Jacek Wrzesiński
O Dziećmiarkach, Łysej Górze i
Psiababie, oraz "czerwonej karczmie"
Waliszewek
Studia Lednickie 3, 355-357
1994
S T U D IA L E D N IC K IE Ili P oznań — L ed n ica 1994
O DZIEĆMIARKACH, ŁYSEJ GÓRZE I PSIABABIE, ORAZ „CZERWONEJ KARCZMIE” WALISZEWEK
W eryfikacja w czesnośredniow iecznych cm entarzysk szkieletow ych w okół je z io ra L ednickiego dostarczyła inform acji o m iejscow ości leżącej na północnym skraju j e ziora. R zecz dotyczy D ziećm iarek a zaw arta je s t w w ydaw nictw ie okolicznościow ym — W ielkopolskie nazw y po ln e — w ydanym w Poznaniu w 1901 r. U kazało się z okazji ju b ileu szu H enryka S ienkiew icza nakładem i staraniem redakcji D zien n ik a P o zn ań skiego. W iadom ości zebrane zbiorow ym i siłam i uporządkow ał d r W ładysław Ł ebiński. Inform acje dotyczące D ziećm iarek, u m ieszczone na stronach 17 - 19, podał W. W alter — w łaściciel m iejscow ego m ajątku (Słow nik 1881, s. 269, H andbuch 1910, K sięga
1926). W ydaw nictw o to należy do rzadko spotykanych i cytow anych dlatego też w arto w spom nianą n o tatk ę przytoczyć w całości:
„N azw a D ziećm iarki pochodzi praw dopodobnie od im ienia D ytm ar. P odług k siąg hipotecznych leżała zaraz obok D ziećm iarek druga w ieś D zie ćm ia ro w ice*, lecz teraz ju ż nie m a śladu po niej. Z abudow ania kom ornicze w D ziećm iarkach, kuźnia, w iatrak i 2 gospodarstw a leżały daw niej w p ó łnocno-w schodnim kierunku
od teraźniejszego dw oru, który zbudow any około roku 1792. W zm iankow ane dw a gospodarstw a przeniesiono około roku 1835 do S tępow a nad granicą w si B ielaw y i utw orzono now ą w ieś H ieronim ow o, a zabudow ania kom ornicze p rzeniesiono na południow ą stronę zabudow ań gospodarczych w roku 1864.
N a polach d ziećm iarkow skich ro zegrała się 8 m aja (27 k w ietnia podług Piifen-
dorfa) roku 1656 bitw a C zarnieckiego z S zw edam i.
U trzym uje się podanie m iędzy starym i ludźm i w D ziećm iarkach, że m iędzy D ziećm iarkam i a S łępow em b yła daw niej wieś W ym ysłow o, po lew ej stronie drogi z D ziećm iarek do Sulina, a pole to do dziś d nia n azy w a się W ym ysłow o i do dziś dnia n atrafiają tam przy o rce na fundam enta kam ienne.
O bok W ym ysłow a na w schód — pole nazyw a się czarne doły. N a północ od D ziećm iarek m iędzy jezio rem i d ro g ą do Z akrzew a, leży pole W innogóra\ daw niej była tam w innica, tam znajduje się też cm entarzysko (groby kam ienne), k tó re także
Ł ysą G órą nazyw ają. Z a w innicą nad g ranicą kam ionkow ską nazyw a się łąk a i pole P siababa a na P siababie w m iejscu nad d rogą do C zech, gdzie teraz krzyż stoi,
z n a jd o w a ło się sta re c m e n ta rz y sk o p o g ań sk ie z u rn am i, o g ro d zo n e k a m ie n n y m p ło tem .
3 5 6 K R O N IK A
R yc. 1. H istoryczne nazw y zlokalizow ane w terenie: W — W innogóra; Ł • — Ł ysa G óra; P — Psiaba- b a; H — H ieronim ow o (nazw a w idniejąca na m apie z 1887 г.); К — p rzypuszczalna lo kalizacja karczm y W aliszew ek ; # — sk rzy żo w an ie dróg, g d zie praw dopodobnie stal krzyż, O —• ob szar, na którym do dziś
K R O N IK A
357
Ł ąk a ku W aliszew iu m iędzy w sią D ziećm iarkam i a je z io re m L iniem (Linie) n azyw a się bachorze. P ozostaje je sz c z e n azw a łąki ku cegielni, trzciniec, pole koło
trzcińca m o kicie , soszka m ały b o rek ku S ulinow i i p o le K opanina, d zisie jsze pole
po obu stronach do Sulina nad g ranicą sulińską.
N a folw arku, daw niejszej w si S lępow a je s t staw ek, który n azy w a się jeziorko', z tego staw ku w ykopano w roku 1845 przy szlam ow aniu bardzo w iele szkieletów ludzkich, które były przesypyw ane w apnem (bitw a 1656). O d S lępow a ku C zechom n azy w a się je d n o p ole pólko.
Przed rokiem 1840 by ł je s z c z e nad g ranicą w si W aliszew a go ścin iec nazw any
W aliszew ek, który ju ż nie istnieje; słynął z tego, że tam po nocach zabijano ludzi
i rzeczyw iście na pobliskich polach w yorują do dziś d n ia szkielety i głow y ludzkie. W reszcie znajduje się w D zieóm iarkach przed dw orem k am ień z następnym napisem :
G raniczny Seien / ny kopiec w proś / tey Linii
m iędzy / K om orow em y Su / linem aż do B iota / L isów ki / 1559” .
C ieszący się złą sław ą gościniec W aliszew ek należy lokalizow ać n a dzisiejszym skrzyżow aniu dróg G niezno — K iszkow o i W a lisz e w o — D ziećm iarki (ryc. 1). Z tym m iejscem a dokładniej z piaśnicam i po północnej i w schodniej stronie sk rzyżow ania należy łączyć cm entarzysko uznane za w zcesnośredniow ieczne (Z. A. R ajew ski 1938, s. 33; W . H ensel 1950, s. 202).
W y d aje się że lokalizow ane tu cm entarzysko m usiało być znaczne. W edług m iej scow ej ludności (m .in. H enryka G acy — p raco w n ik a M P P na L ednicy) je sz c z e w la tach 30-tych i 40-tych naszego stu lecia przy w ybieraniu piasku zn ajdow ano tutaj sz k ie lety ludzkie. P rzeprow adzona w eryfikacja n ie przyniosła w yniku pozytyw nego. U ży tk o w an e nadal piaśnice obejm ują tak zn aczn ą p o w ierzch n ię, iż po jak im k o lw iek cm entarzysku nie pozostało tutaj śladu.
P rospekcja terenu d okonana na p o d sta w ie cytow anego opisu pozw oliła na zlo k ali zow anie przedstaw ionych nazw na m apie (ryc. 1).
Ja cek W rzesiński L I T E R A T U R A H a n d b u c h d e s G r u n d b e s itz e s im D e u ts c h e n R e ic h e , 1 9 1 0 , B erlin . H e n s e l W . 1 9 5 0 , S tu d ia i m a te r ia ły d o o s a d n ic tw a W ie lk o p o ls k i w c z e s n o h is lo r y c z n e j, 1 . 1, s. K s ię g a a d r e s o w a g o s p o d a r s tw r o ln y c h w o je w ó d z tw a p o z n a ń s k ie g o , 1 9 2 6 , P o zn a ń . R a jew sk i Z .A . 1 9 3 8 , W ie lk o p o ls k ie c m e n ta r z y s k a r z ę d o w e o k r e s u w c z e s n o d z ie jo w e g o , P A r 6 , s. 2 8 - 85 .
S ło w n ik g e o g r a f ic z n y K r ó le s tw a P o ls k ie g o i in n yc h k r a jó w s ło w ia ń s k ic h , t. II, 18 8 1 , W a rsz a w a . W ie lk o p o ls k ie n a z w y p o l n e , 19 0 1 , P ozn ań .
