
w Polsce oraz Jakie wymagania stawia się obecnie podręcznikowi teologii moralnej, ks. Simon,i — Kwestia podręcznika do etyki dla młodzieży szkolnej, ks. Zdzisław S e r e m a k — Miłość Chry stusa celem ostatecznym życia chrześcijanina — szkic z zakresu teologii moralnej fundamentalnej.
Żywym zainteresowaniem cieszyły się wykłady apologetyczne. Na tym odcinku podzielił się wynikami swych dociekań ks. prof. Tadeusz K ł a k w wykładzie pt. Metody badań przeżyć i poglą
dów religijnych młodzieży. Ks. prof. E. Tomaszewski przedstawił
pracę pt. Dyskusja nad problemem: Jezus historyczny a Chrystus
wiary. Ks. prof. Wiesław G a w l i k wystąpił z wykładem pt. A n toine de Saint Exupery w poszukiwaniu Boga oraz miał wykład na
tem at Poznania Boga przez sumienie u Newmana.
Z wykładem liturgicznym wystąpił zamiłowany znawca tego przedmiotu — ks. biskup Andrzej W r o n k a , pt. Królewskość
omówił tem at Stosunek posoborowej odnowy liturgicznej do ascezy
chrześcijańskiej.
W życiu i pracy kapłańskiej -niezmiernie ważną rolę zajm uje i spełnia ascetyka. Tym zainteresowaniom poświęcano we W rocła wiu również pewine wykłady. Ks. kan. Julian B o l e k zajął się te matem Miłość jako principium powołania kapłańskiego. Ks. biskup Paweł L a t u s e k przedstawił tem at Problemy wychowawcze
współczesnego kapłana, a ks. M arian W i e r t e 1 а к pt. Pierwiastki humanistyczne i duchowe w pedagogii św. Jana Bosco. Cnoty ka
płana według ks. biskupa Józefa Pelczara naszkicował ks. W enan- cjusz Ró g . O wychowaniu kleryków do kapłaństwa miał wykład ks. Stanisław P i e t r a s z k o .
Szereg interesujących wykładów z praw a kanonicznego roz począł swą prelekcją w1 1958 roku prof. Jakub S a w i c k i pt. Kie
runki rozwojowe polskiej kanonistyki 1918—1957. Drugim w ykła
dowcą był znakomity znawca praw a kościelnego i wnikliwy ba dacz, ks. prof. Michał W y s z y ń s k i . Pierwszy wykład wygłosił on pt. Geneza podstawowych elementów obowiązującego dziś ka
nonicznego prawa zwyczajowego. Po tym wykładzie, następne pt.: Czy Bartolusowe „statutum consuetudo” miało wpływ na polskie prawo, Z powodu projektu rozszerzenia przeszkody m,ałżeńskiej z błędu, Chrzest Polski w świetle wytycznych misyjnych dla Sło wian, Zaślubiny Najświętszej Marii Panny w świetle ostatnich ba dań, Kościół jako instytucja prawna, Koncepcja chrześcijańska pra wa naturalnego w kodyfikacji justyniańskiej, De nuptiis secundis.
Większość tych prac ukazała się drukiem.
Ks. prof. Joachim B a r w 1958 roku przedstawił pracę pt.
Polskie procesy kanonizacyjne i beatyfikacyjne w tysiącleciu. Ks.
prof. Józef M a r e k wygłosił od 1965 roku prelekcje na następu- pujące tematy: Zmiana obrządku w świetle nowej kodyfikacji dla
kościoła wschodniego, Prawo małżeńskie w świetle nowej kodyfi kacji dla Kościoła wschodniego, Czas udzielania święceń w usta wodawstwie Kościoła zachodniego. Ks. biskup Paweł Latusek omó
wił Projekt egzaminów wikariuszowskich. Tematem, jaki omówił w 1965 roku ks. Stanisław C a ł y , był Kułt relikwii świętych
■w ustawodawstwie Kościoła katolickiego. Ks. Teodor S a w k a wy
głosił w 1966 roku wykład pt. Czas odprawiania Mszy śiuiętej
w Kościele pierwotnym (do edyktu mediolańskiego 313 r.) oraz Odnoszenie się do akatolików wschodnich w świetle II Soboru Wa tykańskiego. Ks. prof. Feliks K o k o s z k a zajął się tematem Luka prawna w kanonie 1068 C.I.C.
W programie teologicznych wykładów we W rocławiu nie po minięto tematów pastoralnych i katechetycznych. W tym zakresie miał wykład ks. M arian W iertelak na tem at Uwagi o metodzie
288 W I N C E N T Y U R B A N [ 6 ] Ks. kan. Hieronim K o c y ł o w s k i omówił Urzeczywistnienie
uchwał soborowych w Polsce. Ks. Stefain W ó j c i k przedstawił
bardzo aktualny tem at Katechizacja w Archidiecezji Wrocław
skiej w latach 1945—1965.
Z zakresu patrologii miał w 1964 roku w ykład ks. Tadeusz Z a j- k o w s к i pt. Orygenes i biskup Demetriusz. Tenże prelegent wy głosił jeszcze inne wykłady, mianowicie: Pojęcie chrztu w staro
ż y tn y m piśmiennictwie kościelnym. Nawrócenie czy zwrócenie się Konstantyna Wielkiego ku chrześcijaństwu. Ks. Jan K u r d y b e l -
s k i opracował i przedstawił tem at Nauka o Bogu u Tertuliana. Ks. biskup W incenty U r b a n m iał w ykład w 1965 roku na te m at Geneza formuły wiary papieża Hormisdasa.
Wielkim powodzeniem cieszyła się w program ie wykładów hi storia Kościoła, aczkolwiek wśród dzisiejszego nastaw ienia umy- słowości i zainteresowań niekiedy pomijana.
Ks. prof. Kazimierz K o t u l a w 1958 roku m iał wykład pt.
Ksiądz biskup Józef Sebastian Pelczar a ks. prałat Józef M a r
c i n o w s k i — pt. Chrześcijaństwo wschodnie w przekroju histo-
ryczno-geograficznym. Ks. prof. Feliks K o k o s z k a zajął się
następującym i tematami: Próba zjednoczenia chrześcijan za cesa
rza Justyniana I, Biskup Jan Leisentritt i jego działalność w Łu- życach. Siostra M. Stella T r z e c i e s k a przedstaw iła pracę na
tem at Księża polscy w Tunce po powstaniu styczniowym. Znaczny wkład wniósł we wrocławskie wykłady ks. prof. Kazimierz D o l a , swymi odczytami Duszpasterstwo szpitalne w średniowiecznej
Polsce, Zadania historii Kościoła w świetle najnowszej historio grafii, 700-lecie kanonizacji św. Jadwigi 1267—1967, Sens misji ka tolickich w dobie ekumenizmu na tle ich rozwoju historycznego.
Ciekawe tem aty poruszał ks. prof. Alfred Ś w i e r k . Do nich na leży: Recepcja książki w średniowiecznych klasztorach kanoników
regularnych św. Augustyna — biblioteki augustiańskie, Stan szkol nictwa we Wrocławiu w pierwszej połowie XIII w., Studium teo logii w średniowiecznych klasztorach śląskich, Stosunki Śląska z Uniwersytetem Jagiellońskim w X V w., Z dziejów produkcji książ
ki w średniowieczu, Średniowieczna biblioteka kościoła parafial nego w Lubiniu Legnickim. Ks. prof. Józef Swastek podzielił się
wynikami swej pracy pt. Sw. Jan Kanty w świetle ocalałych ręko
pisów Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie z okazji 200-letniej rocznicy kanonizacji. Tematem w ykładu ks. prof. Augustyna K l a -
p u c h a był W pływ przemian gospodarczych w czasach nowożyt
nych na życie religijne i moralne Górnego Śląska. O arcybiskupie-
metropolicie warszawskim ks. Zygmuncie Szczęsnym Felińskim jako duszpasterzu mówił ks. prof. Henryk Ż o c h o w s k i . Ks. K as pra Drużbickiego (1590—1662) jako teologa i miistyka przedstawił ks. Józef M a n d z i u k . Ks. Jan Simoni m iał wykład na tem at
[7]
wybitnych Polaków i ich wypowiedzi o wartości katolicyzmu dla Polski. Ks. biskup W incenty Urban przedstawił w swych w ykła dach następujące tem aty: Z dziejów duszpasterstwa pokutnego
w diecezji wrocławskiej do końca X V III wieku, Zbiory kościelne i ich rola w badaniach polskości na Ziemiach Zachodnich, „Stare dzieje” Kraszewskiego we Wrocławiu, Sługa Boży arcybiskup Jó zef Bilczewski — w 40-lecie śmierci, Uwagi na temat stosunku du- choujieństwa katolickiego w Polsce do powstania styczniowego w 1863 roku, W sprawie konwersji ks .Józefa Wittiga (1879—1949), Ks. prof. Szczepan Szydelski (1872—1967), Naukowy dorobek księ ży repatriantów w Polsce w latach 1945—1970.
Żywo były omawiane tem aty z zakresu socjologii. W tej dzie dzinie ks. prof. W ilhelm D o r o ż y ń s k i m iał wykład pt. Per
sonalizm chrześcijański a wolność człowieka. Tenże prelegent miał
następny wykład na tem at Sytuacja rodziny w Polsce w świetle
etyki katolickiej. Ks. prof. Jam K r u c i n a wygłosił prelekcje na
tem at Rozwój socjologii religii i próby jej stosowanie w Polsce,
Koncepcje dobra wspólnego we współczesnej myśli społecznej. Ks.
Cecylian N i e z g o d a mówił na tem at Pojęcie pracy według św.
Bonawentury, a Ks. Jan K u r d y b e l s k i na tem at Głos o so cjologii religii oraz O źródłach socjologii empirycznej.
Niewiele wykładów było z zakresu filozofii i psychologii. Ks. prof. Józef L i s o w s k i omówił Psychologiczne podstawy modli
tw y różańcowej. Praca ta wyszła drukiem w. 1969 roku w Stanach
Zjednoczonych pt. Who needs the Rosary? Ks. prof. Jain P u z i о wygłosił wykład pt. Najnowsza amerykańska klasyfikacja zabu
rzeń psychicznych ustalona przez American Psychiatric Associa tion w 1952 roku. Ks. prof. Wiesław G a w l i k m iał wykład na
tem at Pewność nauki a pewność wiary. Ks. prof. Adam D y c z - k o w s к i zajął się tem atem ■— Najbardziej charakterystyczne
błędy definiowania spotykane w systemie filozofii tomistycznej
oraz Czy kryzys teorii względności?
Zagadnieniem sztuki zajął się Stefan K i s i e l e w s k i i omó wił ten tem at w wykładzie Nowoczesna sztuka powojenna w Pol
sce.
W niniejszym zestawieniu podaliśmy wykłady teologiczne wy głoszone we Wrocławiu, głównie od 1957 roku, w ramach Polskie go Towarzystwa Teologicznego. Wszystkich tych wykładów było
1 2 2.
Trzeba z perspektyw y czasu przyznać, że poziom ich był do bry. Tem aty były starannie opracowane. Żywa dyskusja świad czyła o ich potrzebie.
Uroczystych posiedzeń odbyło się trzy. Jedno z nich było po święcone w 1962 rofcu uczczeniu 70-lecia urodzin ks. prof. Michała Wyszyńskiego, drugie :w 1967 roku zorganizowano z okazji setnego
2 9 0 W I N C E N T Y U R B A N [ 8 ] w ykładu teologicznego we Wrocławiu, a trzecie poświęcono „Me
moriae Nestoris apologetarum Poloniae — ks. prof. Szczepanowi Szydelskiemu 1872—1967”.
Żywimy .nadzieję i przekonanie, że młody narybek naukowy na Dolnym Śląsku przejmie w swe ręce ten skromny dorobek, wy kuw any w ciężkich w arunkach m aterialnych, a swo'm trudem i szlachetnym poczynaniem dołoży do niego nowe wartości i pięk nie go pomnoży.
