Powrót do kraju obrazu Aleksandra Mroczkowskiego "W żniwa"

3

P

o stwierdzeniu, ˝e p∏ótno figuruje na liÊcie polskich strat wojennych, osoba nie- znana jeszcze z imie- nia, wyrazi∏a ch´ç oddania go prawowitemu w∏aÊci- cielowi. Ministerstwo Kultury i Dziedzic- twa Narodowego za poÊrednictwem Art Loss Register zaproponowa∏o, by przeka- zania dokona∏a na r´ce polskich w∏adz konsularnych.

Odnalezionym obrazem okaza∏a si´

wiejska scena rodzajowa zatytu∏owana W ˝niwa, namalowana przez Aleksandra Mroczkowskiego w 1882 r., czyli we wczesnym etapie jego twórczoÊci. Przed- stawia wiàzanie snopów ze z˝´tego zbo˝a.

Na pierwszym planie widaç kobiet´ niosà- cà snop, w g∏´bi dwóch m´˝czyzn, z któ- rych jeden wià˝e snop, a drugi ociera pot z czo∏a. Na polu le˝y kilka powiàzanych snopów, w tle zaÊ widniejà rz´dy ju˝ usta-

W NUMERZE:

str. 3

MARIA ROMANOWSKA-ZADRO˚NA POWRÓT DO KRAJU OBRAZU ALEKSANDRA MROCZKOWSKIEGO W ˚NIWA

str. 5

WOJCIECH KRUPI¡SKI ANALIZA DZIA¸A¡ STRA˚Y GRANICZNEJ W ROKU 2007

str. 8

DARIUSZ KACPRZAK

OBOK AWANGARDY. DARY ¸ÓDZKICH PRZEMYS∏OWCÓW W ZBIORACH MUZEUM SZTUKI W ¸ODZI

str. 13

MONIKA KUHNKE

DWA PORTRETY ZE ZBIORÓW SIERAKOWSKICH W WAPLEWIE

str. 17

MARIA WOèNIAK

KONSERWACJA ZABYTKÓW PIÂMIENNICTWA W BILBLIOTECE NARODOWEJ

str. 22

HANNA ¸ASKARZEWSKA, MARTYNA FIGIEL POLSKI EKSLIBRIS

W CZERWONEJ MOSKWIE

str. 26

Oprac. MONIKA KUHNKE KATALOG STRAT

str. 30

Oprac. MARIA ROMANOWSKA-ZADRO˚NA KATALOG STRAT WOJENNYCH 1939-1945

str. 31

ALEKSANDRA MURRE, MAGDALENA MARCINKOWSKA HISTORIA UDANEJ RESTYTUCJI, CZYLI POWRÓT DÜRERA

str. 34

DICK DRENT, oprac. PIOTR OGRODZKI KRADZIE˚ W MUZEUM

VAN GOGHA W AMSTERDAMIE

str. 37

PIOTR OGRODZKI

W STRONE NOWOCZESNEGO MUZEUM

str. 38

JAN SK¸ODOWSKI

STARY CMENTARZ W SZAWLACH

str. 42

WOJCIECH PACZUSKI

OPODATKOWANIE DZIE¸ SZTUKI W UE

str. 45

MARIA ROMANOWSKA-ZADRO˚NA O KSIÑ˚KACH

str. 47

Oprac. BARBARA KALETA INTERPOL. NAJBARDZIEJ POSZUKIWANE DZIE¸A SZTUKI

Departament ds. Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicà w listopadzie 2007 r. zosta∏ poinformowany przez panià Sarah Jackson z Art Loss Register, ˝e zg∏o- si∏a si´ do niej pewna osoba ze Stanów Zjednoczonych, aby na podstawie zdj´cia i sygnatury polskiego malarza sprawdziç zakupiony obraz w ich bazie.

POWRÓT DO KRAJU OBRAZU ALEKSANDRA

MROCZKOWSKIEGO

W ˝niwa

MARIA ROMANOWSKA-ZADRO˚NA

Fot. Jacek Miler

wionych w sterty. Przed wojnà p∏ótno by∏o w∏asnoÊcià Towarzystwa Zach´ty Sztuk Pi´knych w Warszawie. Do jego zbiorów trafi∏o wraz z 16 innymi obrazami, jako dar dr. Stanis∏awa Hassewicza, wÊród których by∏y a˝ dwa obrazy Mroczkowskiego.

Wymieniajà je publikacje Zach´ty z lat 1925, 1933 i 1938.

Aleksander Mroczkowski urodzi∏

w 1850 r. w Krakowie. W latach 1865–1873 studiowa∏ w Szkole Sztuk Pi´k- nych w Krakowie pod kierunkiem W∏ady- s∏awa ¸uszczkiewicza, Feliksa Szynalewskie-

go i Leona Dembowskiego, a nast´pnie w Akademii Sztuk Pi´knych w Monachium (1873–1877), w pracowni Aleksandra Wa- gnera i Ottona Seitza. W 1877 r. ponownie podjà∏ nauk´ w krakowskiej szkole, gdzie do 1881 r. kontynuowa∏ studia pod okiem Jana Matejki. Kolejnych szeÊç lat sp´dzi∏ w Mo- nachium. Zwieƒczeniem edukacji artystycz- nej by∏y podró˝e do Szwajcarii, W∏och i Francji. W 1890 r. powróci∏ do Krakowa, gdzie osiad∏ na sta∏e. Ostatnie lata swego ˝y- cia sp´dzi∏ u przyrodniego brata w Stubnie pod PrzemyÊlem, gdzie zmar∏ w 1927 r.

Mroczkowski malowa∏ w konwencji re- alistycznej. Pozostawi∏ po sobie liczne por- trety, sceny rodzajowe, wiejskie pejza˝e, krajobrazy tatrzaƒskie oraz widoki Krako- wa. Zajmowa∏ si´ równie˝ malarstwem de- koracyjnym, wykonujàc polichromie w ko- Êcio∏ach i kaplicach. Swoje prace wystawia∏

w Towarzystwie Przyjació∏ Sztuk Pi´knych w Krakowie i we Lwowie oraz Towarzystwie Zach´ty Sztuk Pi´knych w Warszawie.

Trudno przeÊledziç wojenne losy obrazu Mroczkowskiego. Mo˝na przypuszczaç, ˝e zaginà∏ doÊç wczeÊnie, choç dokumenty nie pozwalajà na precyzyjne stwierdzenie, w ja- kich okolicznoÊciach. Nie ma tego obrazu ani na liÊcie obiektów przewiezionych z Zach´ty – przekszta∏conej przez niemieckiego oku- panta w Haus der deutschen Kultur – do gmachu Muzeum Narodowego w Warszawie i tam zdeponowanych w listopadzie 1939 r., ani te˝ na liÊcie dzie∏ sztuki zdeponowanych w marcu 1942 r. Nie uda∏o si´ te˝ ustaliç, w jaki sposób obraz Mroczkowskiego trafi∏

po wojnie do Stanów Zjednoczonych. Wia- domo jedynie, ˝e w 2000 r. kupi∏ go, na jed- nej z wielu popularnych w Stanach Zjedno- czonych sobotnich przydomowych wyprze- da˝y rzeczy zb´dnych zwanych popularnie garage sale, Phillip Willett, malarz handlujàcy sztukà. Ostatnim miejscem przechowywania p∏ótna – oczywiÊcie zanim 11 grudnia 2007 r. zosta∏o ono przekazane przedstawi- cielowi Ambasady Rzeczypospolitej Polskiej w Waszyngtonie – by∏o miasto Lexington w stanie Kentucky. Phillip Willett zwróci∏

obraz Polsce za poÊrednictwem s∏u˝b dyplo- matycznych. Strata wojenna przewieziona przez pracownika Departamentu ds. Polskie- go Dziedzictwa Kulturowego za Granicà po- wróci∏a do kraju. Po za∏atwieniu wszystkich formalnoÊci celnych obraz zosta∏ przekazany do Muzeum Narodowego w Warszawie, gdzie 28 kwietnia 2008 r. by∏ prezentowany podczas konferencji prasowej ministra Bog- dana Zdrojewskiego.

Stan obrazu nie jest dobry. P∏ótno nada- je si´ do gruntownej konserwacji. Przed pu- blicznà prezentacjà zosta∏y oczyszczone jedy- nie fragmenty, które mia∏y Êwiadczyç o pier- wotnym wyglàdzie i kolorycie malowid∏a. Po renowacji obraz zostanie ponownie udost´p- niony publicznoÊci, po raz pierwszy zapewne podczas uroczystoÊci honorujàcej pana Phil- lipa Willetta i jego szlachetny gest.

4

Zach´ta jako Haus der deutschen Kultur, fot. 1944 [w:] Walka o dobra kultury. Warszawa 1939-1945. T.1, il.23