Monika Gal, Anna Pyć – Rola kryptowaluty bitcoin na rynku walutowym

(1)

JCMBF • www.jcmbf.uni.lodz.pl 17 Journal of Capital Market and Behavioral Finance • 2017, Vol. 3(7), p. 17–26

Monika Gal, Anna Pyć, Rola kryptowaluty bitcoin na rynku walutowym

ROLA KRYPTOWALUTY BITCOIN NA RYNKU

WALUTOWYM

Monika Gal, Anna Pyć *

Abstrakt W niniejszej pracy próbowano na podstawie kursów czterech badanych walut: złotówki, dolara, euro oraz bitcoin, ocenić, czy informacje o związkach walu-towych wpływają na prognozy przyszłych kursów oraz zdywersyfikowanie portfela inwestycyjnego. W pracy podjęto również próbę scharakteryzowania kryptowaluty bitcoin oraz zwrócono uwagę na odmienność porównywalnych walut tradycyjnych i bitcoina oraz ich funkcjonowanie w gospodarce. Słowa kluczowe bitcoin, współczynnik korelacji Pearsona, pary walut.

JEL Code D53; F31; F39.

WSTĘP

Od ponad ćwierć wieku na świecie obserwuje się bardzo szybki rozwój technologii, a co za tym idzie ciągłe powiększanie rynków zbytu. W świecie, gdzie na pierwszym miejscu stawiany jest konsumpcjonizm, należy spodziewać się spektakularnych zmian na rynku finansowym. Dostosowanie się do potrzeb konsumenta, który oczekiwał coraz szybszych metod upłynnienia gotówki spo-wodowało powstanie w ostatnich latach wielu innowacji. Warto tu wspomnieć o sektorze płatności elektronicznych, o obrocie gotówką przez Internet oraz o wielu innych ciekawych rozwiązaniach, które miały zwiększyć wygodę kon-sumenta oraz bezpieczeństwo transakcji walutowych. Istotnym przełomem

oka-zało się wprowadzenie przez Satoshi Nakamoto1

w 2009 roku pierwszej wirtual-nej kryptowaluty bitcoin. Okazało się, że świat potrzebuje waluty

* Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Uniwersytet Łódzki.

1

Podejrzewa się, że Satoshi Nakamoto to jedynie pseudonim osoby, a nawet grupy osób po-dających się za twórców bitcoina. Do tej pory nie ma pewności, kto wprowadził wirtualną walutę na rynek międzynarodowy.

(2)

JCMBF • www.jcmbf.uni.lodz.pl 18

Journal of Capital Market and Behavioral Finance • 2017, Vol. 3(7), p. 17–26

wej, wręcz globalnej, która będzie opierała się na zupełnie innych zasadach niż dotychczasowe waluty. Z kontrowersyjnej nowości bitcoin stał się walutą godną konkurowania z walutami tradycyjnymi.

Celem niniejszego artykułu będzie zbadanie korelacji par walut: złotego, dolara, euro oraz bitcoina. Autorki próbują ocenić, czy na podstawie informacji o wartości korelacji można stworzyć strategię inwestycyjną i założyć portfel o ograniczonym ryzyku oraz odpowiedzieć na pytanie, czy sposób definiowania i postrzegania pieniądza ma wpływ na zależności międzywalutowe. Temat ten jest absorbujący, przeciwstawiane są sobie waluty oparte na całkiem różnych sposobach definiowania pieniądza oraz różniące się zaufaniem użytkowników rynków. Duże zainteresowanie alternatywnymi instrumentami finansowymi sprawiło, iż kryptowaluta bitcoin stała się przedmiotem wielu badań naukowych, stąd próba porównania jej do pozostałych wyżej wymienionych walut.

1. KRYPTOWALUTA BITCOIN A RYNEK WALUTOWY

Krzysztof Kolany w swoim artykule „Kto z kim chodzi na Foreksie, czyli związki par walutowych” pisał o związkach przyczynowo-skutkowych par walut

na rynku Foreks2. Jak sam twierdzi, niezbędnym narzędziem do badania takich

zależności jest współczynnik korelacji liniowej Pearsona. Na podstawie tabeli korelacji par walut autor opisuje zagadnienie i przedstawia wnioski: zwraca uwagę na wysokie współczynniki korelacji. Jednak bardziej intrygujące okazało się być twierdzenie, że słaba korelacja również jest wykorzystywana przez inwe-storów. Jak sam pisze: „[…] dwa instrumenty finansowe nie powiązane można wykorzystać przy budowie portfela, redukując jego całkowite ryzyko”.

Porównując waluty należy, oprócz samych danych z obszaru analizy tech-nicznej, zwrócić uwagę na kilka istotnych zagadnień. Kierunki zmian notowań walut odzwierciedlają słuszność polityki pieniężnej danego kraju i mówią o rozwoju gospodarczym. Na co należy zwracać uwagę przy ocenie notowań walut najpełniej wyraził Jan Mazurek. Przede wszystkim wspomina o wskaźni-kach makroekonomicznych oraz politywskaźni-kach monetarnej i gospodarczej. Zwraca również uwagę, że nie tylko lokalna sytuacja, ale również globalne podejście ma znaczenie. Sytuacja na świecie i pozycje takich walut jak dolar, od zawsze miały wpływ na pozostałe notowania. Swój artykuł puentuje bardzo ciekawym stwier-dzeniem: „Mnogość czynników, które mają wpływ na rynek walutowy stanowi o jego wielkiej złożoności. Dlatego też inwestowanie na Foreksie to gra tylko dla osób, które wiedzą, jak duże ryzyko podejmują”.

2

Foreks (Foreign exchange) – globalny rynek walutowy obejmujący transakcje kupna i sprzedaży walut. Nie posiada fizycznej siedziby, transakcje dokonywane są za pomocą sieci komputerowej.

(3)

Rozumiejąc ogrom złożoności rynku walutowego należy wspomnieć o spe-cyfice bitcoina. Jest to kryptowaluta w dużej mierze oparta na matematyce i algorytmach. Różni się od waluty tradycyjnej choćby całkowitą anonimowo-ścią transferów czy brakiem nadzoru ze strony banków centralnych. Nie posiada fizycznej postaci, a cała jego infrastruktura opiera się na komunikacji w sieciach

Peer to Peer3. Próba oceny, czy bitcoin spełnia wszystkie warunki, aby otrzymać

miano pieniądza, jest częstym tematem artykułów naukowych. Pisze o tym m.in. Anna Piotrowska. Podkreśla, że pieniądz musi spełniać trzy podstawowe funk-cje: po pierwsze być środkiem wymiany, po drugie miernikiem wartości, a po trzecie środkiem tezauryzacji. Autorka wnioskuje, że bitcoin nie może zostać uznany za powszechną walutę, ponieważ wykazuje odstępstwa od wyżej wy-mienionych funkcji. Z kolei Arkadiusz Sieroń w artykule „Czym jest bitcoin?” pisze, iż obecny brak powszechnej akceptacji nie dyskredytuje bitcoina i jego szans na osiągnięcie statusu waluty współmiernej z dolarem czy euro. Jednakże na ten moment bitcoin jest pieniądzem niepewnym, dlatego użytkownik będzie wybierał instrumenty lepiej zabezpieczone przed ryzykiem.

Wydaje się, że sytuacja związana z tradycyjnymi walutami nie jest również oczywista, a sam rynek i jego mechanizmy nie ułatwiają podjęcia decyzji, w jaki sposób inwestować. Wiele cennych informacji na temat procesu kształtowania się kursu złotówki oraz rozwoju międzynarodowego systemu walutowego moż-na zmoż-naleźć w artykule „Kurs złotego w świetle amoż-nalizy falkowej”. Autorzy arty-kułu podkreślają kluczową rolę instytucji, jaką jest bank centralny i jego powią-zanie z decyzjami uczestników rynku. Powiązania te przekładają się na kursy walut, a co za tym idzie w późniejszym czasie na rozwój gospodarczy. Wynika stąd, że instytucje takie jak banki centralne nadają walucie kształt i dbają o za-ufanie użytkowników rynku.

Pojawia się tutaj pytanie, w jaki sposób odnieść walutę nie posiadającą nad sobą instytucji kontrolnej, do której zaufanie nie jest budowane na podstawie konkretnej polityki powołanego w tym celu organu, a waluty tradycyjnej, która posiada bogatą historię notowań.

2. METODY BADAWCZE KORELACJI POMIĘDZY PARAMI WALUTOWYMI

Przyglądając się publikacjom naukowym oraz popularnonaukowym doty-czącym inwestowania na rynku Foreks można zwrócić uwagę na bardzo częste wykorzystanie miary współczynnika korelacji Pearsona. Strategie budowane na podstawie jego interpretacji zdają się być dobrym odzwierciedleniem rzeczywi-stości.

3

Peer-to-peer w skrócie P2P – rodzaj sieci służącej do bezpośredniej wymiany plików mię-dzy użytkownikami, http://www.i-slownik.pl/1057,p2p-lub-peer-to-peer-peer-to-peer/.

(4)

Współczynnik korelacji liniowej Pearsona jest jednym z narzędzi statystyki opisowej. Bada on liniową zależność między dwoma zmiennymi oraz pozwala określić kierunek i siłę takiej zależności. Co charakterystyczne dla tej miary, współczynnik Pearsona przyjmuje wartości z przedziału domkniętego [–1,1]. Wyniki badań korelacji można interpretować w następujący sposób: korelacja doskonała charakteryzuje się wartością skrajną 1 lub –1, dodatni wskaźnik in-formuje o identycznym kierunku zmian poszczególnych cech, natomiast ujemny mówi o zmianie kierunku pod wpływem zmian wartości cech. Brak zależności między zmiennymi wskazuje współczynnik równy 0. Im współczynnik bliższy skrajnym wartościom przedziału domkniętego, tym korelacja jest silniejsza. Podobnie w przypadku braku korelacji, coraz słabsze zależności będą pojawiały się w momencie, gdy wynik korelacji będzie zbliżał się do 0.

Dodatkowo informację o korelacji w czasie dostarcza nam narzędzie z dzie-dziny analizy technicznej oparte na średnich kroczących, a mianowicie korelacje kroczące. Jest to metoda doskonale obrazująca korelację Pearsona w dłuższej lub krótszej perspektywie czasu w zależności od wybranej sesji przeprowadzonego badania. Do celów omawianych badań wykorzystano korelację kroczącą z 15 sesji (krótkookresową).

W przeprowadzonym badaniu dane historyczne zostały pobrane ze strony internetowej www.stooq.pl. Przedmiotem zainteresowania był ostatni rok (tj. od 10-03-2016 do 10-03-2017) notowań par walut PLN/USD, PLN/EUR oraz PLN/BTC. Na podstawie zbudowanej bazy danych w arkuszu kalkulacyjnym Excel przeprowadzono badania dotyczące obliczenia podstawowych wskaźni-ków finansowych takich jak stopy zysku, współczynniki korelacji Pearsona po-między parami PLN/USD a PLN/EUR, PLN/USD a PLN/BTC oraz PLN/EUR a PLN/BTC, a także korelacji kroczącej z 15 sesji. Badania zostały przeprowa-dzone na podstawie dziennych kursów zamknięcia omawianych wyżej par walu-towych.

Pod uwagę wzięto również czynniki ekonomiczne i gospodarcze związane z pochodzeniem badanych walut. Same narzędzia wyznaczają pewne kierunki związane z prognozowaniem przyszłości, jednak kluczowa jest tutaj znajomość mechanizmów rynkowych.

3. WYNIKI BADAŃ

Po przeprowadzeniu badań okazało się, że silną korelacją charakteryzują się pary PLN/USD i PLN/EUR, natomiast dwie pozostałe pary, PLN/USD i PLN/BTC oraz PLN/EUR i PLN/BTC wykazały dość niską zależność w sto-sunku do siebie. Dokładne wyniki zostały ukazane w tab. 1.

(5)

Tabela 1. Macierz korelacji par walutowych

PLN/USD PLN/EUR PLN/BTC

PLN/USD x 0,723634376 0,227048347

PLN/EUR x 0,236025531

PLN/BTC x

Źródło: opracowanie własne, plik źródłowy: artykuł.xlsx – arkusz 1.

Dodatkowo obliczone stopy zwrotu z inwestycji w poszczególne waluty charakteryzują się dużą zmiennością w przypadku złotówki względem bitcoina, natomiast kursy złotówki powiązanej z dolarem i euro są zdecydowanie bardziej regularne i stabilne.

Rysunek 1. Stopy zwrotu USD, EUR, BTC

Źródło: opracowanie własne, plik źródłowy: artykuł.xlsx – arkusz 1 i arkusz 2.

W celu uzyskania dokładniejszego obrazu badania, zostały obliczone i zilustrowane 15-sesyjne współczynniki korelacji badanych par walut (rys. 2–4). -0,2 -0,15 -0,1 -0,05 0 0,05 0,1 0,15 0,2 2016 -03 -11 2016 -04 -11 2016 -05 -11 2016 -06 -11 2016 -07 -11 2016 -08 -11 2016 -09 -11 2016 -10 -11 2016 -11 -11 2016 -12 -11 2017 -01 -11 2017 -02 -11 USD EUR BTC

(6)

Rysunek 2. 15-sesyjny współczynnik korelacji PLN/USD – PLN/EUR Źródło: opracowanie własne, plik źródłowy: artykuł.xlsx – arkusz 3 i arkusz 4.

Rysunek 3. 15-sesyjny współczynnik korelacji PLN/USD – PLN/BTC Źródło: opracowanie własne, plik źródłowy: artykuł.xlsx – arkusz 5 i arkusz 6. -1 -0,8 -0,6 -0,4 -0,2 0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 2016 -03 -31 2016 -04 -30 2016 -05 -31 2016 -06 -30 2016 -07 -31 2016 -08 -31 2016 -09 -30 2016 -10 -31 2016 -11 -30 2016 -12 -31 2017 -01 -31 2017 -02 -28 -1 -0,8 -0,6 -0,4 -0,2 0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 2016 -03 -31 2016 -04 -30 2016 -05 -31 2016 -06 -30 2016 -07 -31 2016 -08 -31 2016 -09 -30 2016 -10 -31 2016 -11 -30 2016 -12 -31 2017 -01 -31 2017 -02 -28

(7)

Rysunek 4. 15-sesyjny współczynnik korelacji PLN/EUR – PLN/BTC Źródło: opracowanie własne, plik źródłowy: artykuł.xlsx – arkusz 7 i arkusz 8.

4. OBSERWACJE I WNIOSKI

Każda z czterech omawianych walut: PLN, BTC, EUR i USD funkcjonuje w pewnym otoczeniu rynkowym. Jeśli chodzi o kurs złotego warto nadmienić, że pomimo niezależności banku centralnego i jego polityki pieniężnej w Polsce obserwuje się dość niestabilną sytuację polityczną, która według niektórych analityków mocno zniechęca inwestorów. Dodatkowo warto zauważyć, iż to

kurs złotego bardziej zależy od eurodolara niż odwrotnie. Z kolei dolar

przeży-wał w ostatnim czasie znaczące spadki i wahania kursowe spowodowane zmianą władzy oraz kontrowersjami, jakie idą za polityką prezydenta Trumpa. Rynki błyskawicznie zareagowały na te zmiany i wykazały duże skoki. Waluty równie silnie zareagowały na wyjście Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej. Z powyż-szych informacji wynika, że rynek jest bardzo wrażliwy na wstrząsy i nawet najlepsze analizy oraz opracowania poparte powtarzalnością i trendami cen ryn-kowych nie dają nam gwarancji słuszności naszych strategii. Wydaje się, że bitcoin, który jest pozbawiony wpływów inflacyjnych czy decyzji banków cen-tralnych, jest walutą zbliżoną do ideału. Nie jest jednak pozbawiony wad. Kurs bitcoina w jego krótkiej karierze wiele razy wykazał dość duże skoki, które po-zwalały na duże zyski, ale i równie duże straty. Znaczące wahania bitcoina sprawiają, że staje się walutą wysokiego ryzyka.

-1 -0,8 -0,6 -0,4 -0,2 0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 2016 -03 -31 2016 -04 -30 2016 -05 -31 2016 -06 -30 2016 -07 -31 2016 -08 -31 2016 -09 -30 2016 -10 -31 2016 -11 -30 2016 -12 -31 2017 -01 -31 2017 -02 -28

(8)

Przechodząc do wniosków z przeprowadzonej symulacji par walutowych, zauważa się wysoką korelację pomiędzy parami PLN/USD a PLN/EUR co może świadczyć o tym, iż waluty o podobnej budowie będą lepiej skorelowane niż pary, w których występuje bitcoin. Analizując wyżej przedstawione wyniki warto zwrócić uwagę, że współczynnik korelacji nie ukazuje nam związków przyczynowo-skutkowych, a jedynie współzależność dwóch zmiennych. Obserwując parę euro-dolar można dostrzec, że współzależność ta jest

znaczą-ca4 (0,74), a znak korelacji świadczy o tym, iż pary te poruszały się w tym

samym kierunku. Wysoka korelacja, taka jak w omawianym przypadku, jest wartościowa dla inwestorów w momencie, gdy kurs walut rośnie. Zazwyczaj jednak inwestorzy dążą do dywersyfikacji portfela oraz do zredukowania ry-zyka inwestycji, stąd wniosek, iż wysokie korelacje nie zawsze sprzyjają ukła-daniu strategii inwestycyjnej.

W przypadku par PLN/USD – PLN/BTC, jak i PLN/EUR – PLN/BTC obserwuje się podobnie niską korelację. W pierwszym przypadku jest to korela-cja na poziomie 0,23, natomiast w drugim 0,24. Korelacje te wskazują niską zależność wymienionych par walutowych, a fakt ich dodatniości nie daje żadne-go obrazu poruszania się powyższych walut. Mimo to wielu analityków uważa, że na podstawie informacji o niskich korelacjach można o wiele bezpieczniej budować swoje portfele inwestycyjne. Wynika więc z tego, że inwestor nie szu-ka wyłącznie niskich korelacji na rynku. Najatrakcyjniejszymi wydają się być zależności ujemne, kiedy to spadek jednej pary może powodować wzrost dru-giej, co zdawałoby się całkowicie niweluje ryzyko i przynosi bezpieczne docho-dy, jeżeli podobna sytuacja miałaby miejsce w przyszłości (zakładając, że

za-chowania walut są powtarzalne).Jednakże pamiętając o specyfice bitcoina i jego

znaczących wahaniach kursowych związanych ze spekulacjami nie można jed-noznacznie odpowiedzieć czy inwestycja w omawiane pary walut będzie wyka-zywała się opłacalnością.

Korelacja jest zmienna w czasie, co dobrze widać na wykresach przedsta-wionych w poprzednim rozdziale. W celu ilustracji układów współczynników w krótkich okresach wykorzystano 15-sesyjną korelację. Na wykresie przedsta-wiającym korelację par PLN/EUR i PLN/USD widać, że korelacje są dodatnie (za wyjątkiem dwóch momentów). Natomiast zauważa się duży spadek zależno-ści na przełomie listopada i grudnia (termin wyborów prezydenta USA). Z kore-lacji bliskiej 1 współczynnik spadał aż do poziomu –0,4. W pozostałych

4

Siła związków korelacyjnych: 0,0–0,2 – brak korelacji, 0,2–0,4 – słaba korelacja, 0,4–0,7 – umiarkowana korelacja, 0,7–0,9 – silna korelacja, 0,9–1,0 – bardzo silna korelacja.

(9)

tach widać, że związek tych par jest dość duży. Zupełnie inaczej wygląda spra-wa korelacji z bitcoinem. Współczynniki przechodzą przez całą skalę korelacji. Brak powiązań może wynikać z braku powszechnej akceptacji dla kryptowaluty oraz jej specyfiki. Sytuacja przedstawiona na wykresach jest bardzo niestabilna i nie można jednoznacznie określić ryzyka inwestycji ani zbudować odpowied-niego zdywersyfikowanego portfela.

Porównując zebrane wyniki widać, iż o wiele lepiej skorelowały się waluty o tradycyjnym charakterze, które spełniają wszystkie wymagania związane z definicjami i funkcjami pieniądza. Bitcoin natomiast pozostaje tworem współ-czesności i mimo kilku lat obserwacji jego notowań na rynku nie można jedno-znacznie odpowiedzieć na pytanie, w którym momencie zainwestować w bitco-ina. Wydaje się, że sama obserwacja i analiza nie wystarczą, a inwestor musi być przygotowany na poniesienie równie dużych zysków co strat.

ZAKOŃCZENIE

Przeprowadzone badania i interpretacje mają charakter silnie teoretyczny. Inwestując kapitał w walutę trzeba mieć świadomość złożoności mechanizmów panujących na rynku Forex oraz ogromnego wpływu zjawisk polityczno-gospodarczych na notowania walut. Inwestując kapitał, oprócz narzędzi pozwa-lających badać rynek i czujnej obserwacji zmian cen, trzeba posiadać intuicję, gdyż dobrze skorelowanych instrumentów na rynku jest bardzo mało. Jednakże mimo wszelkich przeciwności korelacja jest narzędziem, które w bardzo mode-lowy sposób bada zależności międzywalutowe oraz pozwala ocenić siłę ich po-wiązań. Badając zależności par walutowych udało się wykazać, iż bitcoin jest walutą mocno niestabilną. Pomimo próby dywersyfikacji portfela i kierowania się niską korelacją, kurs bitcoina nie wykazuje konkretnych sygnałów, które umożliwiłyby bezpieczną inwestycję, jak w przypadku pozostałych badanych walut.

Zakładając powtarzalność sytuacji na rynku walutowym warto byłoby przyjrzeć się, jak sytuacja wyglądała w dłuższym terminie niż rok. Przedstawio-ne badania wymagają kontynuacji i dalszego rozwoju.

BIBLIOGRAFIA

Bereś H., Bereś K., Zięba J., 2009, Kurs złotego w świetle analizy falkowej, „Gospodarka Naro-dowa”, nr 3.

Bilski J., 2006, Międzynarodowy system walutowy. Kierunki ewolucji, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa.

Chisholm A., 2011, Wprowadzenie do międzynarodowych rynków finansowych. Instrumenty, strategie, uczestnicy, Wolters Kluwer, Warszawa.

(10)

Dobosz A.,2014, Bitcoin – efemeryda czy solidna przyszłość?, „Kwartalnik Naukowy Uczelni Vistula”, nr 3.

http://www.i-slownik.pl/1057,p2p-lub-peer-to-peer-peer-to-peer/.

Kolany K., Kto z kim chodzi na Foreksie, czyli związki par walutowych,

http://www.bankier.pl/wiadomosc/Kto-z-kim-chodzi-na-Foreksie-czyli-zwiazki-par-walutowych-2029121.html [dostęp: 10.03.2017].

Koronacki J., Mielniczuk J., 2006, Statystyka dla studentów kierunków technicznych i przyrodni-czych, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa.

Mazurek J., Czynniki wpływające na kursy walut, http://www.bankier.pl/wiadomosc/Czynniki-wplywajace-na-kursy-walut-7337577.html [dostęp: 10.03.2017].

Perez K., Urbaniak M., 2013, Bitcoin – wirtualny eksperyment czy waluta przyszłości?, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”, nr 4.

Piotrowska A., 2014, Bitcoin a definicja i funkcje pieniądza, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio H – Oeconomia”, nr 3.

Przyłuska-Schmitt J., 2016, Bitcoin – intrygująca innowacja, „Bank i Kredyt”, nr 2.

Richter R., Korelacje na rynku Forex, http://analizy.investio.pl/korelacje-na-rynku-forex [dostęp: 10.03.2017].

Sieroń A., 2013, Czym jest Bitcoin?, „Ekonomia – Wroclaw Economic Review”, nr 4. www.stooq.pl.

THE ROLE OF BITCOIN ON THE CURRENCY MARKET

Abstract In the following work an attempt was made to evaluate whether information on relationships between currencies influences prognoses for the future and diversifying the investment portfolio. This analysis was based on researching four exchange rate: Polish zloty, US dollar, euro and bitcoin. The work also includes an attempt to describe the cryptocurrency bitcoin with an emphasis on differences between the traditional currencies and bitcoin and their behavior within the economy.