726
m ieckich stostmków kulturalnych; zabrakło m i tu podstawowych opracowań historii politycznej.
Antologia przy nieodłącznych od tego rodzaju publikacji dowolnościach pełnić będzie zapewne użyteczną rolę przy pracy ze studentam i polonistyki w krajach niem ieckich, a m oże też ułatw ić polskiem u badaczowi dotarcie do niektórych mniej znanych tekstów (nie figurujących n.b. w „Bibliografii pam iętników ” M a l i s z e w s k i e g o ) . Do najładniejszych należy opowiadanie krytyka literackiego Teodora Mundta o pobycie w Krakowie w 1839/1840 roku, w szczególności zaś o zaobserwo w anych przezeń, ulicznych i ściśle ludowych nabożeństwach maryjnych.
S.K.
Zara Olivia A 1 g a r d i, Luigi N egrelli. L’Europa. П Canale di
Suez, Le Monnier, Firenze 1988, s. 395.
Książka Z. О. А 1 g а г d i, profesora prawa autorskiego z Florencji, wydana zo stała jako tom LXXVI serii „Quaderni di storia diretti da G iovanni Spadolini”. Pod kierunkiem tego w ybitnego polityka włoskiego ukazują się prace pośw ięcone historii najnowszych Włoch, a zwłaszcza w ybitnym postaciom, przedstaw icielom m y śli politycznej oraz zjawiskom polityczno-społecznym , takim jak np. emigracja.
Luigi Negrelli, jeden ze znakomitszych Europejczyków pierwszej połow y X IX w., jest dziś już prawie zapomniany. Obszerna jego biografia nie tylko ukazuje jego losy na tle wydarzeń historycznych i m iędzynarodowych, lecz przede w szystkim pro stu je utrzym ującą się do dziś opinię, jakoby całą zasługę tak w spaniałego przed sięw zięcia jakim był Kanał Sueski należało przypisać jedynie Ferdynandowi Lessep- sow i. N ie odbierając tem u ostatniem u niczego z jego w ielkich dokonań, (które za w dzięczał cechom swego charakteru oraz stosunkom na dworze francuskim i egip skim), A lgardi w sposób drobiazgowy, analizując rozmaite źródła, staw ia zasadniczą tezę, iż praw dziwe autorstwo projektu budowy Kanału Sueskiego należy przypisać inżynierow i Negrelliem u.
A by w łaściw ie ocenić słuszność tej tezy, trzeba zapoznać się z argum entam i autorki, płynącymi ze szczegółowej analizy biografii Negrelliego, z powodami, dla których w ielu osobistościom zależało na tym, by osoba N egrelliego została zapo mniana. Jedną z tych osób był sam Lesseps, którem u autorka m.in. zarzuca sfał szowanie listy fundatorów Kanału, czego efektem było w ykreślenie osoby N e grelliego nie tylko z tej listy, ale naw et z pamięci ludzkiej. Zdaniem Algardi, Luigi N egrelli nie tylko pośw ięcił w iele lat życia na opracowanie projektu Kanału, ale jako pierw szy rozwiązał w sposób genialny te w szystkie trudności techniczne, jakie napotykali przy tym przedsięw zięciu inżynierow ie od czasów faraonów. Bez jego w iedzy oraz intuicji projekt ów nie m ógłby powstać.
Luigi N egrelli, urodzony w 1799 r. w P ieve, w północnych Włoszech, jako pod dany austriacki związał sw e życie i karierę zawodową z dworem wiedeńskim . Ukoń czyw szy Politechnikę w Innsbrucku, przeniósł się w 1824 r. do Wiednia, gdzie roz począł pracę przy budowie sieci drogowej m iędzy Tyrolem, Szwajcarią i Lombardią; następnie brał udział w pracach przy regulacji Renu. W Szw ajcarii m.in. zbudował w Zurychu m osty na rzekach Munster i Limmat. W 1842 r. objął w e W iedniu sta now isko inspektora generalnego kolei północnych, kierując osobiście wykonaniem li nii kolejow ych m iędzy W iedniem a Triestem, rozwiązując doskonale różne problemy techniczne, jak np. przekroczenie Semmeringu. O budowie Kanału Sueskiego zaczął
Z A P I S K I 1 1 1
■myśleć począwszy od 1837 r. W 1846 r. na zaproszenie A lberta D ufoura-Feronce’a w stąp ił do Towarzystwa Studiów nad Kanałem, dla którego opracował z końcem 1847 r. projekt budowy. W 1856 r. złożył go Kom isji m iędzynarodowej zwołanej przez Lessepsa do Aleksandrii. Interesująco kreśli Algardi dalsze losy Negrelliego, uzasadniając powody, dla których prace zmierzające do budowy K anału n ie posu w a ły się z m iejsca przez w iele lat. Pozwala dostrzec, jak piękna idea Kanału — za m ierzenia jednoczącego w szystkich Europejczyków zm ierzających do przerzucenia po m ostu m iędzy Zachodem a W schodem — była następnie blokowana przez poszcze g óln e państwa, gdy tylko zagrażała interesom partykularnym . W efekcie przedsię w zięcie to zm ieniło się w czysto m erkantylne, przynoszące zyski w ielkim kapitałom, a nie ludzkości. Negrelli nie dożył takiego obrotu sprawy. Umarł w 1858 r., na kilka m iesięcy przed rozpoczęciem prac przy budowie Kanału i nie objął już stanowiska głów nego inspektora prac w ykonaw czych, które przeznaczył dla niego w icekról Said. Przedw czesna śmierć, do której przyczyniła się kampania oszczerstw prowadzo n ych przez Anglików, doprowadziła do w yelim inow ania go z grona osób, które czer p a ły określone zyski z budowy Kanału. Dotyczyło to i jego rodziny, jakkolw iek pra w o takie miało być zagwarantowane z tytułu udziału ojca w K om isji międzynarodo w ej i w ym ienienia go wśród fundatorów. Walkę o honor ojca oraz o słuszne prawa rodziny podjęła w latach 1889—1932 córka Negrellego — Maria Grois, ale poza nie w ielk ą rekom pensatą moralną nie uzyskała nic w ięcej.
Przedstawiona praca może zachęcić historyków do głębszych badań, stanowi bow iem przyczynek do m ało znanych wydarzeń X IX w. Praw ników natom iast, zw łaszcza specjalistów z zakresu ochrony w łasności intelektualnej, powinna zachęcić do reflek sji nad zagadnieniam i tzw. dziedzictwa kulturowego, czy też niedostrze ganego u nas problemu autorstwa projektów inżynieryjnych. Sięgnąć po nią może w reszcie czytelnik, który pragnie się dowiedzieć, jak doszło do budowy Kanału Sueskiego.
I.D.
S tudia P olono-H elvetica. A ufgrund einer Vereinbarung zw isch en den R ektoren d er Jagiellonischen U n iversitä t K rakau und d er U n iver sitä t Basel, herausgegeben von H elena M a d u r o w i c z - U r b a ń s k a ,
Krakau und Markus M a t t m ü l l e r , Basel, Verlag H elbing Lichten- hahn, B asel und Frankfurt am Main 1989, s. 177.
Autoram i om awianej pracy jest pięciu krakowskich: A ntoni P o d r a ż a , Je rzy W y r o z u m s k i , Mariusz K u l c z y k o w s k i , W acław F e l c z a k i Józef B u s z k o oraz także pięciu bazylejskich historyków: Werner M e y e r , Hans R. G u g g i s b e r g , Markus M a t t m ü l l e r , Marianne L u d w i g i Georg K r e i s . R am y chronologiczne książki obejmują okres od średniowiecza do m iędzyw ojen nego dwudziestolecia. H istorycy bazylejscy skoncentrowali się na prezentacji dzie jó w Szw ajcarii i Bazylei, natom iast artykuły autorstwa polskich badaczy są po św ięcon e stosunkom Polski z sąsiadam i, jej m iejscu w Europie, k w estii polskiej w latach I w ojny św iatow ej, problem atyce przem ysłu w łókienniczego w X IX w . na ziem iach polskich i w Europie środkowo-wschodniej.
Jedynie jeden artykuł dotyczy kontaktów polsko-szwajcarskich. Jest on po św ięcon y postaw ie Szw ajcarii wobec powstania styczniowego i spontanicznej po m ocy udzielanej polskim powstańcom , a później polskim em igrantom przez szw aj
