dr Andrzej Kansy
Szkoła Wyższa im. Pawła Włodkowica w Płocku Towarzystwo Naukowe Płockie
TOWARZYSTWO NAUKOWE PŁOCKIE I FILIA POLITECHNIKI WARSZAWSKIEJ W PŁOCKU – 45 LAT WSPÓŁPRACY
„Polska Ludowa realizuje jedno po drugim marzenia dawnego i nowego po- kolenia Płocczan i mieszkańców Mazowsza” – tymi słowami powitano powstanie Filii Politechniki Warszawskiej w Płocku w tekście wstępnym kwartalnika To- warzystwa Naukowego Płockiego (TNP) „Notatki Płockie”. Podkreślono wkład władz miejskich i wojewódzkich, życzliwość władz państwowych oraz rektora Politechniki Warszawskiej Dionizego Smoleńskiego. W tekście możemy przeczy- tać, że 19 IV 1967 r. w Sali Prezydium Warszawskiej Wojewódzkiej Rady Naro- dowej odczytano zarządzenie Ministra Oświaty i Szkolnictwa Wyższego z dnia 18 IV 1967 r. w sprawie powołania Filii. W uroczystości brał udział Tadeusz Gie- rzyński jako prezes Towarzystwa Naukowego Płockiego. Dowiadujemy się także, że pełnomocnikiem rektora do spraw Filii w Płocku został Edward Kowalczyk oraz że tymczasowo Politechnika będzie się mieścić w gmachu Technikum Elek- trycznego. Pisano ponadto, że na potrzeby kadry naukowej miasto przeznaczy 20 mieszkań1.
W późniejszym okresie na łamach czasopisma TNP zamieszczone zostały naj- ważniejsze teksty o Politechnice. Bez odwołania się do artykułów zamieszczonych w „Notatkach Płockich” nie jest możliwe napisanie monografi i Filii. W 1968 r.
w kwartalniku opublikowano treść najważniejszych dokumentów założycielskich, a także przebieg otwarcia Filii 15 IX 1967 r. z udziałem wiceministrów oświa- ty i szkolnictwa wyższego, budownictwa i materiałów budowlanych, przemysłu
1Na powitanie Politechniki w Płocku, „Notatki Płockie” 1967, nr 2, s. 1.
chemicznego oraz rektora Politechniki Warszawskiej Dionizego Smoleńskiego2. Zamieszczono też biogramy pracowników naukowych Filii oraz nazwiska wszyst- kich studentów, którzy podjęli wówczas naukę3. Od roku 1968 z dużą regular- nością zamieszczano w „Notatkach Płockich” przemówienia inauguracyjne, wy- głaszane podczas kolejnych uroczystości rozpoczęcia roku akademickiego w Fi- lii4. Z okazji 10-lecia uczelni Towarzystwo wydało specjalny numer kwartalnika.
Znalazły się tu wypowiedzi dokumentujące powstanie i etapy rozwoju Filii. Adolf Panek w swoim artykule przypomniał, że inicjatywa utworzenia placówki wyszła od działaczy TNP: T. Gierzyńskiego, Jakuba Chojnackiego, Franciszka Dorobka i Jana Przyszlaka5. Uzasadniając potrzebę powołania uczelni technicznej w Płocku, Autor odwołał się do tradycji płockiego szkolnictwa, m.in. do działalności Liceum Ogólnokształcącego im. St. Małachowskiego. Wskazał także, że potrzeba ta wpi- sywała się w proces dynamicznego rozwoju przemysłu chemicznego, maszynowe- go i stoczniowego oraz budownictwa w Płocku. A. Panek, dokumentując pierwsze lata działalności Filii, przypomniał m.in. rozpoczęcie pracy w 1967 r. Oddziału Inżynierii Budowlanej oraz jego pierwszych pracowników: Pawła Pawłowskiego, Mieczysława Jeżewskiego, Henryka Adasiewicza, Andrzeja Pawłowskiego, Ro- mana Gołębiowskiego, Jerzego Liwskiego, Czesława Duchnowskiego, Stanisława Walczaka, Krzysztofa Bogusławskiego, Andrzeja Trybulca i Jerzego Moludziń- skiego6. Dalej Autor omówił kształtowanie się struktury organizacyjnej uczelni w kolejnych latach7. W podsumowaniu zauważył, że pomimo wielu trudności na- tury organizacyjnej potwierdziła się słuszność powołania w Płocku Filii Politech-
2Zarządzenie Ministra Oświaty i Szkolnictwa wyższego z dnia 18 kwietnia 1967 r. w sprawie utwo- rzenia w Płocku Filii Politechniki Warszawskiej; Porozumienie wstępne między Rektorem Politech- niki Warszawskiej – z jednej strony – a Kuratorem Okręgu Szkolnego Warszawskiego i Przewod- niczącym prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Płocku – z drugiej – w sprawie uruchomienia i działalności Filii Politechniki Warszawskiej w Płocku na okres od 1 V 1967 r. do 31 XII 1968 r.;
Uroczystość otwarcia Filii Politechniki Warszawskiej w Płocku w dniu 15 września 1967 r., „Notat- ki Płockie” 1968, nr 3, s. 6–8, 12–17.
3Tamże, s. 25–27.
4 Na przykład: K. Rokoszewski, O zaangażowaną postawę młodzieży, „Notatki Płockie” 1968, nr 5, s. 2–7; Przemówienie J.M. Rektora Politechniki Warszawskiej prof. dr. hab. Marka Dietricha na uroczystości inauguracji roku akademickiego 1994/95 w Ośrodku Naukowo-Dydaktycznym Poli- techniki Warszawskiej w Płocku w dniu 4 października 1994 r., „Notatki Płockie” 1994, nr 4, s. 68–
69; Przemówienie Prorektora Politechniki Warszawskiej ds. Ośrodka Naukowo – Dydaktycznego w Płocku prof. dr. hab. Janusza Zielińskiego podczas inauguracji roku akademickiego 2001/2002,
„Notatki Płockie” 2001, nr 4, s. 34–36.
5A. Panek, Historyczny zarys rozwoju Filii politechniki Warszawskiej w latach 1967–1977, „Notat- ki Płockie” 1977, nr 5, s. 4.
6Tamże, s. 5.
7Tamże, s. 6–10.
niki Warszawskiej8. Szczegóły na temat kształtowania jednostek organizacyjnych Filii przedstawił Jerzy Kosmaczewski. Dokładnie omówił nie tylko rozwój Od- działów: Inżynierii Lądowej, Mechanicznego i Chemicznego, ale także Zespołów Międzywydziałowych: Fizyki, Matematyki, Nauk Ekonomiczno-Społecznych, Dydaktycznego Języków Obcych oraz Wychowania Fizycznego i Sportu, a po- nadto Studium Wojskowego oraz Ośrodka Telewizji Dydaktycznej9. Tadeusz Żuk w swoim tekście zaprezentował dorobek Filii w zakresie badań naukowych oraz współpracy z przemysłem. Z zamieszczonych danych wynika, że w pierwszym dziesięcioleciu zrealizowano ponad 540 tematów naukowo-badawczych i nauko- wo-usługowych o wartości ponad 62 mln zł10.
W Kronice numeru odnotowano przebieg uroczystości jubileuszowych, które odbyły się w Teatrze Płockim 27 IV 1977 r. Po części ofi cjalnej, na którą złożyły się wystąpienia i wręczenie odznaczeń, odbyły się występy harcerskiego zespo- łu „Dzieci Płocka” oraz Zespołu Tanecznego Filii PW11. W okolicznościowym numerze „Notatek Płockich” zamieszczono ponadto przemówienie Andrzeja Bu- kowskiego Prorektora Politechniki Warszawskiej do spraw Filii w Płocku wy- głoszone podczas uroczystego posiedzenia Senatu PW 27 IV 1977 r. W wystą- pieniu zwrócił Autor uwagę na dynamiczny rozwój Filii, która zaczynała z 14 pracownikami kształcenie 63 studentów, a dziesięć lat później zatrudniała prawie 500 osób i kształciła blisko 1500 studentów12. Należy zauważyć, że na łamach
„Notatek Płockich” zamieszczane były inne artykuły dokumentujące badania oraz dydaktyczną działalność płockiej Filii Politechniki. Przykładem mogą być teksty A. Bukowskiego13, Danieli Żuk14, Mariusza Portalskiego15, czy Anny Ostrow-
8Tamże, s. 10.
9J. Kosmaczewski, Rozwój i działalność jednostek organizacyjnych Filii Politechniki Warszawskiej w latach 1967–1977, „Notatki Płockie” 1977, nr 5, s. 11–22.
10T. Żuk, Badania naukowe i współpraca z przemysłem, „Notatki Płockie” 1977, nr 5, s. 23.
11J. Gawroński, Obchody 10-lecia Filii Politechniki Warszawskiej, „Notatki Płockie” 1977, nr 5, s. 32.
12 A. Bukowski, Problemy rozwoju Filii Politechniki Warszawskiej w Płocku, „Notatki Płockie”
1977, nr 5, s. 35.
13Na przykład: A. Bukowski, Problemy ochrony środowiska w badaniach Zakładu Tworzyw Sztucz- nych Instytutu Chemii Politechniki Warszawskiej w Płocku, „Notatki Płockie” 1997, nr 4, s. 32–33;
A. Bukowski, Badania nad wpływem motoryzacji na stan środowiska w mieście, „Notatki Płockie”
1999, nr 1, s. 36–41.
14 Na przykład: D. Żuk, II Krajowe Sympozjum nt.: problemy budowy oraz eksploatacji maszyn i urządzeń rolniczych, „Notatki Płockie” 1982, nr 4, s. 59–60; D. Żuk, 40 lat Instytutu Inżynierii Me- chanicznej Politechniki Warszawskiej w Płocku, „Notatki Płockie” 2008, nr 2, s. 45–54.
15Na przykład: M. Portalski, Kształcenie ekonomistów w Ośrodku Naukowo-Dydaktycznym Politech- niki Warszawskiej w Płocku w latach 1995–2000, „Notatki Płockie” 2000, nr 4, s. 33–37; M. Portalski, Edukacja wobec wyzwań cywilizacji informacyjnej, „Notatki Płockie” 2004, nr 1, s. 45–49.
skiej16. Do publikowania na łamach kwartalnika zachęcał przedstawicieli środo- wiska Politechniki podczas walnych zgromadzeń Towarzystwa Wiesław Koński, redaktor naczelny pisma17. Z redakcją „Notatek Płockich” związani są obecni lub byli pracownicy naukowo-dydaktyczni Politechniki: Zbigniew Kruszewski (prze- wodniczący Rady Naukowej), Janusz Zieliński, Daniela Żuk, (członkowie Rady Naukowej), Andrzej Papierowski, Renata Walczak, (członkowie kolegium redak- cyjnego).
Fot. 1. Okładka kwartalnika „Notatki Płockie” wydanego z okazji X-lecia Filii Politechniki War- szawskiej w Płocku
Tematyka Politechniki Warszawskiej pojawiała się także na kartach publikacji zwartych wydawanych przez TNP. W 2006 r. ukazała się książka pt. Szkolnictwo wyższe w Płocku na tle tendencji rozwojowych współczesnej edukacji akademickiej18. Znalazły się w niej dwa artykuły autorstwa M. Portalskiego Proces kształtowania się ośrodka szkolnictwa wyższego w Płocku i Politechnika Warszawska – Szkoła
16 Na przykład: A. Ostrowska, 25 lat działalności Instytutu Chemii Politechniki Warszawskiej w Płocku, „Notatki Płockie” 1995, nr 3, s. 42–44; A. Ostrowska, Filia Biblioteki Głównej Politech- niki Warszawskiej w Płocku, „Notatki Płockie” 2001, nr 2, s. 32–33.
17„Sprawozdanie z działalności Towarzystwa Naukowego Płockiego w roku 1982” 1983, s. 38.
18 Szkolnictwo wyższe w Pocku na tle tendencji rozwojowych współczesnej edukacji akademickiej, pod red. Z. Kruszewskiego i J. Półturzyckiego, Płock 2006, ss. 280.
Nauk Technicznych i Społecznych. Należy też dodać, że w publikacji znalazł się tekst Dobre kształcenie studentów i rozwój kadry naukowej drogą do nowoczesno- ści i atrakcyjności miasta Płocka Z. Kruszewskiego, prezesa TNP, ale i pracowni- ka Politechniki. Także i inna książka pod jego redakcją Możliwości i ograniczenia kształcenia ustawicznego, wydana przez TNP w 2008 r., zawierała artykuły osób związanych z Politechniką Warszawską: Z. Kruszewski Rola towarzystw nauko- wych w edukacji ustawicznej, D. Żuk Ewolucja systemu i form pracy dyrektywą dla edukacji, Marek Jakubiak Kształcenie ustawiczne na przykładzie Uniwersy- tetu trzeciego Wieku Politechniki Warszawskiej, M. Portalski (współautor), Kom- petencje zawodowe jako efekt kształcenia ustawicznego a bezrobocie w Płocku i powiecie płockim19.
Nie można powiedzieć, że w początkowym okresie działania Filii jej pracownicy zaangażowani byli w działalność społeczną w TNP. Zwrócono na to nawet uwagę w protokole jednej z kontroli działalność organizacji przez lokalny aparat partyjny:
„Towarzystwo Naukowe Płockie zyskało pozytywną ocenę w sprawozdaniu Komitetu Miasta i Powiatu PZPR na konferencję sprawozdawczą w dniu 1 marca 1969 r., gdzie napisano: […] Niedomaganiem Towarzystwa jest w dalszym ciągu niedostateczna działalność naukowa i nikła rola integracyjna, jeśli chodzi o przy- ciąganie do pracy pracowników naukowych Filii Politechniki Warszawskiej, eko- nomistów, inżynierów i nauczycieli”20.
W późniejszym okresie udało się jednak pozyskać do społecznej pracy na rzecz upowszechniania nauki liczną grupę pracowników naukowo-dydaktycz- nych Filii. W ramach TNP od 1980 r. działa sekcja inżynierii lądowej, kierowana kolejno przez Władysława Kuczyńskiego, Wojciecha Włodarczyka i Jacka Ku- bissę. Sekcja związana jest z Wydziałem Budownictwa Filii Politechniki War- szawskiej w Płocku. Jej aktywność skoncentrowana została na specjalistycznych zagadnieniach budownictwa21. Od 1981 r. istnieje sekcja techniczna, wcześniej sekcja maszyn rolniczych i aparatury procesowej. Kolejno kierowali nią Jerzy Malczewski, Daniela Żuk oraz Henryk Rode, związani z Filią Politechniki War- szawskiej w Płocku. Do osiągnięć sekcji zaliczyć należy prace badawcze wyko- nywane na zlecenie PAN oraz zakładów przemysłowych, a także organizowanie sesji i odczytów przeznaczonych dla szerokiego grona odbiorców, mających na
19Możliwości i ograniczenia kształcenia ustawicznego, pod red. Z. Kruszewskiego, Płock 2008, ss. 526.
20TNP, Akta TNP, sygn. 8, Księga protokołów zebrań zarządu TNP 1966–1969, Protokół posiedze- nia zarządu TNP w dniu 28 II 1969 r., ss. 140.
21Na przykład: „Sprawozdanie z działalności Towarzystwa Naukowego Płockiego w roku 1980” 1981, s. 45; „Sprawozdanie z działalności Towarzystwa Naukowego Płockiego za rok 1998” 1999, s. 50–51.
celu popularyzowanie nauk technicznych, zwłaszcza wśród młodzieży22. Przykła- dem mogą być odczyty H. Rode na temat pojazdów mechanicznych, które cieszy- ły się dużym zainteresowaniem odbiorców. W latach 1968–1986 działała sekcja zastosowań matematyki, kierowana przez Andrzeja Trybulca. Największym jej osiągnięciem było opracowanie systemu sprawdzania poprawności dowodów matematycznych MIZAR. Do sekcji należeli obok A. Trybulca także Piotr Rud- nicki, Andrzej Jankowski i Roman Matuszewski. Współpracowali oni z kołem naukowym Politechniki Warszawskiej w Płocku. Członkowie sekcji organizowali cykliczne sesje pt. Technologia nauki z udziałem zagranicznych naukowców23. Warto dodać, że opracowania naukowo-badawcze i badawczo-wdrożeniowe z za- kresu informatyki przygotowywane przez sekcję stały się źródłem przychodów nie tylko dla samych badaczy, ale także dla Towarzystwa, które pobierało 30%
wypracowanej kwoty na działalność statutową24. Przedstawiciele Filii Politech- niki zaznaczyli się też trwale w pracach zarządu i sekcji TNP, m.in. Edward Ko- walczyk, Tadeusz Żuk, Daniela Żuk, Janusz Pysiak, Barbara Pacewska, Henryk Rode25. Jednym z najbardziej aktywnych członków TNP jest Mariusz Portalski.
W działalność Towarzystwa zaangażował się w 1975 r., a jego aktywność zwią- zana jest przede wszystkim z seminarium doktoranckim, w którym pełni funk- cję sekretarza. Swoje zainteresowania realizuje w sekcji pedagogicznej, jest jej wiceprzewodniczącym. M. Portalski dał się poznać jako organizator licznych konferencji i sesji naukowych, przez co przyczynił się do integracji środowisk naukowych Płocka i regionu. Wygłosił w siedzibie TNP wiele odczytów związa- nych z problematyką edukacji26. Od 1981 r. do Towarzystwa należy Daniela Żuk, wieloletnia przewodnicząca sekcji maszyn rolniczych i aparatury procesowej, a następnie technicznej, członek zarządu TNP oraz współprowadząca seminarium doktoranckie, które może poszczycić się tym, że 31 jego uczestników uzyskało stopień doktora27.
22 „Sprawozdanie z działalności Towarzystwa Naukowego Płockiego w roku 1981” 1982, s. 62;
„Sprawozdanie z działalności Towarzystwa Naukowego Płockiego za rok 1989” 1990, s. 57; „Spra- wozdanie z działalności Towarzystwa Naukowego Płockiego za rok 2004” 2005, s. 97–99.
23„Sprawozdanie z działalności Towarzystwa Naukowego Płockiego w roku 1968” 1969, s. 13, 16;
P. Rudnicki, MIZAR, „Notatki Płockie” 2000, nr 1 (182), s. 56–57.
24APP, zespół Komitet Wojewódzki Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Płocku, sygn. 915, Informacje dotyczące rozwoju kultury i pracy stowarzyszeń twórczych rok 1976, Informacja o wy- nikach kontroli działalności Towarzystwa Naukowego Płockiego przez Najwyższą Izbę Kontroli w 1976 r., s. 3–4.
25Z. Kruszewski, Towarzystwo Naukowe Płockie – podmiot życia publicznego, Warszawa 2011, s. 225.
26 Na przykład: Edukacja wobec wyzwań cywilizacji informacyjnej, „Sprawozdanie z działalności Towarzystwa Naukowego Płockiego za rok 2004” 2005, s. 60.
27„Sprawozdanie z działalności Towarzystwa Naukowego Płockiego za rok 2012” 2013, s. 115.
Fot. 2. Prof. dr hab. inż. Daniela Żuk
Przedstawiciele Filii Politechniki Warszawskiej jako członkowie uczestniczyli w Walnych Zgromadzeniach TNP i wyrażali swoje opinie na temat działalności sta- tutowej organizacji. Podczas dorocznych spotkań zawsze obecni byli kierownicy i prorektorzy do spraw Filii w Płocku należący do TNP, m.in. Edward Kowalczyk, Władysław Lenkiewicz, Andrzej Bukowski, Józef Kwiatkowski, Wojciech Wło- darczyk, Jacek Kubissa, Roman Marcinkowski i Janusz Zieliński. Uczestniczyli oni aktywnie w życiu stowarzyszenia. Ważnym czynnikiem integracji obu środo- wisk było przyznanie przez Walne Zgromadzenie członkostwa honorowego wybit- nym rektorom Politechniki Warszawskiej, Dionizemu Smoleńskiemu (w 1975 r.) i Markowi Dietrichowi (w 1995 r.).
Współpraca TNP i Filii Politechniki odbywała się też na płaszczyźnie bazy naukowej. Prowadzona przez TNP Biblioteka im. Zielińskich udostępniała swój księgozbiór studentom i pracownikom Filii28. Biblioteka służy przede wszystkim studentom Kolegiom Nauk Ekonomicznych i Społecznych, którzy mają możli- wość przeczytania na miejscu lub wypożyczenia do domu książek z zakresu eko- nomii, marketingu, zarządzania, polityki społecznej, historii gospodarczej i in- nych. Księgozbiór zawiera też podstawowe podręczniki dla studentów kierunków technicznych.
28 Akta TNP, Dokumenty bieżące, Porozumienie o współdziałaniu z dnia 4 lipca 2011 r. pomiędzy TNP a Politechniką Warszawską Szkołą Nauk Technicznych i Społecznych w Płocku.
Pracownicy i studenci Politechniki uczestniczą w konferencjach, sesjach na- ukowych, odczytach i wystawach organizowanych przez TNP. Także członkowie TNP biorą udział w wybranych przedsięwzięciach Politechniki. Dużą popularno- ścią wśród odbiorców cieszyły się Wykłady im. Profesora Jerzego Pniewskiego, których organizatorem było Koło Naukowe Fizyki i Astrofi zyki przy udziale TNP.
Przy okazji wykładów wybitni profesorowie Sir Arnold Wolfendale oraz Alek- sander Wolszczan odwiedzili siedzibę Towarzystwa, gdzie podziwiali zbiór dzieł astronomicznych, m.in. pierwsze wydanie De revolutionibus orbium coelestium Mikołaja Kopernika i atlasy nieba Jana Heweliusza. Uczestnicy konferencji orga- nizowanych przez Politechnikę również odwiedzali siedzibę TNP i zapoznawa- li się z jego dziejami. Przykładem współpracy obu instytucji może być ponadto wspólne zorganizowanie w 2003 r. sesji naukowej pt. Estetyczna i ekologiczna wieś mazowiecka, która znalazła się w programie IX Sympozjum im. prof. Cze- sława Kanafojskiego organizowanego przez Instytut Inżynierii Mechanicznej.
Sesji towarzyszyła wystawa książek ze zbiorów Biblioteki im. Zielińskich TNP29. Odczyty w TNP wygłaszali pracownicy Politechniki, m.in.: A. Trybulec, Janusz Kempa, Henryk Rode, Daniela Żuk.
Towarzystwo Naukowe Płockie jest jednym z najstarszych towarzystw nauko- wych w Polsce. Od 1820 r. zajmuje się prowadzeniem badań regionalnych oraz upowszechnianiem nauki30. We wszystkich okresach swojego istnienia stowarzy- szenie integrowało elitę intelektualną Płocka. Od momentu powstania Filii Poli- techniki Warszawskiej w Płocku ważną jej część stanowili związani z nią ludzie.
Wielu z nich włączyło się w działania Towarzystwa, pomnażając jego dorobek oraz przyczyniając się do jego rozwoju.
29„Sprawozdanie z działalności Towarzystwa Naukowego Płockiego za rok 2003” 2004, s. 93.
30Szerzej: Z.P. Kruszewski, Towarzystwo Naukowe Płockie …, dz. cyt.
