U N I V E R S I TAT I S M A R I A E C U R I E - S K à O D O W S K A L U B L I N – P O L O N I A
VOL. XLVI, 4 SECTIO H 2012
Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocáawiu, Katedra Finansów
DOROTA KORENIK
Modele bankowoĞci
Models of banking trades
Sáowa kluczowe: BankowoĞü regulowana, bankowoĞü wolna, bankowoĞü niekonwencjonalna Key words: regulated banking, free banking, banking without interest
WstĊp
W odczuciu spoáecznym niska prakseologiczna sprawnoĞü banków komercyjnych wiąĪe siĊ z ich pazernym dąĪeniem (w szczególnoĞci ich zarządzających i wáaĞcicieli) do zysku, poszukiwaniem nowych miejsc i moĪliwoĞci jego zwiĊkszania. Problem moĪe byü gáĊbszy i dotyczyü fundamentów stosowanego modelu bankowoĞci. Warto zastanowiü siĊ, czy funkcjonujący model bankowoĞci jest wystarczająco dobry, by banki byáy prawdziwie zainteresowane takĪe wspieraniem budowy dobrobytu, nie tylko realizacją wáasnego komercyjnego interesu.
Opracowanie stanowi przyczynek do rozwiniĊcia debaty nad poĪądanym mode- lem bankowoĞci. Ze wzglĊdu na ograniczone ramy publikacji skoncentrowano siĊ na przygotowaniu punktu wyjĞcia do rozwaĪaĔ, tj. przedstawiono i porównano zaáoĪenia teoretyczne trzech modeli, które kiedykolwiek byáy lub są stosowane, tj.:
• wspóáczeĞnie obowiązującego tzw. modelu bankowoĞci regulowanej, w sy- stemie rezerw cząstkowych, charakterystycznego dla cywilizacji zachodniej, opierającej siĊ na prawie rzymskim (modelu wspóáczeĞnie obowiązującego);
• wspóáczeĞnie niepraktykowanego tzw. modelu bankowoĞci wolnej (lub zdere- gulowanej), charakterystycznego dla cywilizacji zachodniej, równieĪ opartej na prawie rzymskim;
• modelu bankowoĞci opartej na partnerstwie i udziaáach (bankowoĞci bezodset- kowej), uksztaátowanego w cywilizacji czerpiącej z prawa islamskiego (modelu praktykowanego w finansach islamskich).
1. ZaáoĪenia modelu bankowoĞci regulowanej, w systemie rezerw cząstkowych
U podstaw nowoĪytnej bankowoĞci Ğwiata zachodniego, zwanej bankowoĞcią regulowaną, leĪą róĪne przyczyny wprowadzenia regulacji, takie jak1:
1) ochrona inwestora: dla zapewnienia mu na rynku finansowym (bankowym) naleĪytego dostĊpu do informacji, tak by mógá on byü w peáni poinformowany o ry- zyku, na jakie jest naraĪony, nabywając okreĞlony instrument bankowy, niezbĊdne są regulacje prawne;
2) koncentracja instytucji finansowych w ramach rynku: kaĪdy z licznych rodzajów rynku sektora finansowego ma odmienną strukturĊ konkurencji. W zaleĪnoĞci od struktury konkurencji, która ma znaczenie dla wysokoĞci cen oferowanych produktów i usáug finansowych, wáadze publiczne powinny wprowadzaü regulacje zwiĊkszające lub w razie potrzeby zmniejszające stopieĔ konkurencji;
3) ochrona przed dziaáalnoĞcią przestĊpczą: niezbĊdne jest eliminowanie i zapo- bieganie dziaáalnoĞci niezgodnej z prawem prowadzonej przez osoby dopuszczające siĊ defraudacji finansowych, prania brudnych pieniĊdzy i uchylających siĊ od páacenia podatków;
4) efekty zewnĊtrzne, czyli skutki oddziaáywania danego podmiotu, które nie znajdują odzwierciedlenia w mechanizmach cenowych:
a) problem stanowią dziaáania, które nadwerĊĪają lub niszczą stabilnoĞü systemu finansowego. Na rynkach finansowych tzw. efekt zarazy skutkuje powstaniem licznych negatywnych zjawisk. Dopuszczalne są przypadki, w których banki centralne lub inni regulatorzy finansowi podejmują interwencje ratujące dany bank lub grupĊ banków, chroniąc tym samym pozostaáe podmioty systemu bankowego. „Zaraza” moĪe mieü bowiem róĪne Ĩródáa, nie tylko báĊdy w zarządzaniu konkretną instytucją banko- wą, ale tkwiące poza danym bankiem, jak „infekcja” przenoszona z innej branĪy finansowej, zmiana w polityce monetarnej;
b) zakáada siĊ równieĪ, Īe reputacja banków jest szczególnie waĪna z powodu braku przejrzystoĞci bilansów bankowych, peánienia funkcji poĞrednika finansowego oraz wysokich kosztów pozyskania informacji. Ochrona reputacji banków jest równoczeĞnie zadaniem samych banków i instytucji publicznych tworzących sieü bezpieczeĔstwa ekonomicznego systemu bankowego;
1 S. Heffernan, Nowoczesna bankowoĞü, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s. 208–209.
c) zakáada siĊ, Īe regulacje w bankowoĞci są niezbĊdne z powodu proble- mów, jakie rodzi makroekonomiczna rola banków, polegająca gáównie na wspomaganiu rządowej polityki pieniĊĪnej. Na przykáad bank centralny moĪe wykorzystaü banki do osiągniĊcia celu inflacyjnego (zmieniając stopĊ rezerw obowiązkowych lub ustanawiając bazowe stopy procentowe) lub do ustalania wysokoĞci podaĪy pieniądza. Potrzebne są regulacje chroniące system bankowy przed zaáamaniem siĊ i w konsekwencji dramatycznym spadkiem podaĪy pieniądza (redukcja akcji kredytowej), implikującym typowe problemy makroekonomiczne;
d) w bankowoĞci są potrzebne regulacje chroniące przed powaĪnymi ban- kructwami banków, których efektem zewnĊtrznym jest ujawnienie lub eskalacja kosztów spoáecznych (wystĊpujących, gdy zaáamaniu ulega sektor bankowy, finansowy, a gospodarka traci swój system poĞrednictwa finansowego i transferu Ğrodków pieniĊĪnych), powiĊkszających koszty bankructwa samego banku. Aby zminimalizowaü prawdopodobieĔstwo koniecznoĞci podejmowania przez wáadze publiczne akcji ratowania banku, krajowe systemy bankowe podlegają tzw. regulacjom ostroĪnoĞciowym, które charakteryzują siĊ wyĪszym stopniem kompletnoĞci w porównaniu z innymi rynkami czy nawet czĊĞcią sektora finansowego. Celem regulacji ostroĪnoĞciowych jest moĪliwie najwiĊksze zmniejszenie ewentualnych kosztów spoáecznych bankructwa banku (które mogáyby doprowadziü do kryzysu finansowego), przy równoczesnym zapewnieniu tego, Īeby banki nie antycypowaáy jako pewnej pomocy ze strony instancji pub- licznych w razie wystąpienia trudnoĞci finansowych, zawinionych lub niezawinionych.
Przyjmuje siĊ, iĪ ten system wprawdzie zwiĊksza w bankach pokusĊ naduĪycia, ale dziĊki obecnoĞci instytucji regulujących rynek bankowy wszystkie te problemy moĪna zminimalizowaü. Dlatego sfera regulacyjno-prawna w systemie bankowym powinna byü dobrze rozwiniĊta. Obejmuje ona sieü róĪnych instytucji publicznych peániących funkcje regulacyjne i normotwórcze wobec sektora banków operacyjnych (i instytucji parabankowych).
3. ZaáoĪenia modelu bankowoĞci wolnej (zderegulowanej)
W cywilizacji zachodniej alternatywą dla rozwiązaĔ bankowoĞci regulowanej jest bankowoĞü wolna ( free banking) – zderegulowana. BankowoĞü wolna wprawdzie wspóáczeĞnie nie wystĊpuje, ale jej zaáoĪenia i podstawy dziaáania zostaáy wypraco- wane przez zwolenników tzw. austriackiej szkoáy ekonomii. Przedstawicielami szkoáy austriackiej i bankowoĞci wolnej są m.in. Carl Menger, Eugen von Boehm-Bawerk, Friedrich von Wieser, Ludwig von Mises, Israel Kirzher, Fritz Machlup, Murray Roth- bard, Joseph Salerno, Hans-Hermann Hoppe, J.G. Hulsmann, Jesus Huerta de Soto.
Fundamentalnym zaáoĪeniem w modelu wolnej bankowoĞci jest prowadzenie bankowoĞci pod warunkami i na zasadach mechanizmu wolnego rynku. W ujĊciu bardziej szczegóáowym model ten zakáada:
• wolnoĞü tworzenia banków,
• wolnoĞü emisji banknotów (bank bĊdzie zobowiązywaá siĊ do wypáacania depozytów na kaĪde Īądanie),
• wolnoĞü przyjmowania depozytów na rachunki bieĪące oraz wypáacania i Ğciągania czeków,
• wolnoĞü poĪyczania pieniĊdzy (poĪyczki pieniĊĪne),
• wolnoĞü udzielania kredytów bankowych i inwestowania aktywów bankowych,
• wolnoĞü udzielania gwarancji, akredytyw dokumentowych oraz emitowania obligacji.
Zgodnie ze stanowiskiem wspóáczesnych teoretyków free bankingu – kontynu- atorów nurtu szkoáy austriackiej i uwzglĊdniających dokonujące siĊ przeobraĪenia w sposobach i otoczeniu gospodarczym – dla bankowoĞci wolnej charakterystyczne są2:
1) wolna konkurencja w emisji wymienialnego pieniądza zamiast monopolu ban- ku centralnego na emisjĊ banknotów. W przeszáoĞci byáy to kwity emitowane w formie papierowej lub metalowego tokena, obecnie mogáyby one przyjąü formĊ tokenów elektrycznych;
2) wzajemne akceptowanie przez banki wáasnych banknotów i poĞrednie wyku- pywanie banknotów przez banki;
3) wolna konkurencja w oferowaniu rachunków bieĪących, ale i wspóápraca w rozliczeniach páatnoĞci na rynku miĊdzybankowym;
4) rozwój rynku kredytów krótkoterminowych dla banków, które mają nadwyĪki rezerw i chcą je zainwestowaü z zyskiem, oraz dla banków, które w związku z niskim poziomem rezerw chcą poĪyczaü Ğrodki na krótki termin;
5) rozwój inwestycji bankowych bardzo páynnych dostarczających moĪliwoĞci inwestycyjnych na krótki termin i dziaáających równolegle do poĪyczek na rynku miĊdzybankowym i kredytów gospodarczych;
6) brak Ğrodka páatniczego, który byáby prawnie wymuszoną walutą. KaĪdy moĪe swobodnie handlowaü w walucie, jaką wybraá. Bank centralny moĪe dalej istnieü i emitowaü walutĊ, ale waluta ta jest obowiązkowa jedynie dla páatnoĞci oficjalnych, takich jak np. podatki;
7) brak wymogu wysokoĞci rezerw obowiązkowych (cząstkowych, frakcyjnych, uáamkowych). Banki mogą swobodnie ustalaü wielkoĞü rezerw cząstkowych albo nawet sprzedawaü produkty finansowe, stosując róĪne rezerwy cząstkowe i róĪne ograniczenia co do zasad wycofywania depozytów;
2 H.H. Hoppe, How Is Fiat Money Possible? – or, The Devolution of Money and Credit, „Review of Austrian Economics” 7, 1994, no. 2, s. 49–74; J.G. Hulsmann, Free Banking and the Free Bankers, „Review of Austrian Economics” 9, 1996, no. 1, s. 3–53; D. Ust, Free Banking, FAQ 2005, http://mars.superlink.net (14.02.2012).
8) wszystkie banki mają nie tylko te same prawa, ale ponoszą taką samą odpo- wiedzialnoĞü jak kaĪde inne przedsiĊbiorstwo. W momencie gdy nie wywiązy- waáy siĊ ze swoich zobowiązaĔ, musiaáyby ogáosiü bankructwo oraz zostaáyby poddane likwidacji, ich aktywa byáyby uĪyte do pokrycia roszczeĔ wierzycieli;
w tej sytuacji udziaáowcy straciliby caáoĞü lub czĊĞü swojego kapitaáu, a osoby odpowiedzialne za záą politykĊ banku ponosiáyby karĊ. ĩaden bank w obliczu upadáoĞci nie ma prawa Īądaü pomocy od rządu lub innej instytucji publicznej.
4. ZaáoĪenia modelu bankowoĞci bezodsetkowej
Zdecydowanie róĪny od wskazanych obu modeli bankowoĞci, wáaĞciwych dla cywilizacji zachodniej, jest model niekonwencjonalny, zwany teĪ modelem banko- woĞci islamskiej lub bezodsetkowej. Wprawdzie zakáada siĊ w nim wystĊpowanie dwuszczeblowego systemu bankowego (bank centralny i banki operacyjne, gáównie komercyjne), ale jednak istnieją róĪnice w podstawach funkcjonowania banków. Od- miennoĞci te wynikają w najwiĊkszym stopniu z podporządkowania modelu prawu islamskiemu (prawu Shariah, inaczej prawu koranicznemu), a nie rzymskiemu, które jest bardzo pragmatyczne.
W odniesieniu do banku centralnego pewne róĪnice dotyczą jego celów i funkcji, mniej zaĞ narzĊdzi.
Gáównym celem banku centralnego jest kontrola poziomu PKB. Dlatego musi on zapewniü wystarczające rezerwy pieniądza, by unikaü duĪych fluktuacji cen i przez to wysokiej stopy bezrobocia.
JeĞli chodzi o narzĊdzia, bank centralny w Ğwiecie islamskim mógáby uĪyü wielu rozwiązaĔ, jeĞli nie wszystkich, dostĊpnych bankom centralnym w modelu konwencjonalnym.
Na szczeblu bankowoĞci operacyjnej wystĊpują ogromne róĪnice miĊdzy bankami islamskimi i konwencjonalnymi, dotyczą one takich obszarów jak cele spoáeczne, dziaáalnoĞü charytatywna, stosunek do oprocentowania i relacje z klientami.
Banki islamskie mają za zadanie dąĪyü do realizacji celów spoáecznych poprzez sprawiedliwe dzielenie pozyskanych zasobów. Nie wyklucza to w Īaden sposób komercyjnego charakteru banków – banki islamskie nie są instytucjami religijnymi, lecz finansowymi, nastawionymi na osiąganie dochodu.
Odmienny jest teĪ stosunek do oprocentowania. Zgodnie z prawem kanonicz- nym lichwa jest zakazana, tak w formie pobierania odsetek od poĪyczek, jak i od depozytów, i to nie tylko w relacjach bank–klient, ale takĪe bank–bank centralny.
W bankach islamskich nie istnieje oprocentowanie od kapitaáu klienta, ale pojĊcie partnerstwa i wspóáuczestniczenia w zyskach i stratach wynikających z inwestycji (i to wyáącznie moĪliwej w sferze gospodarki realnej).
Naczelną zasadą banków islamskich nie jest pomnoĪenie wáasnego kapitaáu, lecz pomnoĪenie majątku swoich klientów.
Dla wypracowania dochodu banki islamskie stosują zarówno zmienne stopy zwrotu (w produktach murabahah) oraz leasing, jak i inne róĪnorodne stopy zwrotu (ijarah, mudarabah i musharakah). WiĊkszoĞü finansowania jest oparta na produk- tach murabahah3.
Wykorzystywane przez sektor banków Ğrodki muszą byü postrzegane jako in- tegralne z próbą rozwoju spoáeczeĔstwa i gospodarki w duchu islamu (dotyczy to przede wszystkim równoĞci spoáecznej). PodejĞcie do bankowoĞci islamskiej – poza konwencjami religijnymi – oznacza teĪ odmienne (w porównaniu z bankowoĞcią konwencjonalną) relacje pomiĊdzy finansami a ekonomiczną aktywnoĞcią. Miano- wicie, relacja poĪyczkobiorca–poĪyczkodawca jest zastąpiona przez ryzyko4. Chodzi o to, Īe eliminacja odsetek ma na celu promocjĊ sprawiedliwoĞci ekonomicznej, równoĞci spoáecznej i etycznie poprawnych przedsiĊwziĊü, poparcie dla solidaryzmu i jednoĞci muzuámaĔskiej spoáecznoĞci narodów, harmonizacjĊ handlu, wykreowa- nie silnych ekonomicznych bodĨców i wspóápracĊ w kaĪdym zakresie gospodarki realnej.
Poza tymi zasadami waĪna jest filozofia islamu i jej specyficzny system wartoĞci.
Zmierza ona do wytworzenia relacji wspóápracy miĊdzy jednostką a spoáeczeĔstwem poprzez dąĪenie do harmonii i eliminacjĊ konfliktogennych przedsiĊwziĊü.
5. Porównanie róĪnych modeli bankowoĞci
Porównania cech poszczególnych modeli bankowoĞci moĪna dokonaü w dwóch obszarach: cech charakterystycznych stanowiących efekt ich zaáoĪeĔ fundamentalnych (tabela 1) oraz wynikających z praktycznego funkcjonowania systemów w okreĞlo- nych modelach.
WaĪną cechą wyróĪniającą banki w systemie bankowoĞci islamskiej jest ich dąĪenie do wspomagania rozwoju gospodarki i spoáeczeĔstwa poprzez umiejĊtne okreĞlanie priorytetów inwestowania i sprawiedliwe dzielenie uzyskanych zasobów, ale i wspólne ponoszenie ryzyka przez poszczególne strony transakcji. W systemie niekonwencjonalnym, w przeciwieĔstwie do konwencjonalnych, nacisk káadzie siĊ na pomaganie najbardziej naraĪonym na wykluczenie spoáeczne klientom, w szcze- gólnoĞci poprzez wspieranie nowo powstaáych przedsiĊbiorców i aktywizowanie zasobów pieniĊĪnych ludnoĞci.
3 Z. Ahmad, Framework of Islamic Banking, „Journal of Islamic Banking and Finance” 1984, vol. 1, issue 2, http://www.financeinislam.com/article/1_35/1/227 (14.02.2012).
4 M. Umer Chapra, Banks without interest: Is it conceivable?, http://zb.most.org.pl/zb/163/original/
ekonomia.html (14.02.2012).
Tabela 1. Cechy poszczególnych modeli bankowoĞci
Kryterium wyodrĊbnienia
cechy
Model bankowoĞci regulowanej
Model bankowoĞci wolnej
Model bankowoĞci bezodsetkowej
Rola banku cen- tralnego
Prowadzenie polityki mo- netarnej; wykorzystywanie banków jako narzĊdzia po- lityki spoáeczno-gospodar- czej (w reĪimie rezerw obo- wiązkowych); udzielanie bez- poĞrednio i poĞrednio pomo- cy bankom przeĪywającym trudnoĞci finansowe (parasol ochronny dla banków opera-
cyjnych).
Bank centralny nie ma ra- cji bytu (w klasycznej wer- sji bankowoĞci wolnej) lub bank centralny istnieje, ale w reĪimie, w którym emi- towana przez niego walu- ta jest obowiązkowa jedy- nie dla páatnoĞci oficjalnych (w nowoczesnej wersji ban- kowoĞci wolnej); nieudzie- lanie pomocy bezpoĞred- niej bankom operacyjnym.
Prowadzenie polityki mo- netarnej jako czĊĞci polityki spoáeczno-gospodarczej (po- przez kontrolĊ PKB i utrzy- mywanie róĪnic kursu walut na stabilnym poziomie) oraz tworzenie zaplecza informa- cyjno-eksperckiego dla ban- ków na temat opáacalnoĞci in- westycji i kierunków rozwoju gospodarczego; nieudzielanie pomocy bezpoĞredniej ban- kom operacyjnym islamskim.
RóĪnorodnoĞü instytucji banko-
wych
MoĪliwe róĪne rodzaje ban- ków, trzon tworzą banki ko- mercyjne (spóáki akcyjne), bez ograniczeĔ co do rodzaju i zakresu Ğwiadczonych usáug
finansowych.
MoĪliwe róĪne rodzaje ban- ków, trzon tworzą banki ko- mercyjne (spóáki akcyjne), bez ograniczeĔ co do rodza- ju i zakresu Ğwiadczonych
usáug finansowych.
Banki depozytowo-kredy- towe, gáównie prywatne.
Prawdziwy cel banku operacyj- nego (komercyj-
nego)
PomnaĪanie majątku wáaĞcicieli
PomnaĪanie majątku wáaĞcicieli
PomnaĪanie majątku klien- tów (deponentów) i jedno- czeĞnie majątku wáaĞcicieli
Grupa docelowa Czáowiek, indywidualista Czáowiek, indywidualista Rodzina Finansowanie
ubogich
Wszyscy mogą skorzystaü z depozytowych usáug ban- kowych w obrĊbie systemu bankowego, ale niekoniecznie w kaĪdym banku (zaleĪnie od polityki konkretnego ban- ku); produkty finansowania potrzeb nie są dedykowane
najbiedniejszym.
Wszyscy mogą skorzystaü z depozytowych usáug ban- kowych w obrĊbie systemu bankowego, ale niekoniecz- nie w kaĪdym banku (zaleĪ- nie od polityki konkretnego banku); produkty finanso- wania potrzeb nie są dedy- kowane najbiedniejszym.
KaĪdy moĪe skorzystaü z oferty produktowej banku
(istnieją poĪyczki dobro- czynne).
Program rozwoju
spoáecznego ĝwiecki (nieislamski) ĝwiecki (nieislamski)
Islamski: religijny – zachowa- nie, etyka, aspekty spoáeczne ukazywane w Ğwietle islamu Aktywa banku
Oparte na stopie procento- wej, pobierane odsetki.
Oparte na stopie procen- towej, pobierane odsetki.
Oparte na partnerstwie, udziale stron w ryzyku, zy-
skach (i stratach), pobiera- nie odsetek jest zakazane.
Kryterium wyodrĊbnienia
cechy
Model bankowoĞci regulowanej
Model bankowoĞci wolnej
Model bankowoĞci bezodsetkowej
Pasywa banku Oparte na stopie procento- wej, pobierane odsetki.
Oparte na stopie procen- towej, pobierane odsetki.
Oparte na partnerstwie, po- biera nie odsetek jest zakazane.
Podstawowe Ĩródáa pasywów
RóĪne, zaleĪnie od rodzaju banku; w coraz wiĊkszym zakresie z dominacją poĪy- czek z hurtowego rynku miĊ- dzybankowego, emisja papie- rów wartoĞciowych, ponadto oszczĊdnoĞci klientów, po- Īyczki z banku centralnego.
MoĪliwe są oszczĊdnoĞci klientów, poĪyczki z hur- towego rynku miĊdzyban-
kowego, emisja wáasnego pieniądza.
Dominujące oszczĊdnoĞci klientów, islamskie Ĩródáa dobroczynne, np. podatek zakat, poza tym krótkoter- minowe poĪyczki banku
centralnego.
Transfer
funduszy W formie pieniądza W formie pieniądza W formie dóbr wytworzo- nych w realnej gospodarce Podmiot pono-
szący ryzyko inwestycji
Zawsze ponosi klient. Zawsze ponosi klient.
Ryzyko inwestycji ponoszo- ne przez wszystkie strony
transakcji.
Dochodzenie roszczeĔ
Zabezpieczenie spoáeczne:
obligatoryjne systemy gwa- rancyjne depozytów i uprzy- wilejowany system docho- dzenia roszczeĔ przez banki.
Dobrowolne systemy gwarancyjne, brak uprzy-
wilejowanego systemu dochodzenia roszczeĔ
przez banki.
Dopuszczalne zabezpiecze- nie spoáeczne w formie syste- mu odzyskiwania niespáaca- nych dáugów przez klientów;
podstawowe zabezpieczenie to zachowania stron zgodne
z etyką islamu.
Motywacja do pracy personelu
bankowego
Finansowa Finansowa Finansowa i etyczna
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie A. Rahman, Islamic Microfinance: A. Missing Component in Islamic Banking,
„Kyoto Bulletin of Islamic Area Studies” 2007, no. 1–2, s. 44.
AktywnoĞü banków islamskich koncentruje siĊ na realnej sferze gospodarki i polepszaniu swych kompetencji w zarządzaniu, ale nie na przerzucaniu na innych ryzyka bankowego. W systemie bankowoĞci regulowanej nacisk káadzie siĊ na po- lepszanie kompetencji w zakresie zarządzania ryzykiem finansowym (bankowym), lecz w praktyce na znaczeniu zyskuje forma przerzucania ryzyka na innych uczest- ników, niebezpoĞrednio związanych z transakcją pierwotną, lub bezpoĞrednio na klienta banku. Natomiast w systemie bankowoĞci wolnej forma przenoszenia ryzyka na podmioty trzecie jest ograniczona istniejącym zaufaniem do konkretnego banku, który nie moĪe liczyü na istnienie innego parasola ochronnego, tak jak w wypadku banku funkcjonującego w regulowanym systemie bankowoĞci.
W rozliczeniach finansowych banki islamskie stosują znacznie niĪszą dĨwigniĊ finansową i są bardziej konserwatywne niĪ banki w systemie konwencjonalnym
(typowy wskaĨnik dĨwigni w USA i Europie to ponad 20:1, na Bliskim Wschodzie i Afryce Póánocnej – 10:1 – www.oecdobserver.org). Przypuszcza siĊ, Īe w bankowoĞci wolnej dĨwignia finansowa byáaby równieĪ znacznie niĪsza wobec braku publicznego parasola ochronnego oraz niewystĊpowania pieniądza fiducjarnego. Ponadto banki islamskie w wiĊkszym zakresie angaĪują siĊ w finansowanie przedsiĊwziĊü publicz- nych i spoáecznych, które są mniej wraĪliwe na cykl koniunkturalny.
ZakoĔczenie
W Ğwiecie cywilizacji zachodniej trudno by oczekiwaü wyparcia modeli ban- kowoĞci, w których funkcjonowanie jest wpisana instytucja procentu od kapitaáu (odsetek). BankowoĞü odsetkowa, w przeciwieĔstwie do poglądu wáaĞciwego dla ban- kowoĞci bezodsetkowej, moĪe mieü racjĊ bytu i wykonywaü swe zadania szczególnie w kontekĞcie ĞciĞlejszego związania jej z realną sferą gospodarki. BankowoĞü wolna, podobnie jak bezodsetkowa, nie uznaje moĪliwoĞci ani zasadnoĞci wystĊpowania pieniądza typu fiat, choü sposób niedopuszczenia do kreacji takiego pieniądza jest róĪny. W systemie bankowoĞci wolnej dzieje siĊ tak za sprawą odrzucenia instytucji rezerw cząstkowych, które stanowią Ĩródáo kreacji pustego pieniądza (bez pokrycia w dobrach realnych, a takĪe dodatkowe Ĩródáo zagroĪenia bankructwem banków w przypadku wystąpienia efektu zaraĪenia (domina). Natomiast w systemie ban- kowoĞci bezodsetkowej jest tak za sprawą Ğcisáego powiązania wartoĞci religijnych z gospodarką (brak rozdziaáu sacrum i profanum w Īyciu gospodarczym), innego stosunku banku islamskiego do ryzyka (obowiązuje zasada partycypacji w dochodach i stratach) oraz dostĊpnych instrumentów finansowych ĞciĞle ukierunkowanych na wspieranie funkcjonowania i rozwoju realnej sfery gospodarki. Dla Ğwiata zachodnie- go, zdominowanego wartoĞciami pragmatycznymi, wpisanie w zasady pracy banków jednoĞci sacrum i profanum nie jest realne, ale moĪe byü postrzegane jako drogowskaz prowadzący do wypracowania wáasnych rozwiązaĔ respektujących wartoĞci etyczne w dziaáaniu banków (np. zasady spoáecznej odpowiedzialnoĞci biznesu). Oprócz tego tak banki wolne, jak i islamskie nie są naraĪone na wiĊkszą pokusĊ naduĪycia niĪ banki nowoĪytne w systemie bankowoĞci regulowanej, bo nie mają ochrony ze strony osoby trzeciej, publicznej. W poszukiwaniu dróg naprawy nowoĪytnej bankowoĞci i systemów bankowych warto wiĊc zaczerpnąü z rozwiązaĔ oferowanych przez oba modele bankowoĞci, wolnej i islamskiej, skojarzyü je w rozwiązanie nowej jakoĞci, akceptowalne w spoáeczeĔstwie Ğwiata zachodniego.
Bibliografia
1. Ahmad Z., Framework of Islamic Banking, „Journal of Islamic Banking and Finance” 1984, vol. 1, issue 2, http://www.financeinislam.com/article/1_35/1/227 (14.02.2012).
2. Heffernan S., Nowoczesna bankowoĞü, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
3. Hoppe H.H., How Is Fiat Money Possible? – or, The Devolution of Money and Credit, „Review of Austrian Economics” 7, 1994, no. 2.
4. Hulsmann J.G., Free Banking and the Free Bankers, „Review of Austrian Economics” 9, 1996, no. 1.
5. Rahman A., Islamic Microfinance: A. Missing Component in Islamic Banking, „Kyoto Bulletin of Islamic AreaStudies” 2007, no. 1–2.
6. Umer Chapra M. Banks without interest: Is it conceivable?, http://zb.most.org.pl/zb/163/original/
ekonomia.html (14.02.2012).
7. Ust D., 2005, Free Banking. FAQ. http://mars.superlink.net (14.02.2012).
8. www.oecdobserver.org.
Models of banking trades
The assumptions and the crux of three major models of banking system (banking trades) are presented in the study. These models are:
• conventional regulated banking trade;
• conventional free banking;
• unconventional banking without interest.
