Modele bankowości

Dorota Korenik

Modele bankowości

Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H, Oeconomia 46/4,

417-426

A N N A L E S

U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N - P O L O N I A

VOL. XLVI, 4 SECTIO H 2012

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu, Katedra Finansów

DOROTA K O REN IK

Modele bankowości

S ło w a k lu c z o w e : Bankowość regulowana, bankowość wolna, bankowość niekonwencjonalna

K e y w o r d s : regulated banking, free banking, banking without interest

Wstęp

W odczuciu społecznym niska prakseologiczna sprawność banków komercyjnych wiąże się z ich pazernym dążeniem (w szczególności ich zarządzających i właścicieli) do zysku, poszukiwaniem nowych miejsc i możliwości jego zwiększania. Problem może być głębszy i dotyczyć fundamentów stosowanego modelu bankowości. Warto zastanowić się, czy funkcjonujący model bankowości jest wystarczająco dobry, by banki były prawdziwie zainteresowane także wspieraniem budowy dobrobytu, nie tylko realizacją własnego komercyjnego interesu.

Opracowanie stanowi przyczynek do rozwinięcia debaty nad pożądanym mode­ lem bankowości. Ze względu na ograniczone ramy publikacji skoncentrowano się na przygotowaniu punktu wyjścia do rozważań, tj. przedstawiono i porównano założenia teoretyczne trzech modeli, które kiedykolwiek były lub są stosowane, tj.:

• współcześnie obowiązującego tzw. modelu bankowości regulowanej, w sy­ stemie rezerw cząstkowych, charakterystycznego dla cywilizacji zachodniej, opierającej się na prawie rzymskim (modelu współcześnie obowiązującego); • współcześnie niepraktykowanego tzw. modelu bankowości wolnej (lub zdere-

gulowanej), charakterystycznego dla cywilizacji zachodniej, również opartej na prawie rzymskim;

• modelu bankowości opartej na partnerstw ie i udziałach (bankowości bezodset- kowej), ukształtowanego w cywilizacji czerpiącej z prawa islamskiego (modelu praktykowanego w finansach islamskich).

1. Założenia modelu bankowości regulowanej, w systemie rezerw czą stkowych

U podstaw nowożytnej bankowości św iata zachodniego, zwanej bankowością regulowaną, leżą różne przyczyny wprow adzenia regulacji, takie ja k 1:

1) ochrona inwestora: dla zapew nienia m u na ry nku finansow ym (bankowym ) należytego dostępu do informacji, tak by mógł on być w pełni poinformowany o ry­ zyku, na jakie jest narażony, nabywając określony instrum ent bankowy, niezbędne są regulacje prawne;

2) koncentracja instytucji finansowych w ramach rynku: każdy z licznych rodzajów rynku sektora finansowego m a odm ienną strukturę konkurencji. W zależności od struktury konkurencji, która m a znaczenie dla wysokości cen oferowanych produktów i usług finansowych, władze publiczne powinny wprowadzać regulacje zwiększające lub w razie potrzeby zmniejszające stopień konkurencji;

3) ochrona przed działalnością przestępczą: niezbędne jest eliminowanie i zapo­ bieganie działalności niezgodnej z prawem prowadzonej przez osoby dopuszczające się defraudacji finansowych, prania brudnych pieniędzy i uchylających się od płacenia podatków;

4) efekty zewnętrzne, czyli skutki oddziaływ ania danego podm iotu, które nie znajdują odzw ierciedlenia w m echanizm ach cenowych:

a) problem stanowią działania, które nadw erężają lub niszczą stabilność systemu finansowego. Na rynkach finansowych tzw. efekt zarazy skutkuje powstaniem licznych negatywnych zjawisk. Dopuszczalne są przypadki, w których banki centralne lub inni regulatorzy finansow i podejmują interwencje ratujące dany bank lub grupę banków, chroniąc tym samym pozostałe podm ioty systemu bankowego. „Zaraza” może mieć bowiem różne źródła, nie tylko błędy w zarządzaniu konkretną instytucją banko­ wą, ale tkwiące poza danym bankiem , jak „infekcja” przenoszona z innej branży finansowej, zm iana w polityce monetarnej;

b) zakłada się również, że reputacja banków jest szczególnie ważna z powodu braku przejrzystości bilansów bankowych, pełnienia funkcji pośrednika finansow ego oraz w ysokich kosztów pozyskania informacji. Ochrona reputacji banków jest równocześnie zadaniem samych banków i instytucji publicznych tworzących sieć bezpieczeństw a ekonomicznego systemu bankowego;

MODELE BANKOWOŚCI ₄₁₉

c) zakłada się, że regulacje w bankowości są niezbędne z powodu proble­ mów, jakie rodzi makroekonomiczna rola banków, polegająca głównie na wspom aganiu rządowej polityki pieniężnej. N a przykład bank centralny może wykorzystać banki do osiągnięcia celu inflacyjnego (zmieniając stopę rezerw obowiązkowych lub ustanawiając bazowe stopy procentowe) lub do ustalania wysokości podaży pieniądza. Potrzebne są regulacje chroniące system bankow y przed załam aniem się i w konsekwencji dramatycznym spadkiem podaży pieniądza (redukcja akcji kredytowej), implikującym typowe problemy makroekonomiczne;

d) w bankowości są potrzebne regulacje chroniące przed poważnym i ban­ kructw am i banków, których efektem zewnętrznym jest ujawnienie lub eskalacja kosztów społecznych (występujących, gdy załam aniu ulega sektor bankowy, finansowy, a gospodarka traci swój system pośrednictwa finansowego i transferu środków pieniężnych), powiększających koszty bankructw a samego banku. Aby zm inim alizować prawdopodobieństwo konieczności podejmowania przez władze publiczne akcji ratowania banku, krajowe systemy bankowe podlegają tzw. regulacjom ostrożnościowym, które charakteryzują się wyższym stopniem kompletności w porównaniu z innymi rynkami czy nawet częścią sektora finansowego. Celem regulacji ostrożnościowych jest możliwie największe zmniejszenie ewentualnych kosztów społecznych bankructw a banku (które mogłyby doprowadzić do kryzysu finansowego), przy równoczesnym zapewnieniu tego, żeby banki nie antycypowały jako pewnej pom ocy ze strony instancji pub­ licznych w razie wystąpienia trudności finansow ych, zawinionych lub niezawinionych.

Przyjmuje się, iż ten system wprawdzie zwiększa w bankach pokusę nadużycia, ale dzięki obecności instytucji regulujących rynek bankow y wszystkie te problemy m ożna zminimalizować. Dlatego sfera regulacyjno-prawna w systemie bankowym pow inna być dobrze rozwinięta. Obejmuje ona sieć różnych instytucji publicznych pełniących funkcje regulacyjne i normotwórcze wobec sektora banków operacyjnych (i instytucji parabankowych).

3. Założenia modelu bankowości wolnej (zderegulowanej)

W cyw ilizacji zachodniej alternatyw ą dla rozw iązań bankowości regulowanej jest bankowość wolna (free banking) - zderegulowana. Bankowość wolna wprawdzie współcześnie nie występuje, ale jej założenia i podstaw y działania zostały w ypraco­ wane przez zwolenników tzw. austriackiej szkoły ekonomii. Przedstawicielami szkoły austriackiej i bankowości wolnej są m.in. Carl Menger, Eugen von Boehm-Bawerk, Friedrich von Wieser, Ludwig von Mises, Israel Kirzher, Fritz Machlup, Murray Roth- bard, Joseph Salerno, Hans-Herm ann Hoppe, J.G. Hulsm ann, Jesus H uerta de Soto.

Fundam entalnym założeniem w modelu wolnej bankowości jest prowadzenie bankowości pod w arunkam i i na zasadach m echanizm u wolnego rynku. W ujęciu bardziej szczegółowym model ten zakłada:

• wolność tw orzenia banków,

• wolność emisji banknotów (bank będzie zobow iązyw ał się do w ypłacania depozytów na każde żądanie),

• w olność przyjm ow ania depozytów na rachunki bieżące oraz w y płacania i ściągania czeków,

• wolność pożyczania pieniędzy (pożyczki pieniężne),

• wolność udzielania kredytów bankowych i inwestowania aktywów bankowych, • wolność udzielania gwarancji, akredytyw dokumentowych oraz emitowania

obligacji.

Zgodnie ze stanowiskiem współczesnych teoretyków free bankingu - kontynu­ atorów nurtu szkoły austriackiej i uwzględniających dokonujące się przeobrażenia w sposobach i otoczeniu gospodarczym - dla bankowości wolnej charakterystyczne są2: 1) wolna konkurencja w emisji wymienialnego pieniądza zamiast monopolu ban­ ku centralnego na emisję banknotów. W przeszłości były to kw ity emitowane w formie papierowej lub metalowego tokena, obecnie m ogłyby one przyjąć formę tokenów elektrycznych;

2) wzajemne akceptowanie przez banki własnych banknotów i pośrednie w yku­ pywanie banknotów przez banki;

3) w olna konkurencja w oferowaniu rachunków bieżących, ale i w spółpraca w rozliczeniach płatności na rynku międzybankowym ;

4) rozwój rynku kredytów krótkoterm inowych dla banków, które m ają nadwyżki rezerw i chcą je zainwestować z zyskiem , oraz dla banków, które w zw iązku z niskim poziomem rezerw chcą pożyczać środki na krótki term in;

5) rozwój inwestycji bankowych bardzo płynnych dostarczających możliwości inwestycyjnych na krótki term in i działających równolegle do pożyczek na rynku m iędzybankowym i kredytów gospodarczych;

6) brak środka płatniczego, który byłby praw nie w ym uszoną walutą. Każdy może swobodnie handlować w walucie, ja k ą wybrał. Bank centralny może dalej istnieć i emitować walutę, ale w aluta ta jest obowiązkowa jedynie dla płatności oficjalnych, takich jak np. podatki;

7) brak wym ogu wysokości rezerw obowiązkowych (cząstkowych, frakcyjnych, ułamkowych). Banki mogą swobodnie ustalać wielkość rezerw cząstkowych albo nawet sprzedawać produkty finansowe, stosując różne rezerw y cząstkowe i różne ograniczenia co do zasad w ycofyw ania depozytów;

2 H.H. Hoppe, How Is Fiat Money Possible? — or, The Devolution o f Money and , „Review of Austrian Economics” 7, 1994, no. 2, s. 49-74; J.G. Hulsmann, Free Banking and the Free , „Review of Austrian Economics” 9, 1996, no. 1, s. 3-53; D. Ust, Free Banking, FAQ 2005, http://mars.superlink.net (14.02.2012).

MODELE BANKOWOŚCI ₄₂₁

8) wszystkie banki mają nie tylko te same prawa, ale ponoszą taką samą odpo­ wiedzialność jak każde inne przedsiębiorstwo. W momencie gdy nie wywiązy­ wały się ze swoich zobowiązań, musiałyby ogłosić bankructwo oraz zostałyby poddane likwidacji, ich aktywa byłyby użyte do pokrycia roszczeń wierzycieli; w tej sytuacji udziałowcy straciliby całość lub część swojego kapitału, a osoby odpowiedzialne za złą politykę banku ponosiłyby karę. Żaden bank w obliczu upadłości nie ma prawa żądać pomocy od rządu lub innej instytucji publicznej.

4. Założenia modelu bankow ości bezodsetkowej

Zdecydowanie różny od wskazanych obu modeli bankowości, właściwych dla cywilizacji zachodniej, jest model niekonwencjonalny, zwany też modelem banko­ wości islamskiej lub bezodsetkowej. Wprawdzie zakłada się w nim występowanie dwuszczeblowego systemu bankowego (bank centralny i banki operacyjne, głównie komercyjne), ale jednak istnieją różnice w podstawach funkcjonowania banków. Od­ mienności te wynikają w największym stopniu z podporządkowania modelu prawu islamskiemu (prawu Shariah, inaczej prawu koranicznemu), a nie rzymskiemu, które jest bardzo pragmatyczne.

W odniesieniu do banku centralnego pewne różnice dotyczą jego celów i funkcji, mniej zaś narzędzi.

Głównym celem banku centralnego jest kontrola poziomu PKB. Dlatego musi on zapewnić wystarczające rezerwy pieniądza, by unikać dużych fluktuacji cen i przez to wysokiej stopy bezrobocia.

Jeśli chodzi o narzędzia, bank centralny w świecie islamskim mógłby użyć wielu rozwiązań, jeśli nie wszystkich, dostępnych bankom centralnym w modelu konwencj onalnym.

Na szczeblu bankowości operacyjnej występują ogromne różnice między bankami islamskimi i konwencjonalnymi, dotyczą one takich obszarów jak cele społeczne, działalność charytatywna, stosunek do oprocentowania i relacje z klientami.

Banki islamskie mają za zadanie dążyć do realizacji celów społecznych poprzez sprawiedliwe dzielenie pozyskanych zasobów. Nie wyklucza to w żaden sposób komercyjnego charakteru banków - banki islamskie nie są instytucjami religijnymi, lecz finansowymi, nastawionymi na osiąganie dochodu.

Odmienny jest też stosunek do oprocentowania. Zgodnie z prawem kanonicz­ nym lichwa jest zakazana, tak w formie pobierania odsetek od pożyczek, jak i od depozytów, i to nie tylko w relacjach bank-klient, ale także bank-bank centralny. W bankach islamskich nie istnieje oprocentowanie od kapitału klienta, ale pojęcie partnerstwa i współuczestniczenia w zyskach i stratach wynikających z inwestycji (i to wyłącznie możliwej w sferze gospodarki realnej).

Naczelną zasadą banków islamskich nie jest pomnożenie własnego kapitału, lecz pomnożenie majątku swoich klientów.

Dla w ypracow ania dochodu banki islam skie stosują zarówno zm ienne stopy zw rotu (w produktach murabahah) oraz leasing, jak i inne różnorodne stopy zwrotu

(ijarah, mudarabah i musharakah). W iększość finansow ania jest oparta na produk­

tach murabahah3.

W ykorzystywane przez sektor banków środki m uszą być postrzegane jako in ­ tegralne z próbą rozwoju społeczeństwa i gospodarki w duchu islamu (dotyczy to przede w szystkim równości społecznej). Podejście do bankowości islamskiej - poza konwencjami religijnym i - oznacza też odm ienne (w porównaniu z bankowością konwencjonalną) relacje pom iędzy finansam i a ekonomiczną aktywnością. M iano­ wicie, relacja pożyczkobiorca-pożyczkodaw ca jest zastąpiona przez ryzyko4. Chodzi 0 to, że elim inacja odsetek m a na celu promocję sprawiedliw ości ekonomicznej, równości społecznej i etycznie poprawnych przedsięwzięć, poparcie dla solidaryzmu 1 jedności m uzułm ańskiej społeczności narodów, harm onizację handlu, w ykreow a­ nie silnych ekonomicznych bodźców i współpracę w każdym zakresie gospodarki realnej.

Poza tym i zasadami ważna jest filozofia islamu i jej specyficzny system wartości. Zm ierza ona do w ytw orzenia relacji współpracy m iędzy jednostką a społeczeństwem poprzez dążenie do harm onii i eliminację konfliktogennych przedsięwzięć.

5. Porównanie różnych modeli bankowości

Porównania cech poszczególnych modeli bankowości m ożna dokonać w dwóch obszarach: cech charakterystycznych stanowiących efekt ich założeń fundamentalnych (tabela 1) oraz wynikających z praktycznego funkcjonow ania systemów w określo­ nych modelach.

W ażną cechą w yróżniającą banki w systemie bankow ości islamskiej je st ich dążenie do w spom agania rozwoju gospodarki i społeczeństw a poprzez um iejętne określanie priorytetów inwestowania i sprawiedliwe dzielenie uzyskanych zasobów, ale i wspólne ponoszenie ryzyka przez poszczególne strony transakcji. W systemie niekonwencjonalnym, w przeciwieństwie do konwencjonalnych, nacisk kładzie się na pom aganie najbardziej narażonym na w ykluczenie społeczne klientom, w szcze­ gólności poprzez wspieranie nowo pow stałych przedsiębiorców i aktyw izow anie zasobów pieniężnych ludności.

3 Z. Ahmad, Framework o f Islamic Banking, „Journal of Islamic Banking and Finance” 1984, vol. 1, issue 2, http://www.financeinislam.com/article/1_35/1/227 (14.02.2012).

4 M. Umer Chapra, Banks without interest: Is it conceivable?, http://zb.most.org.pl/zb/163/original/ ekonomia.html (14.02.2012).

MODELE BANKOWOŚCI ₄₂₃

T abela 1. C echy poszczególnych m odeli bankow ości

Kryterium wyodrębnienia cechy Model bankowości regulowanej Model bankowości wolnej Model bankowości bezodsetkowej R o la b an k u cen­ traln eg o P ro w a d z e n ie p o lity k i m o ­ n e ta rn e j; w y k o rz y sty w a n ie b a n k ó w ja k o n a rz ę d z ia p o ­ lity k i s p o łe c z n o -g o s p o d a r­ czej (w reżim ie rezerw o b o ­ wiązkowych); udzielanie bez­ p ośrednio i pośrednio pom o­ cy b an k o m p rzeży w ający m tru d n o ści finansow e (parasol o ch ro n n y dla banków op era­

cyjnych).

B a n k centralny nie m a ra ­ cji b y tu (w klasycznej w er­ sji bankow ości w olnej) lub b an k cen traln y istnieje, ale w reżim ie, w k tó ry m em i­ to w an a przez niego w alu ­ ta je s t obow iązkow a je d y ­ nie dla płatności oficjalnych (w nowoczesnej w ersji ban ­ kow ości w olnej); n ieu d zie­ la n ie p o m o c y b e z p o ś re d ­ niej bankom operacyjnym .

P ro w a d z e n ie p o lity k i m o ­ netarnej jak o części polityki społeczno-gospodarczej (p o ­ przez kontrolę PK B i u trz y ­ m yw anie ró żn ic k u rsu w alut n a stabilnym poziom ie) oraz tw o rzen ie zaplecza inform a- cyjno-eksperckiego dla b a n ­ ków na tem at opłacalności in­ w estycji i kierunków rozwoju gospodarczego; nieudzielanie p o m o cy bezp o śred n iej b a n ­ kom operacyjnym islamskim.

R óżnorodność in sty tu cji b an k o ­

w ych

M ożliw e różne rodzaje b a n ­ ków, trzo n tw o rz ą b a n k i k o ­ m e rc y jn e (sp ó łk i ak cy jn e), bez ograniczeń co do rodzaju i zakresu św iadczonych usług

finansow ych.

Możliwe różne rodzaje ban­ ków, trzon tw orzą banki ko­ m ercyjne (spółki akcyjne), bez ograniczeń co do rodza­ ju i z a k resu św iadczonych

u słu g finansow ych.

B anki depozytow o-kredy- tow e, głów nie pryw atne.

P raw d ziw y cel b an k u o p eracy j­ nego (k om ercyj­ nego) P om nażanie m ajątku w łaścicieli P om nażanie m ajątku w łaścicieli

P om nażanie m ajątk u k lien ­ tów (deponentów ) i je d n o ­ cześnie m ajątk u w łaścicieli

G ru p a docelow a C złow iek, in d y w id u alista C złow iek, in d y w id u alista R odzina

Finansow anie u bogich

W s z y sc y m o g ą sk o rz y sta ć z d epozytow ych u słu g b a n ­ k o w y ch w ob ręb ie system u bankowego, ale niekoniecznie w k a ż d y m b a n k u (zależn ie od polityki konkretnego b an ­ ku); p ro d u k ty fin an so w an ia po trzeb nie są dedykow ane

n ajbiedniejszym .

W szyscy m ogą skorzystać z depozytow ych usług b an ­ kow ych w obrębie system u bankowego, ale niekoniecz­ nie w każdym banku (zależ­ nie od polityki konkretnego banku); p ro d u k ty fin a n so ­ w an ia potrzeb nie są dedy­ kow ane najbiedniejszym .

K ażd y m oże skorzystać z o ferty produktow ej b an k u

(istnieją p o życzki d obro­ czynne).

P ro g ram rozw oju

społecznego Św iecki (nieislam ski) Św iecki (nieislam ski)

Islamski: religijny - zachow a­ nie, etyka, aspekty społeczne u k azy w a n e w św ietle islam u

A k ty w a b an k u

O p arte n a stopie p ro cen to ­ wej, pobierane odsetki.

O p arte n a stopie p ro cen ­ tow ej, pobierane odsetki.

O p arte n a p artn erstw ie, u dziale stron w ry zy k u , z y ­

skach (i stratach), p o b iera­ nie o d se tek je s t zakazane.

Kryterium wyodrębnienia cechy Model bankowości regulowanej Model bankowości wolnej Model bankowości bezodsetkowej

P asyw a b an k u O parte n a stopie pro cen to ­ wej, pobierane odsetki.

O parte n a stopie p ro cen ­ tow ej, pobierane odsetki.

O parte n a p artn erstw ie, p o ­ bieranie odsetek jest zakazane.

Podstaw ow e źró d ła pasyw ów

R óżne, za le ż n ie od ro d zaju b a n k u ; w c o raz w ię k sz y m za k re sie z d o m in acją po ży ­ czek z hurtow ego ry n k u m ię­ dzybankowego, em isja papie­ rów w artościow ych, ponadto osz c z ę d n o śc i klientów , p o ­ ż y czk i z b an k u centralnego.

M ożliw e są oszczędności klientów , p o życzki z hu r­ tow ego ry n k u m ięd zy b an ­

kow ego, em isja w łasnego p ieniądza.

D om inujące oszczędności klientów , islam skie źró d ła dobroczynne, np. po d atek zakat, p o za ty m kró tk o te r­ m inow e p o życzki b an k u

centralnego.

T ransfer

fu n d u szy W form ie p ien iąd za W form ie p ien iąd za

W form ie dóbr w y tw o rzo ­ nych w realnej gospodarce

P odm iot p o n o ­ szący ryzyko inw estycji

Z aw sze ponosi klient. Z aw sze ponosi klient.

R yzyko inw estycji po n o szo ­ ne przez w szy stk ie strony

transakcji.

D ochodzenie roszczeń

Z a b e z p ie c z e n ie sp o łe czn e: obligatoryjne system y g w a­ rancyjne depozytów i u p rzy ­ w ile jo w a n y sy stem d o c h o ­ d zen ia roszczeń przez banki.

D obrow olne system y gw arancyjne, b rak u p rzy ­

w ilejow anego system u do ch o d zen ia roszczeń

przez banki.

D o p u szczaln e z a b e z p ie c z e ­ nie społeczne w form ie syste­ m u o d zy sk iw an ia niespłaca- nych długów przez klientów ; podstaw ow e zabezpieczenie to zachow ania stro n zgodne

z ety k ą islam u.

M o ty w acja do p racy personelu

bankow ego

Finansow a F inansow a F inansow a i etyczna

Źródło: opracowanie własne na podstawie A. Rahman, Islamic Microfinance: A. Missing Component in Islamic Banking, „Kyoto Bulletin of Islamic Area Studies” 2007, no. 1-2, s. 44.

Aktywność banków islamskich koncentruje się na realnej sferze gospodarki i polepszaniu swych kompetencji w zarządzaniu, ale nie na przerzucaniu na innych ryzyka bankowego. W systemie bankowości regulowanej nacisk kładzie się na po­ lepszanie kompetencji w zakresie zarządzania ryzykiem finansowym (bankowym), lecz w praktyce na znaczeniu zyskuje forma przerzucania ryzyka na innych uczest­ ników, niebezpo średnio związanych z transakcją pierwotną, lub bezpośrednio na klienta banku. Natomiast w systemie bankowości wolnej forma przenoszenia ryzyka na podmioty trzecie jest ograniczona istniejącym zaufaniem do konkretnego banku, który nie może liczyć na istnienie innego parasola ochronnego, tak jak w wypadku banku funkcjonującego w regulowanym systemie bankowości.

W rozliczeniach finansowych banki islamskie stosują znacznie niższą dźwignię finansową i są bardziej konserwatywne niż banki w systemie konwencjonalnym

MODELE BANKOWOŚCI ₄₂₅

(typowy w skaźnik dźw igni w USA i Europie to ponad 20:1, na Bliskim Wschodzie i Afryce Północnej - 10:1 - www.oecdobserver.org). Przypuszcza się, że w bankowości wolnej d źwignia finansowa byłaby również znacznie niższa wobec braku publicznego parasola ochronnego oraz niewystępow ania pieniądza fiducjarnego. Ponadto banki islamskie w w iększym zakresie angażują się w finansow anie przedsięwzięć publicz­ nych i społecznych, które są mniej wrażliwe na cykl koniunkturalny.

Zakończenie

W świecie cyw ilizacji zachodniej trudno by oczekiwać w yparcia modeli ban­ kowości, w których funkcjonow anie jest w pisana instytucja procentu od kapitału (odsetek). Bankowość odsetkowa, w przeciwieństwie do poglądu właściwego dla ban­ kowości bezodsetkowej, może mieć rację bytu i wykonywać swe zadania szczególnie w kontekście ściślejszego zw iązania jej z realną sferą gospodarki. Bankowość wolna, podobnie jak bezodsetkowa, nie uznaje możliwości ani zasadności występowania pieniądza typu fia t, choć sposób niedopuszczenia do kreacji takiego pieniądza jest różny. W systemie bankowości wolnej dzieje się tak za sprawą odrzucenia instytucji rezerw cząstkowych, które stanowią źródło kreacji pustego pieniądza (bez pokrycia w dobrach realnych, a także dodatkowe źródło zagrożenia bankructw em banków w przypadku w ystąpienia efektu zarażenia (domina). N atom iast w systemie ban­ kowości bezodsetkowej jest tak za sprawą ścisłego pow iązania wartości religijnych z gospodarką (brak rozdziału sacrum i profanum w życiu gospodarczym), innego stosunku banku islamskiego do ryzyka (obowiązuje zasada partycypacji w dochodach i stratach) oraz dostępnych instrum entów finansow ych ściśle ukierunkow anych na wspieranie funkcjonowania i rozwoju realnej sfery gospodarki. Dla świata zachodnie­ go, zdominowanego w artościam i pragmatycznym i, wpisanie w zasady pracy banków jedności sacrum i profanum nie jest realne, ale może być postrzegane jako drogowskaz prowadzący do wypracow ania własnych rozwiązań respektujących wartości etyczne w działaniu banków (np. zasady społecznej odpowiedzialności biznesu). Oprócz tego tak banki wolne, jak i islamskie nie są narażone na większą pokusę nadużycia niż banki nowożytne w systemie bankowości regulowanej, bo nie mają ochrony ze strony osoby trzeciej, publicznej. W poszukiw aniu dróg naprawy nowożytnej bankowości i systemów bankowych warto więc zaczerpnąć z rozw iązań oferowanych przez oba modele bankowości, wolnej i islamskiej, skojarzyć je w rozwiązanie nowej jakości, akceptowalne w społeczeństwie świata zachodniego.

Bibliografia

1. Ahmad Z., Framework ofIslamicBanking, „Journal of Islamic Banking and Finance” 1984, vol. 1, issue 2, http://www.financeinislam.com/article/1_35/1/227 (14.02.2012).

2. Heffernan S., Nowoczesna bankowość, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.

3. Hoppe H.H., How Is Fiat Money Possible? - or, The Devolution o f Money and Credit, „Review of Austrian Economics” 7, 1994, no. 2.

4. Hulsmann J.G., Free Banking and the Free Bankers, „Review ofAustrian Economics” 9, 1996, no. 1. 5. Rahman A., Islamic Microfinance: A. Missing Component in Islamic Banking, „Kyoto Bulletin of

Islamic AreaStudies” 2007, no. 1-2.

6. Umer Chapra M. Banks without interest: Is it conceivable?, http://zb.most.org.pl/zb/163/original/ ekonomia.html (14.02.2012).

7. Ust D., 2005, Free Banking. FAQ. http://mars.superlink.net (14.02.2012). 8. www.oecdobserver.org.

M odels o f banking trades

The assumptions and the crux of three major models of banking system (banking trades) are presented in the study. These models are:

• conventional regulated banking trade; • conventional free banking;