1 . SYMPOZJUM EFESKIE W NIEPOKALANOWIE
K o r z y s t a j ą c z u p r z e jm o ś c i i g o ś c i n n o ś c i 0 0 . F ra n c is z k a n ó w S e k c j a D o g m aty cz n a W y d z ia łu T e o l o g ic z n e g o KUL /p r z e w o d n . o . d o c . S t a n i s ł a w C e l e s t y n N a p ió r k o w s k i/ o r a z S e k c j e : P a t r y s t y c z n a / p r z e w odn. k s . d r S t a n i s ł a w L o n g o s z / i D o g m aty cz n a /p r z e w o d n . k s . p r o f . A n d rz e j Z u b e r b i e r / p r z y K o m is ji Nauk E p is k o p a tu P o l s k i , z o r g a n iz o w a ły w d n i a c h i 4 - i 6 w r z e ś n i a i9 8 1 r . w N ie p o k a la n o w ie o g ó l n o p o l s k i e sym pozjum naukow e p o ś w ię c o n e w i e l o a s p e k t o w e j p r o b l e m a ty c e S o b o ru E f e s k i e g o s p r z e d 1550 l a t . W i e lo r a k a p r o b le m a ty k a t e g o , t r z e c i e g o w h i s t o r i i K o ś c i o ł a , s o b o r u , w y n i k a j ą c a z je g o s z e r o k i e g o k o n t e k s t u t e o l o g i c z n e g o i e k l e z j a l n e g o , p o s z e r z o n a p r z e z p r a w ie 16 w ieków h i s t o r i i , z n a l a z ł a o d b i c i e we w s p ó ł c z e s n y ch d o c i e k a n i a c h b a d a c z y w i e l u d z i e d z i n n a u k i . Sym pozjum w N ie p o k a la n o w ie b y ło o k a z j ą do u k a z a n i a d o ro b k u h is t o r y k ó w K o ś c i o ł a , p a t r o l o g ó w , dogm atyków , a r c h e o lo g ó w , h i s t o r y k ó w s z t u k i i l i - t u r g i s t ó w z o śro d k ó w naukow ych w L u b l i n i e /K U L /, W a rsz a w ie /ATK, S e m ln .D u c h ., Muzeum N aro d o w e, UW/ o r a z w i e l u s a m o d z i e ln y c h b a d a c z y . O tw a r c i a sym pozjum d o k o n a l i k o l e j n o t r z e j p r z e w o d n ic z ą c y j e d n o s t e k o r g a n i z u j ą c y c h . K s . d r S t.L o n g o s z p o w o łu ją c s i ę na L i s t O jc a św. J a n a P aw ła I I do E p is k o p a tu K o ś c i o ł a K a t o l i c k i e go n a 1600 r o c z n i c ę I S o b o ru K o n s t ą n t y n o p o l s k i e g o i n a 1550 r o c z n i c ę S o b o ru E f e s k i e g o , w s p o m n ia ł o ż y c z e n iu p a p i e ż a , by t e w i e l k i e r o c z n i c e p r z y p o m in a ć n i e t y l k o j a k o w y d a r z e n ia h i s t o r y c z n e z p r z e s z ł o ś c i , a l e r o z w a ż a ć j e pod k ą te m p raw d i w ia r y
w yznaw anej o r a z n a u c z a n e j p r z e z K o ś c ió ł j e s z c z e n ie p o d z i e l o n y . Z w r ó c ił t a k ż e uwagę na z n a c z e n ie c h r y s t o l o g i c z n e , m a r io lo g ic z n e i s o t e r i o l o g i c z n e S ob oru E f e s k i e g o .
K s . p r o f . A .Z u b e r b ie r p o d k r e ś l i ł a s p e k t ek u m en iczn y wspom n ia n e g o l i s t u J an a P aw ła I I . W spomniał o h is t o r y c z n y c h p o le m i k ach na tem a t d z i e d z i c t w a so b o ró w , o k r y ty k a c h i s p o r a c h w s p r a w ie i n t e r p r e t a c j i i c h o r z e c z e ń . N a d m ie n ił t a k ż e , i ż Sympozjum N ie p o k a la n o w s k ie j e s t p ier w szy m t e o lo g ic z n y m sp o tk a n ie m w P o l s c e na tem at E fe z u i K o n s t a n t y n o p o la . W y r a z ił t e ż r a d o ś ć z u c z e s t n ic t w a p r e le g e n t ó w z k rę g u h i s t o r i i s z t u k i i a r c h e o l o g i i , d z i ę k i badaniom k tó r y c h ł a t w i e j można z r o z u m ie ć m yśl t e o l o g i c z n ą . Na k o n ie c p o d z ię k o w a ł o . C .N ap iórk ow sk iem u i k s . S t.L o n g o s z o w i z a i n i c j a t y w ę i o r g a n i z a c j ę t e g o i n t e r d y s c y p lin a r n e g o s p o t k a n ia O j c ie c d o c .N a p ió r k o w s k i, ja k o g o s p o d a r z , p o w i t a ł w s z y s t k ic h u - c z e s t n ik ó w w im ie n iu w s p ó ln o t y f r a n c i s z k a ń s k i e j o r a z r o z p o c z ą ł obrady o d c z y ta n ie m fra g m en tu IV H o m ilii C y r y la A le k s a n d r y j s k ie g o , w y g ło s z o n e j w E f e z i e ku c z c i B o g a r o d z ic y /P S P 1 8 , 2 3 8 - 2 3 9 / .
P r z e w o d n ic z ą c y p r z e d p o łu d n io w e j s e s j i p ie r w s z e g o d n ia ob rad o .A .B o b e r SJ p r z y p o m n ia ł o ob ch od ach 1500 r o c z n ic y S ob oru E f e s k ie g o s p r z e d 50 l a t . N i e s t e t y , r o c z n i c a t a p o z o s t a w i ł a po s o b i e b a rd zo n i k ł e ś la d y o c h a r a k t e r z e b a r d z ie j d e w o c j o n a ln o - p a m ią tk a rsk im n i ż t e o lo g i c z n y m .
Punktem w y j ś c i a do d a l s z y c h , b a r d z ie j s z c z e g ć ło w y o h , r o z w ażań b y ł r e f e r a t k s . p r o f . C z e sła w a B a r tn ik a /KUL/ p t . "SOBÓR EFESKO-ALEKSANBRYJSKI JAKO WYDARZENIE HISTORYCZNE". S o b ó r j e s t , s t w i e r d z i ł mówca, w y d a rzen iem p ie r w s z o r z ę d n e j w a g i d l a K o ś c io ł a . Można na n ie g o p a t r z e ć w y łą c z n i e z p u n k tu w id z e n ia h i s t o r i i bądź j e d y n i e z p un ktu w id z e n ia t e o l o g i i . N a j p e ł n i e j je d n a k r o zum ie s i ę go u w z g lę d n ia j ą c o b ie p o z y c j e , c z y l i w p e r s p e k t y w ie t e o l o g i i h i s t o r i i . Omawiany s o b ó r , k t ó r y n ie w y c z e r p a ł s i ę wy ł ą c z n i e w z d a r z e n ia c h e f e s k i c h / 4 3 0 r . / , a l e z n a l a z ł rów n ież
sw oje s p e łn ie n ie w A le k s a n d r ii, pow in ien być nazwany rów n ież A lek san d ryjsk im . N a stęp n ie p r e le g e n t p r z e d s ta w ił sz e r o k o kon t e k s t h is to r y c z n y Soboru E fe sk o -A le k sa n d r y jsk ie g o oraz-głów n y problem Soboru E fe sk ie g o d o ty c z ą c y rozw oju c h r y s t o l o g i i po So borze N ic e jsk im i K on stan tyn op olsk im . Kolejnym problemem, na którym s k u p ił s i ę mówca, b y ł p r z e b ie g e f e s k i e j c z ę ś c i Soboru. S zczegółow o p r z e d s ta w ił doktrynę s e s j i C yrylow ej oraz d o p e łn ie n ie soborowe w form ule z je d n o c z e n io w e j. Na za k o ń c z e n ie omówił tr u d n o śc i Soboru E fe sk o -A le k sa n d r y jsk ie g o zw iązane z je g o akcep t a c j ą , co d oprow adziło do p o w sta n ia dwóch obozów na t l e c h r y s t o l o g i i /n e s to r ia n iz m i m o n ofizytyzm /. Ks. p r o f . B a r tn ik p rzed s t a w ił zarówno panoramę h is to r y c z n ą Soboru E f e s k ie g o , jak i do k onał dogłębnych a n a liz doktryn N e s to r iu s z a i C y ry la A lek san d r y js k ie g o .
K s.d r Marek S ta r o w ie y sk i /Sem in.D uch. W arszawa/, w sposób bardzo in t e r e s u j ą c y /mimo n ie z b y t z a c h ę c a ją c o brzm iącego t y t u łu swego referatu /^ p r z e d s ta w ił ŹRÓDŁA DO POZNANIA SOBORU EFESKIEGO. Za z a sa d n ic z e ź r ó d ła u zn ał d z i e ł a dwóch w ie lk ic h p r o ta g o n istó w : N e s to r iu s z a i C y r y la , n a s tę p n ie z a ś Akta Soboru E fe sk ie g o oraz o p isy h isto ry k ó w epoki /T e o d o r e t, S o k r a te s , Pros per z A k w ita n ii - V w. oraz Z a ch a ria sz z M ity le n y , Ewagriusz S c h o la s ty k , C yryl z C y to p o lis - VI w . / . Z ogromnym znawstwem i r z e c z o w o ś c ią /c o u c z e s t n ic y p r z y j ę l i gromkimi braw am i/ omó w ił p o sz c z e g ó ln e p o z y c je p rzed sta w io n y ch typów ź r ó d e ł, w sk azał
na k w e s tię ic h w ie r n o ś c i, autentyzm u, s k a ż e n ia te n d e n c y jn e g o . P o d k r e ś lił wagę u m ie ję tn o ś c i w yszukiw ania prawdy z morza doku mentów, n ie om ieszk a ją c podać ic h n a jle p s z y c h wydań k r y ty c z n y c h . S z c z e g ó ln ie in t e r e s u j ą c ą s u g e s t i ą b y ło zw rócen ie uwagi mówcy na postaw ę C yryla wobec N e s to r iu s z a , k tó r a w y n ik a ła z je g o pro s t e j , ludowej p o b o ż n o śc i. Obu przeciw ników k s .S t a r o w ie y s k i p o t raktow ał w swym w y s tą p ie n iu bardzo o b ie k ty w n ie .
K w estię ZAPROSZENIA ŚW. AUGUSTYNA NA SOBÓR EFESKI omówił w kom unikacie k s .d o c . Wacław Eborowicz /S em in . Duch. P e l p l i n / . Pomimo z a g i n i ę c i a l i s t u c e s a r z a T eod ozju sza I I , z a p r a sz a ją c e g o b isk u p a Hippony na Sobór E f e s k i, wiadomo j e s t , że cesa r z o w i s z c z e g ó ln ie z a l e ż a ł o na o b e c n o ś c i, n ie ż y ją c e g o ju ż wówczas, A u gu styn a. W skazują na t o - zachowany l i s t K apreolusa /z a s t ę p c y A u g u sty n a / do Soboru oraz r e l a c j a L ib e r a tu sa : B reviarium cau sae N estorian oru m e t Eutycliianorum , d on osząca o p rzy b y ciu s p e c j a l nego w y sła n n ik a z K o n sta n ty n o p o la . Trudno jednak d o c ie c z c z y j e j in ic j a t y w y T eod ozju sz I I z a p r o s ił Augustyna na so b ó r , k to zwró c i ł mu uwagę na b isk u p a H ippony, czy d z i e ł a Augustyna znane by ły j u ż wówczas Ojcom Wschodu. Na p y ta n ia te mówca, w o p a rciu 0 i s t n i e j ą c e ź r ó d ła , s t a r a ł s i ę od p o w ied zieć w swym kom unikacie.
Po w y k ła d z ie k s.M .S ta r o w ie y sk ie g o w d y s k u s ji p adło m .in . s tw ie r d z e n ie o p o tr z e b ie r e h a b i l i t a c j i N e s to r iu s z a . W k w e s t ii t e j z a b r a ł g ło s o.C .N ap iórk ow sk i s t w ie r d z a j ą c , i ż tr a d y c y jn ie N e s t o r iu s z a p r z e d sta w ia s i ę ja k o p r z e c iw n ik a "Theotokos", a Cy r y l a ja k o d z ie ln e g o obrońcę te g o t y t u ł u . Tymczasem le k tu r a t e k s tów N e s t o r iu s z a pozw ala sk o n sta to w a ć , że p a tr ia r c h a K on stan ty n o p o la w s z y s t k ie tr z y t y t u ł y - T h eo to k o s, C h r isto to k o s i A nth- ro p o to k o s - uważa za poprawne. Maryja b y ła T h eotok os, ponieważ t e n , k tó r e g o z r o d z iła b y ł Bogiem; b y ła A n th rop otok os, ponieważ t e n , k tó r e g o z r o d z i ł a , b y ł czło w iek iem ; b y ła C h r is to to k o s , po niew aż t e n , k tó r e g o z r o d z i ł a , byłC nrystusem , c z y l i B ogiem -C zło- w iek iem . N e s to r iu s z za u w a ża ł, i ż t y t u ł "Theotokos" i "Anthropo
tok os" s ą jednakowo je d n o s tr o n n e , n a to m ia st " C h ristotok os" jako p o d k r e ś la ją c e w C h r y stu sie i Bóstwo i C z ło w ie c z eń stw o , tr z e b a uznać z a o k r e ś le n ie n a j p e łn ie j s z e i n a jw ła ś c iw s z e . P rzyzn ał t e ż d y s k u ta n t, że obok podstawowego wykładu pow racającego w w ie lu te k s t a c h /mówca cy to w a ł t e k s t y N e s to r iu s z a zebrane w Corpus
Marianum P a t r is t ic u m I V /1 , B u rgos 1 9 7 6 , s . 1 - 3 4 / , można z n a l e ź ć u N e s t o r i u s z a t e k s t u w ażający "T heotokos" z a te r m in n i e w ł a ś c i wy, c h o c ia ż z r a c j i r a c z e j u b oczn ych / s k o j a r z e n i e p o g a ń s k i e / . 0 . N ap iórk ow sk i p r zy p o m n ia ł ta k ż e w y p o w ie d z i p a p ie ż y : P iu s a X I, i Jana Paw ła II o S o b o r z e E fe sk im . P iu s XI w ydał 25 X II 1931 r . e n c y k lik ę "Lux v e r i t a t i s " z r a c j i 1 5 0 0 - l e c i a Soboru E f e s k i e g o . O b ciąża w n i e j N e s t o r i u s z a o c a ł ą o d p o w ie d z ia ln o ś ć z a h e r e z j ę u żyw ając s łó w : " t o t i u s c o n t r o v e r s i a e , u t omnes n o r u n t , N e s t o r i u s a u c t o r f u i t " , p o d k r e ś l a , i ż s z u k a ł on r a c z e j p o k la sk u n i ż ch w ały Hożej a j e g o d o k tr y n a b y ła p r z e w r o tn a , p o n ie w a ż u c z y ł , ż e Mary j a n ie b y ła p ra w d z iw ie Matką Bożą / T h e o t o k o s / , a l e r a c z e j Mat ką C h r y stu sa c z ło w ie k a / C h r i s t o t o k o s / , C y r y l A le k s a n d r y j s k i na t o m ia s t b y ł " v ir s a n c t i s s i m u s ac c a t h o l i c a e i n t e g r i t a t i s v in d e x " . E n c y k lik a w y c ią g n ę ła dwa w n io s k i z dogmatu e f e s k i e g o : 1 /M aryja c i e s z y s i ę g o d n o ś c ią n a jw y ż s z ą po Bogu, 2 / c h r z e ś c i j a n i e o d łą c z e n i od s t o l i c y P io t r o w e j p o w in n i do n i e j p o w r ó c ić . Z k o l e i mówca p r z e d s t a w ił L i s t do e p is k o p a t u ś w ia t a z o k a z j i 1 6 0 0 - l e - c i a Soboru K o n s t a n t y n o p o ls k ie g o i 1 5 6 0 - l e c i a Soboru E f e s k ie g o w ystosow an y p r z e z Jana Paw ła I I . P a p ie ż n ie mówi w nim o h e r e z j i N e s t o r i u s z a , a l e o " n a u c za n iu n e s t o r ia ń s k im " , ja k gdyby c h o ia ł p o d k r e ś l i ć r ó ż n i c ę m ięd zy nauką N e s t o r i u s z a i n a u cza n iem n e s t o - r i a n . P rzy p o m in a ją c d o k tr y n ę S oboru E f e s k i e g o , p o d k r e ś l i ł Oj c i e c św. p r z e d e w sz y s tk im j e g o z n a c z e n ie d l a c h r y s t o l o g i i , s o -t c r i o l o g i i a d o p ie r o na -t r z e c im m ie j s c u - d l a m a r i o l o g i i / i -t o w k o n t e k ś c i e e k l e z j o l o g i c z n y m / .
S e s j e p op o łu d n io w e p ie r w s z y c h dwóch d n i obrad od byw ały s i ę w dwóch g ru p a c h . U c z e s t n i c y , w z a l e ż n o ś c i od w ła s n y c h z a i n t e r e sow ań, m o g li w y s łu c h a ć h is to r y k ó w K o ś c i o ł a , p a tr o lo g ó w o r a z h is to r y k ó w s z t u k i i a r c h e o lo g ó w . I ta k w d n iu 14 w r z e ś n ia g r u pa I p r a c o w a ła nad ZAGADNIENIAMI ARCHEOLOGICZNYMI, gru p a I I
n ad ZAGADNIENIAMI RECEPCJI SOBORU.
G ru p ie I p r z e w o d n i c z y ł d o c . S t e f a n J a k o b i c l s k i /A T K /. Ob r a d y r o z p o c z ą ł r e f e r a t p r o f . Anny S a d u r s k i c j z UW / z uw agi na n i e o b e c n o ś ć P a n i P r o f e s o r p r z e d s t a w i ł go mgr T a d e u sz G o łg o w s k i/ p t . : "EFEZ W STAROŻYTNOŚCI". Z d ł u g i e j , bo U c z ą c e j 15 w ieków , h i s t o r i i s t a r o ż y t n e g o E f e z u , p r o f . S a d u r s k a p r z e d s t a w i ł a g łó w n ie E fe z r z y m s k i , p o ś w i ę c a j ą c z a ra z e m k i l k a z d a ń p o p rz e d n im fazom r o z w o ju m i a s t a i j e g o k u l t o n . W y k o p a lis k a a r c h e o l o g i c z n e w E fe z i e r o z p o c z ę ł y s i ę w d r u g i e j p o ł . XIX w. i t r w a j ą io c h w i l i o - b e c n e j . E f e z , c h o ć w c z ę ś c i t y l k o o d k o p a n y , n a i e ż y d z i s i a j do n a j c i e k a w s z y c h i n a j p i ę k n i e j s z y c h z e s p o łó w u r b a n i s t y c z n y c h z o k r e s u c e s a r s t w a r z y m s k i e g o . B o g a to i l u s t r u j ą c sw ój w y k ła d p r z e ż r o c z a m i , p r o f . S a d u r s k a " p o p r o w a d z iła " s ł u c h a c z y z A rte m iz jo n u d r o g ą p r o c e s y j n ą p r z e z Bramę M a g n e z y js k ą / z b u d . z a W e s p a z ja n a / do m i a s t a , a n a s t ę p n i e " s p a c e r u j ą c " u l i c ą A rk a d ia n e /n a z w a od i m i e n i a c e s a r z a A r k a d i u s z a , k t ó r y d o k o n a ł j e j o d b u d o w y / o r a z u l i c ą K u re tó w p r z e d s t a w i ł a a g o r ę i p r z y l e g a j ą c e do n i e j : P r y t a - n e j o n , t e a t r , ś w i ą t y n i ę D o m ic ja n a o r a z o to c z o n y kolumnowym p o r ty k ie m ry n e k ta rg o w y z n a j d u j ą c y s i ę d o k ł a d n i e w c e n tru m m i a s t a / n a p r z e c iw k o n a j s ł y n n i e j s z e j b u d o w li e f e s k i e j - t e a t r u z w i d o w n ią m ie s z c z ą c ą 24 t y s . w id z ó w /. D a le j " w ę d ru ją c " po ry n k u targow ym a u t o r k a r e f e r a t u p r z e d s t a w i ł a Ł a ź n ie S c h o l a s t y k i , B i b l i o t e k ę C e l s u s a i g im n a z jo n y . B ogactw o i w s p a n i a ł o ś ć m i a s t a w tym o k r e s i e s z ł y w p a r z e z j e g o z n a c z e n ie m p o lit y c z n y m / s t o l i c a p r o w i n c j i / i k u lto w y m / s a n k t u a r i u m A rte m id y E f e s k i e j / . P odobne c z y n n i k i k s z t a ł t o w a ł y ro z w ó j r ó w n ie ż w o k r e s i e p ó ź n i e j szym /IV -V I w . / , gdy E fe z s t a ł s i ę j u ż m ia ste m c h r z e ś c i j a ń s k i m i r o z w i n ą ł s i ę t u w c z e ś n ie k u l t m a ry jn y . U z u p e łn ie n ie m pow yż s z e g o r e f e r a t u b y ł k o m u n ik a t m gra T a d e u s z a G o łg o w sk ie g o /ATK/ - "TOPOGRAFIA EFEZU CHRZEŚCIJAŃSKIEGO". P rz e d s ta w iw s z y p o k r ó t c e h i s t o r i ę E f e z u , p r e l e g e n t z a t r z y m a ł s i ę na o k r e s i e w c z e s
-nego c h r z e ś c i j a ń s t w a . Pomimo i ż w ed łu g T r a d y c ji św . Jan Ewange l i s t a z a ł o ż y ł w E f e z ie gm inę c h r z e ś c i j a ń s k ą /j e d n ą z n a j s t a r s z y c h p oza P a l e s t y n ą / , n ie z n a le z io n o na t e r e n i e m ia s t a żad n ych zabytków c h r z e ś c i j a ń s k i c h z p ie r w s z y c h t r z e c h w ieków j e g o i s t n i e n i a . N a j s t a r s z ą z id e n t y fik o w a n ą budow lą c h r z e ś c i j a ń s k ą w E- f e z i e s ą p o z o s t a ł o ś c i trzyn aw ow ej b a z y l i k i z IV /V w iek u p o ło ż o n ej p oza murami m ia s t a /p r z y Bramie M a g n e z y j s k ie j /. N a s t ę p n ie mówca p r z e d s t a w ił k ilk u w ie k o w ą h i s t o r i ę k o ś c i o ł a k a t e d r a ln e g o pod wezwaniem N a j ś w i ę t s z e j M arii Panny, zw anego r ó w n ie ż K o ś c io łem Soborowym. Duża in s k r y p c j a o d s ł o n i ę t a na ś c i a n i e n a r te k s u p o zw a la u to ż s a m ia ć go z k o ś c io ł e m , w k tórym 22 c z e r w c a 431 r . m ia ła m ie j s c e s e s j a I I I so b o r u p o w sz e c h n e g o .
Dumą E fez u b y ł jed n a k in n y k o ś c i ó ł , w z n ie s io n y nad grobem św . Jana E w a n g e lis ty i używany za je d n o z głów n ych ce n tr ó w p i e l grzymkowych na W sc h o d z ie . Skom plikow ane d z i e j e grob u A p o s t o ła o ra z k o ś c i o ł a jemu p o ś w ię c o n e g o , od tw o rzo n e na p o d s t a w ie wyko p a l i s k , p r z e d s t a w ił mówca w z a k o ń c z e n iu sw ego w y s t ą p i e n i a .
S e s j ę p o p o łu d n io w ą w I g r u p ie zam knął r e f e r a t d r E l ż b i e ty J a s t r z ę b o w s k ie j /Muzeum N arod ow e,W arszaw a/ pt.:"TRIUMFALNY LUK EFESKI W BAZYLICE SANTA MARIA MAGGIORE W RZYMIE". Z a s a d n i czym c e le m p r e l e g e n t k i b y ło w sk a z a n ie c z y d e k o r a c j a b a z y l i k i , ufundow anej w l a t a c h 4 3 2 -4 4 0 p r z e z p ap . S y k s t u s a I I I , n a w ią zu j e do e f e s k i c h p o sta n o w ie ń so b o ro w y ch . S z c z e g ó ln ą uwagę p . J a s tr z ę b o w sk a p o ś w i ę c i ł a mozaikom now otestam entow ym łu k u t r i u m f a l nego z V w ., k tó r y o k a la ł n ie g d y ś p r z e j ś c i e do a b s y d y , a d z i ś o d d z i e l a nawę głów n ą od t r a n s e p t u . Omawiając p o s z c z e g ó ln e scen y p r z e d s ta w ie ń k om entow ała j e o d w o łu ją c s i ę do o d n o śn y ch c y ta tó w fr a g a e n tó w z Pism a św. o r a z p r e z e n t o w a ła p r z y j ę t e i n t e r p r e t a c j e ty c h sk ła d n ik ó w p r z e d s ta w ie ń m o z a ik i, k t ó r e n ie z n a j d u j ą w y ja ś n i e n i a w ź r ó d ła c h p is a n y c h , a l e p o z o s t a j ą c y c h w ś c i s ł y m zw ią zk u
z t r a d y c j ą s z t u k i r z y m s k ie j . N a s t ę p n ie p r e l e g e n t k a p r z e d s t a w iła zachow an e w Rzym ie ł u k i t r i u m f a l n e , w zn o szo n e p r z e z s e n a t i lu d r z y m sk i z w y c ię s k im wodzom i c e sa r z o m . Z w rócen ie uwagi na r e p r e z e n t a c y j n ą s z t u k ę c e s a r s k ą u ł a t w i ł o p raw id łow e z r o z u m ie n ie mo z a i k z p r e z e n to w a n e g o łu k u t r iu m f a ln e g o , w k tó r y c h p rze k a z a n a z o s t a ł a o k r e ś lo n a c h r z e ś c i j a ń s k a id e a r e l i g i j n a p rzy u ż y c iu form i s y m b o li t r a d y c y j n y c h i o g ó l n i e z r o z u m ia ły c h w ś w i e c i e rzym sk im . W omawianym przyp ad ku c h o d z i ł o jed n a k o w y r a ż e n ie naj w y ż s z e j w ła d zy C h r y s t u s a . Na i l e d e k o r a c j a łu k u t r iu m f a ln e g o m ia ła b e z p o ś r e d n i z w ią z e k z p o s ta n o w ie n ia m i Soboru E fe s k ie g o ^ p r e l e g e n t k a p o z o s t a w i ł a o sąd ow i s łu c h a c z y .
U c z e s t n i c y sympozjum z a i n t e r e s o w a n i p ro b le m a ty k ą o b j ę t ą p r z e z I I gru p ę w y s ł u c h a l i r e f e r a t u k s .d r a J e r z e g o W oźniaka: RECEPCJA "THEOTOKOS" U OJC&V SYRYJSKICH. Na w stę p ie ,m ó w c a z a z n a c z a j ą c k o n ie c z n o ś ć w ię k s z e g o z a i n t e r e s o w a n ia l i t e r a t u r ą s y r y j s k ą w o g ó l e , p r z e d s t a w ił p rek u rso r ó w T h eo to k o s w t e j l i t e r a t u r z e , k t ó r z y t o r o w a l i d ro g ę dogm atow i B ożego M a c ie rz y ń stw a NMP: A fr a h a ta / o k . 2 6 0 /2 7 5 - o k .3 4 5 r . / o r a z św . Efrem a / 3 0 6 - 3 7 3 / , zw anego d oktorem m aryjnym . N a s t ę p n ie omówił k o n t r o w e r s j ę n e s t o r i a ń s k ą na tem a t T h e o to k o s na p r z e s t r z e n i k i l k u wieków w sk a z u ją c na p o s z c z e g ó ln y c h j e j p r z e d s t a w i c i e l i : D io d o ra z T ar s u , T eo d o ra z M o p s u e s t ii, N e s t o r i u s z a , N a r s e s a z V w ., s z k o ł ę t e o l o g i c z n ą z N i s i b i s pod przew odn ictw em Henany z A diabeny z VI w ., B a b aja Magnusa / 5 5 0 - 6 2 8 / - n a jw ię k s z e g o p i s a r z a n e s - t o r i a ń s k i e g o , p a tr ia r c h ó w T ym oteu sza I / + 8 2 3 / , Iso d a d ę z M ew z IX w ie k u . K olejnym z a g a d n ie n ie m poruszonym p r z e z p r e l e g e n t a b y ła k w e s t i a T h e o to k o s w m o n o fiz y ty z m ie s y r y js k im o ra z w l i t u r g i i s y r y j s k i e j . W podsum owaniu s t w i e r d z i ł , że K o ś c ió ł s y r y j s k i u to r o w a ł d ro g ę fo r m u le S ob oru E f e s k ie g o T h e o to k o s , z w ła s z c z a d z i ę k i św . Efrem owi i l i t u r g i i , z a ś g łę b o k o p rzeżyw an a k o n t r o
-w e r s j a T h eo to k o s p r z y c z y n i ł a s i ę Jo p o g ł ę b i e n i a r e f l e k s j i m a r io lo g ic z n e j w K o ś c i e l e w schodnim .
Następnym r e f e r e n t e m b y ł o .N a p ió r k o w sk i /K U L /, k tó r y p r z e d s t a w i ł RECEPCJE 'THEOTOKOS' W PROTESTANTYZMIE . W sk a z a ł, że L u ter n ie o d r z u c i ł dogmatu z E fez u l e c z w y p o w ie d z ia ł w i e l e p ię k nych p ochw ał B o g a r o d z ic y , p o d a ją c jed n a k n ie c o in n ą , n iż t r a d y c y j n a , i n t e r p r e t a c j ę k o n s e k w e n c ji t e g o dogmatu o d n o śn ie do k u l t u M aryi. L u ter z a l e c a ł d a le k o p o s u n ię t ą o s t r o ż n o ś ć , p on iew aż p ra k ty k a p o b o ż n o ś c i m a ry jn ej w ykazuje w c ią ż n a d u ż y c ia , k t ó r e w c i e ń u su w ają C h r y s tu s a . K alw in b y ł r a c z e j n iezd ecy d o w a n y w s t o sunku do " T h eo to k o s" , Z w in g li z a ś n ie m ia ł ty c h wahań i używ ał z c a ł ą swobodą t e g o t y t u ł u .
K s i ę g i s y m b o lic z n e ta k lu te r a n iz m u , ja k i wyznań re fo rm o w anych, p r z y z n a j ą Maryi t y t u ł " T h eo to k o s" , a l e p r o t e s t u j ą p r z e ciw k o w y c ią g a n iu s t ą d w n iosk u o p o t r z e b i e k u lt u m a ry jn e g o .
We w s p ó łc z e s n e j t e o l o g i i p r o t e s t a n c k i e j n ie k t ó r z y w p r o st i w y r a ź n ie o d r z u c a ją e f e s k ą naukę o "T heotok os" ja k o b łę d n ą , p o w s z e c h n ie j s z e j e s t jed n a k s t a n o w is k o h a r d z ie j umiarkowane n ie k w e s t io n u j ą c e z a s a d n ic z o c h r y s t o l o g i i E fez u i j e j r e f l e k s u u j ę t e g o w " T h eo to k o s" , a l e za c h o w u ją c e w sto su n k u do n i e j d a le k o p o s u n ię t ą r e z e r w ę . Używa s i ę t y t u ł u " T h e o to k o s" , l e c z na o g ó ł r z a d k o . Z a s tę p u je s i ę go b ib lij n y m "Matka Pana". J e s z c z e w yraź n i e j u n ik a s i ę a b s t r a k c y j n e j nazwy "Boże M a c ie r z y ń stw o " . W u za s a d n ie n ia c h w spom nianej re ze rw y p ow ta rza s i ę : t y t u ł "Matka Bo ża" k r y j e w s o b ie r e a ln e i poważne n ie b e z p ie c z e ń s t w o b łę d n e g o , p o g a ń s k ie g o r o z u m ie n ia . D odaje s i ę , że k a t o lic y z m w y p a c zy ł pop rawny s e n s t y t u ł u e f e s k i e g o , t r a k t u j ą c go ja k o p o d sta w ę n ie w ła ś c iw e g o k u lt u m a ry jn e g o .
Na z a k o ń c z e n ie s e s j i mgr C zesła w Mazur /W a r sza w a / p r z e d s t a w i ł POLSKA BIBLIOGRAFIE SOBORU EFESKIEGO.
S e s j ę p r z e d p o łu d n io w ą d r u g ie g o d n ia sympozjum /w toi*ek - 15 w r z e ś n i a / pod p rzew od n ictw em k s .d r a S z c z e p a n a P ie s z c z o c h a r o z p o c z ą ł w yk ład k s .d r a S t a n is ła w a L o n g o sz a : "KONFLIKT CHRYSTO LOGII ANTIOCHEŃSKIEJ I ALEKSANDRYJSKIEJ NA SOBORZE EFESKIM". Na p o c z ą tk u mówca z a z n a c z y ł , i ż S obór E f e s k i k o j a r z y s i ę n a j c z ę ś c i e j z o b ron ą prawdy o boskim m a c ie r z y ń s t w ie NMP o r a z t y t u ł u T h e o to k o s . W r z e c z y w i s t o ś c i jed n a k s t a r a n o s i ę na nim r o z w ią z a ć p r z e d e w s z y s tk im p rob lem c h r y s t o l o g i c z n y - k o n f l i k t z a i s t n i a ł y m ięd zy dwiema ó w czesn ym i s z k o ła m i t e o l o g i c z n y m i , a n t io c h e ń s k ą i a le k s a n d r y j s k ą ,o d n o ś n ie do w y j a ś n i e n i a s p o so b u d o t y c z ą c e g o p o ł ą c z e n i a dwóch n a tu r / b o s k i e j i l u d z k i e j / w o s o b ie J e z u s a C h r y s t u s a . K w e s tia T h eo to k o s b y ła w ię c k w e s t ią w tó r n ą , w y n ik łą z r o z p a t r y w a n ia z a g a d n ie ń c h r y s t o l o g i c z n y c h . T ak i z r e s z t ą wymiar so b o ru p o d k r e ś l i ł r ó w n ie ż p a p ie ż Jan Pa w e ł I I w swym l i ś c i e ju b ile u s z o w y m , m ów iąc: "Sobór E f e s k i m ia ł p r z e d e w s z y s tk im w a lo r c h r y s t o l o g i c z n y , gd yż z d e f i n i o w a ł praw dę o i s t n i e n i u dwóch n a tu r w J e z u s i e C h r y s t u s i e , aby w t e n sp o sób u ś c i ś l i ć a u t e n t y c z n ą naukę K o ś c io ła " / r o z d z . 3 / . N a s t ę p n ie p r e l e g e n t s c h a r a k t e r y z o w a ł s z c z e g ó ło w o obydw ie s z k o ły t e o l o g i c z n e : a n t io c h e ń s k ą i a l e k s a n d r y j s k ą . P ie r w s z a o d d z ia ły w a ła na t e o l o g i ę z a c h o d n ią , a b a z u ją c na z a ł o ż e n i a c h f i l o z o f i i A ry s t o t e l e s a s k ło n n a b y ła do r a c j o n a liz m u ; j e j głów nym i p r z e d s t a w i c i e l a m i b y l i : T e o f i l z A n t i o c h i i , I r e n e u s z , Paw eł z S am osa-
t y , E u s t a c h iu s z z A n t i o c h i i , M a r c e li z A n cy ry , D iod or z T a r su , T eodor z M o p s u e s t ii i N e s t o r i u s z . D rugą, o z a b a r w ie n iu m is t y c z nym, o p i e r a j ą c ą s i ę na za s a d a c h f i l o z o f i i p l a t o ń s k i e j , r e p r e z e n t o w a l i t a c y lu m in a r z e , j a k O r y g en es, D io n iz y , T h e o g n o s t , P i e r - i u s , A le k s a n d e r , A r lu s z , A tan azy 1 C y r y l A le k s a n d r y j s k i. Do z a s a d n ic z e g o k o n f l i k t u m ięd zy obiem a s z k o ła m i d o s z ł o na t l e t r y - n ita r n y m . T e o l o g i a a n t io c h e ń s k a , ch o ć r e p r e z e n t o w a ła w ie l k ą r ó ż n o r o d n o ś ć m y ś l i , d ą ż y ła zaw sze do o o a l e n i a m o n a r c h ii B o ż e j ,
a l e k s a n d r y j s k a z a ś w y r ó ż n i a j ą c a / z a O ry g e n e s e m / t r z y h i p o s t a - z y : O jc a , S y n a i D u ch a ^ w ., s k ł o n n a b y ł a o d d z i e l a ć w je d n y m b ó s t w i e t r z y o d r ę b n e , w s p ó ł i s t n i e j ą c e , b a r d z i e j lu b m n ie j s o b i e p o d p o rz ą d k o w a n e b y t y . Tak w ię c a n t i o c h e ń c z y c y w y z n a w a li j e d n ą h i p o s t a z ę u w a ż a ją c t r z y o so b y b o s k i e , w b a r d z i e j l u b m n ie j r a d y k a l n y s p o s ó b , z a t r z y fo rm y o b j a w i e n i a s i ę j e d n e g o B o g a , a l e k s a n d r y j c z y c y n a t o m i a s t o p o w i a d a l i s i ę z a n a u k ą o t r z e c h h i p o s t a z a c h . W d z i e d z i n i e c h r y s t o l o g i i t e o l o g i a a n t i o c h e ń s k a p o d ą ż a ł a z a s c h e m a te m : L ogos - a n t h r o p o s /S ło w o - c z ł o w i e k / u w a ż a j ą c , że p o d c z a s W c i e l e n i a S ło w o Boże p r z y b r a ł o p e ł n ą p o s t a ć c z ł o w i e k a , a a l e k s a n d r y j s k a z a sc h e m a te m : L o g o s - s a r x / S ł o wo - c i a ł o / , n a u c z a j ą c p r z y ty m , ż e p o d c z a s W c i e l e n i a S łow o p r z y b r a ł o t y l k o c i a ł o l u d z k i e , w k tó r y m z a j ę ł o m i e j s c e d u s z y . D a l e j mówca, o p i e r a j ą c s i ę n a b o g a ty m m a t e r i a l e ź ró d ło w y m , wy l i c z y ł i s c h a r a k t e r y z o w a ł w s z e l k i e k o n f l i k t y z a i s t n i a ł e n a t l e w y j a ś n i e n i a t a j e m n i c y W c i e l e n i a ^ a ż do S o b o ru E f e s k i e g o w ł ą c z n i e , a w ię c z a t a r g dwóch D io n iz y c h w r . 2 5 7 , p o t ę p i e n i e i z ł o ż e n i e z u r z ę d u b p a A n t i o c h i i , P a w ła z S a m o s a ty w r . 2 6 8 , h e r e z j ę a r i a ń - s k ą p o t ę p i o n ą w r . 3 2 5 w N i c e i , k o n f l i k t y z w ią z a n e z n a u k ą E u - s t a c j u s z a z A n t i o c h i i i M a rc e le g o z A n c y r y , p o t ę p i e n i e n a s y n o d a c h w A l e k s a n d r i i /3 6 2 r . / n a u k i A p o l i n a r e g o z L a o d y c e i , a w r e s z c i e ogrom ny s p ó r / z l a t 4 3 0 - 4 3 1 / m ię d z y p a t r i a r c h ą K o n s ta n t y n o p o l a N e s t o r i u s z e m a n a u k ą a l e k s a n d r y j s k ą , r e p r e z e n t o w a n ą p r z e z p a i% a rc h ę C y r y l a A l e k s a n d r y j s k i e g o . S ł u c h a c z e , d z i ę k i k s .L o n g o s z o w i , m i e l i o k a z j ę z a p o z n a ć s i ę d o k ł a d n i e , w o p a r c i u o o b f i c i e c y to w a n e ź r ó d ł a , z c h a r a k t e r e m c h r y s t o l o g i i a n t i o c h e ń s k i e j i a l e k s a n d r y j s k i e j z o k r e s u t u ż p r z e d S o b o re m E f e s k im o r a z u w a ru n k o w a n ia m i, k t ó r e d o p r o w a d z i ł y do o t w a r t e g o s p o r u , gdy n a p r z e c iw n y c h b i e g u n a c h s t a n ę l i w i e l c y a n t a g o n i ś c i : N e s t o r i u s z i C y r y l A l e k s a n d r y j s k i .
K o le jn y m r e f e r e n t e m b y ł k s . d r M arek S t a r o w i e y s k i , k t ó r y p r z e d s t a w i ł SOBÓR KONSTANTYNOPOLSKI I . We w s t ę p i e n a k r e ś l i ł s y t u a c j ę p r z e d s o b o r o w ą / a r i a n i z m c e s a r z y , p r z e ś l a d o w a n i a W a le n - s a , r o z ła m p a n u j ą c y w K o ś c i e l e / , n a s t ę p n i e o m ó w ił p r z e b i e g s o b o r u / z w r a c a j ą c u w agę n a j e g o e k u m e n ic z n y c h a r a k t e r / . D ł u ż e j p r e l e g e n t z a t r z y m a ł s i ę n a z a s ł u g a c h i p o z y ty w n y c h s k u t k a c h S o b o r u K o n s t a n t y n o p o l s k i c g o I / n p . z a k o ń c z e n i e sp o r ó w a r i a ń s k i c h , l i k w i d a c j a m a c e d o n ia n iz m u , d o p r a c o w a n ie t e o l o g i i S o b o r u N i c e j s k i e g o - p o d s t a w y p n e u m a t o l o g i i , o k r e ś l e n i e r e l a c j i D u ch a
S".
d o B o g a O j c a , d o p r a c o w a n ie n o w eg o w y z n a n ia w i a r y / , j a k i n e g a ty w n y c h / p o w s t a n i e k o n f l i k t u m ię d z y W schodem i Z a ch o d em , s f o r m u ł o w a n i e I I I k a n o n u , m o t y w a c je p o l i t y c z n e d e c y z j i r e l i g i j n y c h / .O brady p o p o łu d n i o w e o d b y w a ły s i ę znow u w I I g r u p a c h . G ru p a I s k u p i a ł a s i ę n a ZAGADNIENIACH CHRYSTOLOGICZNYCH, z a ś I I n a PROBLEMACH IKONOGRAFII MARYJNEJ.
W g r u p i e I j a k o p i e r w s z y w y s t ą p i ł k s . b p A l f o n s N o s s o l /K U L / p r z e d s t a w i a j ą c CHRYSTOLOGIE ANTIOCHEŃSKA D Z IS IA J . E f e s k i k o n f l i k t c h r y s t o l o g i i a n t i o c h e ń s k i e j i a l e k s a n d r y j s k i e j tr w a p o d z i ś d z i e ń . By t o w y k a z a ć , mówca p r z e d s t a w i ł p o k r ó t c e a n t i o c h e ń s k i e i a l e k s a n d r y j s k i e t e n d e n c j e we w s p ó ł c z e s n e j c h r y s t o l o g i i . W k o ń c o w e j p a r t i i s w e g o r e f e r a t u k s . b p N o s s o l w s k a z a ł na z a s a d n i c z e w a lo r y i n t e g r a l n e j w i z j i T a j e m n ic y J e z u s a C h r y s t u s a j a k o p r ó b ę i c h t w ó r c z e j z b i e ż n o ś c i d z i s i a j . Z b i e ż n o ś ć t a j e s t o g r o m n ie w a ż n a d l a t e g o , s t w i e r d z i ł m ów ca, i ż t y l k o w o p a r c i u o n i ą m ożn a w ram ach c h r y s t o l o g i i a d e k w a t n ie u w y d a t n ić m a r i o l o g i c z n y t y t u ł - T h e o t o k o s .
N a s t ę p n i e k s . p r o f . A n d r z e j Z u b e r b ie r /A T K / r o z w a ż a ł p r o b - lem :C ZY DOGMATY CHRYSTOLOGICZNE STANMYIA HELLENIZACJE EWANGELII? Po nim w y g ł o s i ł r e f e r a t k s . d r F r a n c i s z e k S z u l c /K U L / p t . : HELLE- NIZACJA JAKO PROBLEM METODOLOGICZNY. J e g o a u t o r p o s t a w i ł s o b i e
z a c e l z b a d a n i e n a j b a r d z i e j ty p o w y c h p o g lą d ó w n a te m a t z w ią z k u c h r z e ś c i j a ń s t w a z k u l t u r ą h e l l e n i s t y c z n ą o r a z w y t y c z e n i e - z p u n k tu w i d z e n i a m e t o d o l o g i c z n e g o - p o d sta w o w y c h p ł a s z c z y z n , na j a k i c h t e n fe n o m e n m ożna r o z p a t r y w a ć . W d o ty c h c z a s o w y m z n a c z e n i u sam t e r m i n " h e l l c n i z a c j a c h r z e ś c i j a ń s t w a " bywa r ó ż n o r o d n i e r o z u m i a n y , a sam o z j a w i s k o j e s t t e ż r ó ż n i e o c e n i a n e / d o t y c z y t o r ó w n i e ż o p ra c o w a ń s ło w n ik o w y c h i e n c y k l o p e d y c z n y c h / . S t ą d t e ż n a j p i e r w z o s t a ł a u k a z a n a , h i s t o r i a p r o b l e m a t y k i - z n a n a j u ż w s t a r o ż y t n o ś c i , a l e f o r m a l n i e p o s t a w i o n a / j a k o z a g a d n i e n i e h e l l e n i z a c j i c h r z e ś c i j a ń s t w a / p r z e z T e f o r m a c j ę . P r z e g l ą d h i s t o r y c z n y c h s t a n o w i s k p o z w o l i ł z o r i e n t o w a ć s i ę w m n o g o ś c i p o g lą d ó w . Na b a z i e z e b r a n e g o m a t e r i a ł u h i s t o r y c z n e g o mówca d o k o n a ł t y p o l o g i i r ó ż n e g o z r o z u m i e n i a h e l l e n i z a c j i c h r z e ś c i j a ń s t w a , p r z y czym w s k a z a ł n a a s p e k to w o ś ć p o s z c z e g ó l n y c h u j ę ć . Sam z a ś p o s t u lo w a ł o u j ę c i e c a ł o ś c i o w e , u w z g l ę d n i a j ą c e i i n t e g r a l n i e ł ą c z ą c e r ó ż n e s t a n o w i s k a , b j ę c i e t& n a z w a ł k u ltu ro w y m o k r e ś l a j ą c h e l l e - n i z a c j ę c h r z e ś c i j a ń s t w a j a k o a k u l t u r a c j ę c h r z e ś c i j a ń s t w a w ś w ię c i e h e l l e n i s t y c z n y m . C h o d z i t u t a j o u w z g l ę d n i e n i e c a ł o k s z t a ł t u p o w ią z a ń r o z w i j a j ą c e j s i ę r e l i g i i c h r z e ś c i j a ń s k i e j z e ś r o d o w i s k ie m , a n i e z a c i e ś n i a n i e t e g o - j a k t o s i ę n a j c z ę ś c i e j d z i e j e - do j e d n e j t y l k o p ł a s z c z y z n y , n p . d o k t r y n a l n e j . W t a k r o z u m i a n e j h e l l e n i z a c j i c h r z e ś c i j a ń s t w a z a w i e r a s i ę z a ró w n o w pływ k u l t u r y h e l l e n i s t y c z n e j n a fo rm o w a n ie s i ę d o k tr y n y i p r a k t y k r e l i g i j n y c h w c z e s n e g o c h r z e ś c i j a ń s t w a , j a k r ó w n i e ż c h r y s t i a n i z a c j a h e l le n iz m u / k r y t y c z n a i t w ó r c z a r e c e p c j a / . W d a l s z e j k o l e j n o ś c i p r e l e g e n t d o k o n a ł w a ż n e g o r o z r ó ż n i e n i a , a m ia n o w ic ie z a p r o p o n o w a ł, aby n a j p i e r w ujm ow ać h e l i e n i z a c j ę j a k o p r o c e s h i s t o r y c z ny i b a d a ć go sto s o w n y m i m e to d am i s i ę g a j ą c a ż do g e n e z y c h r z e ś c i j a ń s t w a / n a l e ż y t e ż p o s t a w i ć p r o b le m h e l l e n i z a c j i j u d a i z m u / , a n a s t ę p n i e b a d a ć go i o c e n i a ć z p u n k tu w i d z e n i a t e o l o g i c z n o - h e r m e n e u ty c z n e g o . P otem mówca p o d a ł p o d sta w o w e r e g u ł y m e i% o lo
-g ic z n e , k tó r e naLcży u v z -g ię ^ ia ó podejm ując z a -g a d n ie n ia h e l - l e n i z a c j i c h r z e ś c ij a ń s t w a w pierw szym lub drugim a s p e k c ie . W ła śn ie na p ła s z c z y ź n ie t e o l o g i c z n e j u za sa d n io n e są i k o n ie c z n e
p y t a n ia o problem c i ą g ł o ś c i i to ż sa m o śc i w iary c h r z e ś c i j a ń s k i e j , o u d z ia ł m y ś li g r e c k ie j w k s z ta łto w a n iu s i ę doktryny c h r z e ś c i j a ń s k i e j , z w ła s z c z a dogmatów. K s. S z u lc z a c y to w a ł t e ż k i l k a prac na t e n te m a t. Na k o n ie c z a a p e lo w a ł o d a ls z e poszukiw ania^ z a z n a c z a ją c , i ż je g o w y s tą p ie n ie b y ło t y lk o im pulsem , i n s p i r a c j ą , a n ie s y n t e z ą .
W t r a k c ie s e s j i z o s t a ł w y g ło szo n y ró w n ież p r z e z k s .d o c . Wacława Schenka r e f e r a t pt.:"WPŁYW DECYZJI EFESKICH NA LITUR GIE I KULT MARYJNY". R e fe r e n t p r z e d s ta w ił motywy m a rio lo g iczn e^ k tó r e po S ob orze E fesk im z a c z ę ły p r z e ja w ia ć s i ę m .in . w
wezwa-' % z z
n ia c h nowo w znoszonych k o s c ilo w , w rozw oju ś w ią t m aryjnych, w t e k s t a c h b rew iarzow ych , l i t a n i a c h i m odlitw ach pryw atn ych , a ta k ż e w l i t e r a t u r z e i s z t u c e . S zerok a problem atyka r e f e r a t u wy w o ła ła ożyw ion ą d y s k u s j ę , w k t ó r e j pewne u z u p e łn ie n ia w n i e ś l i : k s . dr M .S ta r o w ie y s k i, o .p r o f.A .B o b e r oraz d o c .D o b r z e n ie c k i.
S e s j ę Z PROBLEMÓW IKONOGRAFII MARYJNEJ pod przewodnictwem d o c . T .D o b r z e n ie c k ie g o zain a u g u ro w a ł r e f e r a t k s .p r o f .W ła d y s ła wa S m o len ia /KUL/ p t.:ID E A THEOTOKOS W ROMAŃSKICH WIZERUNKACH MATKI BOŻEJ W POLSCE. Na w s tę p ie p r z e d s t a w ił w k rótk im r y s i e h isto r y c z n y m k o le j n e e ta p y z a k o r z e n ia n ia s i ę c h r z e ś c ij a ń s t w a w s p o łe c z n o ś c i p o l s k i e j począw szy od M ieszka I . Z w r ó c ił uwagę na s k u te c z n o ś ć o d d z ia ły w a n ia i l u s t r a c j i p la s ty c z n y c h w d z i a ł a l n o ś c i m is y j n e j . N a jw a ż n ie jsz y m i przejaw am i p la sty c z n y m i o cha r a k t e r z e doktrynalnym s t a ł y s i ę rz e ź b y i p r z e d s ta w ie n ia m alar s k ie i l u s t r u j ą c e Maryję z j e j znamionami " T heotokos" , k on cen tr u ją c y m i w s o b ie podstawowe prawdy Boga w T ró jcy J e d y n eg o , W c ie le n ia , O dkupienia o ra z ic h kon sek w en cje e s c h a t o lo g ic z n e .
P o s łu g iw a n ie s i ę motywami r o d z in n y m i i m a c ie r z y ń s k im i p r z y d a w a ło t r e ś c io m c h r z e ś c i j a ń s k i m a u t e n t y c z n e g o w yrazu i b y ło z
ł a t w o ś c i ą a k cep to w a n e p r z e z o d b io r c ó w .
D e k o r a c je p l a s t y c z n e k o ś c io ł ó w r o m a ń sk ic h w P o l s c e / n a j s t a r s z e p o c h o d z ą z X II w . / p r e l e g e n t p o d z i e l i ł na t r z y g ru p y: i / i l u s t r a c j e C h r y s t u s a P a n t o k r a t o r a / p o s t a ć C h r y s t u s a z z a ch ow anej śr o d k o w e j c z ę ś c i tym panonu z Tumu k /Ł ę c z y c y z 2 , p o ł . X II w ., tym panon fu n d a c y jn y J a k sy z w r o c ła w s k ie g o k o ś c i o ł a na O łb in ie t a k ż e z 2 . p o ł . X II w . , tym panon z r o tu n d y św . P rok o pa w S t r z e l n i e / ;
2 / p r z e d s t a w i e n i a c h r y s t o lo g i c z n o - m a r y j n e / p o z o s t a ł o ś c i a r c h i t e k t o n i c z n e i d e k o r a c y j n e Opactwa św. W in c e n te g o na O ł b i n i e , z w ią z a n e z i d e o l o g i ą b en ed yk tyn ów e k s p o n u ją c y c h k u l t Maryi j a ko M atki D oga, f r e s k ś c ie n n y z o k . 1160 r . z z a c h o d n ie j ap syd y k o ś c i o ł a k o l e g i a c k i e g o w Tumie k / Ł ę c z y c y , i l u s t r a c j a i n i c j a ł u l i t e r y "A" z A n ty fo n a r z a S t a r o s ą d e c k i e g o / ;
3 / W y o b ra że n ia M aryi T h e o to k o s /ty m p a n o n o c h a r a k t e r z e fu n d a cy jn y .; - 2 . p o ł . X H w. z k o ś c i o ł a Panny M aryi "na P ia sk u " we W r o c ła w iu , tym panon g łó w n e g o p o r t a lu k o ś c i o ł a k o l e g i a c k i e g o w Tumie k /Ł ę c z y c y wykonany p ra w d o p o d o b n ie w c e z u r z e l a t 1 1 6 1 -
1 1 7 0 , r z e ź b a Madonny z G o ź lic z p o c z . X I I I w , r z e ź b a T r o n u ją c e j Maryi na murze f r o n t o n u k o ś c i o ł a w W y s o c ic a c h .
P r z e d s t a w i a j ą c s z e r e g p o l s k i c h o b ie k tó w s z t u k i r o m a ń sk ie j o u n ik a ln y m z n a c z e n iu d l a k u lt u r y e u r o p e j s k i e j , k s . P r o f e s o r w y k a z a ł, w ja k w id o c z n y s p o s ó b e k sp o n o w a ły one praw dę o Bożym M a c ie r z y ń s t w ie Maryi i j a k s k u t e c z n i e s p e ł n i a ł y m is j ę ew an ge
l i z a c j i p o l s k i e j s p o ł e c z n o ś c i w p ie r w s z y c h w ie k a c h c h r z e ś c i j a ń s t w a na n a s z y c h z i e m ia c h .
K om un ik at: NAJSTARSZA IKONOGRAFIA MARYJNA - MADONNA Z DZIE CIĄTKIEM W RZYMSKIM MALARSTWIE KATAKUMBOWYM a u t o r s t w a mgra Bo że n y W r o n ik o w sk ie j /K U L / pod n ie o b e c n o ś ć a u t o r k i w y g ł o s i ł a
mgr R y s z a r d a P o t r ę ć . W m a l a r s t w i e katakum bow ym Rzymu I I I i IV w ie k u k i l k a p r z e d s t a w i e ń z o s t a ł o u z n a n y c h z a s c e n y o t e m a t y c e m a r y j n e j . B y ły t o p r z e d e w s z y s t k i m t r z y m a l o w i d ł a , k tó r y m a u t o r k a p o ś w i ę c i ł a sw e w y s t ą p i e n i e : f r e s k z d o b i ą c y l o c u l u s n r 10 w k a t a k u m b ie P r y s c y l l i w R z y m ie , m a l o w i d ło z l u n e t y a r c o s o l i u m w C u b ic u lu m V e l a t i o / n r 7 / w k a ta k u m b ie P r y s c y l l i o r a z d e k o r a c j a l u n e t y a r c o s o l i u m c u b ic u l u m n r 22 w C o e m e te r iu m M a iu s . T r e ś ć t y c h p r z e d s t a w i e ń b u d z i w i e l e k o n t r o w e r s j i . W s z y s t k i e s ą d a to w a n e n a I I I i p o ł . IV w i e k u , a w i ę c n a o k r e s , w k tó r y m k u l t m a r y jn y n i e b y ł j e s z c z e r o z p o w s z e c h n i o n y , z a ś d y s k u s j a n a t e m at B o ż e g o m a c i e r z y ń s t w a m i a ł y s i ę d o p i e r o r o z p o c z ą ć . T e m a ty k a t y c h f r e s k ó w n i e j e s t j e d n o z n a c z n a , n a c o w s k a z a ł a a u t o r k a p o w o ł u j ą c s i ę n a o p i n i e w i e l u u c z o n y c h . T ru d n o t e ż s t w i e r d z i ć a u t o r y t a t y w n i e , c z y w i z e r u n e k k o b i e t y z d z i e c k i e m b e z s p r z e c z n i e m u s i b y ć i n t e r p r e t o w a n y j a k o p r z e d s t a w i e n i e M adonny z D z i e c i ą t k i e m , a j e ż e l i t a k /w je d n y m w yp ad k u j e s t t o p e w n e / c z y n i e b y ł a t o r a c z e j s c e n a c h r y s t o l o g i c z n a . N i e m n i e j , z d a n ie m a u t o r k i k u m u n ik a t u , i k o n o g r a f i a m a r y j n a w s w o j e j g e n e z i e z w ią z a n a j e s t z e s c e n a m i z d z i e c i ń s t w a J e z u s a , k t ó r e w o k r e s i e k o n s t a n t y ń s - k im w e s z ł y d o r e p e r t u a r u s z t u k i k a ta k u m b o w e j. D o p ie r o p o S o b o r z e E f e s k i m z a c z ę ł y p o w s ta w a ć p i e r w s z e a u t o n o m ic z n e w i z e r u n k i M a r y i.
PRZEDSTAWIENIA MARYJNE NA SARKOFAGACH WCZESNOCHRZEŚCIJAŃ SKICH p r z e d s t a w i ł a mgr Ewa T a t a r - P r ó c h n ia k o w a /K U L /. Dwa n a j p o p u l a r n i e j s z e m otyw y w r z e ź b i e s a r k o f a g o w e j , w k t ó r y c h w y s t ę p u j e p o s t a ć M a r y i - N a r o d z e n i e C h r y s t u s a i P o k ło n Magów - n a l e - , ż ą z a s a d n i c z o d o c y k l u c h r y s t o l o g i c z n e g o , a n i e ś c i ś l e m a r y j n e g o , c h o c i a ż p o s t a ć M a ry i z a j m u j e w n i c h p o c z e s n e m i e j s c e . M otyw N a r o d z e n i a p o j a w i a s i ę w s z t u c e s a r k o f a g o w e j w p o c z ą t k a c h IV w . , l e c z M a r y ja z a c z y n a w n i e j w y s t ę p o w a ć d o p i e r o od p o ło w y
s t u l e c i a . N atom iast P o k ło n , p r z e j ę t y ze s z t u k i katakum bowej, z o s t a j e wprowadzony w sw ej p e łn e j fo rm ie j u ż od p oczą tk u IV w ie k u . Pięknym przykładem obu ty c h motywów j e s t sa r k o fa g A d e l f i i /3 4 0 - 3 4 5 , S yrak u zy, Muzeum N arodow e/ze scenam i - Z w iastow an ia oraz Maryi ja k o O rędow niczki w n i e b i e , k tó r e można uznać za z a c z ą te k "cyklu" m aryjnego. Motywy t e p o ja w ia ją s i ę w ik o n o g r a f i i c h r z e ś c i j a ń s k i e j z a s a d n ic z o d o p ie r o w V w ie k u . N ie w ą tp liw ie pewna ju ż sc e n a Z w iastow an ia z n a jd u je s i ę na sa r k o fa g u z V w. w R aw ennie, c z e g o p o tw ie r d z e n ie m j e s t u k a za n ie N a w ied zen ia E lż b i e t y p r z e z M arię po p r z e c iw n e j s t r o n i e te g o samego sa r k o fa g u .
Z u p e łn ie u n ik a ln ą s c e n ę , o k r e ś la n ą ja k o W n ie b o w z ię c ie Ma r y i , z a w ie r a sa r k o fa g z k o ś c i o ł a podziem nego S a n ta E u g r a c ia w S a r a g o s s ie /z w . k o ś c io łe m 18 m ęczen n ik ów /, datow anego na p o c z ą te k IV w iek u .
P r z e d s ta w ie n ia ś c i ś l e m aryjne s ą w ię c , ja k z a z n a c z y ła p r e le g e n t k a , w IV w. w ła ś c iw ie u n ik a ln e .a ic h z a s a d n ic z y rozwój za czy n a s i ę od V s t u l e c i a , k ie d y t o w p e ł n i r o z k w it ł k u l t maryjny
Środę /1 6 w r z e ś n ia / w y p e łn iły dwa z a g a d n ie n ia . Na s e s j i p r z e d p o łu d n io w e j, k t ó r e j p r z e w o d n ic z y ł k s.d o c .W .S c h e n k ^ r e fe r a t p t . "TREŚCI TEOLOGICZNE IKONOGRAFII 'THEOTOKOS' " w y g ł o s i ł doc. dr Tadeusz D o b r z e n ie c k i /Muzeum Narodowe^W arszawa/. W swym wyk ł a d z i e u k a z a ł p r o c e s a d a p t a c j i w m a la r stw ie i p l a s t y c e p ie r w sz y c h wieków c h r z e ś c ij a ń s t w a o r z e c z e ń Soboru E fe s k ie g o d o ty c z ą cych " T heotokos" . Na w s tę p ie omówił p r z e d s t a w ie n ia M atki B os k i e j n ie n a le ż ą c e do typ u "Theotokos" /n a p r z y k ła d z ie drobnej p l a s t y k i p ó łn o c n e j I t a l i i , monumentalnych p r z e d s ta w ie ń k o ś c i o łów J e r o z o lim y , m in ia tu r s y r y j s k ie g o ,e w a n g e lia r z a wykonanego p r z e z m nicha R a b u lę, m alow id eł C a s t e l s e p r i o / . P o w sta n ie m ozaik na łu k u tęczowym w S a n ta M aria M aggiore w R zym ie, g d z ie w p e łn i z o s t a ł a ukazana M aryja ja k o T h e o to k o s, uważa d o c . D o b r z e n ie c k i
z a moment p rzeło m o w y . N a s tę p n ie u k a z a ł b o g a ty r e p e r t u a r p r z e d - s ta w ie ń " T h e o to k o s " w y r ó ż n ia ją c k i l k a j e j typów / s i e d z ą c a , M a ria o r a n s , im ago c l i p e a t a , H o d e g e t r i a , M a ria R e g i n a / . W śród te g o ty p u p r z e d s t a w i e ń p r e l e g e n t omówił ik o n y / z k l a s z t o r u św. K a ta rz y n y na S y n a ju , z S a n ta F r a n c e s c a Romana, ik o n ę w ł o d z i m i e r s k ą / , t k a n in y k o p t y j s k i e , m o z a ik i Rawenny, m a lo w id ło absydow e z B a- w it / E g i p t / . Na z a k o ń c z e n ie d o c . D o b r z e n ie c k i omówił ty p M atki B o s k ie j p a s y j n e j o ra z D e e z is . W ykład sw ój w y g ł o s i ł na t l e hymnu A k a t h i s t o s ,ś p i e w a n e g o p r z e z c h ó r p a p i e s k i e g o se m in a riu m w Rzy m ie. o r a z N ieszp o ró w M o n te v c rd ie g o .
Po p o łu d n iu m ia ł m ie js c e p a n e l na te m a t: MARYJA JAKO MATKA BOGA W POBOŻNOŚCI MARYJNEJ W POLSCE / W KULCIE M.B.CZĘSTOCHOWS K IE J, NIEPOKALANEJ, FATIMSKIEJ, NIEUSTAJĄCEJ POMOCY . . . / .
0 . N ap ió rk o w sk ijW d y s k u s j i ; p o d j ą ł p ro b le m , czy k u l t M atki B ożej w P o ls c e n ie j e s t z b y t au to n o m ic z n y w p o ró w n a n iu do in n y c h dog matów c h r z e ś c i j a ń s k i c h , i czy zaw sze p ro w a d z i do C h r y s tu s a . N a s tę p n ie t r z e j p r e l e g e n c i om ów ili po—k r ó t c e p o c z ą t k i i objawy t r z e c h k u ltó w m a ry jn y c h w P o l s c e .
O jc ie c p r o w i n c j a ł J e r z y Domański / f r a n c i s z k a n i n / s c h a r a k t e r y z o w ał k u l t M atk i B o żej N ie p o k a l a n e j , propagow any p r z e z b ł o g o s ł a w ionego o j c a M aksym ilian:'. I o l b e g o , k s . K a z im ie rz Sm oleń /re d e m p t o r y s t a / - k u l t M atk i B ożej N i e u s t a j ą c e j Pom ocy.a k s . K a z im ie rz C z u la k / p a l l o t y n / - k u l t M atk i B ożej F a t i m s k i e j .
W d y s k u s j i zw rócono uw agę, by n ie w ią z a ć z b y tn io k u l t u m a ry jn e go z o b ra z a m i i s t a t u a m i , w skazano r ó w n ie ż , że j u ż d z i s i a j n ie w y s tę p u ją p r z e d s t a w i e n i a a u to n o m ic z n e M atki B ożej P r o s z ą c e j czy W s ta w ia ją c e j s i ę , a l e w iz e r u n k i P a n i O b d a r z a ją c e j, k t ó r y c h s t a r o ż y t n o ś ć n i e p o s i a d a ł a . P r z e d s ta w ia n o j ą n a to m ia s t w raz ze św. Janem C h r z c ic ie le m po obu s t r o n a c h t r o n u , na k tó ry m k r ó lo w a ł C h r y s t u s . N ależy w y s tr z e g a ć s i ę t e ż w y r a ż e n ia " p e r M ariam ad
J e s u m " , n i e ma bow iem n ik o g o b l i ż s z e g o c z ło w ie k o w i n ad C h r y s t u s a . Mówi s i ę t e ż : Bóg - K o ś c i ó ł - M a r y ja . R o lę M a tk i B o ż e j moż n a p r z y r ó w n a ć do m a tk i n a u c z a j ą c e j p a c i e r z a . N ie s t o i o n a z a te m m ię d z y B ogiem a d z i e c k i e m , a l e sam a u c z y d z i e c k o . Tak w ię c n i e " p e r M ariam " a le " c u m M a r i a " , z M a ry ją do C h r y s t u s a . W tedy u k a z u j e s i ę w p e ł n i c h r y s t o c e n t r y z m . N a s z a p o b o ż n o ś ć j e s t p o ś r e d n i a - m odlim y s i ę do M a tk i B o ż e j a o n a p o ś r e d n i c z y . S tw ie r d z o n o t a k ż e , i ż w p e ł n i te o l o g i c z n y m m odelem p r z e d s ta w ia n y m w ew an g e l i a c h j e s t M a tk a B oża z C h r y s tu s e m , a n i e sa m a , j a k n p . w F a t i m i e . Sym pozjum n i e p o k a l a n o w s k i e , c h o c i a ż i t a k b o g a t e w p ro g ra m b y ł o j e d n a k z u b o ż o n e o dwa r e f e r a t y z pow odu n i e o b e c n o ś c i p r e l e g e n tó w : p r o f e s o r a C l a u d e 'a M o n d e s e r ta , d y r e k t o r a w y d a w n ic tw a S o u r c e s C h r e t i e n n e s , k t ó r y m i a ł m ów ić n a t e m a t : MARIOLOGIA I "THEOTOKOS" PRZED SOBOREM EFESKIM o r a z d r a A l e k s a n d r a Naumowa z U J, k t ó r y z g ł o s i ł t y t u ł r e f e r a t u : RECEPCJA DECYZJI EFESKICH W PRAWOSŁAWIU.
W ie c z o ra m i o d b y w ały s i ę r o b o c z e s p o t k a n i a w S e k c j i Dogma t y c z n e j i P a t r y s t y c z n e j , n a k t ó r y c h om aw iano i d y s k u to w a n o p ró b lem y m e to d n a u c z a n i a w s e m i n a r i a c h d u c h o w n y c h . P r z e d e w s z y s tk im z a ś b y ły one o k a z j ą do w z a je m n e g o p o z n a n i a s i ę c z ło n k ó w obu se k c j i o r a z w ym iany d o ś w ia d c z e ń . W S e k c j i D o g m a ty c z n e j j e d e n w i e c z ó r p o ś w ię c o n o z a s t a n a w i a n i u s i ę n ad s ł u s z n o ś c i ą z a k o ń c z e n i a m o d litw m s z a ln y c h s ło w a m i: " P r z e z n a s z e g o P a n a i B o g a " . F o rm u ła t a może m ie ć s w o je u z a s a d n i e n i e n a Z a c h o d z i e , g d z i e k w e s t i o n u j e s i ę b ó s tw o C h r y s t u s a , a l e n i e j e s t do p r z y j ę c i a u n a s , g d z i e b u r z y ł a b y o n a s t r u k t u r ę z a k o ń c z e n i a t r y n i t a r n e g o . W c z a s i e w ie c z o r n e g o s p o t k a n i a d r K a r o l K la u z e /K U L / w y g ł o s i ł k o m u n ik a t p t . "POPULARYZACJA POSTANOWIEŃ SOBORU EFESKIEGO W 'TEOLOGII POLS K I E J ' KS .WALENTEGO WCISŁWSKIEGO /+ 1 7 4 7 / .
Z e b ran io m S e k c j i P a t r y s t y c z n e j p a tr o n o w a ł j e j p r e z e s - k s . d r S t a n i s ł a w L o n g o sz . W p ierw szy m d n iu k s . d r Edward S t a n i e k z K ra kowa p r z e d s t a w i ł pokazowy w ykład o K o ś c i e l e , u k a z u ją c go j ę z y kiem w sp ó łc z e sn y m , a l e w o p a r c i u o t e k s t y p a t r y s t y c z n e . L e k c ja t a w y w o ła ła o ży w io n ą d y s k u s j ę . S tw ie r d z o n o , i ż te g o r o d z a j u p ro w a d z e n ie z a j ę ć s u p o n u je j u ż zn a jo m o ść p a t r o l o g i i i n ie może być s to s o w a n a w s e m i n a r i a c h . W ie c z ó r d r u g i z a ś p o św ię c o n o w ym ianie d o ś w ia d c z e ń w n a u c z a n iu p a t r o l o g i i w z a k ła d a c h t e o l o g i c z n y c h , d y sk u to w an o n ad sposobem o rg a n iz o w a n ia s p o tk a ń p a t r y s t y c z n y c h , z a s ta n a w ia n o s i ę t e ż nad program em i o r g a n i z a c j ą p r z y s z łe g o sym pozjum p a t r y s t y c z n e g o .
P o s z c z e g ó ln e s e s j e w c ią g u ty c h t r z e c h p r a c o w ity c h d n i ro z p o czy n an o i k o ń c z o n o m o d litw am i z a c z e r p n ię ty m i z te k s tó w p a t r y s ty c z n y c h . C o d z ie n n ie t e ż u c z e s t n i c y b r a l i u d z i a ł w u r o c z y s t e j Wszy św. k o n c e le b r o w a n e j. L ic z b a u c z e s tn ik ó w o ra z z a i n t e r e s o w a
n i e , j a k i e b u d z iły p o s z c z e g ó ln e r e f e r a t y , ś w ia d c z ą , i ż z j a z d w N ie p o k a la n o w ie b y ł poważnym w y d arzen iem w p o ls k im ś w ie c ie n au kowym. S z c z e g ó ln ie ważkim momentem b y ły d y s k u s j e , k t ó r e p o d n o s i ł y dużo nowych p ro b le m ó w ,a naw et z g ł a s z a ł y p r o p o z y c je o p r a c o w a n ia r e f e r a t ó w na nowe te m a ty .
Z a k o ń c z e n ie sym pozjum o d b y ło s i ę w n ie p o k a la n o w s k ie j b a z y l i c e , g d z ie w y słu c h a n o IV H o m ilii św. C y r y la A le k s a n d r y js k ie g o w y g ło s z o n e j w E f e z ie ku c z c i B o g a ro d z ic y o ra z o d śp iew an o po ł a c i n i e C red o N ic e j s k o - K o n s t a n t y n o p o l s k i e . M a t e r i a ł y z p r z e d s ta w io n e g o sympozjum z o s t a n ą wydane w c a ł o ś c i p r z e z W ydawnictwo N ie p o k a la n o w s k ie . Na te m a t z ja z d u w N ie p o k a la n o w ie z o b .: SP 3 5 /1 9 8 1 / n r 1 9 2 ,2 o ra z TP 3 5 / 1 9 8 1 /
