Kongres teologów polskich w Lublinie

Edmund Morawiec

Kongres teologów polskich w

Lublinie

Studia Philosophiae Christianae 8/2, 267-276

S tu d i a P h ilo s o p h ia e C h ris tia n a e A T K 8/1972/2

SPR A W O ZD A N IA

M o r a w i e c E. K o n g re s te o lo g ó w p o ls k ic h w L u b lin ie K l i m s k i T. S e s ja k u czci R o m a n a In g a r d e n a K O N G R E S T E O L O G Ó W P O L S K IC H W L U B L IN IE W d n ia c h 21— 23 w rz e ś n ia 1971 r. w K a to lic k im U n iw e rs y te c ie L u b e l­ s k im o d b y ł się k o n g re s T eo lo g ó w P o ls k ic h . T e m a ty k a c e n tr a ln a o b e j­ m o w a ła d w a d z ia ły z a g a d n ie ń : a n tro p o lo g ię c h r z e ś c ija ń s k ą o ra z n a u c z a ­ n ie teo lo g ii. U c z e s tn ik a m i k o n g re s u b y li p ro fe s o ro w ie i w y k ła d o w c y W y ż­ szy ch U c z e ln i k a to lic k ic h : A k a d e m ii T eo lo g ii K a to lic k ie j w W a rs z a w ie , K a to lic k ie g o U n iw e r s y te tu L u b e lsk ie g o o ra z W y ższy ch S e m in a rió w D u ­ c h o w n y c h , lic z n i k się ż a i b is k u p i w ra z z k a rd . K . W o jty łą . W s u m ie u c z e stn ic z y ło w K o n g re sie około 380 czło n k ó w .

K o n g re s tr w a ł tr z y d n i. P o d s ta w ę d y s k u s ji w czasie o b r a d d o ty c z ą ­ cy c h p ro b le m a ty k i a n tro p o lo g ic z n e j s ta n o w iły r e f e r a ty : ks. B p B. B ejze „ T e o lo g ia a a n tr o p o lo g ia w ś w ie tle V a tic a n u m I I “, ks. doc. d r K . R o m a ­ n iu k a , „O p o d s ta w a c h b ib lijn y c h te n d e n c ji a n tro p o lo g ic z n y c h w te o lo ­ g ii“ ; ks. doc. d r M. J a w o rs k ie g o , „T eo lo g ia a a n tr o p o lo g ia “ ; ks. d r A. Z u - b e r b ie r , „ A n tro p o lo g ia a te o lo g ia “ . P u n k te m w y jś c ia d y s k u s ji n a d p r o ­ b le m a ty k ą n a u c z a n ia te o lo g ii b y ły r e f e r a ty : ks. k a rd . K .W o jty ły : „T e o lo ­ g ia i te o lo g o w ie w k o śc ie le p o so b o ro w y m “, o ra z ks. d r A. N o sso la, „ P r o ­ b le m in te g r a c ji w n a u c z a n iu te o lo g ic z n y m “.

O tw a rc ia k o n g re s u d o k o n a ł ks. K a r d y n a ł K . W o jty ła o d c z y tu ją c lis t K s ię d z a K a r d y n a ła P r y m a s a S te f a n a W y szy ń sk ieg o , o ra z k się ż y b is k u ­ p ó w : B a r a n ia k a z P o z n a n ia , i ks. K o w a lsk ie g o z P e lp lin a . U c z e stn ik ó w k o n g re s u b a rd z o se rd e c z n ie p o w ita ł ks. R e k to r K U L , p ro f. d r M. A. K r ą

-p iec o g ó ln ie n a k r e ś la ją c z a k re s i w a rto ś ć -p o d e jm o w a n e j n a k o n g re s ie p ro b le m a ty k i.

P o d ję tą p ro b le m a ty k ę k o n g re s u re a liz o w a n o w ra m a c h d w u ty p ó w o b r a d : p le n a r n y c h i se k c y jn y c h . P ie rw s z y m p rz e w o d n ic z y ł ks. K a rd . W o jty ła , d ru g im w y b ie ra n i d o ra ź n ie n a k a ż d e p o sie d z e n ie u c z e stn ic y k o n g re s u . W śró d se k c ji n a szczeg ó ln ą u w a g ę z a s łu g u ją s e k c je : teo lo g ii m o r a ln e j, d o g m a ty c z n e j, m a rio lo g ic z n e j, b ib lijn e j, teo lo g ii f u n d a m e n ta l­ n e j, p r a w a k a n o n ic z n e g o , h is to rii K o ścio ła, so cjologii, te o lo g ii p a s to r a l­ n e j, h o m ile ty k i, litu r g ik i, h is to rii sz tu k i, m u z y k i k o śc ie ln e j, ję z y k a ł a ­ c iń sk ieg o , e k u m e n ic z n e j o ra z se k c ja filo zo ficzn a. P o sie d z e n ia o b ra d s e k ­ c y jn y c h o d b y w a ły się za sa d n ic z o w g o d z in a c h p o p o łu d n io w y c h .

P r z e d s ta w ie n ia p o ru s z a n e j p ro b le m a ty k i k o n g re s u d o k o n a się w d r o ­ dze p o d a n ia k ró tk ic h s tre sz c z e ń p o szczeg ó ln y ch o d czy tó w w y g ło sz o n y c h w c zasie o b ra d p le n a rn y c h , o ra z s tre sz c z e ń gło só w d y s k u s ji n ie k tó ry c h p ro b le m ó w . Z o b ra d s e k c y jn y c h o m ó w i się je d y n ie p ro b le m a ty k ę p o sie ­ d z e ń se k c ji filo zo ficzn ej.

I. P O S IE D Z E N IA P L E N A R N E 1. T e m a ty k a a n tro p o lo g ic z n a

Bp B o h d a n B ejze, T eo lo g ia a a n tro p o lo g ia w ś w ie tle n a u k i V a tic a n u m I I (S treszczen ie)

C elem o d c z y tu je s t w y k a z a n ie , że u c h w a ły S o b o ru W a ty k a ń s k ie g o II z a jm u ją się w sp o só b w y ra ź n y p ro b le m a ty k ą a n tro p o lo g ii c h rz e ś c ija ń ­ sk ie j, i że w o b e c teg o z ach o d zi p o tr z e b a szczegółow ego p r z e b a d a n ia so ­ b o ro w y c h k o n c e p c ji a n tro p o lo g ic z n y c h . K o n c e p c je te — z w ią z a n e z tr z e ­ m a d z ie d z in a m i d o k tr y n y c h rz e ś c ija ń s k ie j: filo zo fią, b ib lis ty k ą i te o lo ­ g ią — są p rz e d m io te m tr z e c h o so b n y c h o d czy tó w o b ję ty c h p ro g r a m e m K o n g re su .

W n in ie js z y m o dczycie z w ra c a się u w a g ę p rz e d e w s z y s tk im n a n a s t ę ­ p u ją c e m y ś li z a w a r te w so b o ro w y c h u c h w a ła c h :

A. W c z a sa c h d z isie jsz y c h p ro b le m a ty k a a n tro p o lo g ic z n a s ta je się co­ r a z b a rd z ie j a k tu a l n a : „(...) w o b e c d z isie jsz e j e w o lu c ji ś w ia ta z k a ż d y m d n ie m c o ra z lic z n ie jsi s t a ją się ci, k tó rz y b ą d ź s t a w i a ją z a g a d n ie n ia ja k n a jb a r d z ie j p o d sta w o w e , b ą d ź to z n o w ą w n ik liw o ś c ią ro z w a ż a ją : czym je s t c z ło w ie k ; ja k i je s t se n s c ie rp ie n ia , zła, śm ierci, k tó r e is tn ie ją n a d a l, choć d o k o n a ł się w ie lk i p o s tę p ? “ (K D K , 10).

B. O d p o w ie d z i n a p y ta n ia z z a k re s u a n tro p o lo g ii i d z ie d z in p o k re w ­ n y c h o c z e k u ją w sp ó łc z e śn i lu d z ie od re lig ii: „ L u d z ie o c z e k u ją od ró ż ­

n y c h re lig ii o d p o w ied zi n a g łę b o k ie ta je m n ic e lu d z k ie j e g z y ste n c ji, k tó ­ r e j a k n ie g d y ś, t a k i te r a z do g łę b i p o ru s z a ją lu d z k ie s e r c a : czy m je s t czło w ie k , ja k i je s t sen s i cel n aszeg o życia, co je s t d o b re m , a co g rz e ­ c h e m , ja k ie je s t źró d ło i ja k i cel c ie rp ie n ia , n a ja k ie j d ro d z e m o ż n a o sią ­ g n ą ć p r a w d z iw ą szczęśliw ość...“ (D RN, 1).

C. W u ję c iu k a to lic k im p e łn e ro z s trz y g n ię c ie is to tn y c h p ro b le m ó w a n ­ tro p o lo g ic z n y c h m o ż liw e je s t ty lk o w o b rę b ie n a u k i C h ry s tu s a , k tó r a u k a z u je c z ło w ie k a ja k o stw o rz e n ie B oże: „...przy b r a k u f u n d a m e n tu B o ­ żego i n a d z ie i ży cia w ieczn eg o g o d n o ść czło w ie k a, ja k to dziś często w id a ć , d o z n a je b a rd z o p o w a ż n e g o u sz c z e rb k u , a z a g a d k i ży cia i śm ierci, w in y i c ie r p ie n ia p o z o s ta ją b e z ro z w ią z a n ia , t a k że lu d z ie n ie rz a d k o p o p a d a ją w rozpacz. K a ż d y c z ło w ie k p o z o sta je w te d y s a m d la sie b ie z a g a d n ie n ie m n ie ro z w ią z a ln y m ...“ (K D K , 21).

K s. R o m a n iu k Κ ., O p o d s ta w a c h b ib lijn y c h te n d e n c ji a n tro p o lo g iz u ją c y c h w teo lo g ii (streszczen ie)

J e d n ą z cech k a to lic k ie j te o lo g ii p o so b o ro w e j są te n d e n c je a n tr o p o - lo g iz u ją c e . N a le ż y się z a s ta n o w ić czy o w e te n d e n c je m a ją , a je ś li ta k , to do ja k ie g o s to p n ia u z a s a d n ie n ie w B ib lii? P r a g n ą c o d p o w ied zie ć n a p o ­ w y ż sz e p y ta n ie s p r ó b u ję u c z y n ić k ilk a s p o s trz e ż e ń m o g ący c h p rz y c z y n ić s ię do u tr z y m a n ia te n d e n c ji a n tr o p o lo g iz u ją c y c h w je j w ła śc iw y c h g r a ­

n ic a c h p rz y z a c h o w a n iu n a le ż y ty c h je j p ro p o rc ji.

A. Z a u w a ż m y , że B ib lia n ie je s t k się g ą m ó w ią c ą je d y n ie o B ogu. J e s t o n a k się g ą z a jm u ją c ą się m o że n ie m n ie j c z ło w ie k ie m n iż B ogiem . P a n B óg je s t w B ib lii u s ta w ic z n ie p o c h y lo n y n a d czło w ie k iem .

B. P o w y ż sz e s tw ie rd z e n ie n ie p rz e s ą d z a s p r a w y ro z ło ż e n ia a k c e n tó w n a p o szczeg ó ln y ch p r a w a c h b ib lijn y c h . J e ś li się to u w z g lę d n i, d o jd zie s ię do w n io sk u , że B ib lia je s t k się g ą p rz e d e w s z y s tk im o B ogu. N ie m ia ł­ b y n ic w sp ó ln e g o a n i z teo lo g ią, a n i z B ib lią te n , k to p ró b o w a łb y k o n ­ s tru o w a ć ja k ą ś rz e k o m o a n tro p o lo g ic z n ą teo lo g ię, n ie u w z g lę d n ia ją c ą w p e łn i p o w y ższej p ra w d y . B ib lia je s t k sięg ą, k tó r a m ó w i o B ogu, czy ­

n ią c y m d o b rz e czło w ie k o w i.

C. P o z o s ta je p ro b le m r e i n te r p r e ta c ji ca łe j d o k tr y n y c h rz e ś c ija ń s tw a , z czy m w ią ż e się i to w sp o só b p ie rw s z o p la n o w y p o tr z e b a n o w eg o o d ­ c z y ty w a n ia czy li s w o is te j ró w n ie ż r e in te r p r e ta c j i P is m a św . ja k o ź ró d ła teo lo g ii. O tóż n ie u le g a w ą tp liw o ś c i, iż B ib lia je s t k się g ą s k ie ro w a n ą do lu d z i w s z y s tk ic h e p o k i w sz e lk ic h śro d o w isk . P o n ie w a ż je d n a k p rz y p o ­ w s ta w a n iu te j k się g i w s p ó łd z ia ła li z B o g iem lu d z ie ż y ją c y w o k re ś lo ­ n y c h w a r u n k a c h , ro d z i się z ro z u m ia ła k o n ie c z n o ść a d a p ta c ji ic h k a t e ­ g o rii m y ś lo w y c h do m e n ta ln o ś c i c z ło w ie k a X X -g o w ie k u . O w ej a d a p ­

ta c ji n ie m o ż n a je d n a k d o k o n y w a ć z a w s z e lk ą cenę. W iad o m o , że czło ­ w ie k X X -g o w ie k u z a tr a c a c o ra z w y ra ź n ie j p o czu cie n a d p rz y ro d z o n o śc i. N a le ż y w y so k o c e n ić ro lę k r y ty k i lite r a c k ie j, w a rto ś ć c o ra z to n o w y c h o d k ry ć a rc h e o lo g ic z n o -le k sy k a ln y c h , a le w u w z g lę d n ie n iu p o tr z e b i s p o ­ so b u m y ś le n ia d z isiejszeg o c z ło w ie k a n ie m o ż n a się p o su w a ć a ż do p o d ­ w a ż a n ia h is to ry c z n o ś c i fa k tó w o c h a r a k te r z e n a d p rz y ro d z o n y m .

K s. J a w o r s k i M., T eo lo g ia a a n tr o p o lo g ia (a s p e k t filozoficzny) (S treszczen ie)

W y k ła d m a n a u w a d z e p e rs p e k ty w ę c h rz e ś c ija ń s k ie j a n tro p o lo g ii filo ­ zo ficzn ej, n a w ią z u ją c e j do n a u k i V a tic a n u m II i p o d e jm u ją c e j d ia lo g z m y ś lą w sp ó łc z e sn ą . J a k o ta k i je s t o n w p ro w a d z e n ie m do d y sk u s ji.

A. Z a ło ż e n ia . I. M a g is te r iu m E c c le sia e w y p o w ia d a w ia r ę L u d u B o że­ go. P rz e z to s ta n o w i p u n k t w y jś c ia d la te o r ii u sy s te m a ty z o w a n y c h . 2. T eo lo g ia im p lik u je filozofię. 3. V at. II w G a u d iu m e t S p es k re ś li o g ó ln y z a ry s a n tro p o lo g ii c h rz e ś c ija ń s k ie j. T o zaś p o s tu lu je w y p ra c o w a n ie j e j ja k o te o r ii u s y s te m a ty z o w a n e j.

B. T e o lo g ia a a n tro p o lo g ia . 1. R o z u m ie n ie c z ło w ie k a d o k o n u je się d z i­ sia j p rz e d e w s z y s tk im w k a te g o r ii p o d m io tu . S tą d do n ie j p o w in n a n a ­ w ią z a ć o b e c n ie teo lo g ia. S zczeg ó ln ie w in n a o n a u w z g lę d n ić w a r u n k i a n ­ tro p o lo g ic z n e fe n o m e n u re lig ijn e g o . 2. C h rz e ś c ija ń s k a a n tro p o lo g ia filo ­ z o fic z n a w in n a się c h a ra k te ry z o w a ć p rz e d e w s z y s tk im d w o m a c e c h a m i: a) in s p ir u ją c się o b ja w ie n ie m w y d o b y w a z n ieg o ra c jo n a ln ą in t r a s t r u k - tu r ę b y tu c z ło w ie k a , b) je s t o tw a r t a n a d o p e łn ie n ie p rz e d n a d p rz y r o ­ d z o n ą w iz ję c z ło w ie k a . 3. C h rz e ś c ija ń s k a a n tr o p o lo g ia filo z o fic z n a (u ży ­ te c z n a d la teologii) w in n a b y ć w y p ra c o w a n a w k ie r u n k u fe n o m e n o lo - g ic z n o -e g z y s te n c ja ln y m i p rz e d łu ż o n a w k ie r u n k u m e ta fiz y c z n y m .

C. C h rz e ś c ija ń s k a a n tr o p o lo g ia filo z o fic z n a od s tro n y tre śc io w e j. Z a g a d n ie n ia k lu c z o w e , k tó r e w in n y z o sta ć p o d ję te p rz e z c h rz e ś c ija ń s k ą a n tro p o lo g ię filo z o fic z n ą z o sta ły p rz e d s ta w io n e p rz e d e w s z y s tk im w G a u ­ d iu m e t Spes. Z e sw e j s tro n y zw ró c ę u w a g ę n a n ie k tó re ty lk o z a g a d ­ n ie n ia . W y d a je się, że c h rz e ś c ija ń s k a a n tro p o lo g ia filo z o fic z n a w in n a u k a z a ć n a jp ie r w w ró ż n y c h a s p e k ta c h tr a n s c e n d e n c ję p o d m io tu a w ięc je g o o tw a rc ie , czy „ o d n ie s ie n ie “ do A b s o lu tu (o s ta te c z n y sen s c z ło w ie ­ k a ), a ta k ż e w s k a z a ć n a B oga ja k o n a o sta te c z n e źró d ło o soby lu d z k ie j i s to s u n k ó w in te rs u b ie k ty w n y c h .

N a le ż y o k re ś lić is to tę i je d n o ś ć b y tu lu d z k ie g o od s tro n y fe n o m e n o - lo g ic z n o -e g z y s te n c ja ln e j, d o m a g a ją c e j się w y ja ś n ie n ia m e ta fizy czn eg o . W o p isie b y tu lu d z k ie g o od s tro n y fe n o m e n o lo g ic z n o -e g z y ste n c ja ln e j n a ­ leży z w ró c ić u w a g ę n a b y t lu d z k i ja k o b y c ie w św ie c ie (e g z y s te n c ja

w c ie lo n a ), n a b y t lu d z k i ja k o is to tę h is to ry c z n ą , p ro b le m w o ln o śc i czło­ w ie k a , p ro b le m śm ie rc i, s k ie ro w a n ie b y tu c z ło w ie k a ja k o oso b y n a

„ty“.

K s. Z u b e rb ie r A., A n tro p o lo g ia a te o lo g ia (S treszczen ie)

P r o b le m „ a n tro p o lo g ic z n e g o z w r o tu “ w te o lo g ii d o ty c z y : A. p rz e d m io ­ tu te o lo g ii, B. m e to d y teologii.

A. O ile d o ty c z y p rz e d m io tu te o lo g ii ozn acza, że c z ło w ie k s ta ł się, czy p r z y n a jm n ie j s ta je , o ś ro d k ie m z a in te re s o w a n ia teo lo g ii. M o żn a m ó w ić o a n tro p o lo g ii te o lo g ic z n e j, ja k o je d n y m z d z ia łó w te o lo g ii (ta k u jm u je a n tro p o lo g ię te o lo g ic z n ą K . R a h n e r, A n th ro p o lo g ie , w : S a c ra m e n tu m m u n d i; M. F lic k — Z. A lszeg h y , L 'u o m o n e lla te o lo g ia ii.). M o ż n a te ż m ó w ić o a n tro p o lo g ic z n y m c h a r a k te r z e c a łe j teo lo g ii. J e ś li B ib lia je s t w p ie r w s z y m rz ę d z ie b o s k ą w iz ją c z ło w ie k a , n ie zaś lu d z k ą w iz ją B oga (A. J . H esch el), to i teo lo g ia, m ó w ią c o B o g u i J e g o z b a w c z y m d ziele, m ó w i z k o n ie c z n o śc i o z b a w ia n y m p rz e z B o g a czło w ie k u .

T r a k tu ją c a n tro p o lo g ię te o lo g ic z n ą ja k o z a g a d n ie n ie p rz e d m io tu te o ­ lo g ii n a le ż y sz c zeg ó ln ą u w a g ę zw ró c ić n a ch ry sto lo g ię , a to n ie ty lk o ze w z g lę d u n a je j ścisły z w ią z e k z a n tro p o lo g ią , a le n a w e t ze w z g lę d u n a ja k ie ś z a w ie r a n ie się a n tro p o lo g ii w c h ry sto lo g ii.

B. O ile „ a n tro p o lo g ic z n y z w ro t“ w te o lo g ii d o ty czy je j m e to d y , o z n a ­ cza że n a le ż y u w z g lę d n ić p ro b le m y w n o sz o n e p rz e z w sp ó łc z e s n e filo z o ­ fie p o d m io tu , a m ia n o w ic ie k o n ie c z n e u w a r u n k o w a n ie p o d m io tu p o z n a ­ n ia teo lo g iczn eg o . „ T rz e b a p y ta ć w o b e c m a te r ia ln e j tr e ś c i d a n e g o tw i e r ­ d z e n ia teo lo g iczn eg o , ja k ie „ s tr u k tu r y “ a p r io r i p o d m io tu te o lo g iczn eg o s ą w n im im p lic ite o rz e k a n e “ (K. R a h n e r, T eo lo g ia a a n tro p o lo g ia , Z n a k 186). P r o b le m a ty k ę t ę s ta r a się sp re c y z o w a ć K . R a h n e r, J . B. M e tz ii., a p o m in ą ć je j n ie m o ż n a p o d g ro ź b ą ro z m in ię c ia się te o lo g ii z m y ś lą w sp ó łc z e s n ą . J a k ą k o lw ie k d a w a lib y ś m y o d p o w ie d ź n a p y ta n ie o u w a ­ r u n k o w a n ia p o d m io tu teo lo g iczn eg o , m u s im y j ą św ia d o m ie u w z g lę d n ić w s ta w ia n iu i ro z w ią z y w a n iu w sz e lk ie j te o lo g ic z n e j p ro b le m a ty k i.

D Y S K U S JA N A D T E M A T Y K Ą A N T R O P O L O G IC Z N Ą

W śró d m n o g o ści z a g a d n ie ń p o ru s z a n y c h i o m a w ia n y c h n a p o sie d z e ­ n ia c h p le n a r n y c h , n a sz c zeg ó ln ą u w a g ę z a s łu g u ją : p ro b le m s to s u n k u te o lo g ii d o a n tro p o lo g ii o ra z s p r a w a k o rz y s ta n ia z o sią g n ię ć n a u k e m ­ p iry c z n y c h w ro z w ią z y w a n iu z a g a d n ie ń a n tro p o lo g ic z n y c h w teologii.

W z w ią z k u z p ie rw s z y m z w y m ie n io n y c h p ro b le m ó w p ro f. d r J . P a ­ s tu s z k a z w ró c ił u w a g ę n a p e w n e p o d s ta w y tr u d n o ś c i w ią z a n ia teo lo g ii z a n tro p o lo g ią . T ru d n o ś c i t e w ią ż ą się p rz e d e w s z y s tk im z ty m , że p o ­

ję c ie a n tro p o lo g ii n ie je s t je d n o z n a c z n e . „M a m y w ła ś c iw ie w ie le k o n ­ c e p c ji a n tro p o lo g ii św ie c k ie j — m ó w ił p ro fe s o r — a b r a k je s t d o ty c h ­ czas a n tro p o lo g ii c h rz e ś c ija ń s k ie j. N ie je s t w sk a z a n e , b y teo lo g ię w ią z a ć z a n tr o p o lo g ią a to d la te g o , gdyż t a o s ta tn ia n ie m a jeszcze o k re ślo n e g o p rz e d m io tu a n i m e to d y : je s t n a u k ą w s ta d iu m tw o rz e n ia . W y d a je się, że te n d e n c je z m ie rz a ją c e w k ie r u n k u łą c z e n ia ty c h d w u d z ie d z in s ta n o ­ w ią je d n o z m o d n y c h h a se ł, k tó r e z cza se m u tr a c i sw ó j w p ły w , a p rz y ­ n a jm n ie j u le g n ie o g ra n ic z e n iu w jeg o re a liz a c ji“. P ro f e s o r p o d k re ś lił n a s tę p n ie z w ią z e k ja k i z a k ła d a u ś w ia d o m ie n ie so b ie ty p u a n tro p o lo g ii, p rz y czym z a u w a ż y ł, iż p ro p a g a to rz y łą c z e n ia n ie m a ją jeszcze w y p re - c y z o w a n e j k o n c e p c ji a n tro p o lo g ii. N a w y s u w a n ą często p ro p o z y c ję z a ­ s tą p ie n ia n a z w y „ te o lo g ia “ n a z w ą „ a n tro p o lo g ia te o lo g ic z n a “ w y ra z ił p o g ląd , iż f a k t ta k i s ta n o w iłb y o sta te c z n ie n ie p o ro z u m ie n ie s p r o w a d z a ­ ją c e się do z a s tą p ie n ia te r m in u o z n a c z e n iu u s ta lo n y m i ’' o d p o w ie d n io o k re ś lo n y m , do te r m i n u o z n a c z e n iu m ę tn y m i n ie z n a n y m . O n a u c e b o w ie m , z d a n ie m P ro f e s o ra d e c y d u je o d rę b n o ś ć p rz e d m io tu i m etod. T eo lo g ia m a in n y p rz e d m io t, o n a b a d a c z ło w ie k a ja k b y od góry, w ś w ie ­ tle O b ja w ie n ia , a n tro p o lo g ia zaś — w ś w ie tle r o z u m u lu d zk ieg o , i je s t n a u k ą filo zo ficzn ą. I n n e je s t ź ró d ło ty c h n a u k i in n e są m e to d y b a d a n ia . W k o n s e k w e n c ji łą c z e n ia m oże z a is tn ie ć , z d a n ie m p ro f. P a s tu s z k i — z a ­ t a r c ie ró ż n ic y m ię d z y p rz e d m io te m n a tu r a ln y m a n a d n a tu r a ln y m , p o ­ m ię d z y ro z u m e m a w ia rą .

N a n ie je d n o z n a c z n o ść n a z w y a n tro p o lo g ii c h rz e ś c ija ń s k ie j z w ró c ił ró w ­ n ie ż u w a g ę p ro f. d r M . K rą p ie c . P o d k re ś lił on, iż w h is to rii m y ś li lu d z ­ k ie j d a ją się z a u w a ż y ć d w a n u r ty a n tro p o lo g ii, o p a r te z re s z tą n a d w u o d rę b n y c h ty p a c h filo zo fii, m ia n o w ic ie a n tro p o lo g ia o p a r ta o filo zo fię p o d m io tu o ra z a n tro p o lo g ia o p a r ta n a filo zo fii b y tu . J e s t z d a n ia , iż w s p ó łc z e s n a a n tro p o lo g ia je s t u k o n s ty tu o w a n a n a filo zo fii p o d m io tu . I t a ­ k ie j a n tro p o lo g ii, z d a n ie m M. K rą p c a , n ie m o ż n a o k re ś la ć o g ó ln ą n a z w ą „ a n tro p o lo g ia c h rz e ś c ija ń s k a “, lecz ra c z e j n a z y w a ć a n tro p o lo g ią ty p u M. S c h e le ra , M. H e id e g g e ra czy K . R a h n e ra . A n tro p o lo g ię c h rz e ś c ija ń ­ s k ą tr z e b a d o p ie ro w y tw o rz y ć .

Do te j k w e s tii n a w ią z a ł ta k ż e ks. W ero n . Je g o z d a n ie m n ie n a le ż y p o słu g iw a ć się n a z w a m i : te o lo g ia a n tro p o lo g ic z n a , czy te o lo g ia a n tr o - p o c e n try c z n a . J e s t ra c z e j p rz e k o n a n ia , że b a rd z ie j a d e k w a tn ie w ła śc iw y s e n s te o lo g ii z o rie n to w a n e j a n tro p o lo g ic z n ie w y r a ż a ją n a s tę p u ją c e n a ­ z w y : „ te o lo g ia c h ry s to c e n try c z n a “ lu b „ te o lo g ia in k a r n a c jo n is ty c z n a “ . W s k a z u ją o n e b o w ie m n a C h ry s tu s a -C z ło w ie k a i B oga z a ra z e m . P r a w d a o w c ie le n iu C h ry s tu s a u m o ż liw ia z o rie n to w a n ie c a łe j teo lo g ii k u czło­ w ie k o w i i ró w n o c z e śn ie p e łn e o tw a rc ie k u w s z y s tk im p ra w d o m tr a d y ­ c y jn e j teologii.

D ość ra d y k a ln y p o g lą d o d n o śn ie s ło w n ic tw a teo lo g iczn eg o w y ra z ił ks. M g r D u d a. U w a ż a m — m ó w i — że słow o „ te o lo g ia “ n ie je s t a d e ­

k w a tn e w s to s u n k u d o tre śc i, k tó r ą w n ie w k ła d a ją d u s z p a s te rz e i te o lo ­ gow ie. Z a w sz e im p lik u je o no p o ję c ie „ a n tr o p o lo g ia “ . P o d o b n ie z re sz tą , j a k a n tr o p o lo g ia im p lik u je teo lo g ię. K s. D u d a w id z i p o tr z e b ę w p r o w a ­ d z e n ia in n e g o te r m i n u n a o g ó ln e o k re ś le n ie w sp ó łc z e s n e j p ro b le m a ty k i te o lo g ic z n e j.

Do p ro b le m u w y k o rz y s ty w a n ia o sią g n ię ć n a u k e m p iry c z n y c h w ro z ­ w ią z y w a n iu i s ta w ia n iu z a g a d n ie ń a n tro p o lo g ic z n y c h n a w ią z a ł k s. K o - stro . W y s u n ą ł te ż w n io s e k a b y w S e m in a ria c h D u c h o w n y c h w y k ła d a n o z a g a d n ie n ia z z a k re s u fizy k i, c h em ii, b iologii. P a n B óg s tw o rz y ł p rz y ro d ę i p o p rz e z n ią ch ce c z ło w ie k o w i coś o c z ło w ie k u p o w ied zie ć.

2. T E M A T Y K A N A U C Z A N IA T E O L O G II

K s. K a r d y n a ł D r K a r o l W o jty ła , T e o lo g ia i te o lo g o w ie w K o ściele p o so b o ro w y m (S treszczen ie)

A. w K o śc ie le p o w szech n y m .

1. T e o lo g ia a M a g is te riu m : V a tic a n u m II ja k o szczeg ó ln y m o m e n t z b li­ ż e n ia i w s p ó łp ra c y . P o tr z e b a k o n ty n u a c ji te g o z b liż e n ia i w sp ó łp ra c y ; tru d n o ś c i, ja k ie w te j d z ie d z in ie się z a ry s o w u ją — o b s e r w a c ja te g o p r o ­ c e su n a p o d s ta w ie : a) w y p o w ie d z i P a w ła V I n a z a k o ń c z e n ie m ię d z y n a ­ ro d o w e g o K o n g re s u teo lo g ó w w 1966 r. b) r e l a c ja k a rd . S e p e ra n a I S y ­ n o d z ie B isk u p ó w w 1967 r. c) a d h o r ta c ja a p o st. P a w ła V I do B isk u p ó w „ P o s tre m a se s sio “, w y d a n e j n a p ią tą ro c z n ic ę z a k o ń c z e n ia S o b o ru w r. 1970.

2. P ro b le m r e in te r p r e ta c ji. P rz e m ó w ie n ie J a n a X X I I I n a o tw a rc ie S o­ b o ru . W ła ś c iw e z n a c z e n ie jeg o słó w — a z a k re s p ro c e s u z a k w e s tio n o ­ w a n ia (w e d le a d h o rt. „ P o s tre m a se s sio “). K ilk a słó w o je g o p rz y c z y ­ n a c h . P ra w id ło w o p o ję ta r e i n te r p r e ta c j a ja k o w a r u n e k re a liz a c ji S obo­ r u w teologii. Z n a c z e n ie n a rz ę d z ia filozoficznego.

K ilk a słó w w p ro w a d z a ją c y c h w te m a t teg o ro c z n e g o K o n g re s u „ a n tr o ­ p o lo g ia a te o lo g ia “ .

B. W K o śc ie le p o ls k im 3. P r ó b a c h a r a k te r y s ty k i

P o ls k ie śro d o w isk o te o lo g ic z n e u w a ż a S o b ó r z a w c ią ż a k tu a l n e źró d ło in s p ira c ji. U z n a je o no p o trz e b ę r e in te r p r e ta c ji, w id z ą c c a łą złożoność teg o z a d a n ia i o d p o w ie d z ia ln o ść in te le k tu a ln ą , j a k a w n im tk w i. K ilk a

słó w o s to s u n k u te o lo g ii p o ls k ie j do te o lo g ii p o za P o lsk ą . R z u t o k a n a „ ry n e k w e w n ę trz n y “ . P u b lik a c je i czaso p ism a .

4. R ozw ój s t r u k tu r

K o n g re g a c ja „ p ro in s titu tio n e c a th o lic a “ — i p o so b o ro w e N o rm y (N or­ m a e q u a e d a m ) d la u c z e ln i a k a d e m ic k ic h z 1968 r. P o d s ta w o w e p ra w o K o śc io ła do s ta n o w ie n ia o s p r a w a c h n a u k i k a to lic k ie j. P ra w o n a d a w a ­ n ia s to p n i a k a d e m ic k ic h . R o z p la n o w a n ie u c z e ln i. S y ste m w sp ó łp ra c y (a filia c ja ). D o sto s o w a n ie do p o tr z e b z a g w a ra n to w a n y c h ró w n ie ż k o n s ty ­ tu c y jn y m p r a w e m w y k s z ta łc e n ia . S p e c ja liz a c ja ściśle n a u k o w a i je j z n a ­ czenie. K w a lifik a c ja p ro fe s o ró w : h a b ilita c ja ja k o p o d s ta w a u s a m o d z ie l­ n ie n ia . P o ż y te c z n a d z ia ła ln o ś ć se k c ji p ro fe so rsk ic h . P o tr z e b a p o w o ła n ia R a d y N a u k o w e j.

Ks. N ossol A., P ro b le m in te g r a c ji w n a u c z a n iu te o lo g iczn y m (S treszczen ie)

I n te g r a c ja je s t w a k tu a ln y m n a u c z a n iu te o lo g ic z n y m fa k te m b e z s p o r­ n y m , p ro b le m e m b ę d z ie je d y n ie u jm o w a n ie a n tro p o lo g ii te o lo g ic z n e j j a ­ k o p o d s ta w y w z g lę d n ie z a sa d y in te g ra c ji.

A. I n te g r a c ja a n tro p o lo g ic z n a b a z u je rzeczo w o n a s a m e j s tr u k tu r z e teo lo g ii, z w ła sz c z a z o rie n to w a n e j h is to rio z b a w c z o . B ib lia je s t S ło w em B ożym w lu d z k ie j p o sta c i, sło w e m z w ró c o n y m do c z ło w ie k a ; f a k t h is to - ry c z n o śc i z aś u m ie js c a w ia c z ło w ie k a w sa m y m c e n tru m . K a ż d a w y p o ­ w ie d ź te o lo g ii s y s te m a ty c z n e j m u s i b y ć z re la c jo n o w a n a do c z ło w ie k a . — O rg a n e m p o z n a w c z y m c a łe j teo lo g ii je s t w ia ra , k tó r e j ściśle p e rs o n a li- s ty c z n y c h a r a k t e r k o n s ty tu u je w y m ia r a n tro p o lo g ic z n y .

Z a s a d a c h rz e ś c ija ń s k ie g o in k a r n a c jo n iz m u d o m a g a się ró w n ie ż a n tr o ­ p o lo g iczn ej in te g ra c ji. C h ry s to c e n try z m je s t n ie ja k o h is to rio z b a w c z ą w y ­ p a d k o w ą w c ią ż a k tu a ln e j a lte r n a ty w y : te o c e n try z m czy a n tro p o c e n try z m . B. P r a k ty c z n y m p rz y k ła d e m „ a n tro p o lo g ic z n e j in te g r a c ji“ w n a u c z a ­ n iu te o lo g ic z n y m je s t d z is ia j z w ła sz c z a u jm o w a n ie p o d s ta w o w y c h z a ­ g a d n ie ń te o lo g ii d o g m a ty c z n e j. C h o ciaż d y sc y p lin a t a n ie m u s i b y ć u w a ­ ż a n a za d o m in u ją c e c e n tr u m , je s t je d n a k ż e in f o r m u ją c ą z a s a d ą w dziele w z a je m n e j k o o rd y n a c ji p o szczeg ó ln y ch d y sc y p lin teo lo g iczn y ch .

D la p rz y k ła d u : F e n o m e n B ożej ła s k i i s a k r a m e n tu u jm u je h is to rio - z b a w c z a d o g m a ty k a n ie p rz y p o m o cy k a te g o r ii m e ta fiz y c z n y c h (np. m a ­ te r ia i fo r m a s a k r a m e n tu ) lecz a n tro p o lo g ic z n y c h , p o d k re ś la ją c p rz e d e w s z y s tk im f a k t e g z y ste n c ja ln e g o s p o tk a n ia B oga z c z ło w ie k ie m w C h ry ­ stu sie .

C. A oto n ie k tó re k o rz y śc i p ły n ą c e z a n tro p o lo g ic z n e j in te g r a c ji: 1. te o lo g ia s ta n ie się b a rd z ie j k o n k r e tn a i p ra k ty c z n a ; b ę d z ie n ie ty le t h e ­ sis ile ra c z e j questio^ 2. p o d s ta w o w y m n a rz ę d z ie m i g łó w n ą k a te g o r ią

te o lo g ii b ę d z ie dialog, 3. o d id e o lo g iz o w a n ie teo lo g ii, 4. s k u te c z n ie jsz e u w y d a tn ie n ie n o w eg o „ im ie n ia “ n ie o d z o w n e g o w te o lo g ii p e rs o n a liz m u , tj. w o ln o ści, 5. g ru n to w a n ie ściślejszeg o , b o w e w n ą tr z teo lo g iczn eg o w y ­

m i a r u e k u m e n ic z n e g o c a łe j s c ie n tia e fid ei.

D Y S K U S JA N A D T E M A T Y K Ą N A U C Z A N IA T E O L O G II P r o b le m n a u c z a n ia teo lo g ii p o d e jm o w a n o z ró ż n y c h a s p e k tó w i w ie ­ lo k ro tn ie . Z w ró co n o u w a g ę p rz e d e w s z y s tk im n a z a g a d n ie n ie in te g ra c ji w n a u c z a n iu teo lo g ii. N a te n p ro b le m z w ró c ił u w a g ę m ię d z y in n y m i p ro f, d r S t. K a m iń s k i. W y d a je się — m ó w ił — że n ie z aw sze o d d z ie la się i n ­ te g r a c ję od k o d y fik a c ji i u n if ik a c ji. N ad to , z a zn aczy ł, że a b y m ó w ić o i n ­ te g r a c ji w n a u c z a n iu , tr z e b a n a jp ie r w o p ra c o w a ć z a d a n ie in te g r a c ji te o ­ lo g ii w b a d a n iu i sy s te m a ty z o w a n iu . A n tro p o lo g ia te o lo g ic z n a , n ie w k a ż ­ d y m a sp e k c ie — w y d a je się — p e łn ić m o że ro lę in te g ra c y jn ą . F u n k c ję tę w y k o n a ć m o ż e w d o b o rz e p ro b le m a ty k i te o lo g ic z n e j. P ro f. S t. K a m iń s k i z w ró c ił te ż u w a g ę n a z w ię k sz e n ie z a in te re s o w a ń w sp ó łc z e s n ą filiz o fią i te o r ią n a u k i. J e s t to w a r u n e k p ro w a d z e n ia m e to d o lo g ic z n y c h ro z w a ż a ń d o ty c z ą c y c h teologii.

Do te g o p ro b le m u n a w ią z a ł ta k ż e doc. d r B. D e m b o w sk i s tw ie rd z a ją c , iż w p ro w a d z e n ie z a s a d y in te g ra c ji a zw ła sz c z a k o o rd y n a c ji s tu d ió w filo ­ zofii w y m a g a c z ę sty c h s p o tk a ń in te rd y s c y p lin a r n y c h , ta k ic h j a k o b ecn e, m o że ty lk o m n ie j u ro c z y s ty c h . P o d k re ś lił n a d to , że n ie w sz y stk ie re f e ­ r a t y p le n a r n e i s e k c y jn e u s to s u n k o w a ły się do teg o z a g a d n ie n ia w sp o ­ só b w ła śc iw y . W z w ią z k u z ty m B. D e m b o w sk i p o w ie d z ia ł:

1. N a le ż a ło b y o m ó w ić z re f e r e n ta m i te m a tó w n a z e b ra n ie p le n a r n e ic h „ p rz e d m io t f o r m a ln y “ — żeb y n ie b y ło ta k ic h n ie p o ro z u m ie ń , j a ­ k im b y ł z n a k o m ity s k ą d in ą d r e f e r a t K s. p ro f. R o m a n iu k a . S p o d z ie ­ w a liś m y się, że u sły sz y m y j a k ą je s t a n tro p o lo g ia b ib lijn a , ja k ą je s t w ięc b ib l ij n a w iz ja cz ło w ie k a . U sły szeliśm y , ja k ie s ą „ b łę d y i w y p a c z e n ia “ te o lo g ii d o g m a ty c z n e j i m o r a ln e j, sz u k a ją c e j b łę d n ie u z a s a d n ie ń b i­ b lijn y c h .

M ó w ię ja k o w y k ła d o w c a h is to rii filozofii. S o b ó r W a ty k a ń s k i II w D e­ k re c ie o fo r m a c ji k a p ła n ó w m ó w i o h is to rii filo zo fii w S e m in a riu m D u ­ c h o w n y m k ró tk o , a le z a sa d n ic z o (c y tu ję z p a m ię c i): „ H is to rii filozofii n a le ż y u czy ć ta k , a b y a lu m n n a u c z y ł się o d ró ż n ić w e w sp ó łc z e sn y c h p r ą d a c h filo z o fic z n y c h p r a w d ę od fa łs z u “ .

B a d a ją c ro z w ó j k o n c e p c ji c z ło w ie k a n a p o ty k a h is to r y k filo zo fii n a tr u d n o ś c i, w k tó r y c h a n tr o p o lo g ia b ib lijn a u k a z u ją c c h r z e ś c ija ń s k ą w i­ z ję c z ło w ie k a m o g ła b y d o p o m ó c słu ż ą c ja k o te o lo g ic z n a n o rm a n e g a ­ ty w n a u ła tw ia ją c a o d ró ż n ie n ie p o p ra w n e j od n ie p o p r a w n e j k o n c e p c ji cz ło w ie k a . .

2. N a le ż a ło b y z a c h ę c ić K się ż y P rz e w o d n ic z ą c y c h S ek cji, b y o d n ie ś li się ży c z liw ie do p ro b le m u in te rd y s c y p lin a r n e j w y m ia n y m y śli, b y S e k ­ c je z a s ta n a w ia ły się n a d ty m , j a k p rz e k a z a ć in n y m S e k c jo m w y n ik i sw y c h b a d a ń w sp o só b d la n ie s p e c ja lis tó w z ro z u m ia ły .

3. D e z y d e ra t czy sto p ra k ty c z n y . W ie lk im u ła tw ie n ie m k o n ta k tó w oso­ b is ty c h w cza sie w ie lk ic h z ja z d ó w b y ły b y k a r to n ik i z n a z w is k ie m i s t a ­ n o w is k ie m p rz y p ię te do u b r a n i a (w w id o c z n y m m ie jsc u ). U n ik n ę ło b y s ię w ie lu ż e n u ją c y c h sy tu a c ji, w cza sie ro z m o w y np. z K s. B isk u p e m , w z g lę d n ie c z c ig o d n y m K s. P ro fe so re m , k tó re g o tr u d n o się s p y ta ć o n a ­ zw isk o — ch o ćb y b y ł d o b rz e z n a n y z p u b lik a c ji, to p rz e c ie ż n ie k o n ie c z ­ n ie je s t ro z m ó w c y z n a n y z tw a rz y .

II. Z P O S IE D Z E N IA S E K C JI F IL O Z O F IC Z N E J

W o b ra d a c h se k c ji filo zo ficzn ej w z ię ło u d z ia ł 54 u c z e s tn ik ó w w ty m 51 czło n k ó w . C e n tra ln y m z a g a d n ie n ie m n a p o sie d z e n ia c h se k c ji b y ł p r o ­ b le m d u c h o w o śc i d u sz y lu d z k ie j w u ję c iu filo zo fii w sp ó łczesn ej.

O g ó łem w y g ło szo n o p ię ć re f e ra tó w . W p ie rw s z y m d n iu o b ra d p rz e ­ w o d n ic z y ł K s. p ro f, d r S ta n is ła w K a m iń s k i. W y g ło szo n o r e f e r a ty : 1. K s. p ro f, d r A lb e r t K rą p ie c O P : „ W p ro w a ­ d z e n ie do w sp ó łczesn eg o s ta n u b a d a ń n a d z a g a d n ie n ie m d u ch o w o ści d u ­ szy lu d z k ie j“. 2. K s. p ro f, d r K a z im ie rz K łó s a k : „W sp ó łczesn y k ry z y s k la s y c z n e j te o r ii d u c h o w o śc i lu d z k ie j“. 3. K s. p ro f, d r K a z im ie rz K łó s a k : „D u ch o w o ść d u sz y lu d z k ie j w u ję c iu św . T o m a sz a z A k w in u — a n a liz a w y p o w ie d z i i p ró b a d alszeg o ic h ro z w in ię c ia “.

P o r e f e r a ta c h w y w ią z a ła się ż y w a d y s k u s ja , k tó r a sz ła w d w ó ch k ie ­ r u n k a c h : a) a n a liz o w a n o p o ję c ie d u c h o w o śc i d u sz y lu d z k ie j w a sp e k c ie te o r ii e w o lu c ji; b) p o d d a n o a n a liz ie tr a d y c y jn e u ję c ia d u c h o w o śc i d u ­ szy lu d z k ie j i ic h a k tu a ln o ś ć w ś w ie tle o b e c n y c h b a d a ń filo zo ficzn y ch . W d ru g im d n iu o b r a d p rz e w o d n ic z y ł K s. d r M a rc e li M olski. W yg ło szo ­ no d w a r e f e r a ty : 1. Doc. d r M ieczy sła w G o g acz: „ E g z y s te n c ja ln e u ję c ie d u c h o w o śc i d u sz y lu d z k ie j“. 2. K s. p ro f, d r A le k s a n d e r U sow iez C M : „ W sp ó łczesn e p ró b y a r g u m e n ta c ji z a d u c h o w o śc ią d u szy lu d z k ie j — p r ó ­

b a k ry ty c z n e j o c e n y “. W d y s k u s ji n a d p ie rw s z y m r e f e r a te m z w ró co n o u w a g ę n a tru d n o ś c i, ja k ie się w ią ż ą z p ró b ą w y ja ś n ie n ia d u ch o w o śc i d u sz y lu d z k ie j z p u n k tu w id z e n ia e g z y s te n c ja ln e j k o n c e p c ji b y tu . W d y s k u s ji n a d d ru g im r e f e ­ r a t e m sz u k a n o o d p o w ied zi n a p y ta n ie , co o m a w ia n i a u to rz y r o z u m ie ją p rz e z d u ch o w o ść d u sz y lu d z k ie j i ja k i je s t s to s u n e k ic h p o g lą d ó w do n a u k i tra d y c y jn e j. E. M o r a w ie c