Przydatność niektórych gleb i wystawy plantacji do uprawy koniczyny czerwonej na nasiona

R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T. X X X V II , N R 4, S. 201—218, W A R S Z A W A 1986

M IE C Z Y S Ł A W W IL C Z E K

PRZYDATNOŚĆ NIEKTÓRYCH GLEB I WYSTAWY PLANTACJI

DO UPRAWY KONICZYNY CZERWONEJ NA NASIONA

I n s ty tu t U p r a w y R o li i R o ś lin A k a d e m ii R o ln ic z e j w L u b lin ie

W latach 1966— 1969 i 1971— 1976 przeprowadzono badania określa­

jące przydatność podstawowych gleb do upraw y nasiennej koniczyny

czerwonej na Lubelszczyźnie [5, 7]. W wymienionych doświadczeniach

uwzględniono tylko plantacje z terenów płaskich. Brak jest natom iast

wyników z pól falistych, w ystępujących często na Wyżynie Lubelskiej

i Roztoczu, gdzie produkuje się duże ilości nasion [5].

Zdaniem niektórych autorów [1, 3, 4] plantacje nasiennej koniczyny

czerwonej należy zakładać na polach wyżej położonych lub o lekkim

skłonie południowym, południowo-wschodnim i południowo-zachodnim.

Powyższe zalecenia opierają się przede wszystkim na osiągnięciach p rak ­

tyki rolniczej i nie mają głębszego uzasadnienia naukowego.

W ostatnich latach przeprowadzono tylko ścisłe badania [8] nad w pły­

wem północnej i południowej w ystaw y plantacji na plony nasion i ich

strukturę. Doświadczenie to przeprowadzono na rędzinach i glebach b ru ­

natnych wytworzonych z lessów. Istotnie wyższe plony otrzymano z pól

0 skłonie południowym.

Celem niniejszych badań było określenie stru k tu ry i plonów nasion

koniczyny czerwonej na czterech jednostkach systematycznych gleb w

zależności od w ystaw y plantacji.

M E T O D Y K A B A D A Ń

W latach 1981— 1984 przeprowadzono badania w woj. chełmskim, lu­

belskim i zamojskim na 160 plantacjach produkcyjnych o przeciętnej po­

wierzchni 0,82 ha. W doświadczeniu uwzględniono tylko plantacje o b ar­

dzo zbliżonym poziomie agrotechnicznym. Z producentam i uzgodniono

miejsce w zmianowaniu, nawożenie, upraw ę roli, zabiegi pielęgnacyjne

1 metodę zbioru.

202

M. Wilczek

Koniczynę czerwoną uprawiano w trzecim roku po oborniku. Gleby

zakwaszone wapnowano pod przedplon. Nawożenie i upraw a w pierw ­

szym roku była typowa jak pod zboża jare. Koniczynę wsiewano w jęcz­

mień jary jako roślinę ochronną. Około 15 kwietnia, po rzędowym w y­

siewie 110—130 kg/ha jęczmienia, siano rzutowo 12 kg/ha nasion koni­

czyny (I odsiew, odmiana Hruszowska).

W drugim roku użytkowania przed ruszeniem wegetacji wnoszono

31,4 kg P i 74,7 kg К w przeliczeniu na 1 ha. Pierw szy pokos zbierano

podczas pąkowania koniczyny na zieloną masę, natom iast drugi przezna­

czono na nasiona. Zbiór roślin był dwufazowy — tradycyjny, przy za­

stosowaniu kosiarek. Zebraną koniczynę młócono młocarniami zbożowy­

mi, a następnie wydzielano nasiona w bukownikach i czyszczono je w

młynkach i wialniach.

Na podstawie dokum entacji Wojewódzkich Biur Geodezji i Terenów

Rolnych określono jednostki systematyczne gleb oraz klasy bonitacyjne

na poszczególnych plantacjach. W ykorzystano w tym celu operaty kla­

syfikacyjne, rejestry ewidencji gruntów i mapy glebowe w skali 1:5000.

Wytypowano więc każdego roku po 40 plantacji zlokalizowanych na n a­

stępujących jednostkach systematycznych gleb: rędzinach — R, płowych

wytworzonych z utworów lessowa tych na wapiennych — A6n, płowych

powstałych z lessów — A6, brunatnych wytworzonych z lessów — B6.

Wszystkie wymienione gleby były bonitowane w klasach Ilia i IHb.

W obrębie każdej z jednostek systematycznych gleb po 10 plantacji

reprezentowało wystawę północną (N), południową (S), południowo-

-wschodnią (S/E) i południowo-zachodnią (S/W). W ybrano obiekty o skło­

nie 10— 14°.

Podczas wegetacji koniczyny (drugi pokos) notowano daty rozpoczę­

cia odbijania pędów, kw itnienia roślin i zbioru. Tuż przed sprzętem roś­

lin obliczono liczbę pędów generatyw nych i główek na 1 m 2 w czterech

losowo w ybranych miejscach, a następnie z 50 pędów (w czterech pow­

tórzeniach) zebrano owocostany na próbkę średnią. Z niej losowo w y­

dzielono 50 główek, w których określono liczbę nasion. Poza tym ozna­

czono masę 1000 nasion. Z uzyskanych elementów stru k tu ry plonów wy­

liczono plon teoretyczny, który porównano z rzeczywiście zebranym.

Dane meteorologiczne, w ykorzystane przy opracowaniu wyników, po­

chodziły z czterech stacji (Felin k. Lublina, Bezek k. Chełma, K rasny­

staw, Zamość) usytuowanych w pobliżu miejscowości, w których prow a­

dzono badania.

Otrzymane wyniki opracowano statystycznie, stosując analizę wa-

rancji. Najmniejszą istotną różnicę (NIR0 05) obliczono na podstawie wie­

lokrotnego testu Tukeya.

Gleba i w ystaw a a plon nasion koniczyny czerwonej

₂₀₃

O M Ó W IE N IE W Y N IK Ó W B A D A Ń

Średnie 4-letnie wyniki (tab. 1) wskazują, że wegetacja nasiennej ko­

niczyny czerwonej (II pokos) trw ała od 98 (R, skłon S) do 109 dni (B6,

skłon N). Znacznie większe różnice w ystąpiły pomiędzy latami. Wynosi­

ły one od 91 dni w roku 1983 (rędziny o wystawie południowej) do 118

dni w roku 1984 (gleby brunatne o skłonie północnym).

Interesująco przedstawia się długość wegetacji pokosu nasiennego w

podziale na trzy podokresy: 1 — koszenie pierwszego pokosu — począ­

tek kw itnienia drugiego, 2 — kw itnienie roślin, 3 — dojrzewanie roślin

(koniec kw itnienia — zbiór).

Pierw szy podokres trw ał od 35 dni w roku 1983 (rędziny, skłony S

i S/W) do 41 w roku 1982 (gleby brunatne, skłon N). Najkrócej koniczy­

na kw itła na rędzinach o wystawie południowej, bo 30 dni (1983 г.), a

najdłużej — na glebach płowych (A6) i brunatnych (B6) o skłonie pół­

nocnym — 38 dni (1981 r.). Trzeci podokres, dojrzewanie roślin, był n aj­

krótszy w roku 1983 i wynosił od 26 (rędziny, S) do 29 dni (gleby b ru ­

natne, N). Najdłużej trw ał omawiany okres w roku 1984 na glebach b ru ­

natnych o wystawie północnej (42 dni).

K onfrontując omówione wyniki z rozkładem czynników meteorolo­

gicznych w latach 1981— 1984 (tab. 2—4) należy stwierdzić, że długość

okresu wegetacji koniczyny była w większym stopniu uzależniona od lat

niż gleb i w ystaw y plantacji. W latach 1981 i 1983 zarejestrow ano w

pierwszym podokresie średnią tem peraturę powietrza 17,1— 17,5° C, przy

opadach 84— 90 mm. Odpowiednie dane w roku 1982 i 1984 wynosiły:

14,9— 15,8° С i 78— 100 mm. Prawdopodobnie niższa tem peratura w os­

tatnich latach spowodowała przedłużenie okresu koszenia pierwszego po­

kosu — początek kw itnienia drugiego, do 40—41 dni.

Podczas kw itnienia koniczyny w latach 1982 i 1983 stwierdzono po­

dobny rozkład tem peratury i opadów: 17,9— 18,5° С i 54—65 mm (tab. 3).

Rośliny wówczas kw itły krótko, bo 30—33 dni. Natomiast w roku 1981

podczas tego podokresu w ystąpiły większe opady (91—98 mm), które

przedłużyły kw itnienie do 35—38 dni.

Odrębnego omówienia wymaga pogoda w roku 1984. Rozpoczęcie we­

getacji koniczyny (II pokos) nastąpiło 24—26 czerwca, czyli było opóź­

nione w stosunku do pozostałych lat o ponad 2 tygodnie. Sytuacja ta zo­

stała spowodowana niską tem peraturą i wysokimi opadami w czerwcu.

K witnienie roślin było również opóźnione (2—5.08 do 2— 10.09) i prze­

biegało w niskiej tem peraturze (17,2— 17,4° C) przy małej ilości opadów

(14,1—29,3 mm). Podokres ten wynosił od 32 (R, S) do 36 dni (A6, B6, N).

Najlepsza pogoda w ystąpiła w okresie dojrzewania roślin w latach 1982

i 1983 (tab. 4). Zanotowano wówczas wysoką tem peraturę (16,5— 17,8° C)

i bardzo małe opady (6—16 mm). Wymienione czynniki w płynęły na

T a b e l a 1

D ługość wegetacji nasiennej koniczyny czerwonej (II pokos) w zależności od gleb i wystawy plantacji

Vegetation period o f the red clover grown for seed depending on soil and plantation exposition

Podokres _{1981 1982 1983 1984 Średnie — Mean 1981 -19 8 4}

wegetacji --- --- - - — ---- -- - - ■■ - --- --- --- --- --- ■ ■ !

(dni) wystawa — exposition wystawa - - exposition wystawa — exposition wystawa —- exposition wystawa — exposition

Growth i I

subperiod N s S/E s / w N s S/E s / w N

S S/E S/W N i

S

S/E S/W N S S/E S/W

(days) 1₁ ! 1 1 Rędziny (R) — Rndzinas (R) 1 38 36 37 38 40 37 36 37 36 35 36 35 38 36 36 37 38 36 36 2 37 35 35 36 32 31 32 32 31 30 31 31 35 32 34 34 34 32 33 33 3 34 29 31 31 29 27 27 28 28 26 27 27 39 37 37 37 32 30 30 30 Suma - Sum 109 100 103 105 101 95 95 97 95 91 j 94 93 112 105 107 108 104 98 ~ T 9 ~ 100 G leby płowe (А б ) —- Soils lessives (А б )

1 38 36 37 37 40 37 38 38 37 36 _{i 36} 36 I 40 38 38 38 39 37 1 37 37

2

i

37 35 35 37 32 31

i 31 1 32 31 31 31 31 35 33 34 34 34 32 33 34

3 _{1 37} 30 32 33 31 27 1 27

1 ! 27 i 28 27 28 28 40 35 36 38 34 30 31 31

Suma - Sum ! \ \ 2 ~ i

ioT

107 7o3— ~95~ i 96 : 97 ₉₆ ~ 9 4 ~ jj_ 95 ■ 95 115 106 ~l08 110 ~ 99 101 102 Gleby płowe (A 6) - - S o ils lessives A 6)

i ~ 37 " 36” " 36T 37 ! 40.... “ 3 ( f 36 !Г 38

i

39 “ 26 1 36 36 40 ~ 38 40 38 39 36 ( 37 37

2 38 36 36 *

37 33 32 31 i1 32 31

31

31 32 36 33 32 34 34 33

I

32 34

3 40 35 38 38 1 30 29 29 _{! 28}

ij

28 27 J 28 28 41 37 36 40 35 32 1 33 33 Suma - Sum ~115 j 107

i

i ï o ~ 712 _ j 103 ГрГ 96 ; 98

j

1 98 94 1 95 ~ 9 6 ~ 117 108 108 T Ï 2 11 108 1 Ö T 1 102 ~104

Gleby brunatne (B 6) — Brown soils (B 6)

' 1 38 “ 37

П

” 37 38

i

r 41 ~ 36 37 37 37 36 37 37 40 37 38 39 39

36

!

37

38

2 38

j

36

:

37 37 33 32 32 33 33 31 32 32 36 33 33 34 35 33 34 34

3

;

40 34 35 38 30 28 28 28 29 27 27 28 42 38 38 40 35 32 32 33

Suma - Sum

|

i 16

j

107

1

109 113

i

T o ? - 96 97 — 98 99 94 ~~ 9 6 ~ 97 118 108 109 T l 3 ~ 109 101 103 105 Podokres wegetacji: 1 — koszenie I pokosu — początek kwitnienia roślin II pokosu — 1st cut,flowering start o f the lin d cut plants

Growth sub period : 2 — kwitnienie roślin — flowering o f plants 3 — dojrzewanie roślin — ripening o f plants

T a b e l a 2 Średnie wartości elementów meteorologicznych w pierwszym podokresie wegetacji koniczyny czerwonej

Mean values of meteorological elements in the first growth subperiod of red clover

Gleba Soil Wystawa Exposition 1981 1982 1983 1984 Średnie 1981-1984 M ean for 1981-1984 1 2 3 1 2 3 _{i 1}1 2 1 3 1 j 2 ₁₁ 3 1 ! 2

₃

N 17,2 85,2 4,6 15,6 86,4 6,9 17,1 84,0 5,1 14,9 98,1 6,9 16,2 88,4 5,9 Я S 17,1 85,0 4,7 15,8 81,0 6,7 17,5 84,0 5,0 15,2 96,3 6,7 16,4 86,6 5,8 S/E 17,3 84,0 4,7 15,7 81,0 6,6 17,3 84,0 5,1 15,2 96,3 6,7 16,4 86,3 5,8 S/W 17,2 84,5 4,8 15,8 81,0 6,7 17,3 84,0 5,0 15,0 96,9 6,8 16,3 86,6 5,8 N 17,4 85,2 4,6 15,4 84,2 7,0 17,2 86,2 5,2 15,2 99,3 7,0 16,3 88,7 5,9 Лбп S 17,3 84,1 4,7 15,6 78,0 6,8 17,4 85,0 5,1 15,1 97,2 6,9 16,3 86,1 5,9 S/E 17,3 84,1 4,7 15,5 78,0 6,8 17,3 85,0 5,1 15,1 97,2 6,9 16,3 86,1 5,9 S/W 17,2 84,5 4,7 15,5 78,0 6,8 17,2 86,2 5,1 15,1 97,2 6,9 16,2 86,5 5,9 N . 17,1 88,4 4,4 15,0 92,0 7,1 17,1 88,0 5,3 15,6 96,6 7,2 16,2 91,2 6,0 Ae S 17,3 86,0 4,5 15,2 88,1 6,7 17,3 85,0 5,2 15,8 98,6 7,1 16,4 89,4 5,9 S/E 17,1 86,0 4,5 15,2 87,4 6,8 17,2 88,0 5,2 15,8 98,6 7,2 16,3 90,0 5,9 s / w i1 17,2 88,4 4,4 15,1 87,4 6,8 17,1 88,0 5,2 15,6 98,6 7,1 16,2 90,6 5,9 N 17,2 90,0 4,5 14,9 91,2 7,0 17,1 90,0 5,2 15,0 100,0 7,2 16,0 92,8 6,0 B 6 S 17,3 88,2 4,4 15,2 90,7 6,6 17,2 88,0 5,1 15,3 96,2 7,0 16,2 90,8 5,8 S/E 17,4 88,2 4,4 15,1 90,7 6,8 17,2 88,0 5,2 15,2 96,2 7,1 16,2 90,8 5,9 S/W 17,5 90,0 4,5 15,1 90,7 6,8 17,1 90,0 5,2 15,1 100,0 7,1 16,2 92,7 5,9 Średnia — Mean 17,3 86,4 4,6 15,4 85,4 6,8 17,2 86,5 5,1 15,3 97,7 7,0 16,3 89,0 5,9

1 — średnia temperatura powietrza w °C — mean air temperature in °C 2 — suma opadów w mm — rainfalls in mm

T a b e l a 3 Średnie wartości elementów meteorologicznych w drugim podokresie wegetacji koniczyny czerwonej

Mean values of meteorological elements in tee second growth subperiod of red clover

1981 1982 ! Średnia 1981-1984 Gleba Wystawa j 1983 1984 Mean for 1981-1984 Soil Exposition 1 1 2 j 3 i 1 I 2 j 3 ! 1 i 2 j 3 ₁ j 2 i 3 1 ' 2 ! 3 N 18,6 96,1 5,7 18,3 54,0 3,6 ! j 18,0 1 i 60,3 1 ... ‘ ' ; 3,9 1 17,3 1 22,1 5,6 18,1 ! 58,1 4,7 R S 18,8 91,0 5,5 18,5 54,0 3,5 i 18,3 60,3 3,8 1 17,4 j 18,6 5,5 18,2 56,0 4,6 S/E 18,8 91,0 5,5 18,5 54,0 3,5 18,1 60,3 3,9 17,4 ! 18,6 5,6 18,2 56,0 4,6 S/W 18,7 92,4 5,6 18,5 54,0 3,7 18,1 60,3 3,8 17,3 i 18,6 5,6 18,1 j1 56,3 4,7 ! N 18,5 96,2 5,8 : 18,2 58,3 3,9 17,9 62,4 4,1 17,3 16,6 5,8 18,0 58,4 4,9 A 6 n S 18,7 94,7 _{5>5 !} 18,5 1 58,3 3,6 18,2 62,4 4,1 17,4 11 14,1 5,7 18,2 1 57,4 4,7 S/E 18,6 94,7 5,5 18,4 58,3 3,6 18,1 1 62,4 4,1 17,4 16,6 5,7 18,1 58,0 4,7 1 S/W 18,6 94,7 5,5 18,4 58,3 3,7 18,1 62,4 4,1 17,3 16,6 : _______ 1 J L . 18,1 I 58,0 4,7 N 18,4 98,0 5,9 17,9 63,5 4,2 17,9 58,3 4,4 17,2 24,5 6, iS 17,8 61,1 5,3 Ae S 18,6 94,2 5,5 18,2 62,1 4,1 18,0 54,0 4,4 17,3 23,2 6,6 18,0 I 58,4 5,1 S/E 18,6 94,2 5,5 18,3 62,1 4,1 18,1 54,0 ! 4,4 17,4 23,2 6,7 18,1 j 58,4 5,2 S/W 18,7 95,6 5,6 18,2 62,1 4,2 18,1 1... ... 54,0 ! i 23,2 6,7 18,0 58,7 5,2

N

18,2 97,6 5,6 18,2 65,0 ______ 4,5 17,9 56,3 — - 4,5 17,2 29,3 6,8 1 17,9 1 62,0 5,4 Be ! s 18,4 95,4 5,4 18,4 62,0 4,3 ! 18,2 56,3 4,1 17,4 26,2 6,7 18,1 60,0 5,1 1 S/E 18,3 94,6 5,4 18,4 ! 62,0 4,3 18,2 56,3 j 4,3 17,4 !- 26,2 6,7 18,1 ! 59,8 5,2 ! s / w 18,3 96,6 5,4 18,2 65,0 4,3 18,1 56,3 _4,3 17,3 ; 29,3 1 6,7 18,0 i 61,3 _5; 2 Średnia — Mean 18,6 94,7 5,6 18,3 59,6 3,9 i 18,1 58,5 ! 4,2 17,3 !! 21,7 6,2 j 18,1 58,6 5,0

1 — średnia temperatura powietrza w °C— mean air temperature in °C 2 — suma opadów w mm — rainfalls in mm

T a b e l a 4 Średnie wartości elementów meteorologicznych w trzecim podokresie wegetacji koniczyny czerwonej

Mean values of meteorological elements in the third growth subperiod of red clover

Gleba Soil Wystawa Exposition 1981 1982 1983 1984 Średnie 1981-1984 Mean for 1981-1984 ■ 2 3 1 2 3 1 2 О ^1 3 1 1 2 3 1

₂

3 N . . . 7 64,2 6,0 16,8 12,5 4,6 17,6 6,0 3,6 11,2 76,0 7,9 14,3 39,7 5,5 R s 12,5 62,1 5,6 17,0 10,1 4,7 17,7 6,2 3,4 11,3 76,0 7,7 14,6 38,6 5,4 S/E 12,3 62,8 5,8 17,0 11,3 4,7 17,6 6,4 3,5 11,3 76,0 7,7 14,6 39,1 5,4 S/W 12,3 69,8 5,8 16,9 11,3 4,6 17,6 6,4 3,5 11,7 76,0 7,8 14,6 39,1 5,4 N 12,3 69,1 6,2 17,1 14,7 4,7 17,5 6,0 4,1 11,0 81,3 8,1 14,5 42,8 5,8 Лбп 1

S

: 12,5 55,0 5,8 17,4 12,5 4,3 17,6 6,0 3,6 11,5 76,2 7,8 14,7 37,4 5,4 j S/E ! 12,4 57,0 5,9 17,3 12,5 4,3 17,5 6,0 3,7 11,4 76,2 7,8 14,6 37,9 5,4 1 S/W i 12,4 57,0 5,9 17,3 12,9 4,3 17,5 6,0 3,7 11,4 81,3 7,8 14,7 39,3 5,4 N 11,8 68,5 6,3 16,8 16,0 4,6 17,6 13,3 4,2 10,8 86,3 7,8 14,2 46,0 5,7 A 6 s 12,1 59,4 5,9 17,0 11,2 4,5 17,8 12,4 4,1 n , o 82,4 7,6 14,5 41,3 5,5 S/E 12,1 63,8 6,0 17,0 14,5 4,5 17,8 12,4 4,2 11,1 82,4 7,7 14,5 43,3 5,6 S/W 12,0 63,8 6,0 17,0 14,5 4,5 17,8 12,4 4,2 10,9 86,3 7,7 14,4 44,2 5,6 N 12.1 73,0 6,2 16,5 15,2 4,8 17,6 15,1 4,5 10,9 89,0 8,3 14,3 48,1 6,0 B 6 s 12,0 59,1 5,7 16,8 10,5 4,7 17,4 14,1 4,3 11,2 83,1 8,1 14,4 41,7 5,7 : S/E 12,0 64,2 5,7 16,8 10,5 4,7 17,4 15,1 4,3 11,2 83,1 8,1 14,4 43,2 5,7 S/W 11,9 73,0 5,9 16,6 15,2 4,7 17,3 15,1 4,4 11,1 86,7 8,3 14,2 47,5 5,8 Średnia — Mean 12,2 63,4 5,9 17,0 12,8 4,6 17,6 9,9 4,0 11,2 81,1 J Ł . . 14,5 41,8 5,6 1 2

— średnia temperatura powietrza w °< : — suma opadów w mm

С — mean air temperature in °C — rainfalls in mm

208

M. Wilczek

skrócenie trzeciego podokresu i sprzyjały dojrzewaniu nasion. W latach

1981 i 1984 był inny układ czynników meteorologicznych. Średnia tem pe­

ratu ra wynosiła od 10,8 do 12,5° С, a opady od 55—73 (1981 r.) do 76—

—89 mm (1984 r.). Taka pogoda w płynęła na przedłużenie okresu dojrze­

wania roślin do 40—42 dni na glebach brunatnych i płowych o wystawie

północnej.

Reasumując należy podkreślić, że najkrócej okres wegetacji koniczy­

ny, niezależnie od lat i gleb, trw ał na plantacjach o wystawie południo­

wej i południowo-wschodniej, a najdłużej na polach o skonie północnym

i południowo-zachodnim (tab. 1).

Plony nasion koniczyny czerwonej otrzym ane na tych samych gle­

bach były uzależnione od lat i w ystaw y plantacji. Na rędzinach najw yż­

sze plony uzyskano w roku 1983; przewyższały one istotnie wydajności

z pozostałych lat (tab. 5). Z kolei plony nasion osiągnięte w latach 1981

T a b e l a 5 Plony nasion koniczyny czerwonej (kg/ha) na rędzinach (R) w zależności od wystawy

plantacji

Red clover seed yields (kg/ha) on rendzinas (R) depending on the plantation exposition W ystawa plantacji Plantation exposition | ! 1981 1982 1 1983 1 1984 Średnia Mean

N

398 403 484 230 379

s

480 507 554 320 465 S/E jj 452 465 513 301 _j 433 S/W 438 442 506 262 412 Średnia — M ean 442 454 514 278 —

N IR o,o5* pomiędzy wystawami —- LSDo.os • between expositions == 40 pomiędzy latami between years == 44 we współdziałaniu wystawy x lata —-interaction expositions x years = 58

i 1982 były zbliżone i istotnie wyższe od odpowiednich w roku 1984.

Najwyższe średnie wydajności nasion otrzymano z plantacji o skłonie

południowym i południowo-wschodnim. Były one istotnie lepsze od w y­

ników uzyskanych z obiektów o wystawie północnej. Plony koniczyny z

pól o wystawie S/E nie różniły się istotnie ani od wydajności z p lan ta­

cji o skłonie S, ani S/W. Na rędzinach największą średnią różnicę w plo­

nach zanotowano pomiędzy zboczem S i N. Wynosiła ona 23% przy w a­

haniach od 14 (1983 r.) do 39% (1984 r.).

Na glebach płowych wytworzonych z utworów lessowatych naw a-

piennych osiągnięto zróżnicowane plony nasion koniczyny w zależności

od lat i w ystaw y plantacji (tab. 6). Najlepsze wyniki otrzymano w roku

Gleba i w ystaw a a plon nasion koniczyny czerwonej

₂₀₉

Ta b e l a 6

Plony nasion koniczyny czerwonej (kg/ha) na glebach płowych wytworzonych z utw orów lessowatych-nawapiennych (A 6n) w zależności od wystawy plantacji Red clover seed yields (kg/ha) on soils lessivés developed from loess-calcareous

formations ( A6„) depending on the plantation exposition

W ystawa plantacji Plantation exposition 1981 1982 1983

₁

1984

_S

Średnia

j

Mean j N 382 386 442 245 364 S 470 500 541 341 463 S/E 447 481 517 312 439 S/W 425 413 480 274 398 Średnia — M ean 431 445 . 495 293 —

N IR o,o5 * pom iędzy wystawami - - L SDo,05 • between expositions

=

= 34 pomiędzy latami - - between years = 42 we współdziałaniu wystawy x lata —- interaction expositions x years = 52

1983 na polach o skłonie południowym i południowo-wschodnim. Obli­

czenie statystyczne wykazało podobnie istotne zróżnicowania w plono­

w aniu jak na rędzinach.

Na glebach płowych powstałych z lessów uzyskano niższe plony na­

sion (tab. 7) w porównaniu z wynikam i z rędzin i gleb A6n. W ystąpiła

jednak podobna zmienność wydajności pod wpływem lat i położenia plan­

tacji.

Na glebach brunatnych wytworzonych z lessów zanotowano nieco in­

ny wpływ w ystaw y plantacji na wydajności (tab. 8). Plony nasion z pól

o skłonie południowo-zachodnim istotnie przewyższały plony z plantacji

T a b e l a 7 Plony nasion koniczyny czerwonej (kg/ha) na glebach płowych wytworzonych

z lessów ( A6) w zależności od wystawy plantacji

R ed clover seed yields (kg/ha) on soils lessivés developed from loesses ( A 6) depending on the plantation exposition

Wystawa plantacji Plantation exposition 1981 1982 1983 1984 Średnia M ean N S S/E S/W 365 420 401 378 370 434 418 386 431 526 483 452 212 ~ 292 276 240 344 418 395 364 Średnia — Mean 391 402 ! 473 255 — N IR 0,05: pomiędzy wystawami — L SD 0,o5 * between expositions = 36

pomiędzy latami — between years _ = 4 5 we współdziałaniu wystawy x lata — interaction expositions x years = 63

2 1 0 M. W ilczek

T a b e l a 8 Plony nasion koniczyny czerwonej (kg/ha) na glebach brunatnych wytworzonych

z lessów (B 6) w zależności od wystawy plantacji

Red clover seed yields (kg/ha) on brown soils developed from loess (.B6) depending on the plantation exposition

W ystawa plantacji Plantation exposition | 1981 1982 1983 1984 Średnia Mean t N 1 1 330 ! ; 340 i j 404 1 186 315 s 411 ; 439 j 493 285 407 S/E 385 418 470 j 259 383 S/W ! 340 _{i 3 8 5 i} 461 230 354 ! Średnia — Mean 366 1 395 i 457 240 —

j N I R 0,o5 * pomiędzy wystawami — L SD 0,os: between expositions = 37 ! pomiędzy latami — between years = 4 1 ! we współdziałaniu wystawy x lata — interaction expositions x years = 6 6

0 wystawie północnej. W ystąpiły również największe różnice pomiędzy

wydajnościami z pól o wystawie N i S. Wynosiły one od 22 (1983) do

53% (1984).

W latach sprzyjających produkcji nasion notowano niższe różnice po­

między plonami w zależności od skłonu pól niż w latach o nieodpowied­

niej pogodzie (tab. 4—8). Obliczenie statystyczne wykazało, że na wszyst­

kich czterech glebach wystąpiło współdziałanie plonotwórcze pomiędzy

wystawą plantacji i latami. Dotyczyło ono przede wszystkim skłonów S

1 S/E oraz lat 1983 i 1982.

Średnie plony nasion koniczyny w zależności od gleb i położenia plan­

tacji przedstawiono w tab. 9. N ajprzydatniejszym i glebami okazały się

T a b e l a 9 Średnie plony nasion koniczyny czerwonej w zależności od gleb i wystawy plantacji

(1981-1984)

M ean red clover seed yields depending on soils and the plantation exposition (1981-1984) i j Jednostka systematyczna gleb

Wystawa plantacji Systematic unit o f soils Śrenia M ean i Plantation exposition . j ! R I A (y„ ! Ae 1 Be j I N 1 379 364 344 ij 315 350 ! S ! 465 i 463 418 j 407 438 ; S/E i 433 i 439 395 383 412 S/W 412 ! 398 364 ! 354 382 i Średnia — M ean 1 422 i ' " ' 416 3 8 0 ~ 360 — ■ N I R 0,o5 ^ pomiędzy glebami — L SD 0>05 • between soils = 40

pomiędzy wystawami — between expositions = 37 ; we współdziałaniu gleby x wystawy — interaction soils x expositions = 6 8 ;

Gleba i w ystaw a a plon nasion koniczyny czerwonej 2 1 1

rędziny i gleby płowe powstałe z utw orów lessowatych nawapiennych.

Najwyższe plony, niezależnie od gleb, otrzymano z pól o wystawie po­

łudniowej i południowo-wschodniej. O takim rozkładzie plonowania za­

decydowały' lepsze w arunki cieplne (wyższa tem peratura i usłonecznie-

nie) na zboczach S i S/E, które modyfikowały podstawowe elem enty

stru k tu ry wydajności nasion. Należy podkreślić, że zarejestrow ano istot­

ną interakcję plonotwórczą pomiędzy glebami i wystawą plantacji.

O wyższych wydajnościach nasion z obiektów o skłonie południowym

na rędzinach i glebach płowych wytworzonych z utworów lessowatych

naw apiennych zadecydowała większa liczba główek na m 2 i nasion w

główce oraz mniejsza różnica pomiędzy plonem wyliczonym a zebranym

(tab. 10, 11). W ymienione elem enty istotnie przewyższały odpowiednie

w yniki z plantacji o skłonie północnym.

Istotne zróżnicowanie plonów nasion na glebach płowych (Ae) i b ru ­

natnych (B6) pod wpływem w ystaw y było spowodowane zmiennością

liczby główek na m 2 i różnicą pomiędzy plonem wyliczonym a zebranym

(tab. 12, 13). Na podstawie analizy wyników nasuwa się sugestia, że po­

łudniowa i południowo-wschodnia wystaw a plantacji dodatnio m odyfi­

kuje podstawowe elem enty stru k tu ry plonów, chociaż nie zawsze udo­

wodniono to statystycznie (tab. 10— 13).

W przeprowadzonych badaniach stwierdzono znaczne różnice między

plonem wyliczonym a zebranym. W ydajność wyliczoną otrzymano mno­

żąc liczbę główek na m2 przez liczbę nasion w owocostanie i masę 1000

nasion, a następnie dzieląc iloczyn przez 1000. W ten sposób uzyskano

wydajność z m 2, którą przeliczono na 1 ha. Różnice pomiędzy plonem

wyliczonym a zebranym w ynikały ze stra t nasion w końcowym okresie

wegetacji roślin oraz podczas zbioru, omłotu i czyszczenia. Były one wyż­

sze na plantacjach o skłonie północnym i południowo-zachodnim (tab.

10— 13), ponieważ koniczyna nierównomiernie tam kw itła i dłużej doj­

rzewała, szczególnie w. latach 1984 i 1981. Opisany przebieg wegetacji

utrudniał przeprowadzenie zbioru w optym alnym term inie oraz powo­

dował osypywanie się strąków, a naw et całych owocostanów.

Plony nasion na rozpatryw anych jednostkach systematycznych gleb

były istotnie zróżnicowane w zależności od lat. W płynęły na to zmien­

ne w arunki meteorologiczne, omówione wcześniej. Ponadto w latach

1983 i 1982, o pogodzie najbardziej sprzyjającej plonowaniu koniczyny,

zanotowano małe zachmurzenie. Wahało się ono od 3,5 do 4,5 stopni pod­

czas kw itnienia roślin i od 3,4 do 4,8 w okresie dojrzewania koniczyny.

Z kolei w roku 1984 o nie sprzyjającej pogodzie zachmurzenie wynosiło

odpowiednio 5,5—6,8, 7,7—8,3 (tab. 3, 4).

T a b e l a 10

Struktura plonów nasion koniczyny czerwonej na rędzinach (R) w zależności od wystawy plantacji (1981-1984) Red clover seed yield structure on rendzinas (R) depending on the plantation exposition (1981-1984)

Liczba — Number Masa 1000 nasion w g Weight o f 1000 seeds : in g 1

-1 Plon - - Yield R óżnica pomiędzy 1 1 Wystawa plantacji Plantation 1 exposition 1 pędów generatywnych na 1 m 2 o f generative shoots per 1 m 2 główek na 1 m 2 o f heads per 1 m 2 1 nasion w główce o f seeds 1 in a head j i 1 wyliczony 1 calculated 1 kg/ha zebrany measured kg/ha plonem wyliczonym a zebranym j Difference between the

calculated and harvested yield i о/ /о N 263 679 54 1,75 642 379 1 1 41 S 248 733 59 1,68 726 465 _!

₃₆

S/E 251 734 56 1,70 699 433 ! 38 S/W 259 715

1

55

1,72 676 412 !

39

NIRo.os L S Do.05

j

, , i 52 I 1 !

5

1 r.n

1

62

1 j 40 4

T a b e l a 11

Struktura plonów nasion koniczyny czerwonej na glebach płowych wytworzonych z utworów lessowatych-nawapiennych (A 6n) w zależności od wystawy plantacji (1981-1984)

Red clover seed yield structure on soils lessivés developed from loess-calcareous formations (A 6n) depending on the plantation exposition (1981-1984) Wystawa plantacji Plantation exposition Liczba — Number

i

Masa 1000 j nasion w g Weight o f

1 0 0 0

seeds in g ! Plon —

j - Yield Różnica pomiędzy plonem wyliczonym

a zebranym Difference between the

calculated and 1 hervested yield

i

%

pędów generatywnych na

1

m 2 o f generative shoots per

1

m 2 główek na

1

m 2 o f heads per

1

m 2 nasion w główce o f seeds in a head ! wyliczony calculated kg/ha zebrany measured kg/ha N

2 5 8

6 4 8

5 5

1 , 7 9

6 3 8

3 6 4

4 3

s

2 4 6

7 0 0

6 1

1 , 7 5

7 4 7

4 6 3

3 8

S/E

2 5 1

7 1 0

5 7

1 , 7 5

7 0 8

4 3 9

3 8

S/W

2 6 1

6 7 0

5 6

1 , 7 7

6 6 4

3 9 8

4 0

N IRo,os LSD ,,,05 r.n

4 8

5

r.n

6 8

3 4

4

T a b e 1 а 12

Struktura plonów nasion koniczyny czerwonej na glebach płowych wytworzonych z lessów (A 6) w zależności od wystawy plantacji (1981-1984)

Red clover seed yield structure on soils lessivés developed from loesses (A 6) depending on the plantation exposition (1981-1984) Liczba — Number M asa 1000 nasion w g Weight o f 1000 seeds in g

i Plon —- Yield _{j R óżnica pomiędzy} Wystawa plantacji Plantation exposition pędów generatywnych na 1 m 2 o f generative shoots per 1 m 2 główek na 1 m 2 o f heads per 1 m 2 i I ! 1 i nasion j w główce

j

o f seeds 1 in a head 1 wyliczony calculated kg/ha zebrany measured kg/ha 1 i plonem wyliczonym ■ a zebranym

Difference between the calculated and measured yield 1 % N 274 f 638 54 1,85 1 637 344 46

s

256 706 57 1,76 708 418 41 S/E 258 684 55 1,78 670 395 41

s / w

263 674 54 1,82 662 364 45 NIRo.os LSDo.oa i r.n. «

i

1 1 r.n. i r.n. 1 1 ”

i

36 4

T a b e la 13

Struktura plonów nasion koniczyny czerwonej na glebach brunatnych wytw orzonych z lessów (B6) w zależności od wystawy plantacji (1981-1984) Red clover seed yield structure on brown soils developed from loess (B 6) depending on the plantation exposition (1981-1984)

Liczba — Num ber

Masa 1000 nasion w g W eight o f 1000 seeds in g

Plon — Yield _{Różnica pomiędzy} Wystawa plantacji Plantation exposition pędów generatywnych na 1 m 2 o f generative shoots per 1 m 2 główek na 1 m 2 o f heads per 1 m 2 nasion w główce o f seeds in a head wyliczony calculated kg/ha zebrany measured kg/ha plonem wyliczonym a zebranym Difference between the

calculated and harvested yield % N 272 625 53 1,83 606 315 48 S 250 704 56 1,75 690 407 41 S/E 264 679 54 1,80 660 383 42 S/W 254 636 54 1,84 632 354 44 NIRo,o3 L SDq,05 r.n. 53 r.n. r.n. 53 37 5

216

M. W ilczek

D Y S K U S J A

O trzymane plony nasion koniczyny czerwonej były istotnie uzależ­

nione od przebiegu pogody, jednostek system atycznych gleb i usytuo­

wania plantacji. Przeprowadzone badania potwierdziły największą przy­

datność rędzin i gleb płowych wytworzonych z utworów lessowatych

nawapiennych do produkcji nasion na Wyżynie Lubelskiej i Roztoczu

[5, 7].

Pogoda w większym stopniu różnicowała plony nasion niż gleby i w y­

staw y plantacji. Stwierdzenie to znajduje również odbicie w literaturze

[2, 3, 6, 8].

Dotychczasowe zalecenia dotyczące rozmieszczania nasiennych plan­

tacji koniczyny na skłonach południowych i południowo-wschodnich [1,

3, 4] uzyskały potwierdzenie w wynikach przeprowadzonych badań. Gor­

szymi natomiast, niż to sugerowano, okazały się w ystaw y południowo-

-zachodnie. Większe plony na obiektach o skłonie S i S/E wiążą się z

wyższą tem peraturą i lepszym usłonecznieniem roślin tam uprawianych,

co w efekcie prowadzi do wytworzenia większej liczby owocostanów na

m 2 i nasion w główce [1, 8]. Ponadto kw iaty koniczyny rosnącej na polu

0 wystawie południowej zawierają więcej cukru w nektarze [2] i są chęt­

niej odwiedzane przez pszczoły oraz trzm iele [1]. Stąd też zapylenie i za­

płodnienie ich jest efektywniejsze.

W ahania plonów w zależności od gleb i w ystaw y pola spowodowane

są zmiennością podstawowych elementów struktury, takich jak liczba

główek na m2, liczba nasion w główce i masa 1000 nasion. Według nie­

których badaczy [2, 6] najbardziej zmiennym elementem jest liczba owo­

costanów na m 2 i nasion w nich zawartych. Przeprowadzone doświad­

czenie potwierdziło tę opinię.

Osiągnięte plony nasion należy ocenić jako wysokie w porównaniu z

wynikam i z lat 1966— 1969 i 1971— 1976 [5, 7], na co niewątpliwie miała

w pływ sprzyjająca pogoda (1981— 1983). Najwyższą wydajność nasion

otrzymano w latach, gdy okres wegetacji koniczyny (II pokos) wynosił

od 90 do 100 dni.

Koniczyna czerwona ma dużą zdolność plonowania, którą często ob­

niżają straty nasion w ostatnim okresie wegetacji roślin oraz podczas

zbioru i omłotu. Różnice między plonem wyliczonym a zebranym w ni­

niejszym doświadczeniu kształtują się na średnim poziomie w porówna­

niu z innym i badaniam i [7]. Były one również uzależnione od gleby

1 w ystaw y plantacji. Największe zanotowano na glebach płowych w y­

tworzonych z lessów i brunatnych o wystawie północnej, a najm niejsze

— na rędzinach o wystawie południowej.

Gleba i w ystaw a a plon nasion koniczyny czerwonej

₂₁₇

W N IO S K I

— Długość podokresów wegetacji nasiennej koniczyny czerwonej by­

ła zróżnicowana w zależności od lat, gleb i w ystaw y plantacji. N ajkrót­

szy okres wregetacji roślin zanotowano na rędzinach o wystawie południo­

wej, a najdłuższy — na glebach brunatnych wytworzonych z lessów o

skłonie północnym.

— Najodpowiedniejszymi glebami do upraw y koniczyny czerwonej

na nasiona były: rędziny i gleby płowe wytworzone z utworów lessowa­

tych naw apiennych o wystawie południowej i południowo-wschodniej.

— Różnice pomiędzy plonami, w zależności od gleb i w ystaw y plan­

tacji, były spowodowane głównie zmiennością liczby główek na m 2 i na­

sion w główce.

— W yraźny wpływ na stru k tu rę i plony nasion miała pogoda. N aj­

lepsze wyniki otrzymano w latach o wyższej tem peraturze powietrza,

małym zachmurzeniu i niższych opadach podczas kw itnienia i dojrzewa­

nia roślin.

L IT E R A T U R A

[1] G ó r a l S.: W p ły w s ie d lis k a n a p lo n y n a s io n k o n ic z y n y c z e r w o n e j. N o w e R oi. 11, 1969, 19— 21.

[2] J a b ł o ń s k i B.: S tu d y o n b io lo g y o f flo v e r in g n e c ta r in g , p o llin a tio n a n d se e d s e tin g in r e d c lo v e r (T r i f o l i u m p r a t e n s e L.). I n te r n a tio n a l C o n fe r e n c e fo r p o lli­

n a tio n o f r e d c lo v e r . P u ła w y 1976. [3] K o r o h o d ą , J.: P r o b le m k o n ic z y n y c z e r w o n e j w P o ls c e . N o w e R oi. 7, 1970, 13— 16. [4] W i l c z e k M.: U p r a w a k o n ic z y n y c z e r w o n e j i lu c e r n y m ie s z a ń c o w e j n a n a ­ sio n a w w o j. c h e łm s k im . W yd . N a u k a -p r a k ty c e , A R L u b lin , 1976. [5] W i l c z e k M.: P r z y d a tn o ś ć n ie k tó r y c h g le b do u p r a w y n a s ie n n e j k o n ic z y n y c z e r w o n e j w w o j e w ó d z t w ie lu b e ls k im . H od . R o śl. A k lim . i N a s. 19, 1975, 1, 35— 47. [6] W i l c z e k M .: A k r o e k o lo g ic z n e a s p e k ty r e jo n iz a c ji p la n ta c ji n a s ie n n y c h k o ­ n ic z y n y c z e r w o n e j (T r i f o l i u m p r a t e n s e L.) n a te r e n ie L u b e ls z c z y z n y . Cz. I. R e ­ jo n y p r o d u k c ji a str u k tu r a p lo n ó w n a s io n . B iu le t y n IH A R 154, 1984, 93— 102. [7] W i l c z e k M .: A g r o e k o lo g ic z n e a s p e k ty r e jo n iz a c ji p la n ta c ji n a s ie n n y c h k o ­ n ic z y n y c z e r w o n e j (T r i f o l i u m p r a t e n s e L.) n a te r e n ie L u b e ls z c z y z n y . Cz. II. P lo n y n a s io n . B iu le t y n IH A R 154, 1984, 103— 109. [8] W i l c z e k M .: W p ły w e k s p o z y c ji p la n ta c ji n a p lo n y n a s io n k o n ic z y n y c z e r w o ­ n e j. Z esz. p ro b l. P o st. N a u k r o i. (w d ru k u ).

218

M. W ilczek M. ВИЛЬЧЕК П РИ Г О Д Н О С Т Ь Н ЕКО ТО РЫ Х ПОЧВ И И Х Э К С П О ЗИ Ц И Й К В О ЗД Е Л Ы В А Н И Ю К Л Е В Е РА К РА С Н О Г О Н А СЕМ ЕН А Институт растениеводетва Люблинской сельскохозяйственной академии Р е з ю м е В период 1981-1984 гг. проводились исследования по урожайности семян клевера крас­ ного возделываемого на' почвах четырех систематических единиц (рендзины, палевые почвы образованные из лессово-известняковых формаций и из лессов и бурые почвы образованные из лесса) в зависимости от экспозиции плантации (северная, южная, юго-восточная, ю го-за- падная). Исследования охватывали каждый год 160 продуктивных плантаций в воеводствах Х елм , Л юблин и Замосць. Н аиболее пригодными для возделывания клевера красного на семена оказались рендзины и палевые почвы образованные из лессово-известняковых ф ор­ маций с южной и ю го-восточной экспозицией. Разницы меж ду урожаями в зависимости от почвы и экспозиции плантации возникали главным обр азом ввиду изменчивости числа головок на 1 м 2 и числа семян в головке. На урожаи семян и их структуру четкое влияние оказывала погода. Самые высокие у р о ­ жаи семян получали в годы с высокой температурой воздуха, м алой облачностью и н и з­ кими атмосферными осадками во время цветения и созревания растений. м . W IL C Z E K S U I T A B I L I T Y O F S O M E S O IL S A N D P L A N T A T I O N E X P O S I T I O N S F O R T H E R E D C L O V E R C U L T IV A T IO N F O R S E E D

D e p a r tm e n t o f S o il a n d P la n t C u ltiv a tio n , A g r ic u ltu r a l U n iv e r s it y o f L u b lin

S u m m a r y

In th e p e r io d 1981— 1984 in v e s t ig a t io n s o n y ie ld in g o f r e d c lo v e r s e e d o n fo u r s y s te m a tic s o il u n its (r e n d z in a s, s o ils l e s s i v é s d e v e lo p e d fr o m lo e s s - c a lc a r e o u s f o r ­ m a tio n s a n d fr o m lo e s s e s , b r o w n s o ils d e v e lo p e d fr o m lo e s s ) w e r e c a r r ie d o u t. T h e in v e s t ig a t io n s c o m p r is e d e v e r y y e a r 160 p r o d u c tio n p la n ta tio n s in th e C h e łm , L u b ­ lin a n d Z a m o ść d is tr ic ts . T h e m o s t s u ita b le fo r th e r e d c lo v e r c u lt iv a t io n fo r s e e d a p p e a r e d to b e r e n ­ d z in a s a n d s o ils le s s iv é s d e v e lo p e d fr o m lo e s s - c a lc a r e o u s fo r m a tio n s w it h th e so u th e r n a n d s o u t h - e a s t e r n e x p o s itio n . D if f e r e n c e s b e t w e e n y ie ld s d e p e n d in g o n s o il k in d a n d e x p o s it io n w e r e c a u s e d m a in ly b y v a r ia b le n u m b e r o f h e a d s p e r 1 m 2 a n d o f s e e d s in a h ea d . T h e s e e d y ie ld s a n d th e ir s tr u c tu r e w e r e d is t in c t ly in f lu e n c e d b y w e a t h e r c o n ­ d itio n s . T h e h ig h e s t s e e d y ie ld s w e r e r e a c h e d in th e y e a r s w it h h ig h e r a ir t e m p e ­ r a tu r e , lit t l e c lo u d in e s s a n d lo w e r r a in f a ll a m o u n ts d u r in g f lo w e r in g a n d r ip e n in g o f p la n ts .

Doc. dr hab. M ieczysław W ilczek I n stytu t U praw y R oli i Roślin AR Lublin, ul. A kadem icka 15