O sposobie wykorzystania miary
rozwoju do podziału budżetu premii
motywacyjnych w przedsiębiorstwie
Studia i Prace Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania 31/2, 253-268
2013
STUDIA I PRACE WYDZIAŁU NAUK EKONOMICZNYCH I ZARZĄDZANIA NR 31
Anna Turczak*
Zachodniopomorska Szkoła Biznesu w Szczecinie
Patrycja Zwiech**
Uniwersytet Szczeciński
O SPOSOBIE W YKORZYSTANIA MIARY ROZWOJU DO PODZIAŁU BUDŻETU PREMII MOTYWACYJNYCH
W PRZEDSIĘBIORSTWIE
Streszczenie
W artykule przedstaw iono m iarę ro zw o ju ja k o instrum ent, k tó ry m ożna w ykorzystać do racjonalnego p o d ziału bu d żetu p rem ii uznaniow ych. D odatkow o, przedstaw iono przy k ład w d ro żen ia m eto d y obiektyw izującej podział prem ii u zn a n io w y ch opartej n a m ierze rozw oju tak, ab y proporcje m ięd zy nagrodam i otrzym anym i p rzez p o szczególnych praco w n ik ó w odpow iadały relacjo m ocen, które uzyskali w ram ach system u ocen pracow niczych. W artykule w ykazano, że w artość m iary rozw oju, k tó rą w y zn acza się w m etodzie sum standaryzow anych, m oże stać się lo g ic zn ą i w y g o d n ą p o d sta w ą u sta le n ia k lu c za p o d ziału bu d żetu przeznaczonego n a n agrody m otyw acyjne d la pracow ników . T aki k lu cz p o d ziału charakteryzuje się obiek ty w i zm em , p rz e jrz y sto śc ią i je s t spraw iedliw y, stąd też n ie pow in ien spotykać się z brakiem akceptacji ze strony pracow ników .
Słowa kluczowe
: system m otyw acyjny, w ielow ym iarow a an aliza p orów naw czaA d res e-m ail: atu rc za k @ z p sb .szc z ec in .p l. A d res e-m ail: p a try c ja z w iec h @ tle n .p l.
Wprowadzenie W y s o k o ś ć p r e m ii o tr z y m a n e j p r z e z d a n e g o p r a c o w n ik a w s to s u n k u d o w y s o k o ś c i p r e m ii o tr z y m a n y c h p r z e z in n y c h p r a c o w n ik ó w z a tr u d n io n y c h w ty m s a m y m p r z e d s ię b io r s tw ie p o w in n a b y ć p o c h o d n ą o b ie k ty w n e j o c e n y j e g o k o m p e t e n c ji i d o k o n a ń n a tle k o m p e te n c ji i d o k o n a ń p o z o s ta ły c h p r a c o w n ik ó w . O z n a c z a to , ż e k r y te r ia o c e n y w in n y b y ć w s p o s ó b j e d n o z n a c z n y z d e f in io w a n e i u m o ż liw ia ć p o r ó w n a n ie p r a c o w n ik ó w m ię d z y so b ą . A b y s y s te m p r z y d z ie la n ia p r e m ii u z n a n io w y c h b y ł d la p r a c o w n ik a w p e łn i s p r a w ie d liw y i z r o z u m ia ły , n a l e ż y g o p o z b a w ić j a k ic h k o l w i e k o b s z a r ó w n a p o d e jm o w a n ie a r b itr a ln y c h d e c y z ji, g d y ż a r b itr a ln o ś ć ta k a z a w s z e z m n ie js z a p r z e jr z y s to ś ć s y s te m u . C e le m n in ie js z e g o a r ty k u łu j e s t p r z e d s ta w ie n ie m ia r y r o z w o ju j a k o in s tr u m e n tu , k tó r y m o ż n a w y k o r z y s ta ć d o r a c jo n a ln e g o p o d z i a łu b u d ż e tu p r e m ii u z n a n io w y c h . D o d a tk o w o , p r z e d s ta w io n o p r z y k ła d w d r o ż e n ia m e to d y o b ie k ty w iz u ją c e j p o d z ia ł p r e m ii u z n a n io w y c h o p a rte j n a m ie r z e r o z w o ju ta k , a b y p r o p o r c je m ię d z y n a g r o d a m i o tr z y m a n y m i p r z e z p o s z c z e g ó ln y c h p r a c o w n ik ó w o d p o w ia d a ły r e la c jo m o c e n , k tó r e u z y s k a li w r a m a c h s y s te m u o c e n p r a c o w n i c z y c h .
1. Polityka płacowa jako instrument zarządzania zasobami ludzkimi
W ła ś c iw a p o lity k a p ła c o w a j e s t je d n y m z n a js k u te c z n ie js z y c h n a r z ę d z i z a r z ą d z a n ia p o te n c ja łe m lu d z k im p r z e d s ię b io r s tw a . C e le m ta k ie j p o lity k i p o w in n o b y ć p r z e c ią g n ię c ie o d p o w ie d n ic h k a n d y d a tó w d o o r g a n iz a c ji, u tr z y m a n ie d o b r y c h p r a c o w n ik ó w o r a z m o ty w o w a n ie ic h d o c o r a z e f e k ty w n ie js z e j p ra c y . S y s te m w y n a g r a d z a n ia m u s i b y ć p o s tr z e g a n y p r z e z p r a c o w n ik ó w j a k o z r o z u m ia ły i s p r a w ie d liw y . W s y s te m ie ta k im n a w y n a g r o d z e n ie p r a c o w n ik a w in n y m ie ć w p ły w j e g o r z e c z y w is te k w a lif ik a c je , u m ie ję tn o ś c i, w ło ż o n y w y s iłe k i o s ią g n ię te p r z e z n ie g o w y n ik i p ra c y . M o ty w o w a n ie j e s t j e d n ą z p o d s ta w o w y c h f u n k c ji z a r z ą d z a n ia . M o ty w o w a n ie d o p r a c y p o le g a n a s to s o w a n iu w s to s u n k u d o p r a c o w n ik ó w o k r e ś lo n y c h b o d ź c ó w z w a n y c h m o ty w a to r a m i. M o ż n a w y r ó ż n ić tr z y p o d s ta w o w e g r u p y m o ty w a to r ó w w y k o r z y s ty w a n y c h w p r z e d s ię b io r s tw ie : - p ła c a , - b o d ź c e p o z a p ła c o w e m a te r ia ln e , - b o d ź c e p o z a p ła c o w e n ie m a te r ia ln e .
An n aTu r c z a k, Pa t r y c j aZw i e c h O s p o s o b i ew y k o r z y s t a n i am i a r yr o z w o j u. . . S y s te m w y n a g r o d z e ń m a te r ia ln y c h j e s t g łó w n y m n a r z ę d z ie m w y k o r z y s ty w a n y m d o m o ty w o w a n ia p r a c o w n ik ó w . W y n a g r o d z e n ia m a te r ia ln e m o ż n a z k o le i p o d z ie lić n a : a) w y n a g r o d z e n ie p ie n ię ż n e - p ła c a , n a g r o d y , p r e m ie i r ó ż n e g o r o d z a ju d o d a tk i p ie n ię ż n e ;
b ) w y n a g r o d z e n ie n ie p ie n ię ż n e - s łu ż b o w e s a m o c h o d y , f irm o w e te le f o n y k o m ó r k o w e , g a d ż e ty , o r g a n iz o w a n y p r z e z p r a c o d a w c ę w y p o c z y n e k p r a c o w n ik a , o p ie k a n a d d z ie c k ie m p r a c o w n ik a itp .
W w ię k s z o ś c i p r z y p a d k ó w p o d s ta w o w y m e le m e n te m w y n a g r o d z e n ia p i e n ię ż n e g o j e s t p ła c a z a s a d n ic z a . W y s o k o ś ć p ła c y z a s a d n ic z e j p o w ią z a n a j e s t n a jc z ę ś c ie j z r o d z a je m p r a c y w y k o n y w a n e j n a k o n k r e tn y m s ta n o w is k u o ra z f o r m a ln y m i k w a lif ik a c ja m i z a tr u d n io n e g o n a ty m s ta n o w is k u p r a c o w n ik a . O k r e ś le n iu w a r to ś c i p r a c y s ł u ż ą m e to d y w a r to ś c io w a n ia s ta n o w is k p r a c y . W y s z c z e g ó ln ia s ię w n ic h m ię d z y in n y m i ta k ie k r y te r ia , j a k z ło ż o n o ś ć p r a c y , je j u c ią ż liw o ś ć c z y w ie lk o ś ć o d p o w ie d z ia ln o ś c i.
D o p ła c y z a s a d n ic z e j d o c h o d z i n ie r z a d k o d r u g i s k ła d n ik w y n a g r o d z e n ia p ie n ię ż n e g o , a m ia n o w ic ie p r e m ia . P r e m ia j e s t s k ła d n ik ie m w y n a g r o d z e n ia z a le ż n y m o d k o n k r e tn y c h w y n ik ó w u z y s k a n y c h p r z e z d a n e g o p r a c o w n ik a , g r u p ę p r a c o w n ik ó w b ą d ź n a w e t c a łe p r z e d s ię b io r s tw o . W a r u n k i i w y s o k o ś ć
premii
regulaminowych
o k r e ś la n e s ą z a z w y c z a j w r e g u la m in ie p r e m io w a n ia b ę d ą c y m z w y k le p r z e d m io te m n e g o c ja c ji p r z e d s ta w ic ie li p r a c o d a w c y i p r a c o b io r c ó w 1. Z k o le ipremie uznaniowe
p r z y z n a w a n e s ą p o s z c z e g ó ln y m p r a c o w n ik o m z a ic h in d y w id u a ln e o s ią g n ię c ia z a z w y c z a j n a p o d s ta w ie a r b itra ln e j d e c y z ji b e z p o ś r e d n ie g o p r z e ło ż o n e g o .Z o b ie k ty w iz o w a n y s y s te m o c e n p r a c o w n ik ó w to n a jle p s z e i n a jb a r d z ie j p r z e jr z y s te n a r z ę d z ie u m o ż liw ia ją c e d o k o n a n ie
racjonalnego podziału bud
że
tu premii uznaniowych
m ię d z y p o s z c z e g ó ln y c h p r a c o w n ik ó w . P r a c o w n ik b o w ie m p o w in ie n m ie ć p e w n o ś ć , ż e ty lk o j e g o a k ty w n o ś ć , w y s iłe k w ło ż o n y w p r a c ę o r a z r z e c z y w is te w y n ik i p r z y n i o s ą m u d o d a t k o w ą w a r to ś ć w p o s ta c i p r z y z n a n e j p r e m ii c z y n a g r o d y . J e ś li w ię c c h c e b y ć le p ie j w y n a g r a d z a n y , p o w i n ie n k o n c e n tr o w a ć s ię p r z e d e w s z y s tk im n a ty m , a b y j e g o p r a c a b y ła c o r a z b a r d z ie j e f e k ty w n a . B y o s ią g n ą ć te n k o r z y s tn y e f e k t m o ty w a c y jn y p r e m ii u z n a n io w y c h i n a g r ó d j a k o in s tr u m e n tu w y n a g r a d z a n ia p r a c o w n ik ó w , p r z e d s ię b i o r 1 Zarządzanie. Teoria i praktyka, red. A. Koźmiński, W. Piotrowski, PWN, Warszawa
1995, s. 340.
stwo musi najpierw zapewnić właściwe funkcjonowanie systemu ocen pracow
niczych oraz odpowiedni sposób przepływu informacji zwrotnej do pracowni
ków2 3
4
.
Dla racjonalnego podziału budżetu premii uznaniowych można zastosować
między innymi miarę rozwoju.
2. Miara rozwoju
Aby otrzymać miarę rozwoju, należy dokonać obliczeń zgodnie z następu
jącymi etapami: standaryzacja zmiennych, zamiana destymulant i nominant na
stymulanty, obliczenie sum standaryzowanych i w konsekwencji obliczenie
miary rozwoju oraz uszeregowanie obiektów (pracowników).
Wielowymiarowa analiza porównawcza (WAP) zajmuje się metodami
i technikami porównywania obiektów opisanych za pomocą wielu cech. WAP
bada zatem zjawiska złożone - czyli takie, których nie można zmierzyć w spo
sób bezpośredni, a które są zależne od co najmniej dwóch różnych zmiennych
o znanych obserwacjach3 4
. Zjawiskiem złożonym w obszarze motywacji może
być suma kompetencji, osiągnięć i wyników pracy pracownika, od których to
kompetencji, osiągnięć czy wyników uzależniona będzie wartość przyznanej
premii motywacyjnej. Z kolei obiektami w wielowymiarowej analizie porów
nawczej będą w tym przypadku poszczególni pracownicy.
W przypadku rozpatrywania n pracowników ze względu na m zmiennych
dane będące przedmiotem analizy można przedstawić w postaci następującej
4
macierzy :
2 Ibidem, s. 337.
3 H. Wasilewska, M. Jasiakiewicz, Taksonomiczna miara atrakcyjności inwestycji w ak
cje na przykładzie wybranych spółek giełdowych, „Bank i Kredyt” 2000, nr 6, s. 276.
4 A. Młodak, Analiza taksonomiczna w statystyce regionalnej, Difin, Warszawa 2006, s. 26.
An n aTu r c z a k, Pa t r y c j aZw iech
O s p o s o b iew y k o r z y s t a n iam ia r yr o z w o j u...
X11 X12
··· X1 j
··· X1m
X 21 X22
··· X2 j
··· X2m
X = ,
(i = 1, 2, ···, n; j
= 1, 2, ···, m) (1)Xi1
Xi 2
··· Xij
··· Xim
X
n1
X
n 2
··· X
nj
··· X
nm
gdzie:
Ху -
wartość j-tej cechy dla i-tego pracownika.W badaniu zjawisk złożonych może wystąpić sytuacja, że zmienne są wy
rażone w różnych jednostkach miary, a nawet jeżeli są wyrażone w tych samych
jednostkach miary, to mogą mieć różne rzędy wielkości. Metody wielowymia
rowej analizy porównawczej można natomiast stosować tylko wtedy, gdy
wszystkie zmienne są wyrażone w tych samych jednostkach miary o zbliżonych
rzędach wielkości. Aby spełnić ten warunek, stosuje się standaryzację zmien
nych5. Standaryzację przeprowadza się, wykorzystując wzór6:
x y ~ x i
Zy
=———, (i = 1 2 ...,n;у
= ^ 2 ...,m)
(2)S (
x y
)gdzie:
Xi—
-
wartośćy-ego kryterium oceny dla i-tego pracownika,z —
-
standaryzowana wartość y-ego kryterium oceny dla i-tego pracownika,
Xy
-
średnia arytmetyczna y-ego kryterium oceny,S(xy) -
odchylenie standardowe y-ego kryterium oceny,n
-
liczba rozpatrywanych pracowników,m
-
liczba wziętych pod uwagę kryteriów oceny.5 S tan d ary zacja ta k a m a zatem n a celu u jed n o licen ie je d n o s te k m ia ry z m ie n n y ch oraz u jed n o lice n ie rz ęd ó w w ie lk o ści zm iennych.
6 E k o n o m e tria sto so w a n a w p r z y k
ł
a d ach i za d a n ia ch , red. J. H o zer, W y d ział N a u k E k o n o m ic z n y ch i Z arz ąd z an ia U n iw e rsy tetu S zczeciń sk ieg o - S to w arzy szen ie P o m o c i R ozw ój, S zczecin 200 7 , s. 231.
P o s ta n d a r y z a c ji7 w s z y s tk ie z m ie n n e s t a j ą się n ie m ia n o w a n e . Z e s ta n d a r y - z o w a n e w a r to ś c i m z m ie n n y c h o b lic z o n e d la n p r a c o w n ik ó w m o ż n a z a p is a ć w p o s ta c i m a c ie r z y :
Z11 Z12
··· Z1 j
··· Z1m
Z 21 Z 22
··· Z 2 j
··· Z 2m
Z- ... (3 ) Zi1
Z 12
···
Zij
···
Zim
Zn1
Zn 2
···
Znj
···
Znm
N a s tę p n ie , a b y o tr z y m a ć m ia r ę r o z w o ju , n a le ż y z a s to s o w a ć m e to d ę p o r z ą d k o w a n ia lin io w e g o (a k o n k r e tn ie m e to d ę s u m s ta n d a r y z o w a n y c h ) . C e le m p o r z ą d k o w a n ia lin io w e g o j e s t u s z e r e g o w a n ie o b ie k tó w (w ty m p r z y p a d k u p r a c o w n ik ó w ) w k o le jn o ś c i o d n a jle p s z e g o do n a j g o r s z e g o 8, a k r y te r iu m p o r z ą d k o w a n ia j e s t p o z io m z ja w is k a z ło ż o n e g o (w ty m p r z y p a d k u j e s t to s u m a k o m p e te n c ji, o s ią g n ię ć i w y n ik ó w p r a c y p r a c o w n ik a ) . A b y m o ż n a b y ło z a s to s o w a ć p o r z ą d k o w a n ie lin io w e , z m ie n n e m u s z ą b y ć n ie ty lk o z e s ta n d a r y z o w a n e , a le d o d a tk o w o w s z y s tk ie m u s z ą m ie ć c h a r a k te r s y m u la n t. W p r z y p a d k u d e s ty m u - la n t i n o m in a n t n a l e ż y j e z a te m s p r o w a d z ić d o p o s ta c i s ty m u la n t. D e s ty m u la n tę m o ż n a z a m ie n ić n a s ty m u la n tę p o p r z e z p o m n o ż e n ie w s z y s tk ic h j e j w a r to ś c i p r z e z - 1 . Z k o le i z a m ia n a n o m in a n ty n a s ty m u la n tę m o ż e b y ć p r z e p r o w a d z o n a w e d łu g n a s tę p u ją c e j p r o c e d u r y 9:7 K a żd a zm ien n a p o stan d ary zacji m a ś re d n ią a ry tm ety c zn ą ró w n ą 0 o raz odch y len ie stan d ard o w e ró w n e 1.
8 A . K an d y b a, R. K o czk o d aj, E. B o ry szew sk a, W ykorzystanie m e to d p o rz ą d k o w a n ia li
nio w eg o do k la syfika cji o d d zia łó w b anku, w: M eto d y ilo ścio w e w ekonom ii. R y n e k kapitałow y. R y n e k n ieru ch o m o ści, Z es zy ty N a u k o w e U n iw e rsy tetu S zczeciń sk ieg o 1999, n r 233, „P race
K a ted ry E k o n o m etrii i S taty sty k i” , n r 7, s. 113.
9 E ko n o m etria . M etody, p rzykła d y, za d a n ia , red. J. D ziech ciarz, W y d aw n ictw o A k ad em ii
O An n aTu r c z a k, Pa t r y c j aZw iech s p o s o b iew y k o r z y s t a n iam ia r yr o z w o j u... 259 1, d l a Z j = N j , * - 1 Z j = 1--- 77---7 , d l a Z j < N j , (i = 1, 2 , ..., n) (4 ) z j - N j - 1 --- 1--- , d l a z if > N , . , { Z j - N j + 1 j j
gdzie:
Nj - wartość nominalna dla j-ej zmiennej,
Zj
- wartość zestandaryzowanej j-ej zmiennej (nominanty) dla i-tego
obiektu,
*
Zj
- wartość j-ej zmiennej (po zamianie na stymulantę) dla i-tego
obiektu.
Wartości stymulanty uzyskane po zastosowaniu wymienionej formuły ma
ją tę własność, że mieszczą się w przedziale (0, 1).
Następnym krokiem jest zastosowanie metody sum standaryzowanych10.
Składają się na nią dwa etapy przeprowadzanej procedury obliczeniowej:
Etap 1. Dla każdego obiektu (w tym przypadku pracownika) oblicza się sumę
wartości poszczególnych zmiennych według wzoru:
P
i =Σ-j=1
(i = 1, 2, . . . , n ) (5)
gdzie:
Pi - wartość sumy standaryzowanej dla i-tego obiektu (tutaj: i-tego pra
cownika).
Etap 2.
D la k a ż d e g o o b ie k tu ( w ty m p r z y p a d k u p r a c o w n ik a ) o b lic z a s ię m ia r ę r o z w o ju z g o d n ie z e w z o r e m 11:Pi P- 0
-, „
s
^
Щ = --- , (i = 1, 2,
n)
(6)
Po - P- o
gdzie:
mi - wartość miary rozwoju dla i-tego obiektu (tutaj: i-tego pracownika).
Wielkości
p0 oraz p _0 wyznacza się z formu
ł:
m m
p o = Σ z oj
,
p - o = Σ z -oj(7)
i=1 j=1
Oznaczenia zoj oraz z_oj są wartościami analizowanych zmiennych dla
pewnych obiektów hipotetycznych - odpowiednio wzorca i antywzorca12
. War
tości te otrzymuje się w następujący sposób13:
z oj = m a x z v
,
z - o j = m i n z ij(8)
Obliczenie miar rozwoju ma na celu uzyskanie unormowanych wartości
sum standaryzowanych poszczególnych zmiennych, gdyż wartości mi zawarte
są w przedziale (o,1).
Opisana powyżej metodyka zosta
ła zastosowana do ustalenia podzia
łu bu
dżetu nagród uznaniowych w przedsiębiorstwie ALFA
14.
11 W. Tarczyński, Fundamentalny portfel papierów wartościowych, PWE, Warszawa 2oo2, s. 121.
12 Miara rozwoju obliczona dla wzorca rozwoju jest równa 1, a dla antywzorca wynosi o. 13 A. Majewska, Klasyfikacja światowych giełd terminowych za pomocą taksonomicznego
miernika rozwoju, w: Rynki kapitałowe. Rynki nieruchomości, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu
Szczecińskiego 2ooo, nr 294, „Prace Katedry Ekonometrii i Statystyki”, nr 9, s. 74. 14 Nazwa przedsiębiorstwa została zmieniona.
An n aTu r c z a k, Pa t r y c j aZw i e c h O s p o s o b i ew y k o r z y s t a n i am i a r yr o z w o j u. . . 3 . Z a s t o s o w a n i e m i a r y r o z w o j u j a k o k r y t e r i u m r ó ż n i c o w a n i a p r e m i i u z n a n i o w y c h p r z y z n a w a n y c h p r a c o w n i k o m w p r z e d s i ę b i o r s t w i e A L F A A L F A j e s t p r z e d s ię b io r s tw e m p r o d u k c y jn y m d z ia ła ją c y m n a te r e n ie w o j e w ó d z tw a z a c h o d n io p o m o r s k ie g o . Z a tr u d n ia łą c z n ie 1 2 0 o s ó b . D o b a d a n ia p ilo ta ż o w e g o w y b r a n o d z ia ł, w k tó r y m n a p o d o b n y c h s ta n o w is k a c h z a tr u d n io n y c h j e s t 5 o só b . W r a m a c h f u n k c jo n u ją c e g o s y s te m u o c e n p r a c o w n ic z y c h o s o b y te z o s ta ły o c e n io n e p o d w z g lę d e m tr z e c h k r y te r ió w ( k r y te r iu m A , k r y te r iu m B , k r y te r iu m C ), z k tó r y c h k a ż d e m a c h a r a k te r s ty m u la n ty . W a r to ś c i ty c h k r y te r ió w o tr z y m a n e p r z e z p o s z c z e g ó ln e o s o b y z p r z e b a d a n e g o z e s p o łu p r z e d s ta w io n o w ta b e li 1.
T ab ela 1. W yniki uzyskane w ram ach system u ocen p racow niczych
Wyszczególnienie Kryterium oceny A Kryterium oceny B Kryterium oceny C Pracownik 1 19 4 35 Pracownik 2 13 2 42 Pracownik 3 26 8 40 Pracownik 4 19 9 49 Pracownik 5 15 5 47
Źródło: opracowanie własne na podstawie materiałów wewnętrznych (oceny pracownicze) przedsiębiorstwa ALFA. C e le m p r z e p r o w a d z e n ia b a d a n ia b y ło p ilo ta ż o w e w d r o ż e n ie m e to d y o b ie k ty w iz u ją c e j p o d z i a ł p r e m ii u z n a n io w y c h ta k , a b y p r o p o r c je m ię d z y n a g r o d a m i o tr z y m a n y m i p r z e z p o s z c z e g ó ln y c h p r a c o w n ik ó w o d p o w ia d a ły r e la c jo m o c e n , k tó r e u z y s k a li w r a m a c h s y s te m u o c e n p r a c o w n ic z y c h . P r e m ie m ia ły c h a r a k te r p r e m ii k w a r ta ln y c h , a b u d ż e t n a g r ó d k w a r ta ln y c h d la te g o z e s p o łu w y n o s ił 15 0 0 0 zł. W c e lu u je d n o lic e n ia j e d n o s t e k i r z ę d ó w w ie lk o ś c i p o s z c z e g ó ln y c h k r y te r ió w o c e n y , p r z e p r o w a d z o n o s ta n d a r y z a c ję . K o n ie c z n e b y ło z a te m o b lic z e n ie d la k a ż d e j z k o lu m n ta b e li 1 ś r e d n ic h a r y tm e ty c z n y c h o r a z o d c h y le ń s ta n d a r d o w y c h . O tr z y m a n e w y n ik i z e b r a n o w ta b e li 2.
T ab ela 2. W artości o bliczonych średnich arytm etycznych i o dchyleń standardow ych
Wyszczególnienie Kryterium oceny
A Kryterium oceny B Kryterium oceny C Średnia arytmetyczna 18,40 5,60 42,60 Odchylenie standardowe 4,45 2,58 5,00
Źródło: opracowanie własne na podstawie tabeli 1.
M a ją c j u ż w y z n a c z o n e w a r to ś c i ś r e d n ic h a r y tm e ty c z n y c h i o d c h y le ń s ta n d a r d o w y c h , p r z y s tą p io n o d o s ta n d a r y z a c ji p o s z c z e g ó ln y c h z m ie n n y c h . U z y s k a n e w y n ik i s ta n d a r y z a c ji z a p r e z e n to w a n o w ta b e li 3.
T ab ela 3. W artości p oszczególnych k ry terió w oceny po standaryzacji
Wyszczególnienie Kryterium oceny
A Kryterium oceny B Kryterium oceny C Pracownik 1 0,13 -0,62 -1,52 Pracownik 2 -1,21 -1,40 -0,12 Pracownik 3 1,71 0,93 -0,52 Pracownik 4 0,13 1,32 1,28 Pracownik 5 -0,76 -0,23 0,88 Średnia arytmetyczna 0,00 0,00 0,00 Odchylenie standardowe 1,00 1,00 1,00
Źródło: opracowanie własne na podstawie tabel 1 i 2.
W n a s tę p n y m k r o k u d la k a ż d e g o p r a c o w n ik a o b lic z o n o s u m y s ta n d a r y z o w a n e . U z y s k u je się j e p o p r z e z z s u m o w a n ie w s z y s tk ic h tr z e c h w a r to ś c i w p o s z c z e g ó ln y c h w ie r s z a c h ta b e li 3. O tr z y m a n e s u m y z e b r a n o w ta b e li 4.
T ab ela 4. W artości o bliczonych sum standaryzow anych
Wyszczególnienie Suma standaryzowana Kolejność pracowników
Pracownik 1 -2,01 IV
Pracownik 2 -2,73 V
Pracownik 3 2,12 II
Pracownik 4 2,73 I
Pracownik 5 -0,12 III
An n aTu r c z a k, Pa t r y c j aZw i e c h O s p o s o b i ew y k o r z y s t a n i am i a r yr o z w o j u. . . N a s tę p n ie z s u m o w a n o n a jm n ie js z e u z y s k a n e w a r to ś c i d la p o s z c z e g ó ln y c h k r y te r ió w o c e n y o r a z n a jw ię k s z e u z y s k a n e w a r to ś c i d la p o s z c z e g ó ln y c h k r y t e r ió w o c e n y . W ta b e li 5 p r z e d s ta w io n o w a r to ś c i w s p o m n ia n y c h su m : m in im a ln e j i m a k s y m a ln e j.
T ab ela 5. Sum y n ajm niejszych i najw ięk szy ch w artości po standaryzacji
Wyszczególnienie Kryterium oceny A Kryterium oceny B Kryterium oceny C Suma Wartość najmniejsza -1,21 -1,40 -1,52 -4,13 Wartość największa 1,71 1,32 1,28 4,30
Źródło: opracowanie własne na podstawie tabeli 3.
W o p a r c iu o s u m y s ta n d a r y z o w a n e w y z n a c z o n o d la k a ż d e g o p r a c o w n ik a m ia r ę r o z w o ju . O c z y w iś c ie ż a d e n z p r a c o w n ik ó w n ie b ę d z ie w a n a liz o w a n y m p r z y k ła d z ie w z o r c e m r o z w o ju , g d y ż d la ż a d n e g o z p r a c o w n ik ó w s u m a s ta n d a r y z o w a n a n ie w y n o s i 4 ,3 0 . O z n a c z a to , ż e ż a d n a z r o z p a tr y w a n y c h p ię c iu o s ó b n ie b ę d z ie m ia ła m ia r y r o z w o ju n a p o z io m ie 1. R ó w n ie ż ż a d e n z p r a c o w n ik ó w n ie b ę d z ie tu ta j a n ty w z o r c e m r o z w o ju , p o n ie w a ż d la ż a d n e g o z p r a c o w n ik ó w s u m a s ta n d a r y z o w a n a n ie w y n o s i - 4 , 1 3 . W y n ik a z te g o , iż ż a d n a z r o z p a tr y w a n y c h p ię c iu o s ó b n ie b ę d z ie m ia ła m ia r y r o z w o ju n a p o z io m ie 0. U z y s k a n e w y n ik i m ia r y r o z w o ju d la k a ż d e g o z p r a c o w n ik ó w u m ie s z c z o n o w ta b e li 6.
T ab ela 6. W artości o b liczonych m iar rozw oju
Wyszczególnienie Miara rozwoju Kolejność pracowników
Pracownik 1 0,25 IV
Pracownik 2 0,17 V
Pracownik 3 0,74 II
Pracownik 4 0,81 I
Pracownik 5 0,48 III
Źródło: opracowanie własne na podstawie tabel 4 i 5.
D z ię k i o tr z y m a n y m w y n ik o m m ia r y r o z w o ju m o ż n a w y c ią g n ą ć n a s tę p u j ą c e w n io s k i d o ty c z ą c e b a d a n y c h p r a c o w n ik ó w . N a jl e p s z y z p r a c o w n ik ó w to p r a c o w n i k 4 - m a o n ty lk o 19 p u n k tó w p r o c e n to w y c h d o w z o r c a r o z w o ju i a ż 81 p u n k tó w p r o c e n to w y c h d o a n ty w z o r c a r o z w o ju . P r a c o w n ik te n r ó ż n i s ię o d d r u g ie g o w k o le jn o ś c i o 7 p u n k tó w p r o c e n to w y c h , a o d n a jg o r s z e g o p r a c o w n i k a z z e s p o łu - o 6 4 p u n k ty p r o c e n to w e . P r a c o w n ik z a jm u ją c y p o z y c ję d r u g ą 263
w r a n k in g u to p r a c o w n i k 3 - m a o n 2 6 p u n k tó w p r o c e n to w y c h d o w z o r c a r o z w o ju i 7 4 p u n k ty p r o c e n to w e d o a n ty w z o r c a r o z w o ju . P r a c o w n ik z a jm u ją c y p o z y c ję t r z e c i ą w r a n k in g u to p r a c o w n i k 5, c z w a r tą - p r a c o w n i k 1 i o s ta tn ią - p r a c o w n i k 2. O s ta tn im e ta p e m b a d a n ia j e s t w y z n a c z e n ie s tr u k tu r y s ta n o w ią c e j k lu c z p o d z i a łu b u d ż e tu o r a z u s ta le n ie k w o t, k tó r e z o s ta n ą p r z y p is a n e p o s z c z e g ó ln y m p r a c o w n ik o m . S u m a m ia r r o z w o ju d la p ię c iu r o z p a tr y w a n y c h p r a c o w n ik ó w w y n o s i 2 ,4 5 . U d z ia ł k a ż d e g o s k ła d n ik a w te j s u m ie o b lic z o n o w n a s tę p u ją c y s p o s ó b : 1. W a r to ś ć m ia r y r o z w o ju d la p r a c o w n ik a 1 to 0 ,2 5 . D z ie lą c lic z b ę 0 ,2 5 p r z e z 2 ,4 5 , o tr z y m u je s ię 0 ,1 0 3 , c z y li 1 0 ,3 % . 2. W a r to ś ć m ia r y r o z w o ju d la p r a c o w n ik a 2 to 0 ,1 7 . D z ie lą c lic z b ę 0 ,1 7 p r z e z 2 ,4 5 , o tr z y m u je s ię 0 ,0 6 8 , c z y li 6 ,8 % . 3. W a r to ś ć m ia r y r o z w o ju d la p r a c o w n ik a 3 to 0 ,7 4 . D z ie lą c lic z b ę 0 ,7 4 p r z e z 2 ,4 5 , o tr z y m u je s ię 0 ,3 0 3 , c z y li 3 0 ,3 % . 4. W a r to ś ć m ia r y r o z w o ju d la p r a c o w n ik a 4 to 0 ,8 1 . D z ie lą c lic z b ę 0,81 p r z e z 2 ,4 5 , o tr z y m u je s ię 0 ,3 3 2 , c z y li 3 3 ,2 % . 5. W a r to ś ć m ia r y r o z w o ju d la p r a c o w n ik a 5 to 0 ,4 8 . D z ie lą c lic z b ę 0 ,4 8 p r z e z 2 ,4 5 , o tr z y m u je s ię 0 ,1 9 4 , c z y li 1 9 ,4 % . N a s tę p n ie m n o ż ą c k a ż d y z o tr z y m a n y c h u d z ia łó w p r z e z c a łk o w itą w a r to ś ć b u d ż e tu n a g r ó d o p ie w a ją c ą n a 15 0 0 0 z ł, u z y s k a n o k w o ty n a g r ó d p r z y p is a n e p o s z c z e g ó ln y m p r a c o w n ik o m , c o z o b r a z o w a n o w ta b e li 7.
T ab ela 7. P odział bu d żetu w o parciu o m iarę rozw oju
W y szczególnienie Miara rozwoju Struktura
(w %) Podział budżetu (w zł) Pracownik 1 0,25 10,3 1 542,94 Pracownik 2 0,17 6,8 1 016,58 Pracownik 3 0,74 30,3 4 539,21 Pracownik 4 0,81 33,2 4 986,20 Pracownik 5 0,48 19,4 2 915,07 Suma: 2,45 100,0 15 000,00
Źródło: opracowanie własne na podstawie tabeli 6.
D z ię k i z a s to s o w a n e j m e to d o lo g ii p r o p o r c je m ię d z y k w o ta m i n a g r ó d o tr z y m a n y m i p r z e z p o s z c z e g ó ln y c h p r a c o w n ik ó w o r a z p r o p o r c je m ię d z y m ia
-O
An n aTu r c z a k, Pa t r y c j aZw iech s p o s o b iew y k o r z y s t a n iam ia r yr o z w o j u... 265
rami rozwoju określającymi miejsca zajmowane przez tych pracowników
w rankingu są identyczne. Powyższe proporcje zobrazowano na rysunku 1.
R ysunek 1. G raficzna p rezen tacja przeprow adzonego porząd k o w an ia liniow ego
Pracownik 4 Pracownik 3 Pracownik 5 Pracownik 1 Pracownik 2 0,81 0,74 0,48 0,25 0,17 4 986,20 zł 4 539,21 zł 2 915,07 zł 1 542,94 zł 1 016,58 zł
0,00 Wartość przydzielonej nagrody
Miara rozwoju
Źródło: opracowanie własne na podstawie tabeli 7.
I tak przykładowo pracownik 1 otrzymał nagrodę o 51,8% wyższą od pracow
nika, który zajął ostatnią pozycję w rankingu, ponieważ różnica pomiędzy mia
rą rozwoju pracownika 1 oraz miarą rozwoju pracownika 2 opiewa również na
51,8%. Z kolei pracownik 1 otrzymał nagrodę o 69,1% niższą od pracownika
zajmującego pozycję pierwszą w rankingu i różnica pomiędzy miarą rozwoju
pracownika 1 oraz miarą rozwoju pracownika 4 opiewa także na -69,1%.
Udział procentowy poszczególnych składników w wartości sumy dla wszyst
kich pięciu miar rozwoju jest taki sam jak udział procentowy poszczególnych
kwot nagród w budżecie wartości nagród ogółem, co zobrazowano na rysun
ku 2.
R ysunek 2. G raficzne p rzedstaw ienie rozkładów Pracownik 4 2,45 0,81 --- 15 000,00 zł ... 4 986,20 zł 33,2% Pracownik 3 0,74 4 539,21 zł 30,3% Pracownik 5 0,48 2 915,07 zł 19,4% Pracownik 1 0,25 1 542,94 zł 10,3% Pracownik 2 0,17
0,17
0,001
016,58 zł 0 , 0 0 zł ...6
,8%100,00
%0,00
%Miara rozwoju Podział budżetu nagród Struktura
Źródło: opracowanie własne na podstawie tabeli 7.
P o d s u m o w a n i e W e w n ę tr z n ie n ie s p ó jn y s y s te m m o ty w o w a n ia , w k tó r y m z n a jd o w a ło b y się w ie le n ie m a ją c y c h r a c jo n a ln e g o u z a s a d n ie n ia w y ją tk ó w , z a w s z e b ę d z ie p r z e z p r a c o w n ik ó w p o s tr z e g a n y j a k o n ie lo g ic z n y i d la n ic h k r z y w d z ą c y . W e f e k c ie ta k i n ie c z y te ln y s y s te m m o ż e w p ły n ą ć n a s p a d e k m o r a le p r a c o w n ik ó w i w te d y s y s te m y o c e n p r a c o w n i c z y c h o r a z w y n a g r a d z a n ia , z a m ia s t s p e łn ia ć f u n k c ję m o ty w a c y jn ą , s t a j ą s ię w r ę c z d e m o ty w a to r a m i. B a rd z o is to tn e j e s t to , a b y p r a c o w n ic y w p e łn i id e n ty f ik o w a li się z o b o w ią z u ją c y m i w p r z e d s ię b io r s tw ie z a s a d a m i m o ty w o w a n ia , w ty m z z a s a d a m i p r z y d z ie la n ia im d o d a tk o w e g o w y n a g r o d z e n ia w p o s ta c i p r e m ii. N a jle p s z y m s p o s o b e m n a d o p r o w a d z e n ie d o p e łn e g o u to ż s a m ia n ia s ię p r a c o w n ik ó w z p r z y ję t y m i w p r z e d s ię b io r s tw ie z a s a d a m i p o lity k i m o ty w a c y jn e j j e s t n ie w ą tp liw ie b e z p o ś r e d n ie z a a n g a ż o w a n ie p r a c o w n ik ó w w tw o r z e n ie w s p o m n ia n y c h z a s a d . D z ię k i ta k ie m u w s p ó łu c z e s tn ic tw u p r a c o w n ic y z a m ia s t o d b ie ra ć o b o w ią z u ją c y s y s te m j a k o c o ś im n a r z u c o n e g o , b ę d ą tr a k to w a li g o j a k sw ó j w ła s n y . J e s t b o w ie m m a ło p r a w d o p o d o b n e , a b y p r a c o w n ic y k r y ty k o w a li c o ś , co s a m i w s p ó ł tw o r z y li. N a to m ia s t w p r z y p a d k u , g d y n ie j e s t m o ż liw e b e z p o ś r e d n ie u c z e s tn i
An n aTu r c z a k, Pa t r y c j aZw i e c h O s p o s o b i ew y k o r z y s t a n i am i a r yr o z w o j u. . . c z e n ie p r a c o w n ik ó w w tw o r z e n iu s y s te m u , n ie z b ę d n e j e s t p r z y n a jm n ie j, a b y z o s ta ł o n p r z e z n ic h c a łk o w ic ie z r o z u m ia n y i o s ta te c z n ie z a a k c e p to w a n y . Z a p r e z e n to w a n a w n in ie js z y m o p r a c o w a n iu m ia r a r o z w o ju p o z w a la z o b ie k ty w iz o w a ć p r z y d z ia ł p r e m ii u z n a n io w y c h , d la te g o in s tr u m e n t te n m o ż e sta ć s ię lo g ic z n ą i w y g o d n ą p o d s t a w ą u s ta le n ia k lu c z a p o d z i a łu b u d ż e tu p r z e z n a c z o n e g o n a n a g r o d y m o ty w a c y jn e d la p r a c o w n ik ó w . D o d a tk o w o , p r z e d s ta w io n y w a r ty k u le p r z y k ła d w d r o ż e n ia m e to d y o b ie k ty w iz u ją c e j p o d z ia ł p r e m ii u z n a n io w y c h o p a rte j n a m ie r z e r o z w o ju w p r z e d s ię b io r s tw ie A L F A u k a z u je , ż e is tn ie je m o ż liw o ś ć u s ta le n ia s p r a w ie d liw e g o p o d z i a łu b u d ż e tu p r z e z n a c z o n e g o n a n a g r o d y ta k , a b y p r o p o r c je m ię d z y n a g r o d a m i o tr z y m a n y m i p r z e z p o s z c z e g ó ln y c h p r a c o w n ik ó w o d p o w ia d a ły r e la c jo m o c e n , k tó r e u z y s k a li w r a m a c h s y s te m u o c e n p r a c o w n ic z y c h . N a le ż y s z c z e g ó ln ie p o d k r e ś lić , ż e z a p r e z e n to w a n y m o d e l j e s t b a r d z o e la s ty c z n y . M o ż n a g o b o w ie m z a s to s o w a ć w p r z y p a d k u r o z p a tr y w a n ia n ie o g r a n i c z o n e j lic z b y z m ie n n y c h o d o w o ln y m c h a r a k te r z e - z m ie n n e te n ie m u s z ą b y ć s ty m u la n ta m i, le c z m o g ą b y ć d e s ty m u la n ta m i c z y n o m in a n ta m i. P rz e d s ta w io n y m o d e l b o w ie m o b e jm u je r ó w n ie ż n a r z ę d z ie p o z w a la ją c e p r z e k s z ta łc ić d e s ty m u - la n ty i n o m in a n ty n a s ty m u la n ty . K o le jn y m w a lo r e m o p is y w a n e g o n a r z ę d z ia j e s t to , ż e m o ż e o n o b y ć w y k o r z y s ty w a n e w p r z y p a d k u , g d y p o s z c z e g ó ln e z m ie n n e m a j ą r ó ż n e je d n o s tk i f iz y c z n e b ą d ź m o n e ta r n e i/lu b r ó ż n e r z ę d y w i e l k o ś c i, p o n ie w a ż z a s to s o w a n ie te g o in s tr u m e n t p o z w a la n a u je d n o lic e n ie w s z y s tk ic h z m ie n n y c h p o d w z g lę d e m ic h j e d n o s t e k o r a z r z ę d ó w w ie lk o ś c i. N a le ż y te ż u w y p u k lić fa k t, iż p r o p o n o w a n y m o d e l j e s t b a r d z o e la s ty c z n y i n a p o tr z e b y k o n k r e tn y c h w a r u n k ó w w d r o ż e n io w y c h m o ż e z o s ta ć n ie ty lk o z n a c z n ie u p r o s z c z o n y , a le r ó w n ie ż b a r d z ie j r o z b u d o w a n y . Literatura
E ko n o m e tria sto so w a n a w p rzy kła d a c h i zadaniach, red. J. H ozer, W ydział N au k E k o
nom icznych i Z arządzania U niw ersy tetu Szczecińskiego - S tow arzyszenie Pom oc i R ozw ój, S zczecin 2007.
E konom etria. M etody, przykłady, za dania, red. J. D ziechciarz, W ydaw nictw o A kadem ii
E konom icznej im. O skara L angego w e W rocław iu, W rocław 2002.
K an d y b a A ., K oczkodaj R., B oryszew ska E., W ykorzystanie m e to d p o rzą d k o w a n ia
liniow ego do klasyfikacji o ddziałów banku, w: M etody ilościow e w ekonom ii. R y 267
n ek kapitałow y. R y n e k nieruchom ości, Z eszy ty N aukow e U niw ersy tetu S zczeciń
skiego 1999, n r 233, „Prace K atedry E konom etrii i S tatystyki” , n r 7.
M ajew sk a A ., K la syfika c ja św iatow ych g ie łd term inow ych z a p o m o c ą taksonom icznego
m iernika rozw oju, w: R yn k i kapitałow e. R yn k i nieruchom ości, Z eszyty N aukow e
U n iw ersytetu S zczecińskiego 2000, n r 294, „P race K atedry E konom etrii i Sta tystyki” , n r 9.
M łodak A ., A n a liza taksonom iczna w sta tystyce regionalnej, D ifin, W arszaw a 2006. T arczyński W ., F undam entalny p o r tfe l p a p ie ró w w artościow ych, P W E, W arszaw a
2002.
W asilew ska H., Jasiakiew icz M ., T aksonom iczna m iara a trakcyjności inw estycji
w akcje na p rzy k ła d zie w ybranych sp ó łe k giełdow ych, „B ank i K redyt” 2000, n r 6. Z arządzanie. T eoria i p ra k tyk a , red. A. K oźm iński, W . P iotrow ski, PW N , W arsza
w a 1995.
HOW TO USE TAXONOMIC MEASURES TO DIVIDE THE BUDGET OF INCENTIVE BONUSES IN A COMPANY
Abstract
This article presents taxonom ic m easures as instrum ents, th a t can be u se d for a ratio n al division o f th e b u d g et o f incentive bonuses in a com pany. T he standardized sum m eth o d is one o f m u lti-dim ensional com parative analysis m ethods. It is utilized to calculate the values o f appropriate taxonom ic m easures. T hese values allow to linearly ran k people and to determ ine p roportions b etw een the ratings received b y them . The proportions b etw een th eir ratings and th e proportions b etw een th e ir bonuses should be the same. In the article a convincing exam ple o f im plem entation o f th e m eth o d w as show n. T his exam ple is a sufficient evidence th a t taxonom ic m easures can becom e co nvenient and logical b ases to divide the b u d g et o f incentive bonuses in any com pany. Such a divisio n seem s to be objective, fair and transparent, so it should be easily accepted b y em ployees.
