Czynniki decydujące o odzyskaniu podległości przez Polskę
Pod koniec I Wojny Światowej na ziemiach polskich kształtują się ośrodki politczne, które na danym terenie dążą do przejęcia władzy. Jesienią 1917 roku Niemcy mianowali Najwyższą Władzę w Królestwie Polskim - Radę Regencyjną, a ta w grudniu 1917 roku desygnowała Radę Ministrów. Kompetencje tych ciał były bardzo
ograniczone. Niemniej samo ich powołanie świadczyło o nowym kursie polityki niemieckiej. Na terenie Galicji 28 października 1918 roku została powołana Polska Komisja Egzekucujna jako odrębny ośrodek władzy, będąca Pierwszym Polskim Rządem Dzielnicowym. Funkcjonowała pod prezesurą przywódcy PSL Piast - Wincentego Witosa. Po zakończeniu I Wojny Światowej na politycznej mapie Europy znów pojawiło się niepodległe państwo Polskie. Na ten fakt złożyło się wiele przyczyn. W listopadzie 1918 roku ziemie polskie znajdowały się w całości w rękach państw centralnych. Ich klęska dawała gwarancję odzyskania niepodległości przez Polskę niemal automatycznie - zwłaszcza, że sprzymierzone państwa uznawały prawo Polaków do niepodległego bytu.
Niewątpliwie okolicznością dla Polaków, niezwykle korzystną okazał się fakt, że Rosja na skutek bolszewickiego przewrotu i następnie pokoju z Niemcami w Brześciu, znalazła się poza dyktującymi pokój mocarstwami. Gdyby była w ich gronie i współdecydowała o losach Polski, z całą pewnością ewentualna niepodległość byłaby mocno zagrożona. Bez większego znaczenia okazały się Deklaracja Praw Narodów Rosji - uchwalona na II
Ogólnorosyjskim Zjeździe Rad 8 listopada 1917 roku oraz słynny Dekret Rady Komisarzy Ludowych z 29 sierpnia 1918 roku, określony jako przekreślenie rozbioru.
Niepodległość była przede wszystkim wynikiem polskich działań. Powołanie legionów i ich krwawa walka były jedną z przyczyn wypłynięcia sprawy polskiej na forum międzynarodowym. Legiony stały się też pośrednią przyczyną przełomowego aktu 5 listopada, który bardzo posunął tę sprawę naprzód. Natomiast powszechny bojkot społeczeństwa wobec niemieckich prób pozyskania polskiego rekruta ułatwiał zdobywanie poparcia dla Polski przez działający w Paryżu Komitet Narodowy Polski. Nawet istnienie pogardzanej często Rady
Regencyjnej miało swoje znaczenie. Przygotowywało bowiem dla odradzającego się państwa, kadry
wykwalifikowanych urzędników i nauczycieli w działającym już polskim szkolnictwie. Nie należy też zapominać o tradycji powstań narodowych, które utrwalały patriotyzm i polską świadomość narodową. Pokazały także światu determinację Polaków gotowych w każdej chwili chwycić za broń w walce o wolność
zasługi dla Polski:
Roman Dmowski
Ostatnie półrocze przed wybuchem wojny poświęcił w całości wielkiej aktywności politycznej, której celem było przygotowanie ruchu narodowego na rychły konflikt zaborców.
Od wybuchu I wojny światowej konsekwentnie działał na rzecz klęski Niemiec, utworzył w Warszawie Komitet Narodowy Polski, stojący na gruncie manifestu wielkiego księcia Mikołaja Mikołajewicza Romanowa do Polaków z 14 sierpnia 1914. W reakcji na rosyjską odezwę do Polaków z sierpnia 1914 roku, w specjalnej depeszy do wielkiego księcia Mikołaja Mikołajewicza wyraził głębokie wzruszenie orędziem[2].
Po zajęciu Warszawy przez Niemców wyjechał do Petersburga, gdzie brał udział w pracach komisji polsko- rosyjskiej, mającej ustalić zasady przyszłej autonomii Królestwa. W 1915 udał się przez Finlandię i Szwecję na Zachód i rozpoczął akcję na rzecz Polski w stolicach zachodnich państw Ententy. Odbył podróże do Rzymu i Lozanny. W lutym 1916 złożył memoriał na ręce ambasadora rosyjskiego w Paryżu – Izwolskiego, w którym po
raz pierwszy wysunął niepodległość Polski jako realny plan polityczny – został on negatywnie przyjęty przez stronę rosyjską. 11 sierpnia 1916 za cykl wykładów, otrzymał doktorat honoris causa na Uniwersytecie w Cambridge.
W lipcu 1917 rozesłał czołowym przedstawicielom świata politycznego państw zachodnich memoriał pt.
„Problems of Central and Eastern Europe”, w którym sformułował program terytorialny przyszłej niepodległej Polski. W 1917 został prezesem utworzonego przez siebie w Lozannie Polskiego Komitetu Narodowego uznanego przez państwa zachodnie za oficjalne przedstawicielstwo narodu polskiego, którego zadaniem było odbudowanie państwa polskiego oraz sprawowanie opieki cywilnej nad Polakami przebywającymi na terenie państw zachodnich. We Francji, z jego inicjatywy, została zorganizowana 100 tysięczna Błękitna Armia, która po przetransportowaniu wraz z pełnym wyposażeniem do Polski, stała się podstawą odradzającego się Wojska Polskiego w trudnym okresie walk o granice.
Józef Piłsudski-
Już podczas działalności w PPS i walki w Legionach, w otoczeniu przyszłego marszałka pojawiły się osoby fanatycznie mu oddane, podchodzące bezkrytycznie do jego osoby i poleceń przez niego wydawanych. Z tego środowiska pochodziła grupa polityków rządząca II Rzeczpospolitą.
Po odzyskaniu niepodległości popularność Piłsudskiego rosła, szczególnie w związku ze zwycięską wojną polsko-bolszewicką i nieudolnością kolejnych rządów. Przez swoich zwolenników był wówczas postrzegany jako jedyna osoba w Polsce, która jest w stanie wyprowadzić Polskę z kryzysu politycznego i gospodarczego. Po zamachu majowym w 1926 i wprowadzeniu rządów autorytarnych kult Piłsudskiego stał się oficjalną ideologią państwową, której rozpowszechnianie nasiliło się jeszcze po jego śmierci w 1935. Portrety Piłsudskiego wisiały na ścianach w instytucjach i urzędach państwowych. Marszałek był głównym tematem wielu utworów literackich, widniał na obrazach, był honorowym członkiem niezliczonej liczby organizacji, obywatelem honorowym kilkudziesięciu miast, jego imieniem nazywano instytucje, obiekty, statki, samoloty itd. Kult osoby Piłsudskiego był ważnym elementem wychowania patriotycznego, jakiemu poddawane były dzieci i młodzież w szkołach. W 1938 Sejm uchwalił specjalną ustawę, która pod karą więzienia zakazywała szkalowania imienia Józefa Piłsudskiego.
Podczas okupacji niemieckiej i okresu PRL, kult Piłsudskiego był zwalczany przez władze.
Przyczyniło się to jednak do jego wzmocnienia. Po upadku komunizmu w Polsce w 1989,
marszałek Piłsudski uznawany jest za jedną z najwybitniejszych postaci w historii naszego kraju.
Jest patronem wielu ulic, placów i szkół. Po 1989 powstało również kilkanaście jego pomników..
Ignacy Jan Paderewski-
dzięki swoim dobrym kontaktom z administracją ówczesnego amerykańskiego prezydenta Woodrowa Wilsona w czasie I wojny światowej, przekonywał amerykańskich polityków o konieczności powrotu do idei suwerennej Polski po zakończeniu wojny i po porażce państw, które dokonały rozbiorów Polski. Jego memoriały w sprawie Polski dopomogły do zainteresowania się sprawą polską przez amerykańskiego prezydenta, czego ukoronowaniem było orędzie skierowane do Senatu USA 22 stycznia 1917 roku o konieczności odbudowy zjednoczonej, niepodległej i samodzielnej Polski.
Głośny powrót Paderewskiego do kraju 2 stycznia 1919 roku związany był z przejęciem przez niego urzędu premiera rządu koalicyjnego, co z kolei miało spowodować uznanie przez endecję władzy Piłsudskiego jako Tymczasowego Naczelnika Państwa nad całym krajem. Bez wyraźnych koncesji politycznych, wykorzystując popularność wielkiego artysty, Piłsudski mógł bez utraty własnego autorytetu, powierzyć Paderewskiemu kierowanie rządem. Paderewski miał być gwarantem - doprowadzić do stabilizacji rządu i umocnienia pozycji samego Piłsudskiego. Rola, jaką w tym procesie odegrał Paderewski, była niemożliwa do spełnienia dla żadnego innego polityka polskiego w tamtym czasie.
Na wiosnę 1919 roku, Ignacy J. Paderewski jako przewodniczący polskiej delegacji na kongres pokojowy w Wersalu odpowiedzialny był za wynik polskich starań o kształt granic odradzającej się Rzeczypospolitej. Jego przesadna wiara w dobrą wolę zachodnich mocarstw spowodowała, że nie udało się stronie polskiej przeforsować wielu z jej postulatów granicznych. Po odwołaniu ze stanowiska szefa rządu, nadal angażując się politycznie dla Polski, przyjął w lipcu 1920 roku nominację na stanowisko delegata Polski do Ligi Narodów.
