Zbrodnia czy występek? : rozważania nad istotą przepisu art. 125 k.k.

W. S.

Zbrodnia czy występek? : rozważania

nad istotą przepisu art. 125 k.k.

Palestra 19/10(214), 29-40

1975

N r 10 (214) Z b ro d n ia c zy w ystęp ek? ₂₉

§ 1 k.p., odszkodow anie należn e od praco w n ik a może być je d n a k przez sąd obni­ żone je d y n ie o 1/5, co w y n ik a z końcow ej części p rzepisu a rt. 121 § 2 k.p. N ie w i­ dząc m ożliw ości in n e j w y k ła d n i dość kateg o ry czn ie sform ułow anego przepisu art. 121 k.p., tru d n o nie dostrzeg ać za raze m u jem n y ch stro n ta k ieg o rozw iązania, uzależ­ n iającego z a k re s m ia rk o w a n ia odszkodow ania należnego od p rac o w n ik a od tego, czy z a k ła d p rac y chciał, czy też n ie chciał zaw rzeć ugody p rze d w ystąpieniem z po ­ w ództw em do sądu.

Z d ając sobie w p ełn i sp ra w ę z dyskusyjności w yrażonych w niniejszym opraco­ w an iu poglądów o raz z istn ie n ia szeregu k w estii całkow icie tu pom iniętych, ja k np. sto so w an ia p rzep isó w k o d ek su p rac y do roszczeń odszkodow aw czych pow stałych przed dn iem 1.1.1975 r. i ogran iczen ia zasądzonych p rzed tą d a tą odszkodow ań (art. X V III przep. w p ro w . k.p.), w y ra ż a m jednocześnie nadzieję, że n a su w a ją ce się w ątp liw o ści in te rp re ta c y jn e , k tó re sta ra łe m się zasygnalizow ać w sw ym a rty k u le , zo stan ą z czasem ro zw ią zan e w orzecznictw ie S ądu N ajw yższego i doktrynie.

W . S.

Zbrodnia czy występek ?*

(Rozważania nad istotq przepisu art. 125 k.k.)

W a r t y k u l e p r z e d s ta w io n o a r g u m e n ty p r z e m a w ia ją c e z j e d n e j s tr o n y p r z e c iw ­

k o tr a fn o ś c i z a p a tr y w a n ia , iż p rz e p is a rt, 125 k .k . s ta t u u j e ,£ w o ls te o b lig a to r y j­ n e n a d z w y c z a jn e z ła g o d z e n ie k a r y ” , a z d r u g ie j s tr o n y u za s a d n ia ją c e p o g lą d , t e sp r a w c a , k t ó r y s p e łn ił o k r e ś lo n e w t y m p r z e p is ie w a r u n k i c z y n n e g o t a l u , p o n o s i o d p o w ie d z ia ln o ś ć k a r n ą n ie z a z b r o d n ię , le c z za w y s tę p e k .

W d y sk u sja c h toczących się w okół isto ty p rze p isu a r t. 125 k.k. zarysow ały się dw a w y ra źn ie p rz e c iw sta w n e poglądy.

P ierw szy z ty c h p o glądów p rze d staw io n y został w u ch w a le sk ła d u siedm iu sędziów Izby W ojskow ej S ąd u N ajw yższego z d n ia 2 czerw ca 1973 r. U 1/73. U dzie­ la ją c odpow iedzi n a odpow iednie p y ta n ie p rze d staw io n e przez sk ła d trzech sędziów Izby W ojskow ej S ą d u N ajw yższego w try b ie a rt. 30 u sta w y z d n ia 15 lutego 1962 r. o S ąd zie N ajw yższym , w y rażono w pow ołanej u ch w a le pogląd, że „w sto ­ su n k u do sp ra w c y sk azan eg o n a p o d sta w ie a rt. 125 k.k. nie m a ją zastosow ania przep isy odnoszące się do o rze k a n ia k a r dodatk o w y ch p rzew id zian y ch w w y p a d k u sk a e a n ia za zbrodnię (art. 40 § 1 p k t 2 i a rt. 46 § 1 p k t 1 k k .) ” b W u zasadnieniu przytoczonego p o g ląd u p o d k reślo n o m iędzy innym i, że: a) w ym ien io n e w p rze p isie a r t. 125 k.k. zn a m io n a (w a ru n k i) tzw. czynnego żalu tw o rzą u p rzy w ile jo w an ą postać p rz e stę p stw a szpiegostw a, k tó reg o ty p p odstaw ow y określony został w przepisie a rt. 124 § 1 k.k., b) zesta w ien ie u staw ow ego zagrożenia p rzew idzianego w przep isie a r t. 125 k.k. (k a ra pozb aw ien ia w olności o d ro k u do la t 10) z treśc ią przepisów

* O d R e d a k c ji: a r t y k u ł z o s ta ł n a p is a n y p r z e d u c h w a łą p o w z ię tą p rz e z Iz b ę W o jsk o w ą SN z d n ia 9.V II.1975 r . U 3/74.

30 w. s. N r 10 (214)

art. 5 k.k. p ro w a d zi do w n io sk u , że sp raw ca w ra z ie sp e łn ie n ia w a ru n k ó w o kre­ ślonych w p rze p isie a rt. 125 k.k. ponosi odpow iedzialność k a r n ą w granicach u staw ow ego zagrożenia p rzew idzianego w ty m p rze p isie i w zw iązku z ty m s k a ­ zany zo staje na p o d sta w ie tego p rze p isu nie za zbrodnię, lecz za w y stę p ek * . P rzy­ toczone z a p a try w a n ia odnoszące się do istoty p rz e p isu a rt. 125 k.k. zostały podtrzy­ m an e w u ch w a le sk ła d u sied m iu sędziów Izby W ojskow ej S ąd u N ajwyższego z d n ia 22 stycznia 1974 r. U 3/73. W u ch w a le te j (nie p u b lik o w a n e j) w yrażono pogląd, że „jeżeli sp ra w c a p rz e stę p stw a określonego w a rt. 124 § 1 k.k. spełni w a ru n k i o k reślo n e w art. 125 k.k., to k ara ln o ść tego p rz e stę p s tw a u s ta je z upływ em 10 la t od czasu jego p o p ełn ien ia”. Je śli chodzi o k w e stię b ęd ą cą przedm iotem n in ie jsz y ch rozw ażań , to w treśc i u za sa d n ien ia o m aw ian ej u ch w a ły I t l 3/73) p o d ­ kreślono m iędzy innym i, że jeżeli sp ra w c a p rz e stę p s tw a z a rt. 124 § 1 k.k. zreali­ zu je sfo rm u ło w a n e w p rzep isie a rt. 125 k.k. zn am io n a tzw . czynnego ż a lu 8, to w ty m w y p a d k u p rze stęp stw o to — ze w zg lę d u n a określo n e w a rt. 12ć k.k. u sta w o w e zagrożenie k a r ą pozb aw ien ia w olności od ro k u do la t 10 — tr a c i c h a ­ r a k te r zb ro d n i i sta je się w y stęp k iem .

W y n ik a ją c e z pow ołanych u ch w a ł Izby W ojskow ej S ąd u N ajw yższego poglądy w o d n iesien iu do istoty p rze p isu a r t. 125 k.k. są zgodne z z a p a try w a n ia m i doktryny w tej m a te rii. I ta k prof. I. A n d re je w pisze, że „szpiegostw o w y stę p u je w k.k. w zagrożonym znacznie łag o d n iejszą sa n k c ją ty p ie u p rzy w ile jo w an y m (art. 125), do k tó reg o (dodatkow ych) znam ion należy czynny żal, tj. d obrow olne poniecha­ nie dalszej działalności p rzestęp czej i u ja w n ie n ie w obec o rg a n u pow ołanego do ścigania w szy stk ic h isto tn y ch okoliczności popełnionego czynu” 2 3 4 5. W pierw szym k o ­ m e n ta rz u do ko d ek su k arn e g o z 1969 r. czytam y: „Z b ro d n ie ok reślo n e w arl. 122, 123 lu b 124 § 1 — w ra z ie o k az an ia przez ich sp ra w c ę czynnego żalu — w m yśl a rt. 125 p rz e ista c z a ją się w w y stę p ek o now ej k w a lifik a c ji p ra w n e j (...). Do w y ­ stę p k u tego nie m a ją zastosow ania przepisy dotyczące w y łąc zn ie zbro d n i (np. srt. 40 § 1 lu b a r t. 46)” 6. Id en ty c zn e stanow isko w om aw ian ej m a te rii z a jm u je prof. K. D aszkiew icz, k tó ra pisze, że „u jęcie a rt. 125 k.k. w sk a z u je n a k o n stru k cję p rz e stę p stw a u p rzy w ilejo w an eg o ze w zg lęd u n a p o sta w ę sp ra w c y ” 8. A czkolw iek au to rz y d ru g ieg o k o m e n tarza do now ego k o d ek su k arn e g o piszą, że „sform ułow anie a rt. 125 k.k. nie je s t je d n o zn a cz n e w tym sensie, iż m ożna m ieć w ątpliw ości, czy chodzi tu o zbiorczy ty p u p rzy w ile jo w an y p rz e stę p stw a , czy też ty lk o o swoiste n ad z w y cz ajn e złagodzenie k a r y ”, to je d n a k stw ie rd z a ją , że „czynny żal w ~w ypadku zd ra d y O jczyzny, zam ach u s ta n u i szpiegostw a p o w o d u je w y d a t n e z ł a g o ­

2 T am że, s. 60.

3 N ie j e s t to te g o r o d z a ju c z y n n y żal, k t ó r y — w e w ła ś c iw y m ro z u m ie n iu te g o p o jęcia — p o le g a n a p rz e sz k o d z e n iu w d o k o n a n iu c z y n u z a b ro n io n e g o (a rt. 21 § 1 lu b § 2 k .k .) albo n a o d w ró c e n iu g ro ż ą c e g o n ie b e z p ie c z e ń stw a (n p . a r t. 141 k .k .), le c z j e s t to sz c z e g ó ln a fo rm a c z y n n e g o ż a lu p o le g a ją c a n a p o n ie c h a n iu d a ls z e j d z ia ła ln o ś c i p r z e s tę p n e j i n a u ja w n ie n iu w o b e c o r g a n u p o w o ła n e g o do śc ig a n ia p rz e s tę p s tw w s z y s tk ic h is to tn y c h o k o liczn o ści p o ­ p e łn io n e g o c z y n u . W d a ls z y c h ro z w a ż a n ia c h b ę d z ie j e d n a k u ż y w a n e o k r e ś le n ie ,,czy n n y ż a l” ja k o s k r ó t m y ślo w y , u w z g lę d n ia ją c y p o w y ż s z ą u w a g ę . 4 P o r. I. A n d r e j e w : P o ls k ie p ra w o k a r n e w z a ry s ie , W a rsz a w a 1973, P W N , s. 317—318, a ta k ż e s. 170—171. W a n e k s ie I I I (s. 460), p r z e d s ta w ia ją c y m z e s ta w ie n ie s a n k c ji c z ę śc i sz cze­ g ó ln e j i w o js k o w e j k .k ., p rz e p is a r t. 125 k .k . z a s z e re g o w a n y z o s ta ł d o p rz e p is ó w o k re ś la ją c y c h w y s tę p k i. 5 P o r. J . B a f i a , K. M i o d u s k i , M. S i e w i e r s k i : K o d e k s k a r n y — K o m e n ta rz , W y d a w n ic tw o P ra w n ic z e , W a rs z a w a 1971 r., te z a 3 d o a r t . 125 k .k ., s. 294. P o r . ta k ż e K . M i o ­ d u s k i : p r a w o k a r n e — n o w e k o d e k s y , Z a o c z n y k u r s Z P P , W a rsz a w a 1971, s k r y p t n r 11, s. 20. 6 P o r. K . D a s z k i e w i c z : N a d z w y c z a jn e z ła g o d z e n ie k a r y w k o d e k s ie k a r n y m z 19.IV. 1969 r., „ P a ń s tw o i P r a w o ” n r 5 z 1970 r., s . 738.

Z b ro d n ia c zy w ystęp ek? 31 N r 10 (214)

d z e n i e o d p o w i e d z i a l n o ś c i (podkr. m o je — W.S.) za te p rz e stę p stw a ” o ra z że „ w y d a je się je d n a k , iż nie m a przeszk ó d ” , aby przep is a rt. 125 k.k. in te r ­ p re to w a ć w sposób o znaczający „zaszeregow anie p rz e stę p stw a do w y stęp k ó w ze w szy stk im i w y n ik a ją c y m i z tego k o n se k w e n cjam i, np. w dziedzinie k a r do­ d a tk o w y c h ” 7. Do rzę d u ty c h k o n se k w e n cji m ożna zaliczyć nie w y w o łu ją c y w orze­ cz n ic tw ie zastrzeżeń fa k t, że w św ie tle przepisów a rt. 4 p k t 2 u sta w y z dn ia 18 lip c a 1974 r. o am n e stii „ p rz e stę p stw a o k reślo n e w a rt. 124 k.k. nie p o d le g a ją w y łączen iu w w y p ad k a ch , w k tó ry c h m a zastosow anie a rt. 125 k.k.” 8 9

P rz ec iw n icy p rze d staw io n y c h z a p a try w a ń n a isto tę p rze p isu a rt. 125 k.k. p r e ­ z e n tu ją pogląd, k tó ry w sw ej k o n k lu z ji spro w ad za się do tw ierd zen ia, że om aw iany p rz e p is p rz e w id u je je d y n ie sw oiste, stosow ane o b lig a to ry jn ie w zględem spraw có w p rz e stę p s tw o k reślo n y ch w a rt. 122, 123 lu b 124 § 1 k.k. n ad z w y cz ajn e złagodzenie k a ry * , co w k o n se k w e n cji oznacza, że przep is a rt. 125 k.k. nie s ta tu u je u p rz y w i­ le jo w an y c h typów p rz e stę p stw w jego treśc i w sk azan y ch , a okazany przez sp raw cę czynny żal w u ję c iu tego p rz e p isu nie p o w o d u je p rze su n ięc ia tych p rze stę p stw z k la sy zbro d n i do k la sy w y stę p k ó w . W u za sa d n ien iu tego poglądu w yw odzi się, że „przepis o k re śla ją c y ty p p rz e stę p s tw a m u si zaw ierać dw a konieczne elem enty: u sta w o w ą isto tę czynu (zespół znam ion) i sa n k c ję (zagrożenie k a rą )” o raz że „pow yższym w y m ag a n io m n ie czyni zadość a rt. 125 k.k., k tó ry w z a k resie p ie rw ­ szego z w y m ien io n y ch elem en tó w odsyła expressis verbis do przepisów a rt. 122, 123 i 124 § 1 k .k .” 10, n a to m ia st w odniesien iu do drugiego z tych elem en tó w nie sta n o w i o zagrożeniu, lecz o k reśla je d y n ie ra m y s ą d o w e g o w y m ia ru k a r y pozb aw ien ia w olności. T w ierd ze n ie , że przep is a rt. 125 k.k. nie czyni zadość w y m ag a n io m sta w ia n y m przep iso m o k reśla ją cy m ty p y p rze stęp stw , je s t — z d a ­ niem m oim — błędne. P rz ed e w szy stk im należałoby podk reślić, że nie k w e stio n u je się tra fn o śc i za w a rty c h w u z a sa d n ie n iu pow ołanej w yżej u ch w a ły z dn ia 2 czerw ca 1973 r. U 1/73 w yw odów w sk a z u ją c y c h na to, że przepis art. 125 k.k. je s t tzw . n ie zu p e łn y m p rze p isem o d s y ła ją c y m 11, gdyż p rze p is ten , za m ia st pow tó rzy ć z n a ­ m iona p rz e stę p stw sty p izo w an y ch m iędzy in n y m i w a rt. 124 § 1 k.k., odsyła do o k reśle ń (znam ion) z a w a rty c h w ty m a rty k u le , d o d ając do tych o k reśle ń d o d a t­ k o w e e lem e n ty (znam iona) w p o sta c i czynnego żalu, i że w zw iązku z ty m p rze p is a rt. 125 k.k. — ze w zględu n a sw ą k o n stru k c ję p ra w n ą — ob ejm u je swą tre śc ią zarów no zn am io n a o kreślone w przepisie a rt. 124 § 1 k.k., ja k i dodatkow e znam iona o k re śla ją c e postać czynnego żalu 12. S koro zatem n a tle p raw n ej s tr u k tu r y p rze p isu a rt. 125 k.k. nie k w e stio n u je s i ę 13 tego, iż rzeczyw istość n o rm a ty w n a p r e ­ z e n tu je się w sposób w yżej p rze d staw io n y , to należy uznać, że om aw iany przepis, u ję ty w form ie dyspozycji zupełnej, k sz ta łtu je się w p ra w n e j istocie rzeczy n a ­

7 P o r . I. A n d r e j e w , W. Ś w i d a, W. W o l t e r : K o d e k s k a r n y z k o m e n ta rz e m , W y ­ d a w n ic tw o P ra w n ic z e , W a rsz a w a 1973, te z a 1 i 2 d o a r t. 125 k .k ., s. 397.

e P o r . J . B e d n a r z a k : U s ta w a o a m n e s tii (k o m e n ta rz ), W y d a w n ic tw o P ra w n ic z e , W a r­ sz a w a 1974, s. 30, te z a 13.

9 P o r . H . K m i e c i a k : Co ro d z i c z y n n y żal?, „ G a z e ta S ą d o w a ” n r 2 z 1975 r „ s. 3. to P o r . W. K u b a l a : G lo sa d o u c h w a ły s k ła d u sie d m iu sę d z ió w Iz b y W o jsk o w e j SN z d n ia 2 c z e rw c a 1973 r . U 1/73, W P P n r 4 z 1973 r „ s. 513.

11 W e d łu g te r m in o lo g ii u ż y w a n e j p rz e z p ro f. W. S w id ę p rz e p is a r t. 125 k .k . p r z e d s ta w ia się ja k o n ie p e łn a d y s p o z y c ja z a le ż n a (p o r. W . S w i d a : P ra w o k a r n e — C zęść o g ó ln a , P W N , W a rsz a w a 1971, s. 82).

12 P o r . O SN K W n r 7—8 z 1973 r., s. 59—60.

18 W p o w o ła n e j (w p r z y p is ie 10) g lo sie W. K u b a la p isz e, że „ p rz y z n a ć tr z e b a , iż je s t to w y k ła d n ia n ie z w y k le i n t e r e s u j ą c a ” , n a to m ia s t H . K m ie c ia k (v id e p rz y p is 9) n ie p o le m iz u je w o g ó le ze s tw ie rd z e n ie m , że p rz e p is a r t. 125 k .k . je s t w s w e j s tr u k t u r z e n ie z u p e łn y m p r z e ­ p ise m o d s y ła ją c y m .

32 W.

s.

stępująco: „Jeżeli spraw ca, k tó ry bierze u dział w obcym w yw iadzie lu b — d ziała­ jąc n a rzecz tego w y w iad u — udziela m u w iadom ości albo d ziałalność tę o rg a ­ n iz u je lu b n ią k ie ru je , d o brow olnie p o n ie ch a ł dalszej d ziałaln o ści i u ja w n ił w obec o rg an u pow ołanego do ścigania p rze stę p stw w szystkie isto tn e okoliczności popeł­ nionego czynu, sąd w y m ierza k a rę p o zbaw ienia w olności od ro k u do la t 10”. W św ie­ tle przedstaw ionego u ję c ia 14 p rze p isu a rt. 125 k.k. (u jęcia o d p ow iadającego ściśle p ra w n e j stru k tu rz e tego przepisu) odpaść m usi zarzut, ja k o b y o m a w ian y p rze p is nie za w ierał „ustaw ow ej istoty czynu (zespołu znam ion)” 15 *. Tego s ta n u rzeczy nie zm ienia fa k t, że w p rzed staw io n y m u jęciu p rze p isu a rt. 125 k.k. m ieszczą się za­ rów no znam iona ty p izu jące p rzestępstw o szpiegostw a, ja k i o k reślen ia, k tó re nie są znam ionam i tego p rze stęp stw a le, lecz znam io n am i czynnego żalu sp raw cy , tj. ta ­ kiego jego za ch o w an ia się, k tó re (jak to p o d k reślo n o w n ie p u b lik o w a n e j u ch w a le SN z d n ia 22 sty czn ia 1974 r. U 3/73) je s t — ze w zględów k ry m in a ln o -p o lity c z n y c h , p o d y k to w an y ch p rzede w szystkim in te rese m bezpieczeństw a p a ń s tw a — pożądane i o ceniane pozytyw nie. Nie istn ieje p o trzeb a u za sa d n ie n ia z a p a try w a n ia , że je d y ­ nie w zględy leżące u po d staw c h a ra k te ry z u ją c e j k o d ek s k a rn y te n d e n c ji do m ożli­ w ej sy n te ty k i i zw iązane z tym w zględy n a tu ry red a k cy jn o -te c h n ic z n e j spraw iły , iż art. 125 k.k. m a k sz ta łt niezupełnego p rze p isu odsyłającego, a nie fo rm ę dys­ pozycji zupełnej, co w szak — ja k to usiłow ano w y k azać — n ie p rz e k re śla trafn o śc i tw ie rd z en ia , że o m a w ian y przepis (jeżeli oczywiście uw zględni się p ra w n ą istotę tego p rze p isu w y n ik a ją c ą z jego s tru k tu ry ja k o niezupełnego p rz e p isu o d sy ła ją ­ cego) z a w iera u staw ow e zn am iona ty p izu jące szczególną — ze w zględu n a zacho­ w an ie się sp raw cy — postać p rze stęp stw a szpiegostw a.

B łędny je st p rezen to w an y w d y sk u sji pogląd, że p rze p is a rt. 125 k.k. n ie zaw iera tzw. ustaw ow ego zagrożenia (ustaw ow ej sa n k c ji k arn e j), lecz stanow i je d y n ie o k re ś­ lenie „ s ą d o w e g o w y m ia ru k a ry p ozbaw ienia w olności” bądź też że „ a rt. 125 k.k. je st w yłącznie d y rek ty w ą sądow ego w y m ia ru k a r y ”. W odpow iedzi n a przytoczone sfsrm u ło w a n ia i w celu u n ik n ię cia m ogącego z n ich w y n ik ać n ie p o ro z u m ie n ia w y ­ sta rc zy ch y b a podkreślić, że — ja k to pisze prof. L. L e rn e ll — „o u s t a w o w y m w ym iarze k a ry m ów im y w tedy, gdy w y m ia r te n u s ta la u sta w a k a r n a w sankcji, a gdy czyni to sąd w w y ro k u sk azu jący m — będzie to s ą d o w y w y m ia r k a r y ” 17. N ato m iast d y re k ty w y w y m ia ru k a r y ro z u m ia n e ja k o w sk a z a n ia , k tó ry m i sąd po ­ w in ie n się kierow ać przy w ym iarze k a r y w g ran ic ac h ustaw ow ego zagrożenia, z a ­ w a rte są w odpow iednich przepi-sach części ogólnej kodeksu k arn eg o (zwłaszcza zaś w p rzep isach a rt. 50), a n ie w tych przep isach części szczególnej (lub w ojskow ej) k o d ek su karnego, k tó re k o n stru u ją c ty p danego p rz e stę p stw a z a k re ś la ją u s t a ­ w o w e ra m y grożącej sp raw cy k ary .

A rg u m en te m zm ierzającym do u za sa d n ien ia poglądu, że przepis a r t. 125 k.k. nie za w iera ustaw ow ego zagrożenia (ustaw ow ej sa n k c ji k arn e j), m a być fak t, iż w przep isie tym nie o p eru je się zw rotem „sp raw ca podlega k arz e pozb aw ien ia w o l­ ności od ro k u do la t 10”, lecz uży w a się sfo rm u ło w an ia: „sąd za m ia st k a r y p rze w i­ dzianej w tych przepisach (tj. w przepisach a rt. 122, 123 i 124 § 1 k.k . — uw aga

14 P rz e d s ta w io n o je d e n z m o ż liw y c h w a r ia n tó w u ję c ia (w fo rm ie d y s p o z y c ji z u p e łn e j} is to ty p rz e p is u a r t . 125 k .k . W e d łu g in n e g o w a r ia n tu p r z e p is t e n m o ż n a b y ro z p o c z ą ć n p . z w ro te m : „ s p ra w c y , k t ó r y (...)” ( ta k i w ła ś n ie z w r o t u ż y ty j e s t w p r z e p is ie a r t. 134 § 2 k .k .). 15 P o r. W . K u b a l a : op. c it., s. 513. 1« W . S w id a , u d z ie la ją c o d p o w ie d z i n a p y ta n ie , czy d y s p o z y c ja z a w ie r a t y l k o z n a m io n a p r z e s tę p s tw a , o d p o w ia d a : „W z a s a d z ie t a k . W y ją tk o w o m o g ą d o n ie j t r a f i a ć o k r e ś le n ia , k tó r e n ie d o ty c z ą z n a m io n p r z e s tę p s tw a ” (p o r. W . S w i d a : o p . c it., s. 82). 17 p o r . L . L e r n e l l : W y k ła d p r a w a k a r n e g o — C zęść o g ó ln a , to m II, W y d a w n ic tw a U n iw e r s y te tu W a rsz a w sk ie g o , 1971, s. 95.

Nr 10 K214) Z b ro d n ia czy w ystęp ek? 33

m oja W.S.) w y m ie rz a k a rę pozb aw ien ia w olności od ro k u do la t 10” . A rg u m e n t t^n nie je s t tra fn y . R óżnica m iędzy zw ro tem „podlega k a rz e ” a przytoczonym s fo rm u ­ łow aniem p rze p isu a rt. 125 k.k. je s t różnicą n a tu ry czysto fo rm a ln e j (sty listy cz- n o -re d a k c y jn e j), a n ie ró żn icą n a tu ry m e ry to ry c zn e j. Z arów no bow iem zw ro t „podlega k a rz e ” ja k i sfo rm u ło w an ie „sąd w y m ie rz a k a r ę ” są o k re śle n ia m i je d n o ­ znacznym i i oznaczają w sw ej m e ry to ry c zn e j tre śc i tę sa m ą istotę, k tó r a n a tle p rze p isu a rt. 125 k.k. polega n a tym , że w raz ie o k az an ia przez sp raw cę czynnego żalu w u ję ciu tego p rze p isu sąd nie m oże w y m ierzy ć k a r y pozb aw ien ia w olności p o w y ż e j 10 la t (a co je s t w ogóle dopuszczalne w ra m a c h sa n k c ji k a rn y c h o k re ś ­ lonych w a rt. 122'—124 § 1 k.k.) o raz że sąd m oże w ym ierzyć k a r ę p o zb a w ien ia w olności p o n i ż e j 5 la t (co z ko lei nie je s t dopuszczalne w ra m a c h u sta w o w y c h zagrożeń p rze w id zia n y ch w a r t. 122— 124 § 1 k.k.). M ery to ry czn a w sw ej istocie je d ­ noznaczność 18 przytoczonego w yżej z w ro tu „podlega k a rz e ” i zaw arteg o w a rt. 125 k.k. sfo rm u ło w an ia , za k reśla ją ceg o u sta w o w e granice, w ja k ich sp ra w c a m oże i pow inien być u k a r a n /.19, u z a sa d n ia tw ierd zen ie, że p rze p is a rt. 125 k.k. za w ie ra część sa n k c y jn ą o k re śla ją c ą (ta k ja k i in n e p rzepisy części szczególnej i w o jsk o w ej k.k.) dolny i górny próg ustaw o w eg o zagrożenia w oH niesieniu^do w y m ie n io n y ch w tym p rze p isie przestęp stw .

T w ierd ze n ie pow yższe z n a jd u je pełne o p arc ie w lite ra tu rz e przedm iotu. W szcze­ gólności p o d k re śla się, że czynny żal w u ję ciu p rze p isu a rt. 125 k.k. „isto tn ie o b ­ niża u s t a w o w y w y m ia r kary ... Z am iast sa n k cji, p olegającej n a k a rz e p o z b a ­ w ien ia w olności n ie k ró tsze j niż 5 la t (art. 123 i 124), a n a w e t nie k ró tsz e j niż 10 la t (art. 122), połączonej zaw sze a lte rn a ty w n ie z k a rą śm ierci, n a s tę p u je w ra z ie czynnego żalu s a n k c j a o g ran ic zo n a tylk o do k a ry pozbaw ienia w olności od ro k u do 10 l a t” 20 (po d k reślen ie m oje — W.S.). Id en ty c zn e stan o w isk o w o m a ­ w ian ej m a te rii z a jm u je K. M ioduski, k tó ry pisze: „(...) czynny żal p rze w id zia n y w a rt. 125 k.k. (...) pociąga za sobą (...) znacznie łagodniejsze u k a ra n ie sp ra w c y w edług o d r ę b n e j sa n k c ji ok reślo n ej w a rt. 125 k.k.” 21 (po d k reślen ie m o je —

W.S.). Je ż e li zatem p raw id ło w o o d cz y tu je się znaczenie ta k ic h p ra w n y c h o k reśleń , ja k „u staw o w e zagrożenie” (n az y w a n e w ję zy k u p raw n iczy m „u staw o w y m w y ­ m ia rem k a r y ” 22 lu b „u staw o w ą sa n k c ją k a r n ą ”), „sp ra w c a podlega k a rz e ” albo „sąd w y m ie rz a k a r ę ”, to n ie pow inno być k o n tro w e rsji co do tego, że p rze p is a rt. 125 k.k. zaw iera tzw. część sa n k c y jn ą , k tó ra ja k o ta k a o k reśla u sta w o w e z a ­ grożenie (typow o zresztą określo n e w 40 p rzep isach ko d ek su karnego), a nie tzw . sądow y w y m ia r k a ry lu b d y re k ty w ę sądow ego w y m ia ru kąry .

W św ietle w ynik ó w p rze d staw io n y c h w yżej rozw ażań, zm ierzający ch do w y k a ­

18 Je d n o z n a c z n o ś ć o b u o m a w ia n y c h z w ro tó w w y n ik a w y r a ź n ie z tr e ś c i p r z e p is u a r t . 134 § 2 k .k ., k t ó r y ró w n ie ż n ie p o s łu g u je się z w ro te m „ p o d le g a k a r z e ” , lecz u ż y w a s f o r m u ło ­ w a n ia „ s ą d m o że w y m ie rz y ć k a r ę ś m ie r c i” . N ie u le g a w sz a k w ą tp liw o ś c i, że p rz y to c z o n e s f o rm u ło w a n ie w p r z e p is ie a r t. 134 § 2 k .k . o k r e ś la ją c e k w a lif ik o w a n y ty p p r z e s tę p s tw a (p o d ­ s ta w o w y ty p o k re ś lo n y z o s ta ł w a r t . 134 § 1 k .k .), sta n o w i u s ta w o w e z a g ro ż e n ie . i* * P o r. w . W o l t e r : W y k ła d p r a w a k a r n e g o n a p o d s ta w ie k o d e k s u k a r n e g o z 1969 r., n a k ła d U n iw e r s y te tu Ja g ie llo ń s k ie g o , K r a k ó w 1970, s. 20. p o r . O. C h y b i ń s k i , w . G u t e k u n s t , W. Ś w i d a : P ra w o k a r n e — C zęść sz c z e ­ g ó ln a , P W N , W ro c ła w — W a rsz a w a , 1971, s. 35. *1 P o r. K . M i o d u s k i : o p . c it., s. 19. W e d łu g te r m in o lo g ii k o d e k s u k a r n e g o z 1932 r. z w ro t „ u s ta w o w y w y m ia r k a r y ” b y ł o k r e ś le n ie m ję z y k a p r a w n e g o ( a rt. 60 § 1 k .k .). Z w ro t te n b y ł o ty le N ie fo rtu n n y , że p r z e ­ cież je s t rz e c z ą o c z y w is tą , iż u s ta w a k a r n ie w y m ie rz a , a je d y n ie o k re ś ła g r a n ic e (d o ln y i g ó rn y p ró g ) z a g ro ż e n ia , w j a k ic h m o ż e (i p o w in n a ) b y ć w y m ie rz o n a k a r a i n c o n c r e to . J e ż e li o b e c n ie w ję z y k u p ra w n ic z y m u ż y w a się p o ję c ia „ u s ta w o w y w y m ia r k a r y ” , to w ia ­

d o m o , że p o ję c ie t o w z n a c z e n iu p r a w n y m o z n a c z a u s ta w o w e z a g ro ż e n ie k a r ą .

34 w. s. N r 10 (214)

zania, że p rze p is a rt. 125 k.k. — ze w zględu n a sw ą k o n s tru k c ję p r a w n ą — z a ­ w ie ra zarów no dyspozycję ja k i sa n k c ję (co o d p o w iad a ogólnym sch em ato m b u ­ dow y p rzep isó w o k reśla ją cy c h ty p y poszczególnych p rze stęp stw ), nie m ożna nie zakw estio n o w ać poglądu, że p rze p is a rt. 125 k.k. sta n o w i w yłączn ie o sw oistym n a d z w y cz ajn y m złagodzeniu k a ry pozbaw ienia w o ln o śc i23, p rzy czym zw olennicy tego po g ląd u , p o w o łu ją c się n a użyty w ty m przep isie z w ro t „sąd w y m ie rz a k a r ę ” tw ie rd z ą, że om aw ian y przepis tr a k tu je o o b l i g a t o r y j n y m n ad z w y cz ajn y m złagodzeniu k a ry . K w estio n u jąc trafn o ść tego poglądu, należy p rz e d e w szy stk im zw rócić u w a g ę n a fa k t, że n ad z w y cz ajn e złagodzenie k a ry je s t — w ed łu g ko d ek su k arn eg o z 1969 r. — zaw sze f a k u l t a t y w n e , a nigdy o b lig a to ry jn e, w obec czego p rze d staw io n y pogląd n a ru sz a g en e ra ln ą zasadę k odeksow ą o fa k u lta ty w n o śc i n a d ­ zw yczajnego złagodzenia k ary .

N astęp n ie p o d k reślić należy, że n ad zw y czajn e złagodzenie k a r y p olega zaw sze na w y m ie rz en iu k a ry poniżej d o l n e j g ran ic y u staw ow ego zagrożenia alb o na w y m ie rz en iu k a ry łagodniejszego ro d z a ju (art. 57 § 3 k.k.), p rzy czym te c h n ik ę nad zw y czajn eg o złagodzenia k a ry n o rm u ją zasady o k reślo n e w a rt. 57 § 3 p k t 1— 3 k.k. G d yby ow e zasady, a zw łaszcza zasadę w y ra żo n ą w a rt. 57 § 3 p k t 1 k.k., odniosło się do ustaw ow ego zagrożenia określonego w a rt. 124 § 1 k.k., to — s to ­ s u ją c n a d z w y c z a jn e złagodzenie k a ry — sąd m ógłby w y m ie rz y ć k a r ę p ozbaw ienia w olności w g ran ic ac h od 1 ro k u i 8 m iesięcy do 4 la t i 11 m iesięcy (w o d n ie ­ sieniu do podstaw ow ego ty p u p rze stę p stw a określonego w pier^wszej części a rt. 124 § 1 k.k.) alb o też w g ran ic ac h od 2 la t i 8 m iesięcy do 7 la t i 11 m iesięcy (w o d ­ n iesien iu do k w alifik o w a n eg o ty p u tego p rze stę p stw a określonego w d ru g iej części art. 124 § 1 k.k.). T ym czasem o k reślone w przepisie a rt. 125 k.k. g ra n ic e (m in i­ m u m i m ak sim u m ) ustaw ow ego zagrożenia są zu pełnie in n e i ró żn ią się (i to dość znacznie) od w sk az an y c h w yżej g ran ic, ja k ie stw o rzy ło b y zastosow anie n ad z w y ­ czajnego złagodzenia k a r y w m yśl zasady z a w a rte j w a rt. 57 § 3 p k t 1 k.k. w sto ­ su n k u do doln y ch progów ustaw o w y ch zagrożeń p rze w id zia n y ch w a rt. 124 § 1 k.k. P o d k re ślić bow iem należy, że z je d n ej stro n y w ed łu g p rze p isu a rt. 125 k.k. n a j­ niższą k a r ą je s t k a ra 1 ro k u p o zbaw ienia w olności, a w ięc k a r a niższa od te j, ja k ą m ożna byłoby w ym ierzyć przy zastosow aniu n ad zw yczajnego złagodzenia k a r y za p rze stęp stw o z a rt. 124 § 1 k.k., n a to m ia st z d ru g iej stro n y w ra z ie zastosow ania przep isu a r t. 125 k.k. m ożna w ym ierzyć k a rę pozb aw ien ia w olności pow yżej 5 la t do 10 ła t b ąd ź pow yżej 8 la t do 10 la t, co w ra z ie w y m ie rz en ia in concreto k a r w ty c h w ła ś n ie g ran icach nie byłoby w szak — w re la c ji do odpow iednio o k re ś­ lonych dolnych progów u sta w o w y c h zagrożeń p rzew id zian y ch w a rt. 124 § 1 k.k. — n ad z w y cz ajn y m złagodzeniem k a ry , lecz zw ykłym sądow ym w y m ia re m , bo m iesz­ czącym się w ra m a c h sa n k c ji przew id zian y ch w a r t. 124 § 1 k.k .

Z w olennikom k w estionow anego pogląd u m ożna by zadać p y ta n ie, czy i ja k ie n ad z w y cz ajn e złagodzenie k a ry zastosow ano w ted y , gdy sp raw cy p rz e stę p stw a z a rt. 124 § 1 k.k., k tó ry okazał czynny żal w u ję ciu a rt. 125 k.k., w ym ierzono k a rę np. 8 la t p o zbaw ienia w olności. P y ta n ie n a tu ry rac z e j re to ry c z n e j, gdyż m ożna odpow iedzieć n a nie tylk o w te n sposób, że żadnego nad zw y czajn eg o złagodzenia k a ry nie zastosow ano.

P rz ec iw k o tw ie rd z en iu , że przepis a rt. 125 k.k. tr a k t u je o o b lig a to ry jn y m n a d ­ zw yczajnym złagodzeniu k a ry za p rze stę p stw a w ty m p rzep isie w ym ienione, p rz e ­ m aw ia w y ra ź n ie przegląd p rzepisów części szczególnej i w o jsk o w ej k o d e k su k a r ­ nego. P rz e g lą d te n e w id e n tn ie w sk a z u je n a to, że w ty c h w szy stk ich w y p a d k a c h

N r 10 (214) Z brodnia c zy w ystęp ek? 35

(a Jest ich w sum ie 9), w k tó ry c h k odeks k a rn y dopuszcza m ożliw ość zastosow ania in sty tu c ji nadzw y czajn eg o złagodzenia k a ry , o p eru je się zaw sze zw ro te m „sąd m oże zastosow ać n ad z w y cz ajn e złagodzenie k a r y ”. B ra k je s t ja k ic h k o lw ie k ra c jo n a ln y c h pow odów (a zw łaszcza tru d n o śc i n a tu ry sty listy c zrto -re d ak c y jn ej), k tó re u z a sa d ­ niały b y — i to w yłączn ie w o d n iesien iu do p rze p isu a rt. 125 k.k . — o d stą p ie n ie od tej je d n o lic ie i g e n e ra ln ie stosow anej te c h n ik i le g isla cy jn e j. O d w ro tn ie — w ła śn ie fa k t, że w p rzep isie a r t. 125 k.k. nie użyto jed n o licie stosow anego w całym k odeksie k a rn y m zw ro tu „sąd m oże zastosow ać n ad z w y cz ajn e złagodzenie k a r y ”, p rze m aw ia z je d n e j stro n y p rzeciw ko p ra w n e j słuszności k w estio n o w an eg o p o ­ glądu, a z dru g iej stro n y u z a sa d n ia trafn o ść z a p a try w a n ia , że p rze p is te n ok reśla now ą — w sto su n k u do u sta w o w y c h zagrożeń p rzew id zian y ch w a rt. 124 § 1 k.k. — sa n k c ję k a rn ą , noszącą w szy stk ie cechy u staw ow ego zagrożenia, zm ieniającego w ty m w y p a d k u sa n k c je k a r n e p rze w id zia n e za p rze stę p stw a w tre śc i tego p rz e ­ pisu w ym ienione.

T ra fn o ść p rzed staw io n eg o za p a try w a n ia , iż przepis art. 125 k.k. nie tr a k tu je 0 „sw oistym ” 84 o b lig a to ry jn y m nadzw yczajnym złagodzeniu k a ry , z n a jd u je p ełn e o p arcie w d o k try n ie . W szczególności prof. K. D aszkiew icz pisze, że „do p rzepisów ro zszerzający ch za k res nad zw y czajn eg o złagodzenia k a ry nie należy przep is a rt. 125 k .k .” *6. N ato m ia st prof. W. W olter, p rz e d sta w ia ją c (na tle określo n y ch sy tu a c ji zw iązanych z usiłow aniem ) k o n se k w e n cje p ra w n e (w p o staci b ezkarności lu b m o ­ żliw ości nadzw y czajn eg o złagodzenia k ary ) czynnego żalu, p rz e c iw sta w ia ty m k o n ­ se k w e n cjo m s k u tk i czynnego żalu w w y p ad k a ch , o k tó ry c h tr a k t u ją p rzepisy

a rt. 124 § 3 i a rt. 125 k.k., p rzy czym pisze: „(...) tu ta j czynny żal (...) pociąga za sobą bądź to n iep o d leg an ie k a rz e (art. 124 § 3 k.k.), bądź odpow iedzialność w ra m a c h zred u k o w an eg o u staw ow ego w y m ia ru k a ry (art. 125 k.k.) (...)” 29. J e s t rzeczą z n a ­ m ie n n ą, że prof. W. W olter, ro zw aż ają c w szy stk ie p rze w id z ia n e w k o d ek sie k a r ­ nym w y p ad k i, w k tó ry c h p rze p is szczególny u p ow ażnia sąd do sto so w an ia n a d ­ zw yczajnego złagodzenia k a ry , nie zalicza do tych w y p ad k ó w p rze p isu a rt. 125 k.k. 1 z tego chyba pow odu nie p rze p ro w ad z a analizy om aw ianego p r z e p is u 24 * * 27.

W d y sk u sja c h zm ierzający ch do u sta le n ia in te n c ji u sta w o d aw cy w o m a w ian e j m a te rii odw ołano się do w y k ła d n i p o dm iotow o-historycznej i a rg u m e n to w an o , że treść u za sa d n ien ia do p ro je k tu ko d ek su k arn eg o w sk a z u je na to, iż przep is a rt. 125 k.k. tr a k tu je o n ad z w y cz ajn y m złagodzeniu k a r y 28. P ra w d ą je st, że tego ro d z a ju pogląd w y n ik a z odpow iedniego fra g m e n tu u za sa d n ien ia p ro je k tu do k o d ek su k a r ­ nego, ale też p ra w d ą je st, że tem u fra g m e n to w i u za sa d n ien ia p ro je k tu nie odpo­ w iad a treść p rze p isu a rt. 125 k.k. i z tego w zględu po d staw o w y m m a te ria łe m , po ­ z w a la j ą c y ^ in te rp re ta to ro w i zw ery fik o w ać in te n c ję u staw o d aw czą, tj. „w olę p r a ­ w o daw cy”, może być ty lk o te k s t u staw ow y, stan o w iący (w w y p a d k u jego n ie ­

24 S ło w o „ s w o is te ” n ic z e g o w o m a w ia n e j^ m a te r ii n ie w y ja ś n ia i w y ja ś n ić n ie m o że. P ró b a tłu m a c z e n ia o w e j sw o is to śc i ty m , że n a d z w y c z a jn e z ła g o d z e n ie k a r y n a p o d s ta w ie a r t. 125 k .k . d o k o n y w a n e je s t w e d łu g in n e j z a s a d y n iż w y r a ż o n a w p r z e p is ie a r t. 57 § 3 p k t 1 k .k ., je s t c a łk o w ic ie c h y b io n a , g d y ż o d stę p s tw o od t e j z a s a d y (i in n y c h z a sa d ) m u ­ sia ło b y b y ć w y r a ź n i e w k o d e k s ie k a r n y m z a z n a c z o n e , ta k ja k to c z y n i p rz e p is a r t. 57 § 4 k .k . w o d n ie s ie n iu d o k a r d o d a tk o w y c h . es P o r . K . D a s z k i e w i c z : o p . c it., s. 738. 2« P o r . W. W o l t e r : N a u k a o p r z e s tę p s tw ie , W a rsz a w a 1973, PW N , s. 274. 27 P o r . W. W o l t e r : Od n a d z w y c z a jn e g o z ła g o d z e n ia k a r y d o n ie p o d le g a n ia k a r z e (stu d iu m a n a lity c z n e ), P iP n r 3—4 z 1971 r ., s. 603—614, a zw łaszcza s. 612. R ó w n ie ż p ro f. W. Ś w i- d a , w y lic z a ją c z a w a rte w k o d e k s ie k a r n y m p rz e p is y t r a k t u j ą c e o m o ż liw o śc i z a s to so w a n ia n a d z w y c z a jn e g o z ła g o d z e n ia k a r y , n ie w y m ie h ia w ś ró d n ic h p rz e p is u a r t . 125 k .k . (p o r. W. S w i d a : o p . c it., s. 327).

36 w. s. _{N r 10 (214)}

jasn o ści, gdyż clara non sunt interpretanda) fu n d a m e n t fo rm u ło w a n ia odpow ied­ nich w n io sk ó w zgodnie z w y p ra co w a n y m i przez n a u k ę re g u ła m i in te r p re ta c y j­ nym i.

N ależy się zgodzić z tw ie rd z en ie m zw olenników k w estio n o w an eg o poglądu, że s k u tk i zasto so w an ia nadzw yczajnego złagodzenia k a r y (w edług zasady określonej w a rt. 57 § 3 p k t 1 k.k.) w sto su n k u do spraw có w ta k w ysoce społecznie niebez­ p ie cz n y ch p rze stęp stw , ja k im je s t m iędzy innym i p rze stęp stw o szpiegostw a, m o ­ głyby się o k az ać in concreto ja k o zb y t daleko idące, p rzy czym zastosow anie n a d ­ zw yczajnego złagodzenia k a ry w m yśl a rt. 57 § 3 p k t 1 k.k. znacznie zw ęziłoby ra m y sądow ego w y m ia ru k a ry (od 1 ro k u i 8 m iesięcy do 4 la t i 11 m iesięcy p o zb aw ien ia w olności bądź też — w sto su n k u do sp raw có w o rg an iz u jąc y ch d ziała l­ ność szpiegow ską lu b nią k ie ru ją c y c h — od 2 l a t i 8 m iesięcy do 7 la t i 11 m ie ­ sięcy). To słuszne tw ie rd z en ie n ie oznacza je d n ak , że przepis a rt. 125 k.k. tr a k tu je 0 o b lig a to ry jn y m n ad z w y cz ajn y m złagodzeniu k a ry . P rz ec iw n ie, m ożna suponow ać, że gdyby tego ro d z a ju u ję cie istoty om aw ianego p rze p isu .leżało w in te n cji u s ta ­ w odaw cy, to przecież nic n ie stało n a przeszkodzie, żeby w p rzep isie a rt. 125 k.k. użyto np. takiego sfo rm u ło w an ia : „(...) sąd sto su je n a d z w y cz ajn e złagodzenie k a r y 1 w y m ie rz a k a r ę pozbaw ienia w olności od ro k u do la t 10”, co jednocześnie o z n a ­ czałoby u sta n o w ien ie w y ją tk u od zasad o kreślonych w a rt. 57 k.k. S koro je d n a k tego ro d z a ju sfo rm u ło w an ie n ie zostało w p rzep isie a rt. 125 k.k. użyte, to należy dojść do p rzed staw io n eg o ju ż w yżej w niosku, że p rze p is a rt. 125 k.k. ok reśla now e (w sto su n k u do ustaw o w y ch san k cji, p rze w id zia n y ch m iędzy in n y m i w a rt. 124 § 1 k.k.) u sta w o w e zagrożenie, s tw a rz a ją c e — ze w zg lę d u n a jego dolny i górny pró g — sto su n k o w o dużą m ożliw ość in d y w id u a liz a c ji sądow ego w y m ia ru k ary .

S łu szn ie p o d k re śla H. K m ieciak, że gdyby przep is a rt. 125 k.k. tra k to w a ł je d y ­ nie o n ad z w y cz ajn y m złagodzeniu k a ry , to w sto su n k u do sp ra w c y skazanego na p o d sta w ie tego p rze p isu w yłączona b yłaby m ożliw ość sto so w an ia dalszego n a d ­ zw yczajnego złagodzenia k a r y np. w m yśl p rz e p isu a rt. 25 § 2 k.k., gdyż n ie d o ­ pu szczaln e je s t tzw. „ p iętro w e” n ad z w y cz ajn e złagodzenie k a r y 29. J e s t to je d n a k a rg u m e n t p rze m a w ia ją c y przeciw ko trafn o śc i poglądu, że przep is a rt. 125 k.k. tr a k t u je o n ad z w y cz ajn y m złagodzeniu k ary , albow iem — ja k to w y n ik a z ro z ­ w ażań prof. K. D aszkiew icz — istn ie je m ożliw ość sto so w an ia nadzw yczajnego z ła ­ godzenia k a r y (np. w m yśl a rt. 25 § 2 k.k.) w sto su n k u do sp raw cy skazanego n a p o d sta w ie a rt. 125 k . k . so, a co byłoby niedopuszczalne, gdyby ju ż sam przep is a rt. 125 k.k. sta n o w ił o n ad z w y cz ajn y m złagodzeniu k ary .

P rz e d sta w io n e ro zw aż an ia p o zw a lają odpow iedzieć n a z a w a rte w ty tu le n i­ niejszego a r ty k u łu p y ta n ie. T reść tej odpow iedzi je s t ła tw a do przew idzenia. P rz e d e w szy stk im p rzypom nieć należy, że rzeczow ym k ry te riu m odróżnienia z b ro ­ dni od w y stę p k u je s t — w u ję ciu przepisów a rt. 5 § 2 i § 3 k.k. — tzw. dolny pró g (m inim um ) u staw ow ego zagrożenia. N ie u leg a w ątpliw ości, że określone w p rze p isie a rt. 124 § 1 k.k. p rze stęp stw o szpiegostw a — ze w zględu na dolny próg u staw ow ego zagrożenia w ynoszącego 5 la t (w odniesieniu do ty p u p o d sta ­ w ow ego) b ąd ź 8 la t (w odniesien iu do ty p u kw alifik o w an eg o ) pozbaw ien:a w o l­ ności o raz w zw iązku z treśc ią p rze p isu a rt. 5 § 2 k.k. — je s t zbrodnią. Je że li je d n ą k sp ra w c a p rz e stę p stw a określonego w a rt. 124 § 1 k.k. zre a liz u je określone w p rze p isie a rt. 125 k.k. znam iona czynnego żalu, to w ów czas — ja k to fo rm u łu je te n p rze p is — sąd za m ia st k a r y p rze w id zia n ej w a rt. 124 § 1 k.k. w ym ierza k a rę * 38

T am że.

N r 10 (214) Z b ro d n ia czy w ystęp ek? 37

p o zb a w ien ia w olności od ro k u do 10 la t. P rzytoczone sfo rm u ło w an ie oznacza, że w raz ie z re aliz o w an ia p rzez sp raw cę p rze stęp stw a z a rt. 124 § 1 k.k. znam ion czynnego żalu, o k reślonego w p rzep isie a rt. 125 k.k., tra c i m oc obow iązującą sa n k - cy jn a część p rz e p isu a rt. 124 § 1 k.k., gdyż w m ie jsc e określonego w ty m przepisie u staw ow ego zagrożenia, k tó reg o dolny próg w ynosi 5 bąd ź 8 la t p o zbaw ienia w o l­ ności, p rz e p is a rt. 125 k.k. w p ro w a d z a inne (nowe) u sta w o w e zagrożenie, k tó reg o m in im u m k a r y w yn o si ro k p o zb a w ien ia w olności, w zw iązku z czym sp ra w c a p o d ­ lega o d p o w iedzialności k a rn e j w ed łu g now ej k w a lifik a c ji p ra w n e j a rt. 125 k.k. w ra m a c h now ego u staw ow ego zagrożenia, przy czym p ra w n ą p o d sta w ą są d o ­ w ego w y m ia ru k a ry je s t w ów czas przepis a rt. 125 k.k., a nie przepis a rt. 124 § 1 k.k. Jeżeli za te m w o m a w ian y m w y p a d k u rzeczyw istość n o rm a ty w n a ta k się p rz e d s ta ­ w ia, a p rze p is a rt. 125 k.k. n a k a z u je w ym ierzyć k a r ę pozbaw ienia w olności w g r a ­ nicach od ro k u do 10 la t, a w ięc w tych gran icach , z k tó ry c h dolna d ec y d u je o zaliczeniu k o n k re tn e g o p rz e stę p s tw a do k la sy w y stęp k ó w , to nie m oże ulegać w ątp liw o ści fa k t, że w o m a w ian y m w y p a d k u sp ra w c a zostaje skazan y nie za zbrodnię, lecz za w y stę p ek , k tó ry n a tle kodeksow ej k o n stru k c ji budow y p ostaci (odm ian) pew n y ch , o k reślo n y c h w części szczególnej ko d ek su k arn e g o ty p ó w p rz e ­ stę p stw p rz e d sta w ia się ja k o u p rzy w ile jo w an y ty p p rze stę p stw a szpiegostw a.

O koliczność, że o k reślo n y w a r t. 125 k.k. czyniły żal zn am io n u je zachow anie się (postępow anie) sp ra w c y po zrealizo w an iu przezeń znam ion p rze stę p stw a o k re ś­ lonego w a rt. 124 k.k., n ie p rz e k re śla m ożliw ości zaliczenia przepisu a r t. 125 k.k. do k a te g o rii ty c h przepisów , k tó re o k re śla ją u p rzy w ile jo w an e typy p rze stęp stw , gdyż — ja k to p o d k re śla prof. I. A n d re je w — „ty p y u p rzy w ile jo w an e w y stę p u ją w k.k. ze w zg lęd u na n a s tę p stw a , sta n psychiczny spraw cy, d a l s z e p o s t ę p o ­ w a n i e p o p o p e ł n i e n i u p r z e s t ę p s t w a (...)” 31 (pod k reślen ia m oje —

W.S.). N iezależnie od przytoczonej w ypow iedzi prof. I. A n d re je w a należy w tym m iejscu zaznaczyć, ż e * p ie rw sz y w a ru n e k określonego w przep isie a rt. 125 k.k. czynnego żalu w p ostaci d o b r o w o l n e g o p o n iech an ia d a l s z e j działalności szpiegow skiej w iąże się ściśle — zarów no w sferze podm iotow ej (pod leg ająca do­ d atn iej ocenie d ecyzja w oli sp raw cy o n ie k o n ty n u o w an iu p rzestęp stw a) ja k i p rz e d ­ m iotow ej (b ra k dalszego d ziała n ia społecznie szkodliw ego) — z czynem p rz e s tę p ­ nym , co w b re w poglądom n ie k tó ry c h d y s k u ta n tó w 32 * * n ie m oże nie m ieć z n a­ czenia przy ocenie tego czynu w sensie zm n iejszający m stopień jego społecznego niebezpieczeństw a. S k oro bow iem , ja k to p o d k reśla się w d o k try n ie, „ustaw ow e za­ grożenie p rze w id zia n e za o k reślo n y ty p p rze stęp stw a stan o w i r e l a t y w n e o d ­ b i c i e g en e raln e g o sto p n ia społecznego n iebezpieczeństw a w łaściw ego dla tego w łaśn ie ty p u p rz e stę p s tw a ” , a zatem skoro „g en eraln y stopień społecznego n ie b ez­ p ie cz eń stw a w łaściw ego dla danego ty p u p rze stę p stw a je s t z a s a d n i c z y m w sk aź n ik ie m ustaw ow ego zagrożenia za ten w łaśn ie ty p p rz e stę p s tw a ” 3S, to - w św ie tle u staw ow ego zagrożenia określonego w przep isie a rt. 125 k.k. w p o ró w ­ n a n iu z u sta w o w y m i sa n k c ja m i k a rn y m i p rze w id zia n y m i w a rt. 124 § 1 k.k. —

nie p opełni się błędu, jeżeli stw ierd zi się, iż zn am iona określonego w przepisie a rt. 125 k.k. czynnego żalu sta n o w ią ta k ie elem enty, k tó re nie su m u ją się z z a ­ w arto śc ią społecznego n ie bezpieczeństw a podstaw ow ego ty p u p rze stę p stw a (ja k to m a m iejsce w w y p a d k u ty p ó w k w alifik o w an y ch ), lecz o d w ro tn ie — p ew n ą część ła d u n k u społecznego niebezp ieczeń stw a od tego m e rytorycznego su b s tra tu ty p u

si P o r. I. A n d r e j e w : P o ls k ie p r a w o k a r n e (w z a ry sie ), P W N , W a rsz a w a 1973, s. 97. 32 P o r. H . K m i e c i a k : o p. c it.

ss P o r. w. M ą c i o r : S to p ie ń sp o łe c z n e g o n ie b e z p ie c z e ń s tw a c z y n u ja k o p r io r y te to w a d y r e k ty w a są d o w e g o w y m ia r u k a r y , P iP n r 12 z 1973 r., s. 105—106.

38 W . s. N r 10 (214)

podstaw ow ego o d e jm u ją 34, a to przecież sta n o w i p rz e sła n k ę k o n stru o w a n ia u p r z y ­ w ilejo w an y ch ty p ó w p rze stęp stw .

R o z p a tru ją c o m a w ian ą k w estię z p u n k tu w id ze n ia p o p raw n o ści logicznej, n a ­ leży zauw ażyć, że zespół znam ion ty p u podstaw ow ego je s t niczym in n y m ja k tym , co pozostaje po odjęciu od niego ty c h znam ion, k tó re sta n o w ią p o d sta w ę sk o n ­ stru o w a n ia ty p u k w alifik o w an eg o lu b u p rzy w ilejo w an eg o . P rzen o sząc to ro zu m o ­ w a n ie na g ru n t p rzepisów a rt. 124 § 1 k.k. i a rt. 125 k.k., należy stw ierd zić, że odpow iedzialność k a rn a w ra m a c h p rz e p isu a rt. 124 § 1 k.k. istn ie je ty lk o w ta k ic h w y p ad k a ch , w k tó ry c h nie zachodzi sy tu a c ja określo n a w p rze p isie a rt. 125 k.k. Id en ty c zn ie p rz e d sta w ia się sp raw a np. n a tle p rz e stę p s tw a z a b ó jstw a . O dpow ie­ dzialność k a rn a w ra m a c h p rze p isu a rt. 148 § 1 k.k. istn ie je bow iem ty lk o w ó w ­ czas, gdy nie w chodzi w ra c h u b ę ża d n a z sy tu a c ji o k reślo n y ch w p rze p isac h art. 148 § 2, a rt. 149 i a rt. 150 k .k .35. A czkolw iek nie u le g a w ątp liw o ści, że o k re ś­ lone w a rt. 124 § 1 kJr. p rze stęp stw o szpiegostw a w ra z ie p o w sta n ia sy tu a c ji o k re ś­ lonej w p rze p isie a rt. 125 k.k. nie p rz e s ta je być szpiegostw em , to je d n a k p rz e ­ stęp stw o to ze w zględu n a dolny p ró g u staw ow ego zagrożenia, p rzew idzianego w przep isie a rt. 125 k.k., tra c i c h a r a k te r zbrodni i, ja k o u p rzy w ile jo w a n y ty p (odm iana ty p u zasadniczego) szpiegostw a, sta je się w y stę p k ie m — ta k sam o ja k np. p rzestęp stw o ok reślo n e w p rze p isie a r t. 148 § 2 k.k. je s t ró w n ież zabójstw em , a le n ie będącym zbrodnią, lecz w y stę p k ie m (u p rz y w ilejo w a n y m ty p e m za b ó j­ stw a), zagrożonym ustaw o w o k a r ą od ro k u do 10 la t p o zb aw ien ia w olności. W ty m m iejscu zauw ażyć w y p ad a, że ch y b a w y n ik ie m ty lk o n iep o ro z u m ie n ia je s t w y ­ su n ię te p y ta n ie 36, czy u p rzy w ile jo w an y n a tle p rze p isu a rt. 125 k.k. ty p p rz e ­ stę p stw a szpiegostw a m a być „lepszym ” szpiegostw em ? N ie istn ie je w sza k żadne „lepsze” przestęp stw o , a o k reślen ie „ u p rz y w ilejo w a n y ty p p rz e stę p s tw a ” je s t p o ję ­ ciem ję zy k a praw niczego, o zn aczający m to, że ze w zględu n a istn ie n ie pew nych dodatkow ych okoliczności (obok k o n sty tu ty w n y c h znam ion, decy d u jący ch o bez­ p raw ności czynu), zm n iejsza jąc y ch u je m n ą treść czynu, u sta w o d aw ca uprzy w ile? jo w u je n i e ' p r z e s t ę p s t w o , l e c ; s p r a w c ę i obok zasadniczego ty p u p rze stęp stw a k o n s tru u je pom ocniczy ty p p rze stęp stw a, za k tó re grozi s p r a w c y ustaw ow o łagodniejsza k a r a w re la c ji do u staw ow ego zagrożenia przew idzianego za p rzestęp stw o w ty p ie za sa d n ic z y m 37. W tego ro d z a ju u ję c iu isto ty om aw ianej k w estii — w b re w sy m p lifik ac y jn em u tw ie rd z e n iu H. K m ieciak a — nie m a nic „niesam ow itego!”.

Jeżeliby n a to m ia st rozw ażało się o m a w ian ą k w e stię w asp ek cie te c h n ik i k o n ­ stru o w a n ia w k odeksie k a rn y m u p rzy w ile jo w an y c h ty p ó w p rze stęp stw , to n a le ż a ­ łoby sądzić, że nie rod ziły b y się W ątpliw ości co do tego, iż o k az an ie przez spraw cę czynnego żalu w u jęciu p rze p isu a rt. 125 k.k. p o w o d u je odpow iedzialność w r a ­ m ach u przyw ilejpw anego ty p u p rz e stę p stw z a rt. 122, 123 lu b 124 § 1 k.k. w w y ­ p ad k u , gdyby sfo rm u ło w an ia p rze p isu z a rt. 125 k.k. zam ieszczone zostały w o d ­ ręb n y ch p a ra g ra fa c h w poszczególnych a rty k u ła c h 122, 123 lu b 124 k.k., skoro do tego przecież sp ro w ad za się w sw ej istocie p ra w n a s tr u k tu r a p rze p isu a rt. 125 k.k. O koliczność, że znam iona czynnego żalu i jego k o n se k w e n cje p ra w n e u ję te zo­

S4 P o r. W. W o l t e r : W y k ła d p r a w a k a r n e g o n a p o d s ta w ie k o d e k s u k a r n e g o z 1969 r ., n a k ła d U n iw e rs y te tu J a g ie llo ń s k ie g o , K r a k ó w 1970, s. 29. 35 P o r. W. W o l t e r : op. c it., s. 30, o ra z t e g o ż a u t o r a : N a u k a o p r z e s tę p s tw ie , s. 333. 56 p o r . H. K m i e c i a k : op. c it. 37 p o r . W. W o l t e r : P ra w o k a r n e , W a rsz a w a 1947, s. 143, a ta k ż e . L. L e r n e l l : W y k ła d p ra w a k a r n e g o — C zęść o g ó ln a , to m I, W y d a w n ic tw a U n iw e r s y te tu W a rsz a w sk ie g o 1969, S. 87—88.

N r 10 (214) Z b ro d n ia c zy w ystęp ek? 39

sta ły w o d ręb n y m a r ty k u le (125 k.k.), nie p rze m aw ia przeciw k o tra fn o śc i poglądu, że p rze p is a rt. 125 k.k. s ta tu u je u p rzy w ile jo w a n y (zbiorczy) ty p p rz e stę p s tw w ty m p rze p isie w yliczonych. P rz y k ład o w o m ożna w spom nieć o tym , że u p rzy w ile jo w a n e ty p y um yślnego z a b ó jstw a w y stę p u ją a lb o w o d ręb n y m p a ra g ra fie (§ 2 a r t. 148 k.k.), albo w o d ręb n y c h a rty k u ła c h (art. 149 i a r t. 150 k.k.). S k o n stru o w a n ie w p rz e p is;e a rt. 125 k.k. zbiorczego u p rzy w ile jo w an e g o ty p u p rz e stę p stw w tym p rze p isie w y ­ m ien io n y ch p o d y k to w a n e zostało w y łąc zn ie w zględam i n a tu ry te ch n ic zn o -le g isla­ cy jn ej (re d a k c y jn e j), a m ia n o w icie w celu u n ik n ię cia p o w ta rz a n ia id en ty czn y ch sfo rm u ło w a ń w trz e c h k o le jn y c h a r ty k u ła c h 122, 123 i 124 k.k.

W spom niano ju ż w yżej (por. p rzy p is 10), że W. K u b ala u zn a ł w sw ojej glosie p rz e d sta w io n ą w u z a sa d n ie n iu u ch w a ły z d n ia 2 czerw ca 1973 r. w y k ła d n ię za „niezw y k le in te re s u ją c ą ” . Je d n a k ż e g lo sa to r (podobnie ja k i H. K m ieciak w po­ w o łan y m ju ż a rty k u le ) uw aża, że m a n k a m e n te m tej w y k ła d n i je s t to, iż „ p re ­ m iu je ona sp raw có w d o k o n an e j p o staci p rz e stę p s tw a — w p o ró w n a n iu ze s p ra w ­ cam i u siło w a n ej p o sta ci tego p rz e stę p stw a , k tó rzy dobrow olnie sta ra li się zapobiec sk u tk o w i p rz e stę p n e m u (a rt. 13 § 2 k.k.) (...)” , a p o n ad to sp ełn ili w a r u n k i określo n e w p rze p isie a rt. 128 § 3 k . k . 88 W zw iązku z ty m istn ie je konieczność zaznaczenia, że je że li nie chce się d oprow adzić do a n ty n o m ii przepisów a rt. 125 i a rt. 128 § 3 k.k., to stw ie rd z ić należy, iż p rze p is a rt. 125 k.k. odnosi się nie ty lk o do tej fo rm y sta - d ia ln e j, k tó rą o k re śla się n az w ą „ d o k o n a n ie” p rze stęp stw a, a le ta k że do sta d ia ln e j fo rm y u siło w a n ia p rz e stę p s tw a o raz do zjaw isk o w y ch fo rm p rze stęp stw a. Je że li -zatem sp ra w c a w sta d iu m ' u siło w a n ia p rz e stę p s tw a z art. 124 § 1 k.k. nie tylko d obrow olnie p o n ie ch a ł dalszej działalności, lecz n ad to d o brow olnie s ta ra ł się za­ pobiec sk u tk o w i p rz e stę p n e m u (art. 13 § 2 k.k. w zw iązku z a r t. 128 § 3 k.k.) i z a ­ w iad o m ił o rg a n p o w o łan y do ścig an ia p rz e stę p stw o w szy stk ich okolicznościach popełnionego czynu, to sąd m oże zastosow ać n ad z w y cz ajn e złagodzenie k a r y — je d n a k ż e w re la c ji do ustaw o w eg o zagrożenia określonego w a rt. 125 k.k., a nie w » re la c ji do u sta w o w y c h sa n k c ji p rze w id zia n y ch w a rt. 124 § 1 k.k. Je że li n a ­ to m ia s t za m ia st „z aw ia d o m ie n ia” o rg a n u m iało m iejsce tylk o „ u ja w n ie n ie ” w obec o rg an u , to przep is a rt. 128 § 3 k.k. nie w chodzi w ra c h u b ę (z tego też w zględu w p rze p isie a rt. 128 § 3 k.k. n ie został w y m ien io n y przepis a r t .125 .k.k.) i sp ra w c a p oniesie odpow iedzialność k a r n ą w ra m a c h u staw ow ego zagrożenia określonego w p rze p isie a rt. 125 k.k., z ty m u zu p ełn ien iem , że fa k t, iż spraw ca, dobrow olnie s ta ra ł się zapobiec sk u tk o w i p rze stęp n e m u , może być u w zględniony ja k o okolicz­ ność łagodząca w ak c ie sądow ego w y m ia ru k a r y w ra m a c h u staw o w ej sa n k c ji k a rn e j p rzew id zian ej w a rt. 125 k.k. N a szersze p rze an alizo w a n ie poruszonej k w estii, ja k rów n ież k w estii, czy p rze p is a r t. 125 k.k. o d p o w ia d a 89 (ze w zględu n a k o n se k w e n cje p ra w n e w y n ik a ją c e z isto ty jego stru k tu ry ) a k tu a ln y m p o trz e ­ bom p ra k ty k i, nie p o zw a lają a n i ram y , a n i założenia a u to ra niniejszego szkicu.

W św ietle p rze d sta w io n y c h ro zw aż ań n ależało n a p rze d sta w io n e w ty tu le p y ­ ta n ia odpow iedzieć, że sp ra w c a , k tó ry zrealizo w ał określo n e w p rze p isie a rt. 125 k.k. znam iona czynnego żalu, ponosi odpow iedzialność k a rn ą za w y stę p ek zagrożony — 38

38 P o r . w . K u b a l a : o p. c it., s. 514. G w o li śc isło śc i n a le ż y z a z n a c z y ć , że a u to r te n — ja k w y n ik a z je g o w y p o w ie d z i — o p o w ia d a sie „za p o g lą d e m SN z a w a rty m w p ie rw s z e j t e z ie ” u c h w a ły z d n ia 2.V I.1973 r. U 1/73, p r o p o n u ją c je d y n ie n a d a n ie in n e g o z n a c z e n ia u ż y te ­ m u w a r t. 57 § 4 k .k . z w ro to w i „ s ą d m o ż e ” . «• W sp o m n ie ć w ty m m ie js c u n a le ż y , że w p ie r w o tn y m (z 1966 r.) p r o je k c ie do k o d e k s u k a r n e g o p rz e p is a r t. 115 (o d p o w ie d n ik o b e c n e g o a r t . 125 k .k .) p r z e w id y w a ł z a g ro ż e n ie k a r ą p o z b a w ie n ia w o ln o śc i o d l a t 2 d o 10. J e ż e li w e d łu g p rz e p is u a r t. 125 k .k . o b n iż o n o d o ln y p ró g te g o z a g ro ż e n ia do r o k u , t o w id o c z n ie p rz e m a w ia ć m u s ia ły za ty m p o w a ż n e r a c j e n a t u r y k r y - m in a ln o -p o lity c z n e j, d y k to w a n e p r z e d e w s z y s tk im in te r e s e m P a ń s tw a .

40 Z b i g n i e w G o s t y ń s k i N r 10 (214,

w ed łu g u sta w o w e j s a n k c ji40 o k reślo n e j w ty m p rze p isie — k a rą pozb aw ien ia w o l­ ności od ro k u do la t 10, a n ie za zb ro d n ię w u ję c iu a rt. 5 § 2 k.k. Tego ro d z a ju odpow iedź n ie k o lid u je w b re w w yw odom H. K m ie cia k a 41 z przytoczonym przezeń p ostanow ieniem a rt. 79 ust. 2 K o n sty tu c ji PR L . P ra w d ą je st, że K o n sty tu c ja P R L nazy w a szpiegostw o (g en eraln ie rze cz biorąc) „n ajcięższą zb ro d n ią” , a le też p ra w d ą je st, że p rze p isy k o n sty tu c ji ja k o u sta w y za sad n iczej n ie n o rm u ją — ze w zględu n a sw ój c h a ra k te r i fu n k c je — sy tu a c ji szczegółow ych, p o zo staw ia jąc ich r e g u ­ la c ję z w y k ł y m ustaw om . G dyby pójść d ro g ą ro zu m o w a n ia H. K m ie cia k a, to m usiałoby się stw ierdzić, że przepis a rt. 124 § 3 k.k. je s t w y ra ź n ie sprzeczny (co w sza k byłoby oczyw iście błędne) z p o w ołanym p rze p isem a rt. 79 ust. 2 K o n sty ­ tu c ji P R L , gdyż przepis a rt. 124 § 3 k.k. p rz e w id u je b ezk arn o ść sp raw cy p rz e s tę p ­ stw a szpiegostw a określonego w a rt. 124 § 2 k.k., m im o że przepis a r t. 79 u st. 2 K o n sty tu c ji z a k ła d a k a ra n ie szpiegostw a „z ca łą surow ością p ra w a ”.

Je d y n y m celem p rze d staw io n y c h ro zw aż ań je s t to, aby w p o sz u k iw an iu p r a w i­ dłow ego rozw iązania om aw ianego p ro b lem u opero w ać w y n ik a ją c ą z przepisów k o d ek su k arn e g o określo n ą rzeczyw istością n o rm a ty w n ą . A u to ro w i n iniejszego szkicu nie przy św iecała chęć g lo ry fik a c ji w y łąc zn ie ta k ie j, a nie in n e j ko n cep cji, lecz je d y n ie tro sk a o to, ab y p rzez po lem ik ę p rz e d sta w ia ją c ą k ilk a a rg u m e n tó w n a tu ry p ra w n e j zm ierzać do zgodnego z p rz e p isa m i u sta w y ro zw ią zan ia ro z w a ­ żanego problem u.

40 T e g o ro d z a ju p o g lą d w y n ik a ta k ż e (poza p o w o ła n ą ju ż l ite r a tu r ą ) Z w y p o w ie d z i p r o f. T . T a r a s a, k tó r y w a r ty k u le p t. „ P r z e s tę p s tw o sz p ie g o stw a w ś w ie tle n o w e g o k o ­ d e k s u k a r n e g o z 1969 r . ” ( „ P a l e s t r a ” n r 3 z 1970 r ., s. 21), p isz ą c o ty m , że „ n o w y k o d e k s k a r n y w p ro w a d z a (...) s to s o w a n ie ła g o d n ie jsz e g o w y m ia r u k a r y ” , n ie o p e r u je p rz e c ie ż z w r o ­ te m „ s ą d s to s u je n a d z w y c z a jn e z ła g o d z e n ie k a r y ” . A . G u b i ń s k i (Z a sa d y p r a w a k a r n e g o , W a rsz a w a 1974, P W N , s. 160) p isz e w y ra ź n ie , że w o m a w ia n e j s y tu a c ji sp raw ca ^ „ p o d le g a o d p o w ie d z ia ln o ś c i z m o cy p rz e p is u u p r z y w ile jo w a n e g o (z a g ro ż o n e g o n iższą k a r ą ) , s ta n o w ią ­ ceg o n ie o z b ro d n i, lecz o w y s tę p k u ” .

41 P o r. H. K m i e c i a k : op. c it.

ZBIGNIEW GOSTYŃSKI

Udział adwokata w postępowaniu

w sprawach o wykroczenia

1. W raz z w ejściem w życie z dniem 1 sty c zn ia 1972 r. przepisów now ej ko­ d y fik ac ji o w ykroczeniach zniesione zostały o stateczn ie ograniczenia dotyczące udziału adw okatów w p o stęp o w an iu w sp ra w a c h o w ykroczenia. W arto bow iem przypom nieć w ty m m iejscu, że u s ta w a z dn ia 15 g ru d n ia 1951 r. o orzecznictw ie k a rn o -a d m in istra c y jn y m w sw ym p ie rw o tn y m b rzm ien iu w yłączyła w ogóle obronę adw o k ack ą, a w prow adzone p óźniej, m ianow icie u sta w ą z dnia 22 m a ja 1958 r.