Obciążenie psychiczne
Obciążenie
z
Wpływ każdego czynnika, który działa na organizm zmieniając jego parametry fizjologiczne
z
Wywołane przez wysiłek
z
Powoduje:
z
zwiększony wysiłek metaboliczny
z
Zmęczenie, spadek wydajności pracy
z
Dolegliwości,
z
Urazy, choroby i wypadki
Obciążenie
z
Biomechaniczne
z
Dynamiczne
z
Statyczne P hi
z
Psychiczne
Przyczyny wzrostu obciążenia psychicznego
z
postęp techniczny w zakresie środków wytwarzania transportu i łączności
z prace ciężkie i uciążliwe przejmowane przez mechanizmy
z nasycenie treścią intelektualną pracy robotników z
wzrost zatrudnienia w sektorze usług z głównym
typem pracownika umysłowego
z
wzrost znaczenia tzw. zaplecza technicznego i służb społeczno-ekonomicznych (działy planowania biura konstrukcyjne itp.)
Objawy zmęczenia psychicznego
z zmniejszenie stopnia koncentracji z utrudnione myślenie
z spowolnienie i osłabienie postrzegania z spadek motywacji
z zaburzenia emocjonalne (apatia lub rozdrażnienie) z zaburzenia emocjonalne (apatia lub rozdrażnienie)
z nastawienie systemu nerwowego na odpoczynek (ziewanie, senność)
z Wzrost czasu reakcji, liczby błędów z spadek formy fizycznej, energii organizacyjnej z wzrost zachorowań, urazów i wypadków
Wpływ zmęczenia na wykonywaną pracę
z
zwiększenie ilości błędów i braków
z
zmniejszenie wydajności (czasy
z
zmniejszenie wydajności (czasy reakcji)
z
zwiększona absencja
z
może prowadzić do wypadków
Istota pracy umysłowej
z
Podejmowanie decyzji na podstawie informacji
z zewnętrznych (eksteroceptywnych)
z wewnętrznych (prioceptywnych)
z
Etapy procesu pracy umysłowej
1. odbiór informacji
2. przetwarzanie informacji
3. podjęcie decyzji .
4. Wykonanie decyzji Æ obciążenie fizyczne
Proces pracy umysłowej
1. odbiór informacji
2. przetwarzanie informacji
1.
dostrzeżenie sygnału, wyróżnienie z tła
2.
odkodowanie znaczenia sygnału
3. podjęcie decyzji
4. Wykonanie decyzji
yg
3.
hierarchizowanie informacji
4.
podejmowanie decyzji
5.
sterowanie efektorami
Czynniki wpływające na zmęczenie psychiczne
z Percepcja informacji:
z ilość
z złożoność
z zmienność
z jednoznaczność
z gdy brak jednoznacznego przyporządkowania między sygnałem a reakcją
z Waga
z Rodzaj decyzji z w procesach wykonawczych
z złożoność czynności
z stopień identyfikacji czynności
Czynniki zwiększające zmęczenie psychiczne
z
monotypowość (powtarzające się czynności)
z
monotonia (napływ tych samych informacji)
z
Czuwanie
z
konieczność podejmowania częstych i trudnych decyzji
z
precyzyjne czynności motoryczne
Metody badania
z Obiektywne:
z Listy kontrolne
z liczba wysyłanych informacji w jednostce czasu - analiza ilościowa,
z liczba błędów - analiza jakościowa pracy,
z czas reakcji
z tzw. zadanie dodatkowe - miara rezerwowej zdolności do pracy
z wyznaczanie czasu przerw w pracy
z wyznaczanie niezawodności człowieka podczas pracy z Subiektywne
z kwestionariusz japoński
z SOWA
Aparaty pomiarowe
z Aparat Piórkowskiego - czas reakcji na prosty bodziec, ocena koncentracji spostrzegawczości oraz koordynacji wzrokowo- ruchowej
z Aparat krzyżowy - ocenap y y koordynacji wzrokowo-
ruchowej oraz
spostrzegawczości, koncentracji uwagi, przerzutności uwagi , ogólnej sprawności
psychomotorycznej
Monotypowość
z Powtarzalność ruchów roboczych
z ciągłe napięcie tych samych mięśni
z szybsze zmęczenie
z monotonia
z czynności, w których ponad połowę zmiany roboczej wykorzystywane są te same mięśnie z częstością min. 2 razy / min
Liczba powtórzeń stereotypowych ruchów na
zmianę roboczą
Stopień uciążliwości
Siła >10 kg Siła < 10 kg Słownie
<300 301 –800 801 – 1600
>1600
<800 801-1600 1601-3200
>3200
Mały Średni
Duży Bardzo duży
Monotonia
z
Czynniki
z niezmienność (jednostajność) procesu pracy
z niezmienność warunków pracy - środowiska
z konieczność zachowania stałego napięcia uwagi
z stopień skomplikowania wykonywanych operacji
Ocena obciążenia informacją
z
Oceniane cechy
z ważność
z dokładność
z szybkość
z zmienność
z Złożoność
Całkowite obciążenie psychiczne = obciążenie informacją + monotonia
Wyznaczanie czasu przerw w pracy (L.Pago)
SUMA – minimalny czas przerw w % czasu pracy
z
Typ czynności
z
Stres czasowy
z
Operator
Metoda TESEO - wyznaczanie niezawodności człowieka podczas pracy
z
Stres zagrożenia
z
Czynniki środowiskowe
Metoda TESEO
Kwestionariusz japoński
ocena zmęczenia na podstawie ocena zmęczenia na podstawie subiektywnego odczucia
Kwestionariusz japoński -
subiektywne odczucie zmęczenia
z
30 symptomów dolegliwości w trzech grupach,
z
Samodzielna ocena stanu poprzez udzielanie odpowiedzi na pytania udzielanie odpowiedzi na pytania kwestionariusza
z
Przed i po pracy
z
Postęp objawów zmęczenia
z
regeneracja
Kwestionariusz japoński - części
z
część A – dotyczy spadku aktywności
z
część B – dotyczy objawów osłabionej motywacji y j
z
część C – dotyczy objawów zmęczenia
Spadek aktywności
1. Chciałbym się położyć 2. Czuję się senny 3. Mam zamęt w głowie 4. Mam zmęczone oczy 5. Czuję się ociężały ję ę ę y 6.Czuję zmęczenie w nogach 7. Jestem niezręczny w ruchach 8. Stojąc czuję się niepewnie 9. Mam ciężką głowę
10. Ziewam
Osłabiona motywacja
1. Jestem zniecierpliwiony 2.Jestem niezdecydowany 3. Nie mogę skupić uwagi 4. Jestem zobojętniały
5. Odczuwam powolność myślenia p y 6. Czuję się roztargniony 7. Moja uwaga jest rozproszona 8. Odczuwam niepokój 9. Męczy mnie mówienie 10. Jestem podenerwowany
Objawy zmęczenia
1. Mam zesztywniałe barki 2. Drżą mi powieki
3. Odczuwam drżenie kończyn 4. Mam „krotki oddech”
5 Odczuwam zawroty głowy 5.Odczuwam zawroty głowy 6. Boli mnie głowa
7. Mój głos staje się ochrypły 8. Odczuwam pragnienie 9. Odczuwam ból plecach 10. Czuję usztywnioną szyję
Kwestionariusz japoński - wyniki
z
Zbiorczy wskaźnik zmęczenia ABC
z
Określenie typu zmęczenia x>y>z Metoda SOWA
Subjective Overall Workload Subjective Overall Workload Assesment
2. Metoda SOWA (1 z 6) Oceniane wymiary
(1) Przenoszenie przedmiotów (manualne czynności transportowe) (2) Materialne środowisko pracy (3) Postawa i ruch ciała
(4) Wymagania umysłowe
3. Oprogramowanie
Wyniki 4. Zalety SOWA
z
Mało czasochłonna
z
Możliwość szczegółowej analizy
z
Można ocenić jakość odpowiedzi
z
Dane z rożnych badań w jednym miejscu
z
Pozwala uniknąć żmudnych obliczeń
z
Proste oprogramowanie
z
Losowa kolejność wypełniania składników kwestionariusza
4. Podsumowanie
Wady i ograniczenia SOWA
z
Brak możliwości odniesienia uzyskanych wartości subiektywnych ocen do np. badanej branży przemysłu
Ni b i ń t k i d
z
Niebezpieczeństwo uzyskania od ankietowanych nieprawdziwych danych
z
Niezbędna podstawowa znajomość metody AHP
Środki zmniejszające monotonię
z wprowadzenie rotacji na stanowiskach pracy
z urozmaicenie treści pracy (np. przez wprowadzenie zdań naprzemiennych)
z ograniczenie liczby powtórzeń czynności, częstotliwości oraz czasu ich trwania
k l ń d t bó d i bi t i
z szkoleń dotyczące sposobów radzenia sobie z monotonią z wprowadzenie przerw w pracy
z zaplanowanie w czasie przerw czynności wymagających od pracownika odmiennej aktywności
z wprowadzenie, w uzgodnieniu z pracownikami, urozmaicenia środowiska pracy możliwego na danym stanowisku, np.
nadawanie cichej muzyki.
Środki zapobiegające stresowi Lista dortmundzka: fragment dot.
Obciążenia psychicznego
1.
Narząd wzroku
2.
Narząd słuchu
3.
Pozostałe zmysły
4.
Wskaźniki i urządzenia sterujące
a. Czytelność
b. Grupowanie
c. Umiejscowienie
d. Dokładność i tempo
e. Zgodność
f. Urządzenia sterujące
1. NARZĄD WZROKU (1/3)
A25. Czy praca wymaga intensywnego zaangażowania narządu wzroku?
A26. Czy praca wymaga dużego natężenia oświetlenia?
A27. Czy konieczne jest sztuczne oświetlenie ogólne?
A28. Czy konieczne jest sztuczne oświetlenie miejscowe?
A29. Czy tok pracy wymaga przebywania w różnorodnym oświetleniu?
A30. Czy dane wzrokowe są łatwe do odróżnienia, biorąc pod uwagę rozmaite jasności światła dziennego, odblask itp.?
B50. Czy poziom oświetlenia jest:
przy świetle dziennym: dobry dostateczny niedostateczny -przy świetle dziennym: dobry, dostateczny, niedostateczny, -przy świetle sztucznym: dobry, dostateczny, niedostateczny?
B51. Czy sztuczne oświetlenie nie powoduje niepożądanych efektów migotania lub stroboskopowych?
A31. Czy jest :duża, średnia, pozbawiona znaczenia różnica jasności (kontrastowość) miedzy obiektami a tłem (otoczeniem)?
B52. Czy kolor, powierzchnia, lokalizacja przyrządów, maszyn i detali zapewniają odpowiedni kontrast?
B53. Czy różnice jasności sa: małe, średnie, duże w świetle dziennym oraz w sztucznym oświetleniu?
1. NARZĄD WZROKU (2/3)
A32. Czy istnieje możliwość olśnienia na stanowisku roboczym lub w jego otoczeniu?
B54. Czy olśnienie może być spowodowane przez: nieosłonięte źródło światła, odbijające światło płaszczyzny lub części maszyn, okna, inne przyczyny?
A33. Czy istnieją specjalne wymagania pod względem spostrzegania ó
kolorów?
B55. Czy barwy w świetle dziennym i sztucznym są właściwe również pod względem: rodzaju pracy, pożądanego kontrastu, sygnalizacji niebezpieczeństwa, koloru źródła światła?
A34. Czy obiekty, które mają być rozróżniane, są: bardzo małe, małe, duże?
A35. Czy obiekty, które mają być rozróżniane, poruszają się, a jeśli tak, to powoli czy szybko?
1. NARZĄD WZROKU (3/3)
A36. Czy rozmieszczenie przyrządów, przedmiotów pracy, urządzeń sterujących itp. sprzyja dobremu widzeniu?
A37. Czy rozmieszczenie to powoduje konieczność akomodacji?
A38. Czy urządzenia sterujące są umieszczone w optymalnym zasięgu i polu widzenia?
A39. Czy światła ostrzegawcze zwracają na siebie uwagę i czy sąy g ją gę y ą umieszczone w środku pola widzenia?
A40. Czy pracownik może widzieć również otoczenie obrabianego detalu?
A41. Czy odległość od oczu jest odpowiednia?
A42. Czy niezbędne jest widzenie obuoczne?
A43. Czy pożądane jest używanie pomocy optycznych?
B56. Czy pomoce optyczne są odpowiednie pod względem: pola widzenia, rozmiaru, ogniskowej, powiększenia?
2. NARZĄD SŁUCHU
A44. Czy praca wymaga intensywnego zaangażowania narządu słuchu?
B57. Jaki jest typ (rodzaj) sygnałów dźwiękowych?
A45. Czy zadanie wymaga porozumienia się za pomocą mowy?
A46. Czy normalne porozumiewanie się jest utrudnione poziomem hałasu w pomieszczeniu roboczym?
w pomieszczeniu roboczym?
A47. Czy sygnały dźwiękowe mogą być łatwo wyodrębnione z normalnego hałasu pomieszczenia?
A48. Czy praca wymaga zmniejszonego poziomu hałasu?
A49. Czy sygnały dźwiękowe o rożnym znaczeniu mogą być łatwo odróżniane jeden od drugiego?
A5O. Czy można odróżnić sygnały dźwiękowe (jeden od drugiego) ze względu na: czas trwania, częstotliwość, poziom głośności, układ dźwięków?
3. POZOSTAŁE ZMYSŁY
A5l. Czy praca wymaga intensywnego zaangażowania zmysłu dotyku?
A52. Czy różne części, gałki i narzędzia mogą być łatwo odróżniane dotykiem?
A53. Czy różne części, gałki i narzędzia mogą być rozpoznane po ich pozycji?
A54. Czy praca wymaga rozwiniętego zmysłu równowagi?
A55. Czy praca wymaga rozwiniętego zmysłu czucia głębokiego?
AS6. Czy praca wymaga rozwiniętego zmysłu węchu?
4. WSKAŹNIKl, URZĄDZENlA SYGNALIZACYJNE
A57. Czy są używane zegary (tablice wskaźnikowe, urządzenia sygnalizacyjne)?
A58. Czy przyrządy pomiarowe są czytelne?
A59. Czy można łatwo zlokalizować każdy przyrząd pomiarowy?
A60. Czy każdy przyrząd pomiarowy można
łatwo odróżnić jeden od drugiego?
4 a.CZYTELNOSC
B59. Czy konieczne dane mogą być szybko odczytane ze wskaźników z zadaną dokładnością?
B60. Czy skale mają prawidłową, łatwą w odczycie podziałkę?
B61. Czy litery, cyfry i kreski podziałkowe odpowiadają standardom pod względem odległości, z której następuje odczyt?
B62. Czy wskazówka jest prosta i pozwala na łatwe odczytywanie liczb?
B63. Czy wskazówka jest zmontowana tak, aby paralaksa była jak najmniejsza?
B64. Czy uniknięto nadmiernych różnic w jasności miedzy wskaźnikami, tablicami a tłem?
B65. Czy w czytelności wskaźników nie przeszkadza odblask od źródeł światła?
866. Czy uniknięto olśnienia od urządzeń sygnalizacyjnych?
B67. Czy uniknięto cieni od wskazówek, obramowań i urządzeń sterujących?
B68. Czy odległość odczytu jest ograniczona do 70cm, jeśli w czasie odczytu używa się urządzeń sterujących?
B69. Czy wybrany układ cyfrowy podziałek minimalizuje błędy odczytu?
4b. GRUPOWANIE
B70. Czy jest możliwe pogrupowanie rożnych rodzajów wskaźników w rożnych płaszczyznach?
B71. Czy grupy wskaźników specyficznych rodzajów mogą być rozdzielone za pomocą rożnych pól lub kolorów?
B72. Czy podziałki skal wskaźników są identyczne tak dalece, na ile toy p ą y jest możliwe?
B73. Czy wskaźnik jest umieszczony blisko odpowiedniego urządzenia sterującego?
B74. Czy najważniejsze i najczęściej używane przyrządy pomiarowe mają najlepszą pozycję w normalnym polu widzenia?
B75. Czy najczęściej używane przyrządy pomiarowe są zgrupowane razem w tym samym obszarze pola widzenia?
4c. UMIEJSCOWIENIE
B76. Czy umiejscowienie urządzeń sterujących w podobnych maszynach i tablicach rozdzielczych jest identycznie rozplanowane?
B77 Czy odczyt przyrządu pomiarowego nie wymaga B77. Czy odczyt przyrządu pomiarowego nie wymaga
niepotrzebnych ruchów głowy lub ciała?
B78. Czy rozmiary tablic wskaźnikowych i urządzeń sygnalizacyjnych są właściwe przy uwzględnieniu pozycji siedzącej, zasięgu ramion, kierunku patrzenia?
4d. DOKŁADNOŚĆ I TEMPO
B79. Czy dokładność przyrządów jest zgodna z zadaną dokładnością odczytu?
B80. Czy błędy są minimalizowane przez odpowiednie zaprojektowanie przyrządu?
B81. Czy opóźnienie wskazań w stosunku do zmian w układzie jest zmniejszone do granic możliwości?
B82. Czy używane są zegary o typie dziesiętnym (bezpośredni odczyt) dla dokładnego odczytu i uzyskania z góry założonych parametrów?
dokładnego odczytu i uzyskania z góry założonych parametrów?
B83. Czy jest używana ruchoma wskazówka do oszacowania stopnia odchylenia i do wyrównania odchylenia?
B84. Czy wskaźnik w możliwie najprostszy sposób przekazuje zadaną informację?
Czy mogą być użyte strefy barwne zamiast cyfr lub kresek podziałkowych, jeśli informacja ma charakter wyłącznie kontrolny?
B85. Czy jest używany sygnał ostrzegawczy, aby wskazać na defekt przyrządu pomiarowego?
4e. ZGODNOŚĆ
B86. Czy pogrupowanie wskaźników jest zgodne z następstwem odczytu tych wskaźników?
B87. Czy wskaźniki w prawidłowej pozycji roboczej maj a jednakowy kierunek (poziomy lub pionowy)?
maj a jednakowy kierunek (poziomy lub pionowy)?
888. Czy ten sam kierunek ruchu wskazówki ma takie sarno znaczenie na wszystkich wskaźnikach?
B89. Czy rozmieszczenie wskaźników na tablicach i deskach jest takie samo, jeśli tablice i deski służą podobnym celom?
4f. URZĄDZENIA STERUJĄCE
B90. Czy możliwe jest unikniecie wyłączników obrotowych różniących się pozycją o 180°?
B91. Czy jest możliwe niezwłoczne spostrzeżenie, jaką sytuację wskazuje urządzenie sterujące np. włączone -wyłączone?
B92. Czy sterująca ręka utrudnia odczyt wskaźnika?
B93. Czy jest możliwe wskazanie pozycji zerowej przez sygnał
"stop"?
B94. Czy można poprawić rozpoznawalność urządzeń sterujących przez różnice kształtu, barwy i rozmiarów?
Ocena obciążenia psychonerwowego wg Borowieckiego
1. Praca o krótkich cyklach (poniżej 90s) 2. Monotonne i trudne zadania 3. Zadania wymagające bardzo dużej
koncentracji
4. Praca podzielona na małe części 5. Praca stawiająca duże wymagania
emocjonalne
P d j i t i ó
11. Częste problemy ze sprzętem, maszynami, przyrządami itp.
12. Brak regularnych konsultacji w pracy 13. Niemożliwa lub utrudniona regulacja
tempa pracy
14. Utrudniona możliwość określenia własnych metod pracy
15 Utrudniona możliwość wzajemnej 6. Praca pod presją czasu i terminów
7. Na wydziale są pojedyncze stanowiska 8. Często się zdarza, że organizacja pracy
jest niewłaściwa
9. Często się zdarza, że inne wydziały nie są właściwie przygotowane 10. Niedostateczne wsparcie innych
wydziałów
15. Utrudniona możliwość wzajemnej pomocy pracowników
16. Niedostateczna informacja na temat wyników pracy
17. Brak czasu na krótkie pogawędki z kolegami
18. Utrudniony kontakt z przełożonym w razie problemów
19. Brak możliwości kontaktów w celu przedyskutowania problemów 20. Dużo konfliktów w pracy Ocena:
< 4 obciążenie małe 4-11 obciążenie średnie
>11 obciążenie duże
