1 Wojna trzydziestoletnia
I. Geneza wojny trzydziestoletniej (1618-1648) 1. Rozdrobnienie polityczne i rozbicie religijne Niemiec
a. w skład Rzeszy wchodziło około 300 księstw i wolnych miast b. podział na dwa obozy religijne
– protestancki – utworzenie Unii Protestanckiej (1608 r.) – katolicki – utworzyli Ligę Katolicką (1609 r.)
2. Sytuacja w Królestwie Czeskim
a. od 1526 r. pod panowaniem Habsburgów b. odrodzenie narodowe Czechów
c. sytuacja wyznaniowa
– odrodzenie husytyzmu (bracia czescy) – rozwój luteranizmu
d. polityka wyznaniowa cesarzy
– wydanie listu majestatycznego przez cesarza Rudolfa II (gwarancja tolerancji dla innowierców)
– nasilenie się tendencji kontrreformacyjnych za panowania cesarza Macieja I
II. Wybuch powstania czeskiego – czesko-palatynacki okres wojny trzydziestoletniej (1618-1624)
1. Zgromadzenie protestantów czeskich na zamku na Hradczanach
a. celem zgromadzenia była obrona zagrożonych swobód religijnych ( 23 V 1618 r.) b. tzw. druga defenestracja praska (wyrzucenie posłów cesarskich przez okno) – początek czeskiego powstania antyhabsburskiego
c. Utworzenie czeskiego rządu i wojska
2. Poparcie dla Czech ze strony Niderlandów, Francji, stanów śląskich, Siedmiogrodu i Unii Protestanckiej
3. Eskalacja konfliktu
a. wybór Ferdynanda II na cesarza
b. wybór na króla Czech elektora Palatynatu Reńskiego Fryderyka V Wittelsbacha (1619 r.)
4. Przebieg wojny
a. klęska wojsk czeskich w bitwie pod Białą Górą (1620 r.) b. skutki klęski pod Białą Górą
– fala prześladowań (wyroki śmierci i konfiskaty majątków i przymusowa emigracja) – liczba ludności Czech spadła z 4 milionów do jednego miliona
– restytucja dóbr kościelnych
– pozbawienie Czech prawa do udziału w elekcji cesarza – ograniczenie autonomii
– wprowadzenie urzędników niemieckich c. zajęcie Palatynatu przez wojska cesarskie III. Duński okres wojny (1625-1629)
1. Antyhabsburski sojusz Anglii, Holandii i Danii (1625 r.) 2. Przebieg wojny
– wkroczenie wojsk duńskich do posiadłości Habsburgów – Chrystian IV
– seria zwycięstw wojsk habsburskich dowodzonych przez Albrechta von Wallensteina
2 3. Pokój w Lubece –1629 r.
a. Chrystian IV wychodzi z wojny bez strat terytorialnych
b. Dania zobowiązała się do nieingerowania w przyszłości w sprawy Rzeszy IV. Szwedzki okres wojny (1630-1635)
1. Wzrost opozycji antyhabsburskiej w Rzeszy
a. opór wobec cesarza wywołał edykt restytucyjny, nakazujący zwrot majątków kościelnych
b. obawa książąt Rzeszy przed wzrost dążeń absolutystycznych cesarza – żądania ograniczenia liczby wojsk
– żądanie odwołania Albrechta von Wallensteina 2. Przystąpienie do wojny Szwecji – Gustaw II Adolf a. wkroczenie wojsk szwedzkich na terytorium Rzeszy
b. zdobycie i zniszczenie przez wojska katolickie Magdeburga –Johan von Tilly (1631 r.)
c. zwycięstwo armii szwedzkiej, wspieranej przez wojska saskie pod Breitenfelden (1631 r.)
d. zwycięstwo wojsk szwedzkich pod Lützen – śmierć króla szwedzkiego Gustawa II Adolfa (1632 r.)
f. odzyskanie przewagi przez Habsburgów i Ligę Katolicką – rozgromienie wojsk szwedzkich pod Nordlingen – 1634 r.
V. Francuski okres wojny (1635-1648)
1. Wypowiedzenie wojny Hiszpanii przez Francję (Ludwik XIII , kardynał Armand Richelieu)
2. Liga Katolicka walczy z koalicją Francji, Szwecji, Holandii, Sabaudii, Wenecji i Siedmiogrodu
3. Dewastujący charakter działań wojennych toczonych głównie na terytorium Rzeszy
VI. Zakończenie wojny trzydziestoletniej 1. Pokój westfalski – 1648 r.
a. w Osnabrück ze Szwecją b. w Münster z Francją c. zmiany terytorialne
– Szwecja otrzymała m.in. Pomorze Zachodnie ze Szczecinem i Rugią oraz 5 mln talarów kontrybucji
– Francja otrzymała Alzację (bez Strasburga) oraz prawo do biskupstw Metz, Toul, Verdun
– Brandenburgia otrzymała wschodnią część Pomorza Zachodniego – Saksonia otrzymała Łużyce
– Bawaria otrzymała Palatynat Górny d. decyzje polityczne
– uznanie niepodległości Szwajcarii
– uznanie przez Hiszpanię niepodległości Niderlandów – potwierdzenie decyzji pokoju augsburskiego
– zachowano stan posiadania protestantów sprzed 1624 r.
3 – Stany otrzymały ius teritoriale i ius foederis – Rzesza przekształca się w luźny związek suwerennych państw
2. Skutki wojny
a. ogromne straty demograficzne spowodowane działaniami zbrojnymi, epidemiami i głodem
b. spustoszenie znacznych obszarów Rzeszy – regres gospodarczy
– regres cywilizacyjny
c. tzw. kościoły pokoju na Śląsku – Jawor
– Świdnica – Głogów