Z A P I S K I 395
ton. O prócz w a żn eg o m ie jsc a w p o lsk iej litera tu r ze h isto ry czn ej obecna i ta ew e n tu a ln a p u b lik a cja sp e łn ia ły b y je szcze je d e n w a żn y dla a u to ró w c e l ja k im je s t w y jśc ie n a p rzeciw potrzeb om p o lsk ich w sp ó ln o t zakonnych.
W.F.
C o s ti tu i r e a s t a te l o r f e u d a l e ro m a n eęti, red actor coord on ator N ic o la e
S t o i c e s c u , È ditura A ca d em iei R ep u b licii S o c ia lis te R om ania, B u - cu reęti 1980, s. 328.
S ześćset p ięćd ziesią ta roczn ica z w y c ię sk ie j b itw y p od P osad ą, d zięk i której B esa ra b o w i I u d ało się u m o cn ić n ieza leżn o ść od W ęgier, sta ła się p retek stem do w y d a n ia p rzez R um u ń sk ą A k a d e m ię N a u k zb ioru stu d ió w p o św ię c o n y c h fo rm o w a n iu się ś r e d n io w ieczn y ch k s ię s tw ru m u ń sk ich . D z ie w ię ć ob szern ych rozpraw łą c z y oprócz r zeteln o ści w a r sz ta to w e j, p rzew o d n ia ten d en cja m ająca n a celu od sep a ro w a n ie m itu i tra d y cji od r z eczy w isteg o , d ającego się od tw orzyć, procesu fo rm o w a n ia s ię w sp o m n ia n y ch k się stw . Słu żyć m a te m u m ięd zy in n y m i an aliza term in o lo g ii i języ k a źródeł ilu stru ją cy ch g eo g ra fię h isto ry czn y ch z ie m ru m u ń sk ich oraz źród eł m ó w ią cy ch o w sp ó ln y m p o ch od zen iu R u m u n ów , ich a u to ch to n izm ie i w y so k im ro zw o ju sp o łeczn o -ek o n o m iczn y m i k u ltu ra ln y m w m o m en cie p o w sta w a n ia p ierw szy ch organ izm ów p a ń stw o w y ch . Z e sta w ie n ie p o szczeg ó ln y ch rozp raw p o św ię c o n y c h m .in. w p ły w o w i tra d y cji dack o-rzym sk iej i w sp ó ln o ty ję z y k o w e j n a p ro cesy p a ń stw o tw ó rcze, k sz ta łto w a n iu się in s ty tu c ji p a ń stw o w y ch , w a lk o m o u trzy m a n ie n ieza leżn o ści od W ęgier sp o w o d o w a ł, że otrzy m a liśm y p ra w ie że s y n te ty c z n y w y k ła d n ajstarszej h isto r ii R u m unii, przede w sz y stk im h isto r ii gosp od ar czej i sp o łeczn ej, a n ie d ziejó w p o lity czn y ch . Z a w d zięcza m y to n ie w ą tp liw ie k o n s e k w e n tn ie sto so w a n ej m a r k sisto w sk ie j m eto d o lo g ii b ad aw czej.
D o rozpraw , k tórym n a le ż y p rzy p isa ć w ię k sz ą w a rto ść n a u k o w ą , g łó w n ie ze w z g lę d u na c ie k a w ą i w sz e c h str o n n ie dobraną d o k u m en ta cję źró d ło w ą oraz n ie b a n a ln e k o n cep cje m ery to ry czn e za lic z y ć n a leży stu d iu m ę te f a n a Ç t e f a n e s c u „T radycja d ack o-rzym sk a i p o w sta n ie n ieza leżn y ch k się stw ru m u ń sk ich ”, N ico la e S t o i c e s c u „ N a p ły w czy fu n d acja? C iągły p rob lem h isto rio g ra fii ru m u ń sk iej. L eg en d a i praw d a h isto ry czn a ”, L ie i A d ria n В ä t r i n a „ Ś w ia d e c tw a h erald yczn e d o ty czą ce p o czą tk ó w n ieza leżn eg o , fe u d a ln e g o p a ń stw a m o łd a w sk ie g o ”, A d o lfa A r m b r u s t e r „T erm in ologia p o lity czn o -g eo g r a ficzn a i etniczria p a ń stw ru m u ń sk ich w ep oce p a ń stw o w o tw ó r c z e j”.
In teresu ją cy je s t tak że a rty k u ł V a sile D r a g u f „D zia ła ln o ść a rty sty czn a w ep o ce z a ło ż y c ie li p a ń stw a ” p o św ię c o n y cztern a sto w ieczn y m fu n d a cjo m r e lig ij n y m na W ołoszczyźn ie w o je w o d ó w od B esarab a I do M irczy Sta reg o . A rty k u ł w zb o g a ca ją liczn e zd jęcia za b y tk ó w sak raln ej sztu k i ru m u ń sk iej.
A.Zb.
J ó z e f M a t u s z e w s k i , N a js t a r s z e p o ls k ie z d a n i e p ro z a ic zn e . Z d a
n ie h e n r y k o w s k i e i je g o tl o h is to ry c z n e , Ł ódzkie T o w a rzy stw o N a u k o
w e, P ra ce W y d zia łu II — N a u k H isto ry cz n y c h i S p o łeczn y ch nr 88, Z akład N a ro d o w y im . O sso liń sk ich — W yd aw n ictw o, W ro cła w —W arsza w a —K ra k ó w — G dańsk—Ł ódź 1981, s. 150.
W yb itn y h isto ry k praw a, zd y sk r e d y to w a w sz y (acz, ja k w y p a d a sąd zić, n ie d e fin ity w n ie ) a u ten ty zm p rzytoczon ego p rzez D łu gosza zd an ia H en ry k a P ob ożn ego „G órze n am się s ta ło ” (w y p o w ied zia n eg o rzekom o p odczas b itw y p od L egnicą,
396 Z A P I S K I
zob. „R elacja D łu gosza o n a jeźd zie ta ta rsk im w 1241 roku. P o lsk ie zd an ia le g n ic k ie ”, Ł ódź 1980) za ją ł się o b ecn ie in n y m zd a n iem p olsk im , za p isa n y m — tym ra zem z c a łą p ew n o ścią — w X III w iek u . J e st to sły n n e zd an ie: „D aj, ać ja pob ru czę, a ty p o c z y w a j” z „K sięg i H en r y k o w sk ie j”, k tóre m ia ł w y p o w ie d z ie ć B o g u ch w a ł zw a n y B ru k ałem do zo n y tru d zącej się przy żarnach.
In k ry m in o w a n eg o zdania doty czy w ła ś c iw ie ty lk o 40 stro n rozp raw y. R eszta słu ży sy stem a ty czn ej a n a lizie źród łozn aw czej p ierw szej k się g i k ro n ik i h e n r y k o w sk iej i prób ie zb liżen ia się do osoby jej au tora, opata P iotra. R zecz zrob ion a je s t w zorow o. M am ty lk o w ą tp liw o ść , czy m ożn a k ażd ego A lb erta sp o lszcza ć n a W oj ciech a (tutaj zn a n y rycerz ob cego p och od zen ia A lb ert z C iep łow ód ). A u to r p rze k o p a ł się p rzez lite r a tu r ę p rzed m iotu , grom adzącą się od p ółtora w ie k u przeszło w o k ó ł „K sięgi H e n r y k o w sk ie j”, z p o d ziw u godną ak ryb ią rozp atru jąc k ry ty czn ie w s z e lk ie h ip otezy, zarów n o ta k ie, пай k tó ry m i w a rto się za sta n o w ić, ja k i tak ie, k tóre m ożn a b yło śm iało, w z r u sz y w sz y ram ion am i, p o zo sta w ić m iło śn ik o m g a ff n a u k o w y ch . Żm udna praca n ie p rzy n io sła sen sa cy jn y ch w y n ik ó w i m ożna by sądzić, że rezu lta t jest zb yt n ik ły w sto su n k u do w ło żo n ej p ra cy i zad ru k ow an ego p ap ieru . Z asłu gą au tora je s t jed n a k o czy szczen ie p ola b ad ań z nagrom ad zon ych fa n ta z ji i n o n sen só w (w rod zaju p o g lą d ó w o p olsk iej n a ro d o w o ści P io tra , czy in te le k tu a ln y c h i n a ro d o w y ch zasłu gach błazn a K w iecik a). W ażna je s t an aliza sposobu s p isy w a n ia „K sięg i” p rzez P iotra, jeg o sty lu litera ck ieg o (z za m iło w a n iem do k o n stru o w a n ia fik c y jn y c h d ialogów ), ro zszerzen ie kręgu in fo rm a to ró w . W ysoce p raw d op od ob n y jest sąd autora, że to B o gu sza i P a w e ł, w n u k o w ie B ru k ała, b y li in fo rm a to ra m i P io tra o dziejach sw eg o rodu. W ysoko n a leży ocen ić m eto d y czn e z a le ty om aw ian ej k siążeczk i: w y ra źn e od d zielen ie n ie lic z n y c h w ia d o m o ści p e w n y c h od p ra w d op od obn ych i ty lk o m o żliw y ch .
P rzy o m a w ia n iu sam ego zd an ia — k tó re w y żej p rzy to czy łem w zrek on stru o w a n y m , ale w c ią ż n ie ca łk iem p e w n y m k sz ta łc ie — autor w y p o w ie d z ia ł się p rzeciw jeg o p och od zen iu z X II w iek u (czasów ży cia B o g u ch w a ła B rukała); odpada w ię c sp raw a m o ż liw o śc i czesk iego brzm ien ia teg o zd an ia (autor słu sz n ie p od trzym u je te z ę o czesk im poch od zen iu B ogu ch w ała). Z d an ie p olsk ie, słu żą ce w y ja śn ie n iu p rzydom ka B rukała, poch od ziło z k rążących o n im w śro d o w isk u są sia d ó w i r o dzin y an egd ot, a w ię c rep rezen tu je p o lszczy zn ę ślą sk ą X III w iek u . A u to r słu sz n ie n ie w y p o w ie d z ia ł się na tem a t w y stę p o w a n ia w tej p o lszczy źn ie m azu rzen ia, p o n iew a ż n ie je s t zn an y sto p ień zn ajom ości jej n iu a n s ó w p rzez P io tra i n ie w iad om o, czy n ie z n iek szta łca ł s łó w p olsk ich , n o tu ją c je w sw ej k ronice.
P e w n y m n ied o cią g n ięciem je s t n ied o p ra co w a n ie a n a lizy śro d o w isk a sp o łecz n eg o in fo rm a to ró w op ata h en ry k o w sk ieg o : zb yt w ie lu z nich , m .in. B ru k aliców , zalicza au tor do ch łop ów . T y m cza sem z n o w sz y c h d y sk u sji (K. B u c z e k , O. K o s s - m a n n , K. M o d z e l e w s k i ) w y d a je się w y n ik a ć raczej ich p rzy n a leżn o ść do w o jó w -w ło d y k ó w . I n a k o n iec pro d o m o m e a : w m ojej książce o H e n r y k u B ro d atym p o d k reśla łem w ła śn ie m a ło p o lsk ie p o ch o d zen ie n otariu sza M ik ołaja, a w c y to w a n y m m iejscu nic na ten tem a t n ie m ożna w y czy ta ć.
B.Z.
V lad im ir4 N e к u d a, P fa if e n s c h la g , z a n i k ł a s t f e d o v ë k â v e s u S l a
v o n ie ( P H s p ë v e k k d ë j i n â m s t f e d o v è k é ve snice), „S tu d ia M u sei M ora-
v ia e ”, N a k la d a te lstv i B lo k a M oravsk é M uzeum v B rnë, B rno 1975,
s. 277, tabl. 85. ^
W p r z e c iw ie ń stw ie do b u jn ie s ię ' ro zw ija ją cej a rch eo lo g ii m ia st śr e d n io w ie c z nych , b ad an ia arch eologiczn e nad osad am i w ie js k im i ro zw ija ją się słabo i dotyczą
