AKTYWNOŚĆ 210Pb W WYBRANYCH WODACH PODZIEMNYCH Z OBSZARU KARPAT POLSKICH

AKTYWNOή

Pb W WYBRANYCH WODACH PODZIEMNYCH Z OBSZARU KARPAT POLSKICH

ACTIVITY OF²¹⁰Pb IN SELECTED GROUNDWATERS IN THE WESTERN PART OF THE POLISH CARPATHIANS NGUYENDINHCHAU¹, LUCYNA RAJCHEL², MAREKDULIÑSKI¹

Abstrakt. W pracy przedstawiono rezultaty analiz aktywnoœci o³owiu²¹⁰Pb w 31 próbach wód pobranych ze Ÿróde³ i odwiertów na ob- szarze Karpat polskich. Badaniami objêto trzy typy chemiczne wód. W 23 przypadkach by³y to szczawy, reprezentowane zarówno przez wody przeznaczone do spo¿ycia, jak i wykorzystywane w balneologii do k¹pieli leczniczych. Drugim typem (3 próbki) by³y wody siarczko- we, stosowane g³ównie do k¹pieli leczniczych. Trzeci typ (5 próbek) stanowi³y wody chlorkowe o mineralizacji od 3,5 do 8,0 g/l, stosowane w kuracji pitnej, oraz o mineralizacji od 19 do 28 g/l – wykorzystywane do zabiegów k¹pielowych. Jakkolwiek w œwietle uzyskanych wyni- ków izotop²¹⁰Pb (pojedynczo) nie stanowi zagro¿enia radiologicznego, niemniej jednak powinien byæ uwzglêdniany przy szacowaniu obci¹¿aj¹cej dawki skutecznej, wynikaj¹cej z zawartoœci wszystkich izotopów promieniotwórczych obecnych w wodach podziemnych do- stêpnych dla ogó³u ludnoœci. Szczególn¹ uwagê nale¿y zwróciæ na zagro¿enia, które mog³yby wynikaæ w sytuacji podawania niektórych z tych wód niemowlêtom i ma³ym dzieciom.

S³owa kluczowe:²¹⁰Pb, aktywnoœæ promieniotwórcza, obci¹¿aj¹ca dawka skuteczna.

Abstract. Activity of²¹⁰Pb measured in some groundwaters of the Polish Carpathians proves that this isotope is not radiologically hazard- ous. However, it should be incorporated in calculations of the total effective dose resulted from intake of radionuclides present in drinking wa- ters. A special care should be taken in situations when some of these waters are used in diet of babies and young children.

Key words:²¹⁰Pb, radioactivity, effective dose.

WSTÊP

W spo³eczeñstwie polskim wci¹¿ panuje lêk przed wszystkim co wi¹¿e siê z promieniowaniem jonizuj¹cym.

Postawa ta skutecznie hamuje wprowadzanie wielu nowo- czesnych technologii i przedsiêwziêæ z wykorzystaniem izo- topów promieniotwórczych w ró¿nych dziedzinach ¿ycia.

Podstawow¹ przyczyn¹ takiego stanu rzeczy jest niski po- ziom œwiadomoœci spo³ecznej przejawiaj¹cy siê bezkry- tyczn¹ akceptacj¹ wszelkich informacji dostêpnych w szero- ko rozumianych œrodkach masowego przekazu – z interne- tem w³¹cznie. W skrajnych przypadkach mamy do czynienia

z demagogicznymi, a nawet nieuczciwymi materia³ami roz- powszechnianymi, jak siê wydaje, z przyczyn czysto komer- cyjnych. Niniejsza praca adresowana jest co prawda do ogra- niczonej liczby odbiorców, niemniej jednak stanowi przy- czynek do rzetelnego i pozbawionego emocji podejœcia do problemu naturalnej promieniotwórczoœci wód.

Prezentowany materia³ zawiera rezultaty badañ aktyw- noœci o³owiu ²¹⁰Pb w ró¿nego typu wodach podziemnych z obszaru Karpat polskich, wykonane w laboratorium Kate- dry Zastosowañ Metod J¹drowych WFiIS AGH w Krako-

1Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydzia³ Fizyki i Informatyki Stosowanej, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków;

e-mail: chau@novell.ftj.agh.edu.pl, dulinski@novell.ftj.agh.edu.pl

2Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydzia³ Geologii, Geofizyki i Ochrony Œrodowiska, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków; e-mail: rajchel@geol.agh.edu.pl

wie. Izotop²¹⁰Pb o czasie po³owicznego zaniku 22,3 lat jest jednym z d³ugo¿yciowych produktów rozpadu²²²Rn. Emitu- je promieniowanie beta o energii maksymalnej 63,5 keV.

W œrodowisku wodnym o³ów wystêpuje na +2 stopniu utle- nienia. £atwo ulega adsorpcji na powierzchniach minera³ów i zawieszonych cz¹stek, zw³aszcza krzemianach potaso- wo-glinowych i magnezowych pokrytych getytem (Woo, 1994). Mo¿e tworzyæ równie¿ kompleksy z materi¹ orga- niczn¹ (Lehto i in., 1999; Vaaramaa i in., 2003) i zwi¹zki nieorganiczne. W œrodowisku utleniaj¹cym, przy lekko kwa- œnym odczynie pH, dominuje mobilna w wodzie forma jono- wa. W obszarze neutralnych, lub rzadziej alkalicznych, war- toœci pH o³ów tworzy trudno rozpuszczalne wodorotlenki

obojêtne oraz kompleksy wodorotlenowe: Pb(OH)⁺, Pb(OH)2, Pb(OH)42+

, Pb(OH)84+

(Ulrich i Degueldre, 1993).

Mo¿e te¿ tworzyæ zwi¹zki wêglanowe, siarczanowe i krze- mianowe (Lieser, Ament, 1993), przy czym dwa pierwsze z nich s¹ dobrze rozpuszczalne. W wodach s³onych o³ów tworzy s³abo rozpuszczalne w stosunkowo szerokim zakre- sie pH kompleksy chlorkowe (Zukin i in., 1987). Tak wiêc w przeciêtnych wodach podziemnych transport o³owiu jest raczej utrudniony, co manifestuje siê brakiem równowagi izotopowej pomiêdzy²²²Rn i²¹⁰Pb. Efekt ten jest potêgowa- ny dodatkowo ucieczk¹²²²Rn z roztworów wodnych. Powo- duje to, ¿e najczêœciej obserwowane aktywnoœci²¹⁰Pb s¹ na- wet o kilka rzêdów wielkoœci mniejsze od aktywnoœci²²²Rn.

METODYKA I WYNIKI POMIARÓW AKTYWNOŒCI ²¹⁰Pb

Aktywnoœæ ²¹⁰Pb oznaczano przez pomiar jego produk- tów rozpadu –²¹⁰Po i²¹⁰Bi, stosuj¹c zmodyfikowan¹ proce- durê opisan¹ w pracach Chau’a i innych (2001) oraz Aleissa i innych (2005). Wyjœciow¹ próbkê wody o objêtoœci 5 dm³ zatê¿ano poprzez odparowanie do objêtoœci ok. 1 l. O³ów wspó³str¹cano w formie siarczanu przy pomocy azotanu o³owiu i kwasu siarkowego. Odwirowany osad przenoszono do polietylenowego naczynia pomiarowego i odstawiano na minimum 6 miesiêcy. Po tym czasie do osadu dodawano ciek³y scyntylator Packard Insta-Gel™ i mierzono aktyw- noœæ promieniowania alfa od ²¹⁰Po oraz beta od ²¹⁰Bi. Po- miar powtarzano co najmniej siedmiokrotnie. Przy wyjœcio- wej objêtoœci próby wody 5 dm³i opisanej procedurze próg wykrywalnoœci²¹⁰Pb wynosi 5 mBq/l.

Rezultaty pomiarów aktywnoœci ²¹⁰Pb zestawiono w ta- beli 1. Badaniami objêto 31 ujêæ, z których 27 przypisano

status wód stosowanych w kuracji pitnej. Klasa ta obejmuje tak¿e wody butelkowane oraz wody dostêpne bezpoœrednio na ujêciu dla ogó³u ludnoœci. Poza tym wykonano analizy 4 wód stosowanych w kuracji k¹pielowej.

Jednostk¹ aktywnoœci w uk³adzie SI jest 1 bekerel (1 Bq). Oznacza ona rozpad jednego j¹dra danego izotopu w czasie 1 sekundy. Spoœród uzyskanych wyników a¿ 14 le¿y poni¿ej progu wykrywalnoœci²¹⁰Pb (< 5 mBq/l). Dzie- siêæ wyników obejmuje zakres aktywnoœci pomiêdzy 5 i 12 mBq/l. W przypadku czterech wód obserwujemy aktywno- œci ok. 20 mBq/l. Tylko w czterech wodach przekroczony zosta³ poziom 30 mBq/l (lp. 6, 14, 21, 27 wtab. 1). Najwy¿- sze aktywnoœci zaobserwowano w Ÿródle Magdalena w Szczawnicy oraz Klaudia w Rymanowie.

OCENA ZAGRO¯ENIA RADIOLOGICZNEGO

Dyrektywa Unii Europejskiej 98/83/EC (EC, 1998), re- spektowana przez polskie ustawodawstwo nakazuje, by ca³kowita aktywnoœæ promieniowania alfa nie przekracza³a wartoœci 0,1 Bq/l, a promieniowania beta – 1 Bq/l. Jeœli to kryterium jest spe³nione, badane wody nie s¹ poddawane do- datkowym procedurom. W sytuacji przekroczenia którego- kolwiek z wymienionych poziomów aktywnoœci wymagana jest szczegó³owa analiza wody w celu ustalenia, które izoto- py maj¹ dominuj¹cy udzia³ w mierzonej ca³kowitej aktyw- noœci wody. Jednostk¹ obci¹¿aj¹cej dawki skutecznej jest 1 Sievert (1 Sv). Jest to dawka odpowiadaj¹ca poch³oniêciu 1 d¿ula (1 J) energii przez 1 kg masy cia³a, skorygowana na rodzaj promieniowania i uwzglêdniaj¹ca fakt, ¿e ró¿ne izo- topy po wch³oniêciu do organizmu wywo³uj¹ ró¿ne skutki biologiczne. Poniewa¿ jest to du¿a jednostka, w praktyce stosuje siê jej podwielokrotnoœæ – mSv (milisievert). Polskie ustawodawstwo, zgodne z wytycznymi Unii Europejskiej

ustala maksymalny poziom dawki rocznej pochodz¹cej od izotopów znajduj¹cych siê w wodzie pitnej na poziomie 0,1 mSv/rok, przy czym wyraŸnie podkreœla siê, ¿e przy sza- cowaniu tej dawki nie uwzglêdnia siê trytu, potasu⁴⁰K oraz radonu i produktów jego rozpadu. Ostatnie stwierdzenie mo¿e nasuwaæ pewne w¹tpliwoœci. Podwy¿szone stê¿enia radonu z regu³y nie wprowadzaj¹ istotnego zagro¿enia ra- diologicznego. Wyj¹tkiem s¹ te wody, w których aktywnoœ- ci²²²Rn osi¹gaj¹ wysokie wartoœci. W skrajnych przypad- kach mog¹ one dochodziæ do kilku tysiêcy Bq/l. Natomiast obecnoœæ pochodnych radonu²²²Rn w postaci o³owiu²¹⁰Pb i polonu²¹⁰Po nie powinna byæ zaniedbywana. W praktyce, ocena zagro¿enia radiologicznego powinna opieraæ siê na sumarycznej dawce od wszystkich zawartych w wodzie izo- topów. Szczególn¹ uwagê nale¿y zwracaæ na najm³odszych potencjalnych konsumentów wód, szczególnie w okresach ich intensywnego rozwoju fizycznego. Niektórzy autorzy

Tabela1 DawkiroczneD(g)(mSv/rok)od210 PbwwodachpodziemnychwyznaczonewnapodstawiepomiarówWFiISAGHwKrakowie EffectivedoseratesD(g)(mSv/year)resultedfrom210 Pbingestionwithdrinkingwaters,accordingtomeasurementsperformedbytheWFiISAGH,Kraków Lp.MiejscowoœæUjêcieZastosowanie

AktywnoϾ 210Pb (mBq/l)

Kategoriewiekowe <1roku1-2lat2-7lat7-12lat12-17lat>17lat wartoœciei(g)(Sv/Bq) 8,4·10-63,6·10-62,2·10-61,9·10-61,9·10-66,9·10-7 1 KroœcienkoŸr.MariaP9,3±2,80,029±0,0090,024±0,0070,015±0,0040,013±0,0040,013±0,0040,005±0,001 2Ÿr.DzikieP10,7±1,50,033±0,0050,028±0,0040,017±0,0020,015±0,0020,015±0,0020,005±0,001 3 Krynica

JanCP<50,0150,0130,0080,0080,0070,003 4K-3K<50,0150,0130,0080,0080,0070,003 5S³otwinkaP<50,0150,0130,0080,0080,0070,003 6G³êbokieŸr.Kinga1P35,8±2,70,110±0,0080,094±0,0070,057±0,0040,050±0,0040,050±0,0040,018±0,001 7 Piwniczna

P-5P<50,0150,0130,0080,0080,0070,003 8P-6P<50,0150,0130,0080,0080,0070,003 9P-8P<50,0150,0130,0080,0080,0070,003 10P-11P<50,0150,0130,0080,0080,0070,003 11WierchomlaHannaP17,7±4,30,054±0,0130,047±0,0110,028±0,0070,025±0,0060,025±0,0060,009±0,002 12 TyliczŸr.G³ówneP<50,0150,0130,0080,0080,0070,003 13Ÿr.WêdrowcówP<50,0150,0130,0080,0080,0070,003 14 £omnica

Ÿr.£omniczankaP32±20,098±0,0060,084±0,0050,051±0,0030,044±0,0030,044±0,0030,016±0,001 15Ÿr.GórneP10±40,031±0,0120,026±0,0110,016±0,0060,014±0,0060,014±0,0060,005±0,002 16Ÿr.Stanis³awP22±30,067±0,0090,058±0,0080,035±0,0050,031±0,0040,031±0,0040,011±0,002 17 Lipnica

Ÿr.JacekP5,3±1,50,016±0,0050,014±0,0040,009±0,0020,007±0,0020,007±0,0020,003±0,001 18Ÿr.WawrzyniecP<50,0150,0130,0080,0080,0070,003 19Ÿr.SiaryP11,6±2,20,036±0,0070,030±0,0060,019±0,0040,016±0,0030,016±0,0030,006±0,001 20 RymanówR-6P19±50,058±0,0150,050±0,0130,031±0,0080,026±0,0070,026±0,0070,010±0,003 21KlaudiaP48±40,147±0,0120,126±0,0110,077±0,0060,067±0,0060,067±0,0060,024±0,002 22 Rabka

R-19K<50,0150,0130,0080,0080,0070,003 23R-18K9,6±3,50,029±0,0110,025±0,0090,015±0,0060,013±0,0050,013±0,0050,005±0,002 24HelenaK<50,0150,0130,0080,0080,0070,003 25 Szczawnica

JanP<50,0150,0130,0080,0080,0070,003 26MagdalenaP56±40,172±0,0120,147±0,0110,090±0,0060,078±0,0060,078±0,0060,028±0,002 27SzymonP7,4±2,00,023±0,0060,019±0,0050,012±0,0030,010±0,0030,010±0,0030,004±0,001 28 Szczawa

HannaP<50,0150,0130,0080,0080,0070,003 29DziedzillaP5,8±1,70,018±0,0050,015±0,0040,009±0,0030,008±0,0020,008±0,0020,003±0,001 30SzczawaIP21,4±5,40,066±0,0170,056±0,0140,034±0,0090,030±0,0070,030±0,0070,011±0,003 31SzczawaIIP7,8±1,80,024±0,0060,020±0,0050,013±0,0030,011±0,0020,011±0,0020,004±0,001 P–wodystosowanewkuracjipitnej(tak¿ebutelkowane,lubdostêpnedlaogó³uludnoœci),K–wodystosowanewkuracjik¹pielowej.Pogrubion¹czcionk¹oznaczonowartoœciprzekraczaj¹cedopuszczaln¹dawkêroczn¹. P–drinkingwaters(includingbottledwaterandavailableforpopulation),K–bathingwater.Dosesexceedingmaximumpermissiblevalueareinbold

(np. Desideri i in., 2007) zauwa¿aj¹, ¿e przepisy Unii Euro- pejskiej odnosz¹ siê do wody wodoci¹gowej i wód butelko- wanych uwa¿anych za „wody pitne”. Stwierdzaj¹, ¿e regula- cje prawne w istocie nie dotycz¹ wód mineralnych. W Pol- sce od kilkunastu lat systematycznie wzrasta spo¿ycie wód butelkowanych. Jeszcze w roku 1997 spo¿ycie to wynosi³o 32 dm³/rok, by w roku 2008 siêgn¹æ wielkoœci ok. 64 dm³/rok w przeliczeniu na statystycznego obywatela. Wody te – w tym tak¿e mineralne, dostêpne s¹ równie¿ zarówno dla kuracjuszy, miejscowej ludnoœci i turystów bezpoœrednio przy Ÿród³ach, w pijalniach i ogólnodostêpnych punktach czerpalnych. Zatem wydaje siê uzasadnione traktowanie, przynajmniej niektórych z nich na równi z wodami pitnymi.

Dawkê otrzymywan¹ w wyniku wnikniêcia N izotopów promieniotwórczych do organizmu w wyniku spo¿ycia wody oblicza siê wed³ug nastêpuj¹cego wzoru:

( ( ) )

D(g) A e g_{i i} V

i 1

=⎛N ⋅

⎝⎜⎜ ⎞

⎠⎟⎟⋅

∑

gdzie:

D(g) – obci¹¿aj¹ca dawka skuteczna dla danej grupy wieko- wej g [Sv],

A_i РaktywnoϾ i-tego izotopu w wodzie [Bq/l],

e_i(g) – jednostkowa obci¹¿aj¹ca dawka skuteczna od i-tego izotopu w grupie wiekowej g [Sv/Bq],

V – zak³adane roczne spo¿ycie wody [l/rok].

Indeks „i” numeruje poszczególne izotopy. ZnakS oznacza sumowanie po wszystkich N izotopach, dla których znana jest ich aktywnoœæ.

Wartoœci jednostkowych obci¹¿aj¹cych dawek skutecz- nych mo¿na znaleŸæ w odpowiednim Rozporz¹dzeniu Rady Ministrów (RRM, 2005). W tabeli 1 przedstawiono ich war- toœci dla izotopu ²¹⁰Pb. Obci¹¿aj¹ce dawki skuteczne od

210Pb obliczono dla poszczególnych grup wiekowych przy za³o¿eniu dziennej konsumpcji wody na poziomie 1 l dla dzieci w wieku poni¿ej 1 roku, oraz 2 l – dla wszystkich po- zosta³ych przedzia³ów wiekowych. Wyniki obliczeñ zesta- wiono równie¿ wtabeli 1. W przypadku, kiedy aktywnoœci

210Pb by³y poni¿ej progu oznaczalnoœci podano dawki odpo- wiadaj¹ce temu progowi (5 mBq/l). Wyniki w dwóch kate- goriach wiekowych, dla niemowl¹t i doros³ych, zilustrowa- no nafigurze 1.

Jak wynika z zamieszczonej tabeli prawie wszystkie wy- znaczone dawki nie przekraczaj¹ dozwolonego zakresu 0,1 mSv, bez wzglêdu na wiek konsumenta. Wyj¹tek stano- wi¹ cztery wody o najwy¿szej aktywnoœci²¹⁰Pb (lp. 6, 14, 21 i 26 wtab. 1), dla których wyliczone dawki przy uwzglêd- nieniu niepewnoœci ich okreœlenia (na poziomie ufnoœci 66%) przekraczaj¹ dozwolon¹ wartoœæ w najni¿szych kate- goriach wiekowych. Woda ze Ÿród³a Magdalena w Szczaw-

Fig. 1. Wielkoœci dawek rocznych (mSv) otrzymywanych wskutek wch³oniêcia izotopu²¹⁰Pb drog¹ pokarmow¹ przy za³o¿onym spo¿yciu dziennym wód na poziomie 1 l dla niemowl¹t (< 1 roku) oraz 2 l w kategorii powy¿ej 17 lat Lini¹ przerywan¹ na rysunku przedstawiono roczny limit dawki (0,1 mSv) dla wód pitnych; nazwy wód wed³ug tabeli 1

Total effective doses resulted from the ingestion of 210Pb with drinking water, assuming daily consumption level of 1 l for babies, and 2 l for adults Dashed line represents the maximum permissible dose 0.1 mSv/year; for water names see Table 1

nicy (lp. 26) jest wod¹ lecznicz¹ o ca³kowitej mineralizacji przekraczaj¹cej 20 g/l. Dla kuracjuszy dostêpna jest w pijal- ni uzdrowiskowej i powinna byæ spo¿ywana w ograniczo- nych iloœciach, wed³ug wskazañ lekarza. Woda z ujêcia Klaudia w Rymanowie (lp. 21) równie¿ dostêpna jest dla ku- racjuszy w pijalni. Nie wydaje siê zatem aby wody te mog³y stanowiæ jakiekolwiek zagro¿enie pod wzglêdem radiolo- gicznym w odniesieniu do dzieci w wieku poni¿ej 2 lat. Z odmienn¹ sytuacj¹ mamy do czynienia w przypadku Ÿróde³ Kinga 1 w G³êbokiem (lp. 6) oraz £omniczanka w £omnicy (lp. 14). Ujêcia te s¹ ogólnodostêpne dla ludnoœci i nie mo-

¿na wykluczyæ, ¿e z uwagi na umiarkowan¹ mineralizacjê wody te mog¹ byæ u¿ywane w diecie ma³ych dzieci.

Nale¿y z ca³¹ moc¹ podkreœliæ, ¿e powy¿sze stwierdze- nia s¹ s³uszne przy za³o¿onej dziennej konsumpcji wody w poszczególnych kategoriach wiekowych. Niestety, w Polsce nie prowadzi siê badañ struktury rodzajowej i wiekowej spo¿ycia wód. Przyk³adowo, Risica i Grande (2000) propo- nuj¹ w oparciu o dane ró¿nych organizacji zajmuj¹cych siê ochron¹ przed promieniowaniem (w tym WHO) nastêpuj¹ce wielkoœci spo¿ycia: 0,7 l/dzieñ poni¿ej 1 roku ¿ycia, 1 l/dzieñ w wieku 1–10 lat oraz 2 l/dzieñ dla osób w wieku

powy¿ej 17 lat. Z uwagi na rozbie¿noœci, w przedziale 10–17 lat nie precyzuj¹ wielkoœci spo¿ycia. Przy uwzglêdnieniu tych wielkoœci, wody ze Ÿróde³ Kinga 1 i £omniczanka mieszcz¹ siê w dozwolonym przedziale dawki od²¹⁰Pb nie- zale¿nie od wieku konsumenta. Wody z ujêæ Klaudia i Mag- dalena staj¹ siê w pe³ni bezpieczne dla dzieci w wieku 1–2 lat. Przyk³ad ten ilustruje, jak dalece elastycznie powinno siê podchodziæ do oceny zagro¿enia radiologicznego ze strony izotopów zawartych w wodach.

We wszystkich innych przypadkach roczne dawki od

210Pb s¹ wyraŸnie ni¿sze od dopuszczalnej wartoœci 0,1 mSv.

Nale¿y jednak podkreœliæ, ¿e dotycz¹ one tylko tego jednego izotopu. W rzeczywistoœci odpowiedzialna ocena zagro¿enia radiologicznego musi uwzglêdniaæ inne izotopy obecne w naturalnych wodach m.in.:²²⁶Ra,²²⁸Ra,²¹⁰Po, ewentualnie

222Rn. Wyniki wczeœniejszych badañ na obszarze Karpat Polskich (Michalec, 2006) œwiadcz¹ o tym, ¿e izotopy²³⁴U i²³⁸U mog¹ byæ pominiête w szacowaniu ca³kowitej dawki.

Jak wynika z tabeli 1, w kategorii osób doros³ych (> 17 lat) wszystkie wyznaczone dawki od o³owiu²¹⁰Pb s¹ daleko ni¿- sze od dopuszczalnej.

WNIOSKI

Dotychczasowe wyniki badañ aktywnoœci o³owiu²¹⁰Pb w wybranych wodach podziemnych z obszaru Karpat pol- skich wskazuj¹, ¿e izotop ten nie stanowi zagro¿enia z ra- diologicznego punktu widzenia. Przekroczone dopuszczal- ne progi dawek w odniesieniu do ma³ych dzieci dla wód z ujêæ Magdalena i Klaudia s¹ nieistotne, gdy¿ dzieci w tym przedziale wiekowym nie spo¿ywaj¹ wód o tak wysokich mineralizacjach. Kryteria stosowane przy znakowaniu bu- telkowanych naturalnych wód mineralnych zalecaj¹ ozna- czenie „odpowiednia dla przygotowania ¿ywnoœci dla nie- mowl¹t” w przypadku wód o zawartoœci sodu lub siarcza- nów do 20 mg/l (RMZ, 2004). Niemniej, pojawia siê pro- blem wytypowania wód bezpiecznych dla niemowl¹t i ma³ych dzieci. Dostêpne w sprzeda¿y, rekomendowane

w tych kategoriach wiekowych wody niestety, nie zawsze spe³niaj¹ wymogi ochrony radiologicznej. Zdaniem auto- rów nale¿y œciœle zdefiniowaæ w skali kraju wody, które mo¿na podawaæ ma³ym dzieciom i obj¹æ je sta³ym monito- ringiem chemicznym i izotopowym. Dodatkowo, na ujê- ciach (zw³aszcza wód mineralnych) dostêpnych dla ogó³u ludnoœci powinny byæ umieszczane odpowiednie informa- cje odnoœnie do wielkoœci zalecanego spo¿ycia wód, wyni- kaj¹cego zarówno z ich sk³adu chemicznego, jak i zawarto- œci izotopów promieniotwórczych.

Niniejsza praca zosta³a sfinansowana ze œrodków MNiSW – grant nr N521000631/1137 oraz funduszy statuto- wych AGH, nr 11.11.220.01 i 11.11.140.890.

LITERATURA

ALEISSA K.A., ISLAM M.S., ALSHAMMARI H., 2005 – Measu- rement of polonium-210 and lead-210 in groundwaters Rusing Ralpha liquid scintillation counter. Mat. Konf. LSC 2005 Ad- vanced in Liquid Scintillation Spectrometry. Katowice.

CHAU N.D., CHWIEJ T., CHRUŒCIEL E., 2001 –²²⁶Ra,²²⁸Ra and

210Pb isotopes in some water samples of mines. J. Radioanal.

Chem., 250: 387–390.

DESIDERI D., MELI M.A., FEDUZI L., ROSELLI C., RONGONI A., SAETTA D., 2007 –²³⁸U,²³⁴U,²²⁶Ra,²¹⁰Po concentrations of bottled mineral waters in Italy and their dose contribution.

J. Environ. Radioactiv., 94: 86–97.

EC, 1998 – Council Directive 98/83/EC of 3 November 1998 on the Quality of Water Intended for Human Consumption. Offi- cial Journal of the European Communities. L 330/32.

LEHTO J., KELOKASKI P., VAARAMAA K., JAAKKOLA T., 1999 – Soluble and Particie-Bound²¹⁰Po and²¹⁰Pb in Groun- dwaters. Radiochim. Acta, 85: 149–155.

LIESER K.H., AMENT A., 1993 – Radiochemical investigation of the behaviour of lead in groundwaters. Radiochim. Acta, 60:

27–32.

MICHALEC B., 2006 – Badania stosunku aktywnoœci ²³⁴U/²³⁸U oraz zawartoœci uranu w wodach mineralnych i leczniczych Karpat. Praca doktorska. WFiIS AGH, Kraków.

RISICA S., GRANDE S., 2000 – Council Directive 98/83/EC on the Quality of Water Intended for Human Consumption: Calcula- tion of Derived Activity Concentrations. Rapporti ISTISAN 00/16 (2000).

RMZ, 2004 – ROZPORZ¥DZENIE Ministra Zdrowia z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie naturalnych wód mineralnych, naturalnych wód Ÿródlanych i wód sto³owych. Dz.U. Nr 120, poz. 1256.

RRM, 2005 – ROZPORZ¥DZENIE Rady Ministrów z dnia 18 stycznia 2005 r. w sprawie dawek granicznych promienio- wania jonizuj¹cego. Dz.U. Nr 20, poz. 168.

ULRICH H.J., DEGUELDRE C., 1993 – The sorption of²¹⁰Pb,²¹⁰Bi and²¹⁰Po on montmorillonite: a study with emphasis on reversi- bility aspects and on the effect of the radioactive decay of adsor- bed nuclides. Radiochim. Acta, 62: 81–90.

VAARAMAA K., LEHTO J., ERVANNE H., 2003 – Soluble and Particle-Bound^234,238U,²²⁶Ra and²¹⁰Po in ground waters. Ra- diochim. Acta, 91: 21–27.

WOO N.C., 1994 – Pb on groundwater particles, Door County, Wi- sconsin. Environ. Geol., 24: 150–156.

ZUKIN J.G., HAMMOND D.E., EDERS W.A., 1987 – Ura- nium-thorium series radionuclides in brines and reservoir rocks from two deep geothermal boreholes in the Salton Sea geother- mal field, southeastern California. Geochim. Cosmochim. Acta, 51: 2719–2731.

SUMMARY

Water samples collected from 31 springs and boreholes situated in the Polish Carpathians were analysed for the²¹⁰Pb content. Three groups of waters were selected for investiga- tions. The first group (23 samples) was represented by CO2-rich water used both by bottling plants and in balneotherapy as bathing water. The second group (3 sam- ples) represented sulphide water used mainly in bathing.

Five water samples covering a wide range of chloride waters were included in the third group. The ²¹⁰Pb content, after chemical pre-treatment of water samples, was measured us- ing liquid scintillation technique. Based on the obtained re- sults, the effective annual doses resulting from ingestion of this isotope with drinking water were calculated. In general, the effective annual doses for adults are far below the maxi- mum permissible level of 0.1 mSv/year. In four water

springs (Kinga 1 – G³êbokie, £omniczanka – £omnica, Klaudia – Rymanów, Magdalena – Szczawnica), the calcu- lated annual effective doses of ²¹⁰Pb exceed the recom- mended value of 0.1 mSv/year for babies below one year old. In this age category, ²¹⁰Pb contributes significantly to the total annual dose in the following waters: Hanna – Wierchomla, Stanis³aw – £omnica, R-6 – Rymanów and Szczawa I – Szczawa. Only the last two samples were taken from boreholes that are not directly available for local popu- lation and visitors. However, probability of consumption of these waters by babies below one year old is very small. Al- though the presence of²¹⁰Pb in these waters is generally not a radiological hazard, it should be taken into consideration in estimation of the annual effective doses.