W sprawie odczytu p. W. Spasowicza zapowiedzianego we Lwowie : [15 marca 1887]

I sprawie odczytu p. W. Spasowicza

zapow iedzianego we Lwowie.

312^1

Od dni k ilk u , z po w o d u za p o w ia d z ia n e g o o d czy tu p. S . . . . o b ie g a ją w p e w n y c h k o la c h u b liż a ją c e mu w ie ś c i, — i co za tem id z ie , w y ła n ia ją się w ś ró d s p o łe c z n o ś c i naszej nam iętne s p o ry . S m u ­ tne te n a s tę p stw a an o rm a ln e g o p o ło ż e n ia k ra ju s p a d a j ą n a m w ł a ś n i e w c z a s ie , g d y n ajb ard ziej p o trz e b n e s p o k ó j i z g o d a .

P o n ie w aż nie ch ce m y p o są d z a ć o p o z y c y ę , ani o b r a k d o b rej w ia r y , ani od m aw iać je j zacn y ch p o b u d e k , a w idzim y w tem ty lk o d ow ód n ie d o k ład n ej zn ajom ości rz e c z y , a p rz e d e w sz y stk ie m w łaścim rą ro z g o ry c z o n e j s p o łe c z n o ś c i p o c h o p n o ść w y d a w a n ia są d ó w , — u w a ­ żam y <za o b o w ią z e k s u m ie n ia , to co w ie m y , co się d o ty c z y p . S . . . . rz e te ln ie o p o w ie d z ie ć.

K to je s t p. S p a s o w ic z ? — ła t w o mi p rzy jd z ie d a ć o d p o w ie d ź , bo ją dają f a k t a , — i s z e r o k a , o tw a rta w id o w n ia je g o ż y cia .

S y n z a cn e g o o jc a , k tó r y ja k o c z ło w ie k i le k a r z , na w yd atn e m urzęd ow em s ta n o w is k u * , n a jle p sz ą p o s o b ie p a m ię ć z o s t a w ił, — w y ­ n ió s ł z dom u zd ro w e z a sa d y o b o w ią z k ó w c z ło w ie k a — o b y w a te la . P o u kończeniu s z k ó ł w M ińsku L it e w s k im , stu d y a u n iw e rs y te c k ie o d b y ł w P e te rs b u r g u , a o d b y ł je nie d la c h le b a i k a r y e r y , le cz d la m iło ­ śc i nau ki. C z y ją z d o b y ł? — o d p o w ie d ź uw ażam za z b y te cz n ą . W cią g u s tu d y ó w i p o ich u k o ń czen iu , u w ie lb ia n y od k o le g ó w , p o ­ w aż a n y od p ro fe s o ró w , u ż y ł s w e g o w p ły w u , (c z e g o p is z ą c y b y ł ś w ia d k ie m ), na p o łą c z e n ie i sk u p ie n ie ro zp ro sz o n e j w s to lic y u c z ą ce j

B y ł prezesem Zarządu lekarskiego w gubernii M ińskiej

się m ło d z i, ta k U n iw e rs y te c k ie j ja k i A k a d e m ic k ie j, — czem o d św ie ­ ż y ł p ię k n ą t r a d y c y ę k o le ż e ń s k ie g o ż y c i a , — i co w ię c e j, p o d n ió sł poziom c e ló w i dążn ości p o ls k ie j m ło d zieży, — p rz y g a rn ą w s z y ją do sie b ie . I śm ia ło to dziś p o w ie d z ie ć m o ż n a , że n iejeden z p o śró d niej zaw d zię cza mu dziś sz a c u n e k ro d a k ó w jak im się c ie sz y dotąd.

C ó ż m ów ić o e p o c e , g d y te g o ż U n iw e rsy te tu o b ją ł k a te d rę . T o też p o n ied łu gim c z a s ie , g d y p o g lą d y m ło d e g o p ro fe s o ra nie lic o w a ły z w id o k am i rz ą d u , u t r a c ił to w ażn e sta n o w isk o .

A le dla tej c z y n n e j, e n e r g ic z n e j, — d la tej szlach etn ej n atu ry, dla te g o c z ło w ie k a k t ó r y p rz e d e w sz y stk ie m u k o c h a ł p ra w d ę — i u m iał ją u jąć i w y p o w ie d z ie ć , — s ta ło otw o rem inne sz e ro k ie d z ia ła ln o ści p o le — a d w o k a tu ra .

Je d y n e to d otąd s ta n o w is k o w R o s y i , k tó re bądź co bądź — daje w z g lę d n ą p rzyn ajm n iej s w o b o d ę s ło w a . C z y je j na z łe u ż y ł? — c z y mu tam b r a k ło n ie raz o d w a g i, tuż p o d b o k iem P e tr o p a w ło w s k ie j tw ie rd z y — s ta w a ć w o b ro n ie p r a w d y ? — c z y , g d y p rz y sz ło m ów ić 0 d w ó ch sz c z e p a c h s ło w ia ń s k ic h , z a w a h a ł się śró d s to łe c z n e g o audi- to ryu m p rz y z n a ć p ie rw sz e ń stw o P o ls c e ? — niech to k a ż d e m u , komu się z d a rz y ło o tem c z y ta ć lub s ły s z e ć — o d p o w ie w ła s n a pam ięć 1 sum ien ie.

O , z a p r a w d ę , k to ja k o a d w o k a t w cz asie p a n o w an ia A f e r y ,

nie u le g ł t e n ta c y o m , i b r o n i ł t y l k o d o b r e j s p r a w y , — kto

ja k o c z ło w ie k m iał o d w a g ę , w tych n ie szc zęsn y ch serw ilizm u c z a s a c h ,

nie u g ią ć się ni p rz e d m am oną ni p rz e d m ożnym i te g o ś w ia t a ; —

k to zarazem id ąc p ro s tą d r o g ą , u d a ro w a n y ta le n te m , n a u k ą , s ta n o ­

w is k ie m , m ając p ra w o p o n ie k ąd n ie ść g ło w ę w y s o k o , — p o z o s ta ł

sk ro m n ym , d la w sz y stk ic h p r z y s tę p n y m , uczynnym aż do a b n e g a -

c y i , — k to z a p ra c o w a n y g ro sz rzu ca hojnie g d y idzie o ś w ia tło

w u b o gim k r a ju , — c z y ja p ra w ic a nie w ie co d aje le w ic a ; — to z a ­

p ra w d ę , g d y się rzu ci okiem d o k o ła n a tylu p y s z a łk ó w , dla k tó ry c h

pieniądz je s t B o g ie m , — a p ię k n e fra z e sa zastę p u ją c z y n , — trz e b a

b y ło b y ju ż c h y b a b ard zo k r ó tk ie g o w z r o k u , a b y nie d o jrzeć i nie

uczcić z a s łu g i i p ra w o ś c i — i nie ch lu b ić się p o siad an iem ta k ie g o m ęża.

P rzejd źm y do z a rzu tó w ?

Z a rz u c a ją mu p ro p a g a n d ę p o zytyw izm u k o sztem d u c h a , i co tern id zie , le k c e w a ż e n ie d ro g ic h nam id e a łó w .

N ie w ie d ząc na czem w ła ś c iw ie te za rz u ty o p a r te , p o w ie m y je d n o , — że nie znam y n ik o g o , k to b y p o s ia d a ł b ard ziej w y k s z ta łc o n e p o czu cie p ię k n a i u m iał je b ard ziej ce n ić. A że p. S . . . . nie p o ­ p rze sta je n a fo rm ie , że się d o p ytu je tre ś c i — i żąd a a b y to co p ię k n e b y ło też i d o b re m , — że p o ty lu n iefo rtu n n ych w y b u c h a c h n a sze g o en tu zyazm u , co się k o ń c z y ły łzam i — p ra g n ie razem z w ie lu innymi , a b y się n ad al liczono z r z e c z y w is t o ś c ią , — te g o d o p ra w d y za z le mu w ziąć nie m o ż e , k to k o lw ie k n au czo n y d o św ia d c z e n ie m , ro zw ażn ie na rz e c zy s p o g lą d a .

Z a rz u c a ją mu też s u r o w y z b y t sąd o p e w n y c h p o s t a c ia c h , bądź w lite r a tu r z e , bądź na innem polu — k ła d ą c to na k a r b le k c e w a ­ żenia te g o co s w o je , — co o to czo n e a u r e o lą u w ie lb ie n ia o g ó łu . A le ż nie on p ie rw sz y — i co daj B o ż e nie o s t a tn i, z a b r a ł się do u p o rz ąd k o w an ia n aszych d o m o w ych b o g ó w ... . Z a n a d to śm y n ie r a z , czyto w s k u te k tra d y c y jn e j c z o ło b itn o ś c i, c z y w y g ó r o w a n e j a d o r a c y i te g o co sw o je — b y li p o ch o p n i w tw o rzen iu ró ż n ych w ie lk o ś c i; — ztąd nie dziw , żeśm y zap atrze n i w m niem ane b ó s t w a , — śró d dym u k a d z id e ł, tra c ili n ie raz m iarę sąd u o ich w a rto ś c i. T o też i nic dzi­

w n e g o , że p rz y jść m u siał i p rz y sz e d ł czas — w p o s ta c i w y tra w n e j k r y ­ t y k i— a b y to w sz y stk o u sta w ić na w ła ś c iw e m m iejscu. — B o też i p o r a , b y śm y n aszych m istrzów cz y to s ł o w a , c z y n au ki lub s z tu k i, tra k to w a ć zaczęli nie ja k p a c h o lę ta k tó r e dla z a c h ę ty g ła s z c z ą c ch w a lić tr z e b a , lecz ja k o ludzi p e łn o le tn ich i d o jrz a ły c h . L it e r a t u r a b o w ie m i sztu k a sta n ę ły już u nas dzięk i B o g u na tej w y ż y n ie — g d z ie je n a s e r y o tra k to w a ć n a le ż y .

P o tem w sz y stk ie m w ię c co śm y p o w ie d z ie li, — p y ta m y , gd zież

tu m a te ry a ł na c z ło w ie k a k t ó r e g o b y w o ln o b y ło p o są d z a ć o z łe za ­

m iary w zglę d e m k r a ju ? — B o co do z a p o w ie d z ia n e g o o d cz y tu —

to p rze cie ż p ró c z tytu łu nikt g o dotąd nie zna. P o c ó ż w ię c ten

p o s p ie c h w p rze sąd zan iu o je g o w a rto ś c i i tre śc i. C z e k a jm y , — a c z e ­ k a jm y z w ia r ą , że c z ło w ie k co m a za s o b ą ta k ą p r z e s z ło ś ć , nie po to p r z y b y w a do L w o w a , — a b y się je j w y p rz e ć .

Je ż e li zaś je g o p o g lą d y n a p rz y s z ło ś ć ro z d a rte g o k r a ju , o b e j­

m ują sz e rsz e h o ry z o n ty i g łę b ie j w nią s i ę g a j ą , — je ż e li on widzi je g o p o m y śln o ść w c e la c h , k tó r e się m oże nie w e w szystk ie m go d zą z p o g lą d a m i in n y c h , — z o staw m y to d y sk u sy i s p o k o jn e j, ro z u m n e j, n a czem d o b ro o jczyzn y i p ra w d a ty lk o z y s k a ć m oże. — P rz e d e - w s z y s t k ie m , nie budźm y z g r o b u , ty le d la nas n ie szc zęsn e g o s ło w a :

„n ie p o z w a la m

! . . . .

N B . T e s łó w k ilk a w y p o w ia d a m nie w o b ro n ie p. W . S . . . . k tó r y je j nie p o trz e b u je , — le cz w o b ro n ie z a g ro ż o n e g o honoru m iasta k t ó r e g o je ste m m ieszkań cem .

E . Pawłoiuicz.

1 5 M a rc a 1 8 8 7 .

L w ó w .