W i a d o m o ś ć
o udziale P o lsk i w IV Soborze Lateraneńskim .
Do w ażnych a n a jn o w szy ch o d k ry ć w dziedzinie h isto ry i ś re d n io w ieczn ej, należy zn alezio n y w bibliotece k a n to n a ln e j w Z u rich u spis biskupów , k tó rz y brali udział w IV S o b o rz e L a te ra n e ń s k im w r. 1215. S zczęśliw ego te g o o d k ry c ia d o konał p. A chilles L u c h a ire х). P o n iew aż ow a lista je s t rów nież cen n y m przyczynkiem źródłow ym d ę dziejów p o l skich, ja k i eu ro p e jsk ie g o w schodu, p rzeto p o d a ję j ą poniżej w całości, ażeby w te n sposób zastąpić mało d o stę p n ą i m ało u n as z n a n ą publi- k a c y ę In sty tu tu fran cu sk ieg o .
T e k s t d okum entu brzmi:
N om ina cardinalium , p a triarch aru m , arch iep isco p o rm rq e p isco p o ru m 2), qui in te rfu e ru n t u n iv e rs a li concilio In n o c e n tii pape.
I. In n o c e n tiu s cato.Iice e cclesie episcopus. T u scu lan u s, P a le strin u s, H o stien sis, P o rtu e n sis, A lb an en sis, episcopi. C intius item S a n c ti L a u re n tii in L ucina, C intius item S a n c to ru m J o h a n n is e t -Pauli, L eo item S a n c te C rucis e t Jh eru salem , P e tru s item S a n c te P u d e n tia n ë , G uala item S a n cti M artini, J o h a n n e s item S a n c te P ra x e d e s, p re sb ite ri. St.ephanus basilice X II apostolorum , R o b e rtu s S a n cti S te p h a n i in C elio M onte, Guido S an cti Nicolai in c a rc e re T u llian o , O ctav ian u s S a n c to ru m S erg ii e t Bachi, G reg o riu s S a n c ti T h e o d o ri, J o h a n n e s S a n c to ru m C osm e e t D am iani, P e tru s S an c te M arie in A quiro, B e rte ra n n u s S a n c ti G r e g o r ii3) (sic) in V elum .
II. A. u. R. T ib u rtin u s, A n ag n in u s, S ig n in u s, F e re n tin u s, V eru lan u s, T era cen sis, F u n d an u s, S u trin u s, N epesinus, C iv itatiscastellan u s, O rta n u s, N arniensis, A m eliensis, B a ln e o reg en sis, U rb e v e ta n u s, T u d e rtin u s, P e r u sinus, Ciusinus, C astellan u s, A retin u s, F e su lan u s, F lo re n tin u s, C a stren sis,
‘) A ch ille L u c h a ire : U n d o c u m e n t r e t r o u v é . (J o u r n a l d e s s a v a n ts , p u b lié so u s le s a u sp ic e s d e l ’In s titu t de F ra n c e . 1905. O c to b re , p. 557— 568).
2) S ło w o „ a b b a tu m “ w y m a z a n o . 3) Z am iast: G eo rg ii.
1 4 0 M IS C E L L A N E A .
S u sa n u s, V u lte rra n u s, P isto rie n sis, L ucensis, L u n e n sis, F e rra rie n s is , P la c e n tin u s electus, P apietisis, A niciensis, O v eten sis, B u rg en sis, L eg io n en sis, M arsicanus, V alvensis, P e n n e n s is , T h e a tin u s, T ro ian u s, M elfiensis, R apol- lanus, R av ellen sis, B issianus, D e L iv o n ia , D e H e s tia .
III. P a tria rc h a C o n sta n tin o p o lita n u s. A rc h ie p isco p u s A rad ien sis, idem A rc h iep isc o p u s T h e ssa lo n ic e n sis. A rch iep isco p u s P a tra c e n sis, Mo- th o n e n sis, C o ro n en sis, A m iclensis. A rch iep isco p u s N e o p a tre n sis. A rc h ie p isco p u s C o rin th ien sis, A rg o lic e n sis episcopus. A rc h iep isco p u s T h e b a n u s, C a sto rien sis episcopus. A rc h ie p isc o p u s M ethelinus. A rc h ie p isc o p u s A th e n ien sis, A b elo n en sis, N ig rip o n ten sis. D e p ro v in cia L a risse n si C ardicensis episcopus, A n te ra d e n s is e piscopus, vicarius p a tria rc h e A n tio cen sis. P a tria rc h a seu prim as M arro n itaru m . P a tria rc h a Je ro so ly m ita n u s. A rch i ep isco p u s T ire n sis, S e b a ste n sis episcopus, B eth e le m ita n u s episcopus.
IV. A rch iep isco p u s S a lz b u r^ en sis, G u rcen sis, B rix en sis, P a c ta v ie n sis electus. A rch iep isco p u s M aguntinus, C uriensis, C o n sta n tie n sis, P ra g e n sis, H erb ip o len sis, U lm ocensis, B ab en b e rg en sis, L e o d ie n sis, M indensis, Lubi- cen sis, H u e rin en sis. A rch iep isco p u s T re v e re n s is , V ird u n e n sis. E piscopus q u o n d am T u llen sis. A rc h iep isc o p u s M agdeburgensis, H av elb u rg en sis, B ra n d e n b u rg e n sis, D e D atia episcopus.
V. A rch iep isco p u s L u g d u n e n sis, L in g o n e n sis, M atisco n en sis. A rc h i e p isco p u s S e n o n e n sis, C a rn o te n sis, A u relian en sis, A u tissio d o re n sis, T re - cen sis. A rch iep isco p u s R em en sis, B elvacensis, C am eracen sis, A tre b a te n sis, T o rn a c e n sis, M orinensis, A m bianensis, L a u d u n e n sis. A rch iep isco p u s R oto- m a g en sis, B aiocensis, L e x o v ien sis, E b ro y cen sis, S ag ien sis. A rch iep isco p u s T u ro n e n sis, N a n n e te n sis, B rio cen sis, T re c o re n s is , L e o n e n sis. A rch iep i sco p u s B ituricensis, C laro m o n ten sis, L em o v icen sis, C atu rc e n sis, R u te- n en sis, A lbiensis. A rc h iep isco p u s B u rd eg alen sis, P ictav ien sis, P e tra g o ri- cen sis, A g e n n e n sis. A rch iep isco p u s A uxitanus, B aio n e n sis, A q u en sis, Basa- ten sis, L a sc u rte n sis, E llo re n sis, C o seran u s.
VI. A rch iep isco p u s C a n tu arien sis, R offensis, E licen sis electus, Lin- co ln ien sis, C o n v e n tre n sis, E x o n ien sis, C icestren sis, N orvvincensis electus, L a n d a v e n sis, M enevensis. A rchiepiscopus E b o ra c e n sis, E piscopus S a n cti A n d re e , G lasguensis, M oraviensis, C atinensis. '
VII. A rch iep isco p u s A rm ach an en sis, M idensis, R atb o tan u s, Cluvo- n en sis, D unensis. A rch iep isco p u s D ublinensis, D arien sis, F e rn e n sis. A rchi- ep ise o p u s C assellen sis, R o sse n sis, L im eriacen sis, W a lte fo rd e n s is, Imlia- censis. A rc h iep isc o p u s T u e m e n sis, E n a ch ad en sis, A ch iad en sis, A ladensis.
VIII. A rch iep isco p u s T o le ta n u s, C o n c e n n e n sis, S e g o b ie n sis, Oxo- m en sis, S e c o b rie n sis. A rc h ie p isco p u s C o m p o stellan u s, S alam an tin u s, Egi- ta n ie n sis, U lixbonensis, C ivitatensis, A bulensis. A rch iep isco p u s T a rra c o n e n sis, G eru n d en sis, B a rc h in o n e n sis, V icensis, U rg ellen sis, C alag u ritan u s. A rch iep isco p u s B ra c a ric e n sis, A sto ricen sis, M indoniensis, A u rien sis, Co- lin b rie n sis, P o rtu g a le n sis.
IX. A rc h iep isco p u s N arb o n e n sis, B itte rre n sis, A g a th en sis, L odo- vensis, M agalonensis, N em au sen sis, C a rc assen sis, T o lo sa n u s, E lnensis. A rc h iep isc o p u s E b re d u n e n sis, N iciensis, A n tip o litan u s, V inciensis. A rchi e piscopus A quensis, F o ro ju lie n sis, V apicensis, C estericen sis, A rch iep i sc o p u s A re la te n sis, M asseliensis, T ricastin u s, A u rasicen sis, A v in io n en sis, C a rp e n ta te n sis. B isan tin u s arch iep isco p u s, B asilien sis electu s, L ausan- n en sis, B ellicensis. A rc h iep isc o p u s T a ra n ta sie n sis, A u g u sten sis, S ed u n en sis, V a len tin u s, M au rian en sis, D iensis, V ivariensis.
X.
G nesnensis archiepiscopiis, C racoviensis,
Y ra tisla vie n sis,
C ujaviensis, Lupusensis.
XI. A rc h ie p isc o p u s S trig o n ie n sis, A g rien sis, G eu rien sis, W e sp e r- m iensis, W a tic e n sis. A rch iep isco p u s C olossensis, W a ra d ie n sis, C enadiensis.
A rch iep isco p u s S p a laten sis, P h a ra n u s, N onensis.
XII. A rc h iep isc o p u s T u rrita n u s, S o rra n u s, C astren sis, O ttan e n sis, E m puriensis, G isarclensis, S u ellen sis episcopus. A rch iep isco p u s A rb o ren sis, T erra lb e n sis, S a n c te Ju ste.
X III. P a tria rc h a A quilegensis, T rid e n tin u s, M antuanus, V e ro n e n sis, T e rv isin u s, P ad u an u s, T e rg e s tin u s electus, C en ete n sis, P e te n e n sis, P o- lensis. P a tria rc h a G radensis, C astellanus, C aprulanus, C lugiensis, M edio- lan u s electu s, V igintim iliensis, T e rd o n e n sis, E sten sis, T a u rin e n sis, Ipo- riensis, P e rg a m e n sis, B rixiensis, V ercelle n sis, N ovariensis, A quensis. A rc h i episcopus Ja n u e n sis, B obiensis, M aranensis, A lb ig a n en sis electus. A rc h ie p iscopus R a v e n n a te n sis, P arm en sis, R e g e n sis, B ononiensis, Im olensis, L iviensis, P o p lien sis, C esen aten sis. A rc h iep isco p u s P isa n u s, M assanus, A leriensis. A rch ie p isco p u s B e n e v e n ta n u s, L u ce rin u s, D ra g o n a rie n sis, F lo re n tin u s, T o rtib u le n sis, M ontiscorbini, M ontism arani, F re q u e n tin u s, S a n c ta - g ath an u s, C iv itaten sis, T erm u lan u s, L a rin e n sis, G uard ien sis, A lifanus, T e le sin u s, V icanus, A rianus. A rch iep isco p u s S a le rn ita n u s, C apu taq u en sis, S arn en sis, P o lic a stre n sis, N uscanus, N e a p o lita n u s electus, A v e rsa n u s, N olanus, P u te o la n u s, T e a n e n sis, S u e ssan u s, C alvensis, C alinensis, Caia- ciensis, A q u in en sis, V en afran u s, Isern ien sis, B o te n tin u s, M elfitensis, C uper- sanensis, P o llin ia n e n sis, R ubensis, V itecen sis, C an n en sis, M inerviensis, C atare n sis, Ju v e n ia c e n sis. S y p o n tin u s electus. A rch iep isco p u s T ra n e n sis. A rch iep isco p u s A c h e ro n tin u s, V enusinus, T ric a ric en sis, A n g lo n en sis, G ra- vinensis. A rc h ie p isco p u s T a re n tin u s, M utillensis, A u stu n en sis. A rc h ie p i scopus Id ro n tin u s, C astrensis, L e u cad en sis, C alipolitanus, L iciensis, Molo- po litan u s. A rc h iep isco p u s S u rre n tin u s, S tab ien sis. A rch iep isco p u s Alm a- fitanus, M inorensis, L itte rn e n sis. A rch ie p isco p u s C o n san u s, B isaciensis, L a q u ed em o n en sis, S a tria n u s, M iranensis. A rch iep isc o p u s C u sen tin u s. A rch iep isco p u s R eginensis," S quillacensis, N e o c astren sis, C atacensis, G era- tensis, C assan en sis. A rc h iep isc o p u s S a n c te S e v e rin e , E lectu s Insule.
XIV. A rc h ie p isc o p u s M essanensis, C ath an ie n sis, G e ren tin u s, [Um]- b riaciten sis. P a n o rm ita n u s archiepiscopus, C ephaludensis, S y racu san u s, C e n o castre n sis, S tro g o n e n sis, M azariensis, P a c te n sis. Ny?cosiensis a rc h i episcopus. N ic astren sis, S a n c ti L eonis, A g rig en tin u s. A rch iep isco p u s M ontis R egalis. F am agustanus.
T a k i je s t te k s t w całości te g o w ażn eg o i d o n io słeg o spisu. S tw ie rd z a on udział p o lsk ich biskupów n a S o b o rze, o czem d o ty ch cz as nie m ie liśm y żad n ej p o z y ty w n ej w iadom ości. 2 polskich biskupów b rali zatem udział: H e n ry k K ietlicz, arcybiskup g n ieźn ień sk i, m istrz W in c e n ty (K a dłubek), biskup krak o w sk i, W a w rzy n iec, biskup w rocław ski, B arto , biskup k u ja w s k i1) i W aw rzyniiec, biskup lubuski. B rak zatem z biskupów ściśle polskich, n a le ż ą c y c h do zw iązku m e tro p o lita ln e g o g n ie ź n ień sk ieg o , tylko dwu: m istrza P aw ła, biskupa p o zn ań sk ieg o , z w o le n n ik a refo rm y k o śc ie ln e j, i G etki, b iskupa płockiego, prz eciw n ik a m istrza W in c e n te g o p rzy elek cy i w K rakow ie, k a n d y d a ta p a rty i k o n se rw a ty w n e j. Znaczący? je s t także
1 4 2 M IS C E L L A N E A .
b rak w spisie C h ry s ty a n a p ru sk ieg o . Z a to sp o ty k am y liczny zastęp biskupów n iem ieckich, w śró d k tó ry c h są biskupi: p ra sk i i ołom uniecki, oraz arcybiskup m a g d e b u rsk i z sufraganam i, biskupam i h aw elb ersk im i b ra n denburskim . Z p ro w in c y i ham b u rsk o -b rem eń sk iej są dwaj w ażni, t. j.: lu b eck i i sz w e ry ń sk i. B iskupi w ę g ie rsc y zjaw iają się w pokaźnej liczbie je d e n a s tu . A le n a jw ię k sz y '.in te re s bud zą dwaj biskupi, k tó rz y dla c h a
ra k te ru sw eg o m isy jn e g o liczą się do biskupstw , b ez p o śre d n io pap iestw u p o d leg ły ch . S ą to biskupi: d e L ivonia, t. j. z pó źn iejszej R ygi, biskup A lb e rt v. B u x h o ev d en , i— de H estia, t. j. z p ó ź n iejszeg o D orpatu, biskup T e o d o ry k . •
Z w racam y u w ag ę n aszy ch h isto ry k ó w n a p o w y ższą listę i n a udział p o lsk ich b isk u p ó w w IV S o b o rz e L a te ra n eń sk im . F a k t te n m a n ietylko zn a c z en ie dla h isto ry i K ościoła, ale i dla sz e re g u kw estyj politycznej n a tu ry . D w ie w łaśn ie sp ra w y zajm ow ały w ów czas uw agę k siążąt p o l skich, t. j.: sp ra w a h alick a i pruska; — co do p ie rw szej, to spotkali się n a si biskupi, a p rz e d ew szy stk iem b e z p o śre d n io z a in te re s o w a n y W in c en ty , z biskupam i w ęgierskim i, m iędzy k tó ry m i nie b rak ło i k o ro n a to ra
m łodego K olom ana. '
• Co się ty czy d ru g iej sp raw y , p ru sk iej, w ielce znaczącym je s t udział o w y ch biskupów : d e L iv o n ia , i de H e s tia , o raz udział W ę g ró w , k tó rzy od kilku lat gościli u sieb ie z a k o n ry c e rz y niem ieck ich N. P. Maryi; n a rozw ój p o lityki polskiej z a ró w n o n a R usi, ja k i w P ru sie c h , m iało to z e tk n ię c ie się e p isk o p a tu p o lsk ieg o z p o m ien io n y m i biskupam i w pływ p ra w d o p o d o b n ie znaczn}'. Nie w ątpię, że sp ra w ę tę w łaśnie, n a p o d sta w ie listy pow}’ższej, h isto ry c y n a si w yśw ietlą.
S T . к .