Efekt eksportowy w polskiej gospodarce narodowej 1962-1972

Władysław Tomaszewski

Efekt eksportowy w polskiej

gospodarce narodowej 1962-1972

Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H, Oeconomia 9, 23-28

1975

U N I V E R S I T A T I S

M A R I A E

С U R I E - S К Ł O D O W S К A

L U B L I N — P O L O N I A

VOL. IX, 2 SECTIO H 1975

In sty tu t E konom ii P olityczn ej i P lan ow an ia W ydział E konom iczny UMCS

W ł a d y s ł a w T O M A S Z E W S K I

E fekt eksportow y w polskiej gospodarce narodowej 1962— 1972

Экспортный эф ф ект народного хозяйства Польши в 1962—1972 гг. Der Exporteffefct in polnischer Volkswirtschaft in den Jahren 1962— 1972

Celem a rty k u łu jest przedstaw ienie w yników próby określenia zm iany

tem pa prod uk cji w Polsce oraz zm iany udziału poszczególnych gałęzi

(działów) gospodarki narodow ej w produkcie globalnym i w produkcji glo­

balnej przem ysłu z ty tu łu ek sp o rtu.1

1.

O kreślenie zm iany tem pa produkcji z ty tu łu eksportu przeprow a­

dza się na podstaw ie danych bilansów przepływ ów m iędzygałęziow ych

z lat 1962, 1969 i 1972 oraz za pomocą następującego wzoru:

Iflc Ijx Ujx

gdzie:

Ij — indeks popytu pośredniego i końcowego na p ro d u k ty i usługi

gałęzi j — w ocenach bieżących w okresie badanym , 2

IjK, Ijx

— indeks dostaw n a ry n ek kolejno k rajo w y i zagraniczny

z gałęzi

w okresie badanym , w cenach bieżących,

Ujk, UjX

— udział dostaw z gałęzi

kolejno na ry n e k k rajow y i zag ra­

niczny w popycie pośrednim i końcowym na p ro d u k ty i usługi tej

gałęzi na początku okresu badanego.3

Zm ianę tem pa produkcji poszczególnych gałęzi z ty tu łu eksportu okre­

śla się za pomocą powyższego w zoru w ten sposób, że:

(1)

oznacza wielkość przyspieszenia średniorocznego tem pa

prod u kcji gałęzi j z ty tu łu

(2 ) T j — r j h < S )

oznacza wielkość zw olnienia średniorocznego tem p a pro­

dukcji gałęzi j z ty tu łu

1 Próba ta została przeprowadzona w Zakładzie Międzynarodowego Podziału Pracy Instytutu Planowania w Warszawie w 1974 r.

2 Indeks jest to stosunek poziomu zjawiska badanego na końcu okresu do po­ ziomu tego zjawiska na początku rozważanego okresu.

3 Analogiczny wzór stosuje się również w przy.pad'ku całej gospodarki narodo­ wej i jej poszczególnych działów.

24 W ładysław Tomaszewski

(3)

oznacza b ra k w pływ u ekspo rtu na tem po produkcji gałęzi

z ty tu łu

gdzie:

r j> r jk, r jx ~

średnioroczne tem po kolejno popytu pośredniego i koń ­

cowego n a p ro d u k ty i usługi gałęzi

dostaw na ry n e k k rajow y oraz

dostaw n a ry n e k zagraniczny z tej gałęzi w okresie badanym .4

Średnioroczne tem p a produkcji, dostaw na ry n ek k rajo w y i zagra­

niczny oraz zm iany tem p a p ro du kcji z ty tu łu ek sportu przedstaw ia

tab ela 1.

Tab. l. Tempo produkcji, dostaw ma rynek krajowy i zagraniczny oraz zmiany tempa produkcji z tytułu eksportu

Das Tempo der Produktion, der Lieferungen für den Inlands- und Auslandsmarkt sowie die Verwandlung des Tempos auf Grund des Exports

Dział (gałąź) gospodarki narodowej

Tempo średnioroczne Zmiany śred­

niorocznego tempa popytu pośredniego i końcowego z tytułu eksportu popyt pośredni i końcowy popyt pośredni i końcowy m inus eksport eksport 1962— —1969 1969— —1972 1962— —1969 1969— —il 972 1962— — 1969 1969— —1972 1962— —1969 1969— — 1972 Gospodarka narodowa ogółem 7,4 10,3 7,3 9,5 8,1 18,4 0,1 0,8

Przem ysł ogółem 7,8 9,4 7,7 8,6 8,4 15,8 0,1 0,8

Przemysł:

elektrom aszynowy 1 10,0 ii,4 9,3 10,5 13,7 17,3 0,7 0,9

spożywczy 5,2 7,1 5,9 7,4 —0,6 4,3 - 0 ,7 - 0 ,3 paliw ow o-- energety czny 8,6 9,3 8,7 6,8 7,9 22,0 - 0 ,1 2,5 lekki 7,7 7,2 7,2 6,3 13,0 6,3 0,5 0,6 metalurgiczny 7,1 11,2 6,9 11,0 8,8 13,3 0,2 0,2 chemiczny 9,3 10,1 8,9 8,3 12,9 25,0 0,4 1,8 Transport 8,5 13,2 8,7 9,6 7,2 40,5 - 0 ,2 3,6 Rolnictwo 4,6 10,2 4,7 9,8 3,9 24,5 - 0 ,1 0,4

Ź r ó d ł o : Bilanse p r z e p ły w ó w m iędzy gałęziowych z lat 1962, 1969 i 1972, Rocz­

niki statystyczne GUS oraz obliczenia własne.

1 Kolejność w edług poziomu udziału w eksporcie globalnym w 1969 r.

J a k w ynika z tabeli, pom iędzy bad an y m i okresam i istn ieje zasadnicza

różnica w zakresie w ielkości przyspieszenia średniorocznego tem pa w zro­

stu p ro d u k tu globalnego z ty tu łu eksportu. M ianowicie, w okresie drugim

nastąp iło pow ażne zw iększenie tego przyspieszenia. Było to zw iązane

m. in. z tym , że przyspieszenie tem p a pro du kcji z ty tu łu eksp o rtu w o k re­

sie podstaw ow ym było w istocie ty lko sym boliczne. Ten sym boliczny po­

ziom przyspieszenia zw iązany b ył m. in. z procesem sub stytu ow ania ek s­

p o rtu arty k u łó w przem y słu spożywczego eksportem w yrobów przem ysłu

4 Na przykład r = ł/'7 gdzie n liczba lat w okresie badanym pomnie

j-» \ J . szona o jeden.

elektrom aszynow ego. W 1962 r. aż 26% eksportu globalnego dostarczał

przem ysł spożywczy. W związku jednak z tym , że w okresie 1962— 1969

produkcja globalna tego przem ysłu rosła w tem pie jedynie 5,2% rocznie,

dostaw y na ry n ek zagraniczny — przy dostaw ach na ry n ek krajow y

w tem pie 5,9% — m alały w tem pie 0,6% rocznie. W w yn iku tego, udział

przem ysłu spożywczego w eksporcie globalnym zm alał do 14,6%, a udział

eksportu w produkcji globalnej tego przem ysłu zm alał z 13% do 9%.

O dw rotna sytu acja m iała m iejsce w dziedzinie przem ysłu elektrom aszy­

nowego. Na początku okresu przem ysł ten partycypow ał w eksporcie

globalnym w 22,4%, zajm ując drugie m iejsce po przem yśle spożywczym.

Dzięki jed n ak tem u, że prod uk cja globalna tego przem ysłu rosła w b ad a­

nym okresie w tem pie aż 10%, dostaw y na ry n ek zagraniczny — przy do­

staw ach na ry n ek k rajo w y w tem pie 9,3% rocznie — w zrastały w tem pie

13,7%. W w yniku tego, udział przem ysłu elektrom aszynow ego w eksporcie

globalnym w zrósł do 31,7% a udział eksportu w produkcji globalnej tego

przem ysłu w zrósł z 13,4% do 16,9%.

Tab. 2. Popyt pośredni i końcowy: udział eksportu Die Zwischen- und Endnachfrage: der Anteil des Exports

Dział gospodarki narodowej Udział eksportu 1962 1969 1972 Gospodarka narodowa ogółem 7,7 8,1 9,9 Przemysł ogółem 10,9 11,3 13,2 Przemysł: elektromaszynowy 1 13,4 16,9 19,6 spożywczy 13,0 9,0 8,1 paliwowo--energetyczny 13,9 13,3 19,1 lekki 6,4 9,1 11,3 m etalurgiczny 8,7 9,7 10,2 chemiczny 8,4 10,6 15,4 Transport 10,2 9,3 17,9 Rolnictwo 2,3 2,1 3,1 Ź r ó d ł o : jak w tabeli 1.

1 Kolejność według poziomu udziału w eksporcie globalnym w 1969 roku.

2.

O kreślenie zm iany s tru k tu ry p roduktu globalnego z ty tu łu eks­

p o rtu przeprow aw adza się na podstaw ie danych bilansów przepływ ów

m iędzygałęziow ych, za pomocą następującego wzoru:

lj Ijk

l

gdzie:

I

— indeks popytu pośredniego i końcowego na p ro d u k ty i usługi

w gospodarce narodow ej w cenach bieżących w okresie badanym .

26 W ładysław Tomaszewski

W pływ ek spo rtu na zm ianę s tru k tu ry p ro d u k tu globalnego określa się

za pomocą powyższego w zoru w ten sposób, że

(1)

oznacza rozm iar zw iększenia dynam iki udziału gałęzi

w produkcie globalnym w okresie badanym z ty tu łu :

1

I

(2

_

q oznacza ro zm iar zm niejszenia dynam iki udziału gałęzi j

I I

w produkcie globalnym z ty tu łu :

/

/

^

--oznacza b rak w pły w u eksportu na dynam ikę udziału

gałęzi

w produkcie globalnym z ty tu łu :

[ j x

__

_ Q

/

/

Tak określone zm iany s tru k tu ry p ro d u k tu globalnego z ty tu łu ekspor­

tu p rzedstaw ia tab. 3. 5

Tab. 3. Indeksy udziału poszczególnych gałęzi w produkcie globalnym, w dostawach na rynek krajowy i zagraniczny oraz zm iana dynam iki udziałów w produkcie glo­

balnym z tytułu eksportu w procentach

Die Indexe des A nteils der Einzelproduktionszweigen am Gesamtprodukt, an den Lieferungen für den Inlands- und Auslandsmarkt sowie die Verwandlung der

A nteilsdynam ik am Gesamtprodukt auf Grund des Exports (prozentisch)

Indeksy udziału Zmiana

dyna-Dział (gałąź) gospodarki narodowej popyt pośredni i końcowy popyt pośredni i końcowy minus eksport eksport ■ miiki udziału w produkcie globalnym z tytułu eksportu 1969 1962 1972 1969 1969 1962 1972 1960 1969 1962 1972 1969 1969 1962 1972 1969 Przemysł ogółem Przemysł: 103 98 10 2 96 106 116 1 2 elektrom aszynowy 1 118 103 113 99 151 121 5 4 spozywczy paliw ow o-88 92 93 92 59 84 - 5 0 - energetyczny 108 99 110 91 104 140 - 2 8 lekki <103 93 103 90 143 114 0 3 m etalurgiczny 98 103 98 101 110 108

0

0

1

1 Kolejność w edług poziomu udziału w eksporcie globalnym w 1969 roku. 5 Interpretacja zawartych w niej liczb jest następująca. Na przykład, w okresie pierwszym udział przem ysłu w produkcie globalnym w zrósł z tytułu eksportu o 1% a w okresie drugim o 2%.

J a k w ynika z tabeli 3, pom iędzy badanym i okresam i istnieje zasadnicza

różnica w zakresie k ieru n k u i rozm iaru efektu eksportowego. Mianowicie,

w okresie pierw szym dodatni efekt eksportow y notujem y tylko w p rzy ­

padku przem ysłu elektrom aszynow ego i chemicznego, a efekt ujem ny

w przypadku przem ysłu spożywczego, paliw ow o-energetycznego oraz

tran sp o rtu . W przypadku przem ysłu lekkiego, m etalurgicznego oraz

rolnictw a efektu eksportowego nie obserw ujem y. W okresie drugim

natom iast, dodatni efekt eksportow y w ystępuje we w szystkich gałęziach

(działach), z w yjątk iem przem ysłu spożywczego. Intensyw ność efektu

eksportow ego jest o w iele większa w okresie drugim aniżeli w pierw szym .

Stosunkow o znaczny efekt eksportow y w przypadku tra n sp o rtu w okresie

drugim tłum aczy się m. in. dynam iką przew ozów ładunków obcych między

p o rtam i zagranicznym i. W okresie 1970— 1972 przew ozy te w zrosły aż

o 80%, licząc w tonom ilach.

O kreślenie natom iast zm iany s tru k tu ry produkcji globalnej przem ysłu

z ty tu łu eksportu przeprow adza się analogicznie jak w yżej za pomocą

następującego wzoru:

h- = If v ik + 1

j*-Vis

gdzie:

I p

— indeks popytu pośredniego i końcowego na p ro d u k ty i usługi

przem ysłow e w cenach bieżących w okresie badanym .

Tak określone zm iany s tru k tu ry produkcji globalnej przem ysłu z ty tu łu

eksportu przedstaw ia tabela 4. Sposób in te rp re ta c ji danych w niej za­

w arty ch jest analogiczny do przedstaw ionego wyżej (tab. 3).

Tab. 4. Zmiana dynamiki udziału poszczególnych gałęzi (działów) w produkcji glo­ balnej przemysłu z tytułu eksportu (w procentach)

Die Verwandlung der Anteilsdynam ik der Einzelprodutktionszweigen an der G esamt­ produktion der Industrie auf Grund des Exports (prozentisch)

Gałąź przemysłu Okres 1962— 1969 1969—1972 Przemysł: elektromaszynowy 5,0 4,0 spożywczy - 4 ,0

0,0

_1,0

6,0

28 W ładysław Tomaszewski

BIBLIOGRAFIA

1. S o ł d a c z u k J.: Handel m ię dzy n arodow y a rozw ój gospodarczy w socjalizmie, PWN, Warszawa 1970.

2. Z d a n o w i c z J., B e r e k A., K o z a k - L i s i e c k a T., P o l a c z e k S., T o m a s z e w s k i W.: W pływ rozwoju handlu zagranicznego na gospodarkę, In ­ stytut Planowania, Warszawa 1974, m aszynopis powielony.

Р Е З Ю М Е Целью настоящей статьи является попытка определения изменений роста и структуры производства в Польше, вызванных экспортом. В части работы, посвященной оценке изменений темпа продукции, констатируется, что средне­ годовое ускорение темпа валового продукта, вызванного экспортом равнялось 0,8% в 1969—1972 годы, а 0,1% в 1962— 1969 годы. В части же, посвященной оценке изменений структуры валового продукта, вызванных экспортом, отмечается, что положительный экспортный эф ф ект в течение первого периода наблюдался только в электромашиностроительной и химической промышленностях, а отри­ цательный — в пищевой, тогшиво-энергетической и транспортной. В легкой и ме­ таллургической промышленностях, а такж е в сельском хозяйстве экспортный эф ф ект не наблюдался. Во втором периоде экспортный эф ф ект выступал во всех отраслях промышленности, за исключением пищевой. Z U S A M M E N F A S S U N G

Im Artikel wird ein Versuch angestellt, die Verwandlung des Steigerungstem pos der Produktion in Polen zu toestimmem und seine Ergebnisse sow ie die der A nteils­ verwandlung von einzelnen volkseigenen Produktionszweigen am Gesamtproduktion der Industrie auf Grund des Exports darzustellen. Im der Abschätzung der Verwand­ lung des Produktionstempos auf Grund des Exports gew idm eten Teil hat man, unter anderen, viel grössere Beschleunigung des durchschnittlichen Jahrestempos des Gesamtproduktionsansitieg in Jahren 1969—1972 festgestellt. Diese Beschleunigung beträgte durchschnittlich 0,8% jährlich, im Vergleich mit den Jahren 1962— 1969, wann sie dem 0,1% gleich war. In der Schätzung des Strukturwandlung, auf Grund des Exports, des Gesamtprodukts gewidm eten Teil hat man festgestellt, dass im ersten Zeitabschnitt der positive Exporteffekt nur im Fall der Elektroma- schinen- und C hem ieindustrie aufkam, demgegenüber im Fall der Lebensrnittel-, Brennstoff- und Energieindustrie sow ie des Transports der negative Effekt beob­ achtet wurde. Im Fall der Leicht- und M etallverarbeitumgsindustrie sow ie des Ackerbaus ist der Exporteffekt nicht aufgekommen. Im zw eiten Zeitabschnitt ist der positive Exporteffékt schon im Fall der allen Produktionszweigen, ausser der Lebens­ m ittelindustrie, aufgekommen.