HALINA KROL, APOLONIA OSTROWSKA
W ŁAŚCIW OŚCI GLEB BORÓW SO SNO W YCH N A TERENIE OSTAŃCÓW G U B IN SK IC H
Zakład G leboznaw stwa i Nawożenia IBL, W arszawa-Sqkocin
WSTĘP
W rejon ie O stańców G ubińskich w ystęp u ją bory sosnow e zróżnico wane pod w zględ em sied lisk ow ym . G leb y tego regionu, w ytw o rzon e z utw orów str efy m arginalnej glacistad iału leszczy ń sk iego , różnią się znacznie sw oim i w łaściw ościam i n aw et na stosu nk ow o n iew ielk iej prze strzeni. C elem n in iejszej pracy było sch arak teryzow an ie w ła ściw o ści f i zyczn ych i ch em iczn ych gleb borów sosn ow ych różnych sied lisk , w y stęp u jących na ty m teren ie.
FIZJOGRAFIA TERENU
O stańce G ubińskie w chodzą w skład regionu Z iem i L ub u skiej, sta now iąc odosobnione pagórki na południe od P ra d o lin y W arszaw sko- -B erliń sk iej. N iem al w całości są one w łączone do zlodow acenia b a łty c kiego (W ürm). U w aża się obecnie, że ich geneza w iąże się ze strefą m arginalną glacistad iału leszczyń sk ieg o, która to strefa zapisała się p a górkam i czołow om orenow ym i i pagórkam i m artw ego lodu. Ś w ieża po- glacjaln a rzeźba po zn ikn ięciu zapory lodow ej została zaatakow ana przez w od y su deck ie, które ten cały obszar porozcinały, zm ieniając go w sze reg „ w y sp ”, a w ięc ostańców o osobliw ej rzeźbie. K o lejn y m etapem b yło częściow e zasyp yw an ie ow ych rozcięć piaskam i i żw iram i n an iesion ym i przez w o d y su deck ich rzek [5].
Średnia roczna tem p eratu ra na badanym obszarze w y n o si + 8 ° C , a średn i roczny opad — 636 m m , w okresie w e g eta cy jn y m (IV— IX) —
102 H. Król, A. Ostrowska
MATERIAŁY I METODY
B adania przeprow adzono w borach sosn ow ych o w iek u od 70 do 160 la t (I/II do V bonitacji) n ależących do n ad leśn ictw Gubin i B obro w ice. W n a d leśn ictw ie G ubin w y typ ow an o 4 od kryw k i glebow e: w bo rze su ch ym profile 1 (80 m n.p.m .) i 5 (50 m n.p.m .), w borze św ieży m p rofil 3 (55 m n.p.m .), w borze św ieży m p rzejścio w ym do boru m ie szanego profil 2 (70 m n.p.m .). W n ad leśn ictw ie B obrow ice w y ty p ow an o 2 odkryw ki: w borze św ieży m p rzejściow ym do boru m ieszanego pro fil 4 (60 m n.p.m.) i blisko cieku w od n ego w borze m ieszan ym profil 6 (60 m n.p.m .). Te 6 p rofilów rep rezen tu je g leb y leśn e w y stęp u jące w w ięk szości na badanym teren ie.
W w y ty p o w a n y ch profilach określono m orfologię gleb, a w próbkach pobranych z p oszczególnych poziom ów g en ety czn y ch gleb oznaczono: skład ch em iczn y, gęstość, w łaściw ości w od n o-p ow ietrzn e, odczyn, za w artość w ęgla organicznego, azotu ogółem , skład k ationów w y m ien n y ch zasadow ych, k w asow ość h yd rolityczn ą Hh, stop ień w y sycen ia kom p leksu sorp cyjnego zasadam i V, zaw artość w ym ien io n y ch jon ów w odoru i g li nu. A n alizy w yk on ano ogólnie p rzyjętym i m etodam i [2, 10]: zaw artość glin u i żelaza rozpuszczalnych w w yciągu B em m elen a-H issin k a — 20-p rocen tow ym HCl [1], a zaw artość żelaza ruchow ego w ed łu g G ereia — m etodą A SA . Skład ch em iczn y części ziem isty ch oznaczono w stop ach p rzygotow an ych w ed łu g G edroica m etodą A SA .
DYSKUSJA WYNIKÓW
Badane g leb y w y tw o r z y ły się z piasków lu źn ych ca łk o w ity ch (pro file 1 i 5), piasków słabo glin ia stych na piaskach lu źn y ch (profil 3) lub na żw irach (profil 6) oraz p iasków słabo glin ia sty ch p rzew arstw ion ych piaskam i lu źn ym i i glin iastym i, a n iek ied y głęboko w y stęp u ją cy m i sil nie spiaszczon ym i glinam i (profil 2 i 4). P rofile 1, 2, 3 i 5 m ożna za li czyć do gleb rdzaw ych b ielicow an ych , a profile 4 i 6 do rd zaw ych w ła ś ciw ych .
M orfogeneza O stańców G ubińskich spow odow ała zróżnicow anie za rów no poziom e, jak i pionow e w składzie m ech anicznym gleb tego te renu. Z aw artość części szk ieleto w y ch waha się od 0 do 76%), przy czym n ajniższą stw ierd zon o w gleb ie p rofilu 3, a n ajw y ższą — profilu 6. We frakcji piasku przew aża w p rofilach 1, 5 i 6 piasek śred n io-i gruboziar n isty , a w profilu 3 piasek drobny. P rzew aga frakcji piasku drobnego oraz mała zaw artość szk ieletu g leb y reprezentow anej przez profil 3 sugerują, że w y tw o rzy ła się z piasków p rzesortow an ych przez w od y (tab. 2, rys. 1).
C h e m ic a l c o m p o s itio n o f s o i l s f u s i o n i n Na^jCO^» i n % o f a i r - d r y m a t t e r Nr p r o f i l u P r o f i l e No N a d le ś n ic tw o D i s t r i c t Poziom gene - ty c z n y G e n e tic h o r iz o n G łę b o k o ś ć p o b r a n i a p r ó b k i S a m p lin g d e p th си S t r a t y n a ż a r z e n i u % I g n i t e d l o s s e s % S i 0 2 a i2° 3 P e 20 3 CaO MgO K20 ? 2° 5 > . . 1 2 4 5 b 7 8 9 10 11 12 1 G ubin 210 AE 5 -1 5 1 ,4 4 9 4 ,9 0 0 ,9 4 0 ,2 4 0 ,0 6 0 ,0 5 0 ,4 8 0 ,0 8 IB v/B v 2 0 -3 2 3 ,7 6 9 3 ,4 0 2 ,1 0 0 ,2 6 0 ,1 4 0 ,0 7 0 ,7 8 0 ,0 8 3vC 3 5 -4 0 0 ,7 5 9 4 ,9 0 2 ,4 6 0 ,3 6 0 ,1 2 0 ,0 7 0 ,7 0 0 ,0 6 C1 6 0 -7 0 0 ,4 1 9 5 ,9 0 1 ,9 9 0 ,2 0 0 ,1 2 0,C-5 0 ,7 0 0 ,0 6 C2 1 1 0 -1 2 0 0 ,3 4 9 6 ,2 0 1 ,8 8 0 ,2 0 0 ,1 3 0,06 0 ,7 0 0,03 C3 1 6 0 -1 7 0 0 ,2 4 9 6 ,7 0 1 ,7 6 0 ,16 0 ,1 4 0 , C5 0 ,7 0 0 ,0 4 5 G ubin 82 AE 2 -1 0 2 ,5 5 9 4 ,3 5 1 ,6 8 0 ,3 6 0 ,0 7 0 ,1 0 0 ,5 9 0 ,0 5 IBv 1 0 -2 0 1 ,3 0 9 5 ,4 0 1 ,9 7 0 ,4 1 0 ,0 6 0 ,0 9 0 ,6 0 0 ,0 6 Bv 2 5 -3 5 0 ,8 0 9 5 ,4 0 1 ,9 7 0 ,3 9 0 ,0 6 0 ,1 1 0 ,5 7 0 ,0 6 BvC1 5 0 -6 0 0 ,5 0 9 6 ,0 0 1 ,8 8 0 ,3 0 0 ,0 6 0 ,1 0 0 ,6 0 0 ,0 4 BvC2 7 5 -8 5 0 ,4 0 9 6 ,5 0 1 ,7 8 0 ,3 3 0 ,0 7 0 ,0 9 0 ,6 0 0,0b C2 1 0 0 -1 1 0 0 ,3 0 9 6 ,6 0 1 ,6 9 0 ,3 9 0 ,0 8 0 ,1 0 0 ,5 7 0 ,0 1 C3 1 3 0 -1 4 0 0 ,3 0 9 6 ,6 0 1 ,9 7 0 ,2 8 0 ,0 7 0 ,0 9 0 ,7 2 C, i'c G le b y b or ów O st a ń có w Gub ińskich Ю З
10 4 Król, A . O st r o w sk a 1_______________ 2______________ 2__________А_____________ 2._____________ £__________7______________ 8 9 10_____________ 11 12 2 Gubin 14b Ль 5 - 1 0 i , 91 9 0 , 1 0 2 , 3 8 0 , 5 3 0 , 1 5 0 , 2 3 0 , 9 6 0 , 1 9 I3v 1и-1Ь 3,11 9 0 , 3 0 3 , 2 9 0 , 6 0 0 , 1 5 0 , 2 3 1 , 0 3 0 , 4 2 5v 20 -2 5 1 .7 0 9 2 , 3 0 2 , 5 9 0 , 5 0 0 , 1 3 0 , 2 3 0 , 9 8 0 , 3 4 Bvu1 /10-30 0 , 0 3 9 2 , 9 0 1 ,3 8 0 . 4 3 0 , 1 1 0 , 2 5 0 , 9 2 0 , 2 0 3vC2 70 -75 0 , 5 1 9 4 ,0 0 2 , 6 3 0 , 4 4 0 , 1 4 0 , 2 5 1 ,0 5 0 , 0 8 C? 3 0 - 9 0 1,24 9 2 , 0 0 3 , 0 6 0 , 7 3 0 , 1 2 0 , 3 2 1,31 0 , 0 6 C3 110-120 0 , 5 4 OJ,7 0 3 , 0 6 0 , 6 2 0 , 1 3 0 , 2 7 ‘ 1,06 0 , 0 3 04 140-150 0 , 4 7 9 3 ,6 0 2 , 5 8 0 , 6 0 0 , 1 3 0 , 3 0 1 ,0 6 0 , 0 4 D 160-170 1 ,4 8 8 8 , 3 0 5 , 3 9 1,61 0 , 1 5 0 , 9 0 1 , 6 3 0 , 1 7 3 Gubin 73 AiS 7- 12 1,94 92 ,8 1 2 , 5 9 0 , 4 9 0 , 1 4 0 , 1 9 0 , 7 5 0 , 1 9 IBv 14-20 1 ,5 6 9 3 ,7 0 2 , 8 2 0 , 4 8 0 , 1 4 0 , 2 2 0 , 7 7 0 , 2 6 BvC 4 0 - 50 0 , 7 5 9 4 , 4 3 2 , 9 6 0 , 5 0 0 , 1 4 0 , 2 3 0 , 9 2 0 , 2 0 C1 8 0 -9 0 0 , 4 2 94 , 0 8 3 , 2 9 0 , 4 9 0 , 1 5 0 , 2 7 1 , 1 4 0 , 1 9 C2 100-110 0 , 5 9 9 3 , 0 0 2 , 9 5 1,21 0 , 1 6 0 , 3 0 1 , 0 4 0 , 1 7 C3 160-170 0 , 3 4 9 4 , 8 0 3 , 1 6 0 , 4 5 0 , 1 6 0 , 2 5 1 , 2 7 0 ,16 6 Bobrowice A 7- 13 2 , 1 0 9 2 ,7 0 2 , 5 3 0 , 4 3 0 , 0 8 0 , 1 6 0 , 9 3 0 , 0 7 169 Bv1 25 -3 5 1,5 0 9 3 ,7 0 Ir, 96 0 , 5 9 0 , 0 6 0 ,18 0,98 0 , 1 0 Bv2 40 -^ 5 0 , 5 0 9 4 ,3 0 2 , 9 6 0 , 5 2 0 , 0 6 0 , 1 5 1 , 3 0 0 , 0 5 BvC2 6 0-7 0 0 , 9 0 9 3 ,7 0 2 , 7 3 0 , 4 8 0 , 0 8 0 , 2 5 1 , 0 3 0 , 0 8 BvD.jgg 8 0 - 9 0 0 , 5 0 9 3 , 6 0 2 , 7 3 0 , 4 4 0 , 0 3 0 , 1 5 1, 0 8 0 , 0 5 BvD26ć 100-110 0 , 4 0 9 4 , 3 0 2 , 7 3 0, 4 1 0 , 1 0 0 , 1 4 1, 03 0 , 0 2 D3gg 130-140 0 , 4 0 54 , 2 0 2 , 9 6 0 , 1 4 0 ,0 8 0 , 1 1 1 ,3 6 0 , 0 3 D4gg 140-150 0 , 3 0 9 4 ,9 0 2 , 7 3 0 . Ю 0 . 0 7 0 , 0 9 1 ,2 7 0 , 0 4 c d . t a b e l i 1
Skład ch em iczn y części ziem isty ch w yak azał podobieństw a i różnice m ięd zy gleb am i na ogół zgodne z różnicam i w ich uziarn ien iu . P rofile 1 i 5, w y tw o rzo n e z głęb okich piasków lu źn ych , typ ow e dla borów su ch ych teren ów O stańców G ubińskich, odznaczają się w ysok ą (93-97% ) zaw artością k rzem ionki i n iską p ozostałych sk ładników , a szczególn ie w apnia, m agnezu i fosforu (tab. 1). Stw ierdzono także m ałe zróżnico w an ie w zaw artości sk ład n ik ów w profilu. W gleb ie reprezentow anej przez profil 1 w raz z głębokością nieznacznie w zrasta zaw artość k rze m ionki, a m aleje półtoratlen k ów . W profilu 5 tylk o na głębokości 130 cm w y stę p u je w arstw a bogatsza w potas, a uboższa w żelazo, co w iąże się praw dopodobnie z w ięk szą zaw artością piasku grubego (rys. 1), jak rów n ież ze zm ianą składu m in eraln ego fra k cji piasku [7].
G leb y borów św ieży ch i m ieszan ych św ieży ch sch arak teryzow an o pod w zględ em składu ch em iczn ego na podstaw ie p rofilów 2, 3 i 6 (pro fil 4 pom inięto). G leb y te cech u je w y stęp o w a n ie w a rstw o różnym sk ła dzie m ech an iczn ym i ch em iczn ym . W arstw ow a budow a profilu 2 w y raża się w zrostem bądź ob niżeniem (90-94% ) zaw artości krzem ionki 1 p ółtoratlen k ów (2-4%>). Z aw artość p ozostałych sk ład n ików jest na ogół mało zróżnicow ana do głęb okości 150 cm. W ystępująca poniżej tej g łę bokości w arstw a g lin y odznacza się m niejszą (88°/o) zaw artością k rze m ionki i w yższą in n ych sk ład n ików w stosu nk u do w yżej zalegających w arstw piasku, z w y ją tk iem w apnia. Z aw artość w apnia, niska w ca ły m profilu, w aha się w granicach 0,11-0,15% . W m niej zróżnico w an ym p rofilu 3 stw ierd zon o n iezn aczn y w zrost zaw artości w apnia, m a gn ezu i potasu w głąb profilu oraz w ystęp o w a n ie na głęb okości 100- -1 1 0 cm w a rstw y bogatszej w żelazo. W gleb ie reprezentow anej przez p rofil 6 dom inuje frakcja szk ieletu (rys. 1). Skład ch em iczn y części ziem n istych tej g leb y jest podobny do składu chem icznego gleb profilu 2 i 3, z ty m że je st ona uboższa w w apń i m agnez. Poniżej głębokości 130 cm m aleje zaw artość szk ieletu na korzyść frakcji piasku grubego, co w sk ład zie ch em iczn ym w yraża się zm niejszoną zaw artością żelaza, a zw iększoną potasu w stosu nk u do w arstw zalegających w y żej — po dobnie jak stw ierd zon o w p rofilu 5 (tab. I).
G leb y (profile 2 i 3) reprezentujące bory św ieże w w iek u około 160 lat m ają w w ierzch n ich poziom ach stosu nk ow o w ysok ą zaw artość fosforu w porów naniu do p ozostałych a n a liz o w a n y c h -g leb (tyb. 1), jak rów nież gleb leśn y ch tego sam ego typ u w in n ych regionach geogra ficzn y ch [6]. Z jaw isk o to je st praw dopodobnie w y n ik iem d łu goletn iej ak um ulacji biologicznej fosforu.
W badanych gleb ach leśn y ch O stańców G ubińskich w sum ie pozo sta ły ch sk ładników , poza krzem ionką, dom inuje A120 3 — około 60%, n astęp n ie K 20 — około 20%, a udział CaO i MgO łącznie stan ow i za led w ie 5-10% . T akże n ie w ielk i je st udział żelaza (5-10% ) poza w ar stw am i w yraźn ie b ogatszym i w ten składnik, gdzie jego udział w
Rys. 1. Skład m echaniczny i w łaściw ości wodno-pow ietrzne gleb w ich naturalnym układzie
1 — woda niedostępna, 2 — woda dostępna, 3 — powietrze, 4 — szkielet (0 > 1 mm), 5 — piasek
gruby ( 0 1—0,5 mm), 6 — piasek średni (0 0,5—0,25 mm), 7 — piasek drobny ( 0 0,25—0,1 mm),
8 — p ył ( 0 0,1—0,02 mm), 9 — części spław ialne (0<O,O2 mm), 10 — butwina, faza stała M echanical com position and water and air properties of soils in their natural
arrangement
1 — unavialable water, 2 — available water, 3 — air, 4 — sceleton (>1 mm in dia), 5 — coarse
sand (1.0—0.5 mm in dia), 6 — medium sand (0.5—0.25 mm in dia), 7 — fine sand (0.25—0.1 mm
in dia), 8 — silt (0.1—0.02 mm in dia), 9 — clayey particles « 0 .0 2 mm in dia), 10 — raw hum us,
solid phase
sta n aw et do 20%. W gleb ach borów su ch ych , w k tórych stw ierd zon o ogólnie niską (około 3°/o) zaw artość p ółtoratlen k ów i tlen k ów , w zrasta udział potasu, a m aleje w apnia i m agnezu, co m oże być zw iązane z da leko p osu n iętym zw ietrzen iem m ateriału gleb ow ego [7].
R ozpuszczalne w 20-p rocen tow ym k w asie so ln ym form y g lin u i że laza uw ażane są w literatu rze za w sk aźn ik stopnia zw ietrzen ia m ate riału gleb ow ego [1, 7]. W badanych gleb ach do roztw oru 20-p rocen to- w ego k w asu solnego przechodzi około 80 do 100% żelaza ogółem . N a tom iast ilość rozpuszczalnego glin u zależy od uziarnienia i m orfologii gleb (rys. 2, 3). S top ień rozpuszczalności glinu w y rażo n y jako stosu nek
108 H. Król, A. Ostrowska
Rys. 2. Profilow e rozm ieszczenie glinu i żelaza rozpuszczalnych w 20-procentowym HC1 w procencie suchej m asy gleby
1 — AI
2
O3
, 2 — Fe203
Distribution of alum inium and iron soluble in 20% HCl in the soil profiles, in per cent of soil dry matter
1
— A I2O 3, 2 — FG2O 3A120 3 w HC1 do A120 3 ogółem jest n ajn iższy w poziom ach A i AE, a n aj w y ższy w Bv. W poziom ach głęb szych m aleje on w głąb profilu, szcze gólnie w gleb ach rep rezen tow an ych przez p rofile 1, 5 i 6, co potw ierdza nasze poprzednie su g estie odnośnie do stopnia zw ietrzen ia ty ch gleb. N atom iast w profilu 2 stw ierd zon o w y stęp o w a n ie poziom u C2 o zw ię kszonej rozpuszczalności związków" glinu i żelaza zarów no w 20-p ro cen to w y m HC1, jak i w ym ien n ej form y A l i tzw . ruchom ego Fe (rys. 2, 3, 4).
R ozm ieszczenie w p rofilach gleb ruchom ych zw iązków żelaza (rys. 4) p otw ierdza praw id łow ość ich rozpoznania jako gleb rdzaw ych b ielico- w anych i rdzaw ych w łaściw ych . Z różnicow anie zaw artości Fe w g łęb
-Rys. 3. Procent A120 3 rozpuszczanego w 20-procentowym HCl w stosunku do za wartości A120 3 ogółem w glebie
Per cent of A120 3 soluble in 20% HCl in relation to the total A120 3 content in soil
szych w arstw ach p rd filu m oże się w iązać z rucham i w od y oraz ze zm ianą składu m ech anicznego i ch em iczn ego tych w arstw .
Spośród in n ych cech badanych gleb (tab. 2) szczególną u w agę n a leży zw rócić na ich stosu nk i w od n o-pow ietrzne. Isto tn y w p ły w , jaki one w yw ierają na p orastające je drzew ostan y, jest znany w literatu rze [3, 4, '8, 9]. S tw ierd zon o , że badane g leb y różnią się m ięd zy sobą sw y m i zd olnościam i re ten cy jn y m i w stosu nk u do w od y u żyteczn ej. W g le bach rep rezen tow an ych przez p rofile 1 i 5, w y tw o rzo n y ch z piasków lu źn ych , p oten cjaln e zapasy w od y u żyteczn ej w w a rstw ie gleb od 0 do 40 cm w yn oszą zaled w ie 120-260 m 3/ha, a w w a rstw ie 0-100 cm — 300 do 400 m s/ha (rys. 5). W artości te znajdują się na dolnej gran icy
i i ö
H. Król, A. OstrowskaRys. 4. Profilow e rozm ieszczenie żelaza ruchomego i glinu wym iennego w m g /l00 g gleby
l — A l, 2 — Fe
Labile iron and exchangeable alum inium content in the soil profiles, in mg/lOO g of soil
Rys. 5. Pojem ność powietrzna oraz zapasy wodne potencjalnie użytecznej i w ody niedostępnej dla roślin
a — p ojem ność p o w ie trz n a, b — w oda e fek ty w n ie u żyteczna, с — w oda n ied o stęp n a
Air capacity and storage of water potentially useful and of water unavialable
to plants
a — a ir c ap acity , b — p o te n tia lly u se fu l w a te r, с — u n a v ialab le w a te r
reten cji w od y u ży teczn ej, określonej w gleb ach borów su ch ych na tere n ie P o lsk i [4]. W gleb ach w y tw orzon ych z piasków słabo g lin iasty ch , rep rezen to w an ych przez p rofile w y ty p o w a n e w borach św ieży ch , p oten cjaln e zapasy w od y u żyteczn ej w yn oszą w w arstw ach g leb y 0-40 cm 400-500 m 3/ha, a w w arstw ach 0-100 cm — 800-850 m 3/ha. W gleb ie profilu 6 w ytw orzon ej z p iasków słabo g lin ia sty ch na żw irach zapasy te do głęb okości 100 cm w yn oszą ty lk o 700 m 3/ha. M niejsza zdolność reten cy jn a w odna w arstw g łęb szych tej g leb y rów now ażona je st p oło żeniem jej blisko ciek u w odnego.
G leb y lek k ie p iaszczyste są p rzew iew n e i siln ie przepuszczalne w sk u tek dużej zaw artości d użych porów p ow ietrzn ych , a m ałej porów drob n ych w y p ełn io n y ch wodą n iedostęp ną dla roślin. P ojem n ość pow ietrzna w arstw 0-100 cm badanych gleb w y n o si od około 3200 m 3/h a (profil 2) do około 3700 m 3/ha (profil 5), a n a w et 4000 m 3/h a (profil 6). Z aw artość w od y n iedostęp nej dla roślin je st n atom iast m ała, waha się w gran i cach 80-200 m 8/h a w w arstw ach 0-100 cm gleb (rys. 5).
N ajm n iejszą porow atość ogólną (około 4100 m 3/ha) m ają p rofile 1 i 5, n ajw ięk szą (około 4800 m 8/ha) — gleba p rofilu 6. U dział porów po w ietrzn y ch w porow atości ogólnej g leb waha się od około 75 w gleb ach borów św ieży ch do około 90% w su ch ych , pory z zapasam i w od y u ży tecznej stanow ią odpow iednio około 20 i 7°/o.
O m ów ione dane w y k a za ły istotn e różnice w u kładzie stosu n k ów w od - n o-p ow ietrzn ych m ięd zy gleb am i borów św ieży ch i borów su ch ych te renu O stańców G ubińskich na n iekorzyść tych ostatnich. Różnice te u w aru n kow an e są przede w szy stk im różnicam i w składzie m ech anicz n ym gleb oraz ilości su bstan cji organicznej. Ilość su bstancji
organicz-T a b e l a 2 V/ybrene w ł a ś c i w o ś c i b a d a ny ch g l e b - Some p r o p e r t i e s o f s o i l s Nt p r o f i l u P r o f i l e No. ITadleś n i c t w o D i e t r i c Poziom H o r i z o n Głębok oś ć p o b r a n i a p r ó b k i Sam pl ing d e p t h сш С % 17 % pH KCl Hw me me « h me s /Ca+Mg+ ч-K+Na/ me V — 100 s +hh % c z ę ś c i 0 ^ 0,02 mm Of p a r t o f <0.02 mra G ę s t o ś ć g/cm 3 Bu lk d e n s i t y g/cra^ 1 2 3 4 . 5 6 1 ä 9 10 11 12 13 14 1 Gubin 210 Ofh 0 - 4 3 0 , 9 3 1 ,1 3 0 2,6 - _ 4 , 4 4 « _ 0 , 2 7 AE 5-15 0 , 8 2 0 , 0 3 7 3 , 1 0 , 2 4 1 , 6 4 2 , 7 7 0 , 4 7 14 ,5 5 1 ,4 5 IBv/Bv 20-32 0 , 4 3 0,02 2 4 , 4 0,22 0 , 7 8 2,62 0 , 4 5 1 4 ,7 5 1 , 5 4 BvC 35-40 0 , 1 5 0 ,0 0 3 4 , 5 0 , 0 9 0 ,4 1 1 ,1 6 0 , 4 0 25,6 5 1,66 C1 60-70 0,06 0 , 0 0 5 4 , 6 0 , 1 3 0 , 1 5 0 ,7 1 0 , 4 2 3 7 , 2 3 1 , 6 7 C2 110-120 - - 4 , 7 0 , 1 5 o , 16 0 , 6 4 0 ,4 6 4 1 , 8 2 1 , 7 5 ° 3 160-170 - - 4 , 9 0 , 1 3 0 , 0 7 0 , 4 9 0 , 3 9 4 4 , 3 0 1 ,6 7 5 Gubin 82 Ofh 0-2 3 1 , 3 5 0 , 9 5 0 2 , 9 - _ 2, 9 1 _ _ _ AS 2 -1 0 1 , 0 3 0 , 0 3 9 3 , 3 0,26 1 ,8 2 5 , 4 0 0 , 7 7 1 4 , 4 4 1 ,3 3 I 3 v 10-20 0 , 2 8 0 , 0 2 5 4 , 3 0,11 1 ,2 2 1 ,6 1 0 , 2 8 14 , 8 3 1 , 5 0 Вт 25-35 0 , 1 4 0,016 4 , 5 0 , 1 3 0 , 7 2 1 , 2 7 0 , 3 6 22 ,1 0 1 , 5 3 BvC1 50-60 - - 4 , 5 0 , 0 9 0 , 6 7 0 , 9 7 0 , 3 4 26 ,0 0 1 , 6 5 BvC2 75 -85 - - 4 , 6 0 , 1 3 0 , 4 3 0,60 0 , 3 2 3 4 , 8 .0 1,6 1 C2 100-110 - - 4 , 7 0 , 1 7 0 , 2 7 0 , 4 5 0 , 4 0 4 7 , 0 0 1,66 C3 130-140 - - 4,8 0 , 0 9 0 , 3 0 0 , 4 5 0 , 4 2 4 8 , 3 0 -2 Gubin 145 Ofh 0-5 31,41 0 , 9 9 0 3,9 - _ 6 , 8 0 _ 0 , 2 3 AE 5-10 2 , 5 0 0 , 0 9 0 3,5 0 , 3 0 1,71 7 , 3 5 1,21 14,1 7 1,12 IBv 10-15 0 , 7 5 0 , 03 1 3 , 5 0,19 2,65 6 , 7 9 0 , 9 1 11,8 5 1 , 3 5 Bv 20 -25 0 , 3 0 0,02 0 4,3 0,06 1,47 3 , 6 0 0,52 12,6 5 1 , 4 2 BvC1 40-50 0,13 0,010 4,6 0,11 0,59 1 , 2 4 0 , 6 3 33,7 4 1,63 BvCg 70- 75 - - 4,5 0,13 0,96 1,09 0,56 3 3 , 9 4 1,66 C2 8 0- 9 0 - - 3,6 0 , 2 6 3 , 7 8 4,09- 0,91 1 8 ,2 16 1 , 7 6 C3 110-120 - - 4,1 0,20 1,18 1,47 0,43 22,6 4 -°4 140-150 - - 4,3 0,09 0,96 1 ,1 6 0 , 3 8 2 4 , 7 4 1 , 7 0 D 160-170 3,7 0,15 4,27 3,71 0,63 14,5 20 H . Król, A . O st r o w sk a
G le b y b or ów O st a ń có w Gubińskich Ц З Cd. t a b e l i 2 o c z n ik i G le b o z n a w c z e 1 2 3 4 5 fe 7 6 9 10 11 12 l 3 14 3 Gubin 73 )f h 0 - 6 3 1 ,6 1 1 , 0 1 0 3 , 5 - 4 , 9 2 - - -AE 7 - 12 0 , 6 2 0 , 0 3 6 3 , 2 0 , 2 0 2 ,0 1 5 , 4 7 0 , 9 3 1 4 , 5 6 1 ,4 2 IBv 14-20 0 , 4 3 0 , 0 2 6 3 , 4 0 , 0 9 0 , 0 7 2 , 7 0 0 , 5 9 1 7 ,7 4 1 , 4 8 BvC 4 0 - 5 0 0 , 0 9 0 , 0 0 7 4 , 3 0 , 0 9 0 , 7 9 1 , 6 9 0 , 5 0 22,8 3 1 , 5 6 C1 8 0 - 9 0 0 , 0 5 0 , 0 0 5 4 , 4 0 , 0 7 0 , 9 8 1 ,1 6 0 ,4 2 2 6 , 6 1 1 , 5 3 C2 10 0 -110 - - 4 , 5 0 , 0 9 0 , 7 4 1 , 2 7 0 , 6 9 3 5 , 2 2 1,5 0 C3 160 -170 - - 4 , 4 0 , 0 9 0 , 9 8 1 , 2 4 0 , 5 9 3 2 , 2 2 1 , 4 4 4 Bobrowice Ofh 0 - 3 3 1 , 3 4 1 ,2 5 0 3 , 4 - 6 , 2 4 - - 0 , 3 3 114 A 3 -8 2 , 8 9 0 , 1 3 0 3 , 3 0 , 4 6 2 , 8 2 9 , 7 5 1 , 5 3 1 3 ,6 9 0 , 9 6 Bv 15-25 0 , 7 8 0 , 0 3 6 4 , 3 0 , 1 5 0 , 9 7 2 , 0 2 0 , 4 8 1 9 , 2 9 1 , 4 0 Bv 30 -4 0 0 , 4 4 0 , 0 3 0 4 , 4 0 , 0 9 0 , 8 3 1 ,6 1 0 , 4 3 2 1 , 1 9 1 , 5 2 BvC 45 -5 5 0 , 1 3 0 , 0 1 4 4 , 5 0 , 0 9 1 , 0 0 1 , 2 0 0 , 3 7 2 3 , 6 8 1, 6 1 C2 10 0-110 - - 3 , 9 0 , 0 9 1 ,1 8 1 , 3 4 0,88 3 9 , 6 14 C3 15 0-160 - - 4 , 4 0,20 0 , 3 7 0,60 1,4 0 7 0 , 0 7 1,6 8 6 Bobrowice Ofh 0 - 6 - 1 , 2 6 0 3 , 0 - - 6 , 0 0 - - 0 , 1 0 169 A 7 -1 8 - 0 , 0 3 4 3 , 7 0 , 0 9 2 , 4 5 4 , 5 0 0 , 8 1 1 5 , 2 8 1 , 3 1 Bv1 2 5 - 35 - 0 , 0 1 7 4 ,2 0,06 1 , 2 5 2 , 2 5 0 , 5 1 1 8 , 2 4 1 , 3 7 Bv2 4 0- 4 5 - 0 , 0 0 3 4 , 3 0 , 0 9 0 , 5 7 1,2 0 0 , 5 5 3 1 , 4 2 1 , 4 9 BvC2 6 0 - 7 0 - 0 , 0 1 4 4 , 4 0 , 1 7 1 , 6 0 1 , 8 7 0 , 6 4 2 5 , 5 3 BvDl g g 8 0 - 9 0 - 0 , 0 0 8 4 , 4 0 , 1 3 0 , 3 9 0 , 9 0 0 , 6 4 4 1 , 6 0 1,5 6 BvD2gg 10 0-110 - 0 , 0 0 3 4 , 5 0 , 0 4 0 , 4 2 0 , 6 7 0 , 4 9 4 2 , 6 0 D-jgg 1 3 0- 14 0 - 0,006 4,6 0 , 0 4 0 , 3 3 0,56 0 , 5 5 4 9 , 5 0 1,4 8 D4gg 140- 15 0 - 0 , 0 2 8 4,6 0 , 0 4 0 , 3 3 0 , 5 2 0 , 4 9 4 8 , 5 0
114 H. Król, Л. Ostrowska
nej w badanych gleb ach w yraża się g łów n ie w w ięk szej m iąższości po ziom ów organ iczn ych i organ iczn o-m in eraln ych w gleb ach borów św ie żych (Ofh 5-7 cm) w porów naniu z gleb am i borów su ch ych (Ofh 2 cm). Ponadto poziom y a k u m u lacyjn e borów św ieży ch odznaczają się niższą kw asow ością i w yższą zaw artością zasad ow ych k ationów w y m ien n y ch . S ub stan cją organiczną badanych g leb cech u je szeroki stosu n ek C/N, ty p ow y dla leśn y ch gleb b ielicoziem n ych sied lisk borow ych (tab. 2).
K w asow ość w ym ien n a gleb leśn y ch pochodzi głów n ie od zaw artości w nich w ym ien io n y ch jon ów glinu . Z aw artość w y m ien n eg o g lin u w ba
danych gleb ach w aha się od 4,3 do 0,1 m e / l 00 g g leb y , a zaw artość jonów w od orow ych od 0,5 do 0,04 me. B adane g leb y m ają odczyn siln ie k w aśn y do kw aśnego, m alejący na ogół w głąb p rofilu (tab. 2).
P oziom y m in eraln e badanych gleb odznaczają się n iską zaw artością w y m ien n y ch k ationów zasadow ych oraz n isk im stop n iem w y sy ce n ia zasadam i kom p leksu sorp cyjnego (tab. 2). T ym n iem n iej w sum ie zasa d ow ych k ationów w y m ien n y ch zaznaczają się różnice m ięd zy gleb am i borów św ieży ch i su ch ych na n iek orzyść tych ostatnich. N a to m ia st udział poszczególn ych k ationów w ich su m ie jest w obu przypadkach podobny i w yn osi około 70% Ca, 13% Mg i 9% К (tab. 3). N isk i u dział w apnia
ï a b e 1 a 3 Jaz.lar Kationo.v v/vnionriych zasadowych
w ;:tcr-u*-k:i do k ; . c ;^ y / 6 r .- = 10Q & /
o f j-ur tie u I ar b a s ic e xchsr.so ab le c a tio n u i:i v.; 1лt i эл to t 9 i ; ; n /Siae * jûCi'j/
Cechu } О л t Ц 14' C'-\v 100 f " К --- 100% n 4-; i 44 ;:n n co 3 3 X ir i;: 34 26 17 л 71 1J 7
i m agnezu, a w ysok i potasu w su m ie zaw artości ty ch sk ład n ików ogó łem w gleb ach n ie u jaw nia się w udziale tych kationów w k om p leksie sorp cyjn ym gleb.
WNIOSKI
W yn ik i badań w łaściw ości gleb borów sosn ow ych z teren u O stańców G ubińskich pozw alają na n astęp u jące stw ierd zen ia.
1. G leb y w yk azu ją duże zróżn icow an ie uziarnienia zarów no piono w e, jak i poziom e, od piasków słabo szk ieleto w y ch do u tw orów żw iro w y ch oraz w y stęp u ją cy ch w podłożu w arstw g lin y siln ie sp iaszczonej, 2. Skład ch em iczn y części ziem isty ch cech uje w ysok a (pow yżej 90%) zaw artość k rzem ionki, a w su m ie p ozostałych sk ład n ików d om inu je
glin (60%), potas (około 20%) i żelazo (około 10%).
3. G leby cech u je odczyn bardzo siln ie k w aśn y, w zrastający z g łę bokością do kw aśnego, duża zaw artość glin u w ym ien n ego oraz mała za sobność w zasadow e k ation y w y m ien e.
4. P ory p ow ietrzn e zajm ują w badaniach g leb o w y ch około 75-90% ich p orow atości ogólnej, pory z w odą u żyteczn ą — od 7 do 20% , a pory drobne, zaw ierające w odę n iedostęp ną dla k orzeni roślin, 2-4% .
5. B adane g leb y borów św ieży ch różnią się od gleb borów su ch ych w ięk szą m iąższością poziom ów organicznych, w ięk szą zaw artością części sp ław ialn ych , w ięk szą zaw artością su m y p ółtoratlen k ów i tlen tk ów : B św , B św /B M św , B M św — około 5%, Bs — około 3% oraz w ięk szą za w artością su m y zasad ow ych kationów w y m ien n ych , która w y n o si od pow iednio od 7 do 0,4 m e/100 g g leb y i od 4,5 do 0,3 m e/100 g g leb y. 6. Z dolność reten cyjn a wodna badanych g leb borów św ież y ch je st około dw u krotnie w yższa niż borów such ych . R eten cja u żyteczn a w a rstw 0-100 cm gleb borów św ieży ch w y n o si około 800 m 3/ha, a gleb borów su ch ych — 300-400 m 8/ha.
LITERATURA
[1] B o r a t y ń s k i A., R o s z y k o w a S., T u r y n a Z., R o s z y k E.: Porów nanie metod sporządzania w yciągów glebow ych kw asem solnym. Rocz. glebozn. 5, 1965.
[2] Instrukcja laboratoryjna dla pracowni gleboznaw czo-naw ożeniow ych IBL. W arszawa-Sękocin 1973.
[3] K o w a l k o w s k i A.: W pływ różnej głębokości wody gruntowej na w il gotność i zasobność gleb rdzawych bielicow anych pod drzewostanam i sosno wym i. Rocz. glebozn. 28, 1977, 3/4.
[4] K r o i H., T r z e ś n i e w s k a J.: A ir-w ater relationships in forest soils in Poland. Polish J. od Soil Sei. 11, 1978, 1.
[5] K r y g o w s k i В.: Z w ażniejszych badawczych zagadnień geologiczno-geo- m orfologicznych Ziemi Lubuskiej. Lub. Tow. Nauk. Wydz. Nauk Przyrodn. W arszawa-Poznań 1973, t. 13-1.
[6] К u ź n i c k i F. i in.: Kryteria typologiczne gleb wytw orzonych z piasków sandrowych i zw ałow ych wyżej położonej części R ówniny Kurpiowskiej. Rocz. Nauk. roi. 1G6-D, 1978.
[7] M a z u r e k A.: W pływ procesów w ietrzeniow ych na skład m ineralny i w łaś ciw ości m ikroform ologiczne gleb piaskowych. Praca doktorska, maszynopis, SGGW-AR, Warszawa 1978.
[8] R i c h a r d F.: XJber Fragen des W asserhaushaltes in Boden. Schweiz. Zeit schrift für Forstw esen 1955, 4.
[9] R u t k o w s k i M.: W pływ zbiorników wodnych na żyzność siedlisk leśnych na piaskach sandrowych w nadleśnictw ie Szczytno. Sylw an 118, 1974, 1. [10] T r z e c k i S., K r ó l H., S z u n i e w i c z J.: Metody oznaczania różnych
pojem ności w odnych i porowatości różnicowej gleb. Wyd. PTG, Warsza wa 1971.
116 H. Król, A. Ostrowska Г. КРУ ЛЬ, А. ОСТРОВСКА СВОЙСТВА ПОЧВ СОСНОВОГО БОРА НА ТЕРРИТОРИИ ОСТАНЬЦЕ ГУБИНЬСКА Отделение почвоведения и удобрений, Наиучно-исследовательский институт лесоводства, Варшава — Сенкоцин Р е з ю м е Были исследованы свойства почв рж авы х и ржавы х оподзоленных, об разованных из моренных песков на территории Останьце Губиньске. Для исследований наметили 6 разрезов почвы в разных местах леса — от сухого бора до свежего смешанного бора. В образцах почв, отобранных для анализа, был определён механический состав, химический состав по сплавам с Na2COa, физико-химические свойства, водно-воздуш ный режим, содерж ание А1 и Fe, растворимых в 20% НС1 и лабильные формы этих элементов. Маркировку про водили по общепринятым методам (1, 2, 7, 9]. В результате проведённых исследований установили, что исследуемые почвы свежего и смешанного бора отличаются от почв сухого бора более благоприят ным механическим составом. Они лучше обеспечены питательными элементами, особенно кальцием и магнием, а такж е значительно большей водоудерживающей способностью. Н. KROL, A. OSTROWSKA
PROPERTIES OF SOIL OF CONIFEROUS FORESTS ON THE AREA OF OSTAŃCE GUBIŃSKIE
D epartm ent of Soil Science and Fertilization Forestry Research Institute, W arsaw-Sękocin
S u m m a r y
Properties of rusty and podzolized rusty soils developed from moraine sands on the area of Ostańce G ubińskie locality were studied. S ix profiles of soil on different forest sites, from dry coniferous forest to fresh m ixed forest, have been chosen for investigations. M echanical and chem ical composition, content of A1 and Fe soluble in 20% HC1 and labile form s of these elem ents, physico-chem ical and w ater-air properties w ere determ ined in soil sam ples taken for analyses. The determ inations w ere carried out by the m ethods generally applied ([1, 2, 7, 9]. The results obtained have proved that the soils of fresh coniferous forest and m ixed forest sites differ from soils of dry coniferous forests im more favou rable m echanical com position, higher content of nutrients, particularly of calcium and m agnesium, as w ell as in much higher water retention abilities.
Dr Halina K rólow a Zakład G le boznaw stw a i Naw ożenia I B L w Sąk oci nie 05-550 R aszyn
