Bronisław Panek
Księża polscy pracujący na
placówkach duszpasterskich we Francji od 1922 r.
Saeculum Christianum : pismo historyczno-społeczne 1/1, 219-226
1994
Saeculum C hristianum 1 (1994) n r 1
O. B RO N ISŁA W PA N E K OC
KSIĘŻA POLSCY PRACUJĄCY NA PLACÓWKACH DUSZPASTERSKICH WE FRANCJI OD 1922 R.
W STĘP - Z A K R ES PR O B L E M A T Y K I
Celem badań nad stanem duszpasterstw a emigracyjnego we Francji od 1922, jest pró b a ukazania w kładu księży polskich w życie emigracji, zwłaszcza w dziedzinie zaspokajania jej potrzeb religijnych, utrzym ania wiary, obyczajów i tradycji, p o d trzym ania więzi z k u ltu rą i językiem ojczystym, a także udziału w aktualnych problem ach związanych z egzystencją Polaków we Francji.
Bodźcem skłaniającym do zajęcia się problem atyką stało się m.in. wystąpienie p.
Janine Ponty, M aitre-A ssistant a l’U niversite de Paris X III na Colloque F ra n co-Polonais d ’H istoire religieuse w Lille (październik 1981 r . ) , któ ra w swoim referacie pt.: Kapelani polscy wśród robotniczych imigrantów we Francji okresu międzywojennego (Les aum onaiers polonais en milieu ouvrier immigre dans la F rance de l’en t
re-deux-guerres), poruszyła następujące tematy: 1) zależności organizacyjne polskich kapelanów i ich uposażenie, 2) stan liczebny kapelanów polskich i 3) stosunek z klerem francuskim i władzami francuskim i. Dłuższa i ożyw iona dyskusja związana z pow y
ższym tem atem podsunęła myśl o potrzebie pogłębienia tego zagadnienia.
R o k 1922 przyjęto jak o granicę wyjściową do badania problem ów duszpasterstw a, poniew aż wówczas dokonano reorganizacji Polskiej Misji K atolickiej w Paryżu.
I, Z H IS T O R II PO LSK IE J M ISJI K A T O L IC K IE J W E F R A N C JI H istoria Polskiej M isji K atolickiej we Francji jest od swych początków w szczególny sposób związana z paryskim kościołem pod wezwaniem W niebowzięcia Najświętszej M aryi Panny (262bis rue Saint-H onore, Paris 1er).
W 1622 r. kościół był kaplicą klasztorną sióstr od W niebowzięcia (Dames d 1’A ssom ption.) Założony przez kardynała de L a Rochefoucauld służył w iernym jak o dom rekolekcyjny i ja k o ośodek kształcenia młodzieży. Przebudow aną pzez przed
siębiorcę Cheret kaplicę w 1670 r. według planów K arola E rrard , pierwszego dyrektora A kadem ii Francuskiej w Rzymie, poświęcił i konsekrow aPM ichał Poncet, arcybiskup Bourges.
Po Rewolucji Francuskiej, na mocy k o nkordatu z roku 1801, kościół służył znowu kultow i religijnemu. N apoleon I przeznaczył znaczną sumę na jego odnowienie.
Zachow ał jednak nie istniejącą dziś nawę główną ja k o swoją kancelarię, a klasztor przeznaczył na koszary dla swej konnej gwardii, do której m.in. należało wielu Polaków . Ks. Costaz, proboszcz miejscowej parafii, odpraw iał tu co niedzielę mszę św.
i głosił krótkie kazania specjalne dla Polaków . Ze względu na masowe uczestnictwo polskich żołnierzy, mszę św. dla Polaków przeniesiono do pobliskiego kościoła św.
Rocha. Po roku 1812 zabrakło w Paryżu polskich żołnierzy. W tym czasie duszpasters
tw o polskie we Francji było już tylko sporadyczne i nie zorganizow ane w formie polskiej Misji.
220
O. B R O N ISŁA W P A N E K OC [2]„Polską M isję” utw orzono dopiero dnia 17 lutego 1836r. Jej założycielami była grupa zaangażow anych m łodych polskich katolików świeckich, w śród nich P iotr Semenenko, H ieronim Kajsiewicz i A leksander Jełowicki, którzy po studiach w Rzy
mie i święceniach kapłańskich zajęli się duszpasterstw em polskiej emigracji we Francji, z siedzibą przy ulicy N otre-D am e-des-C ham ps n r 11. Z upow ażnienia arcybiskupa paryskiego Jacka-Ludw ika de Q uaelen objęli opiekę duszpasterską nad wszystkimi Polakam i mieszkającymi w Paryżu i odpraw iali dla nich co niedzielę mszę św.
w Chapelle du Calvaire na terenie parafii św. R ocha. G rupa tych polskich kapłanów , decydując się na wspólne zamieszkanie, dała początek nowemu zgrom adzeniu ojców zmartwychwstańców.
W roku 1844 Polska M isja przeniosła się, za zgodą paryskiego arcybiskupa Denis Affaire, do kościoła W niebowzięcia N .M .P ., zwanego odtąd „K ościołem Polskim ” . R ektorem Polskiej M isji i adm inistratorem tegoż kościoła w Paryżu został m ianow any ks. A. Jełowicki w 1850 r.
K sięża pracujący w Polskiej M isji służyli pom ocą duszpasterską także p arafiom francuskim , np. w Saint- L aurent, Saint-A ugustin, M ontm orency, Saind-Cloud.
D w a, trzy w ro k u organizow ali pielgrzym kę do N otre-D am e, des Victoires.
W spółpracow ali też z katolikam i świeckimi tw orząc środow iskow ą elitę o p o głębionym życiu religijnym, co nie pozostaw ało bez wpływu na przejaw y życia zaw odow ego, społecznego, gospodarczego, naw et politycznego. D latego np. w 1863 r. arcybiskup paryski Jerzy D arb o y przyjął 40 księży polskich, ja k odnotow ano, „z ojcow ską d o b ro cią” . W 1865 ro k u 48 polskich sióstr wizytek z W ilna m ogło ju ż założyć swój k lasztor w W ersalu.
Po ks. Jełowickim C R (1850-1875) rektoram i Misji byli kolejno: ks. W ładysław W itkoski C R (1876-1893), ks. W ładysław Bakanowski C R (1893-1893), ks. K arol G rabow ski, dc. płocka, 1893-1896), ks. W ładysław Orpiszewski C R (1896-1993), ks.
Leon Postaw ka, dc. kielecka (1903-1922). Dwie fale emigrancji polskiej napływały znow u do Paryża po w ypadkach związanych z W iosną Ludów 1848 r. i po Pow staniu Styczniowym 1863 r.
Księża polscy byli przeważnie kapelanam i wojskowymi. Polską Misję odwiedzał często w 1892 r. nuncjusz apostolski w Paryżu, ks. abp Czacki, z pochodzenia Polak.
Podczas I wojny światowej w arm ii gen. Józefa H allera kapłani Polskiej Misji otaczali duszpasterską opieką polskich żołnierzy.
Z chwilą, kiedy dnia 4 czerwca 1917 r. pow stał w Paryżu polski K om itet N arodow y, polscy księża podjęli z nim współpracę. Od tego też czasu określenie „Polska M isja” , dla odróżnienia od „Polskiej Misji W ojskowej” , zm ieniono na nazwę „Polska Misja K atolicka” .
Po zakończeniu I wojny światowej wielu polskich em igrantów politycznych wróciło z arm ią gen. H allera do Polski. D o Francji jednak zaczęli napływ ać inni Polacy.
Francja, wyniszczona w ojną, odczuwała wyraźny brak rąk do pracy i dlatego na zaproszenie rządu francuskiego przybywać zaczęli robotnicy z Polski, a także ze środowisk emigracyjnych w Niemczech. Zmienił się więc wówczas wyraźnie przekrój społeczny polskiej emigracji. Była to ju ż wtedy w swojej większości emigracja zarobkow a.
II. R E O R G A N IZ A C JA PO LSK IE J M ISJI K A T O L IC K IE J
Po I wojnie światowej, prócz jeńców wojennych z narodów słowiańskich, pojawiły się we Francji nowe wielkie fale wychodźstwa polskiego, którego liczbę szacowano w 1927 r. na około 810.000 - emigrantów.
1) N O R M Y PR A W N E W Y N IK A JĄ C E Z K O N W E N C JI,F R A N C U S K O -P O L S K IE J
Sprawy m aterialne i ekonomiczne emigracji polskiej były przedm iotem kontraktów między pracodaw cam i a robotnikam i, zaw ieranych pod k ontrolą w ładz francuskich i polskich.
Zagadnienia praw ne i socjalne objęte były następującym i konwencjam i robot- niczymia francusko-polskim i:
1. K onw encją francusko-polską odnośnie do emigrancji i imigracji podpisaną w W ar
szawie dnia 3-9-1919 r.
2. Konwencją francusko-polską odnoszącą się do opieki socjalnej, podpisaną w W ar
szawie 14-10-1920 r.
3. P rotokół - odnoszzacy się do norm imigracji polskich robotników , podpisany w Paryżu dnia 17.9.1924 r.
4. P rotokół norm ujący imigrację polskich robotników do Francji, podpisany w P ary
żu dnia 3.2.1925 r. i w W arszawie dnia 20.2.1925 r.
Przedstawiciele władz II Rzeczypospolitej Polskiej ućzestniczyli w M iędzynarodo
wej K onferencji Emigracyjnej w Rzymie, obradującej w dniach od 20 do 25 lipca 1921 r. Jej akt końcow y podpisali ze strony polskiej G aw roński, M ikulski, M iszko i H orszow ski. N astępnie akt ten zatwierdziło M inisterstwo Spraw Zagranicznych dnia 24.2.1922 r. A kt końcowy K onferencji M iędzynarodow ej o Emigracji i Imigracji, któ ra obradow ała w Rzymie od 15 do 31 m aja 1924 r. został podpisany dnia 10.6.1924 r. przez stronę polską.
W układach z Francją, ja k np. w układzie wojskowym o korzyściach przyznanych wojskowym francuskim , przydzielonym do A rmii Polskiej wysłanej do Polski, złożyli swój podpis w Paryżu dnia 15.1.1919 r. R om an D m ow ski i Jerzy Clemenceau. U kład 0 długu wojskowym zaciągniętym przez naród polski na utrzym anie A rm ii Polskiej podpisali dnia 16.1.1919 r. również Dmowski i Stefan Pichon.
W spom nianą konwencję em igracyjną z dnia 3.9.1919 r. podpisali W ładysław Skrzyński i M aurycy Fouchet. Zarejestrow ano ją w Lidze N arodów dnia 21.10.1920 r.
Konwencję o opiece społecznej z dnia 14.10.1920 r. podpisali dr. K arol Bertoni i H. A.
de Panafieu (poseł w W arszawie) oraz W. Qualid. Inne umowy i konwencje polsko-francuskie, wiążące się częściowo z omaw ianym tu zagadnieniem , np. bilateral
ną (6.2.1922), naftow ą (6.2.1922), handlow ą (6.2.1922) itp z tych lat podpisali:
M aurycy Zamoyski, F ranciszek. Doleżal, R oyam und Poincare, L. D ior, Alfred Chłapow ski, H enryk T ennenbaum , E. H erriot, M . R aynaldy, A. Wysocki, S.
K wiatkowski, Mieczysław Sokołowski, A rystyd Briand, S. Bonnefous, P. Elbel, Fischoeder, Lesage, Leclainche, K onstanty Skirm unt (min. S. Z. w 1922 r.), Lech Babiński, W acław Babiński i inni.
Samo wyliczenie tych umów i nazwisk świadczy o potrzebie oraz respektow aniu tego typu praw odaw stw a niezbędnego dla kontaktów bilateralnych w nowej rzeczywistości powojennej i o szukaniu najlepszych rozwiązań zarów no po stronie francuskiej ja k 1 polskiej.
Sprawy religijne i kościelne we w spomnianych um ow ach pom inięto.
2) PR Z E P IS Y W Y N IK A JĄ C E Z N O R M K A N O N IC Z N Y C H
Ks. biskup A. R. Em anuel C haptal, były dyplom ata m.in. w Petersburgu i M onachium , wytypow any w 1922 r. przez hierarchię kościelną we Francji do opieki nad cudzoziemcami, określił robotników polskich ja k o bardzo religijnych.
Żywiołowy napływ do Francji robotników z Polski i ze środowisk emigracyjnych w Niemczech, tzw. em igracja zarobkow a, spowodował, że zaspokojenie ich potrzeb religijnych stało się w tych nowych w arunkach życia palącym problem em dom agają
cym się rozw iązania. Chodziło przede wszystkim o unorm ow anie zagadnień związa
nych z możliwością w ykonyw ania p raktyk religijnych i zobow iązań wobec K ościoła na terenie Francji.
222
O. B R O N ISŁA W P A N E K OC [4]Zaistniała więc konieczność zrew idow ania dotychczasowego nie przystającego do nowych w arunków polskiego m odelu duszpasterstw a emigracyjnego we Francji, ograniczonego do pracujących wprawdzie z poświęceniem, ale tylko kilku polskich księży, i to bez wspólnego program u oraz bez właściwej organizacji duszpasterskiej.
N a podstaw ie zachowanych źródeł archiwalnych m ożna stwierdzić, że kierow ano liczne prośby i interwencje w sprawie przysłania księży polskich do pracy duszpasters
kiej we Francji. N ajmocniej zaintersow ani byli tą spraw ą sami polscy emigranci.
Prosili o polskich księży także pracodaw cy, pragnący spełnić życzenie swoich robotników , prosili również księża biskupi niektórych diecezji. W tej sprawie zabierały głos różne stowarzyszenia i organizacje, a w pierwszym rzędzie Com ite C entral des Flouilleres de France.
W tych w erunkach zwierzchnicy K ościoła francuskiego, za pośrednictw em ks. bpa C haptala wywierali nacisk na ks. kard. E. D albora. Ten zaś począwszy od 1919 r.
a szczególnie na podstaw ie spraw ozdań i m em oriałów powizytacyjnych sporządzo
nych przez swoich delegatów, m.in. ks. L. Lisieckiego i ks. T. T aczaka w 1921 r., powierzył Misję Polską księżom m isjonarzom św. W incentego a Paulo prowincji krakow skiej. W izytator zgrom adzenia, ks. K asper Słomiński wysłał wówczas na stanow isko rektora, ks. W ilhelma Szymbora CM , który objął swoją funkcję w Paryżu dnia 12.5.1922 roku.
a) Statuty Misji Polskiej
Pod d a tą 19.6.1922 roku, po porozum ieniu się z ks. kard. Louis-Ernestem D ubois i bpem C haptalem , ks. kardynał E. D alb ao r nadesłał jak o oficjalny dokum ent do Polskiej M isji K atolickiej w Paryżu, Statuty misji polskiej.
O to ich k ró tk a i dokładna treść:
„M isja Polska pow ierzona jest polskiej prowincji Zgrom adzenia Księży Misjonarzy, a siedzibą Misji jest kościół Wniebowzięcia w Paryżu.
Jej członkam i są: 1) R ek to r Misji, który jest równocześnie prefektem kościoła Wniebowzięcia. 2) Pom ocnicy przygodni i stali z duchow ieństwa świeckiego lub zakonnego Polski według zapotrzebow ania. Wszyscy podlegają rektorow i w o r
ganizacji Misji Polskiej i pracują według jego wskazówek, czy to w Paryżu czy też na prowincji.
Celem M isji jest duszpasterstw o w śród polskich katolików Paryża i całej Francji.
R ek to r Misji Polskiej prow adzi stale: a) spis miejscowości, dworów, kopalń itd. we Francji, gdzie znajdują się Polacy, b) spis księży, którzy z diecezji polskich zgłaszają się do. duszpasterstw a we Francji.
D yrektorzy francuskich towarzystw, kopalń itd., którzy proszą o pom oc duchow ą dla swych robotników polskich, zgłaszają się do rek to ra Misji Polskiej.
Najprzewielebniejsi Księża Biskupi Polski będą posyłali do Francji do pracy duszpasterskiej nad Polakam i kapłanów za pośrednictw em J. Em. Ks. K ardynała Prym asa, który się w każdym w ypadku porozum ie poprzednio z Ks. rektorem Misji.
T ak sam o uprasza się Najprzewielebniejszych Księży Biskupów francuskich, aby udzielali władzy do pracy duszpasterskiej nad Polakam i we Francji tylko tym kapłanom polskim , którzy są prezentowani przez rektora M isji” .
Zachow ały się trzy dokum enty podpisane przez ks. E. K ard. D alb o ra z 19.6.1922 r.
D otyczą one: nominacji ks. Szym bora na rektora Misji, upow ażnienia go do nadzorow ania nauki religii i Statuty Misji. (A A G A PP 111/14 k. 301-303).
P ró b a zalegalizowania i uwierzytelnienia tych Statutów wobec wszystkich władz a szczególnie wobec biskupów francuskich, ministerstw a spraw zagranicznych oraz am basady polskiej w Paryżu itd. zrodziła z biegiem czasu potrzebę dalszych precyzji i sform ułowań prawnych.
b) Regulamin (Reglement des aumoniers polonais)
W styczniu 1925 r. zaw arto szczegółowy układ specjalny norm ujący bliższe stosunki między księżmi polskim i a proboszczam i francuskim i odnośnie do zagadnienia duszpasterstw a polonijnego. Istotne punkty tego układu zredagow ano jeszcze w czer
wcu 1924 r., w czasie podróży biskupów francuskich po Polsce między kardynałem D ubois, arcybiskupem Chollet, biskupam i Julienem , C haptalem i Baudrillardem a kardynałem D alborem , biskupem Łukom skim i ks. Szymborem.
Precyzja i redakcja tego tekstu były rezultatem kilkuletniego funkcjonow ania i doświadczenia w zmienionych w arunkach duszpasterstw a emigracyjnego różnego od duszpasterstw a X IX wiecznego.
Szczegóły te ujęto w formie Regulacji zatytułow anej Reglem ent des aumoniers polonais.
c) Wskazówki dla księży polskich we Francji
Prym as Polski uznał za stosowne wydać równocześnie z powyższymi norm am i praw nym i w skazówki dla księży polskich we Francji. Dotyczyły one wewnętrznej organizacji Polskiej Misji Katolickiej.
W skazówki, ujęte w 13 punktach, były uściśleniem Statutów Polskiej Misji.
Dotyczyły one: relacji księdza pracującego we Francji ze swoim ordynariuszem , z punktem dyspozycyjnym w Poznaniu i z rektorem Misji, także kom petencji, relacji księży do biskupów francuskich, do miejscowego duchowieństwa francuskiego, popraw ności we w spółdziałaniu z dyrekcjam i zakładów pracy działalności zgodnej z przepisam i praw a kanonicznego, statutam i diecezjalnymi, roztropnością, oraz prow adzenia ksiąg parafialnych (chrztów, ślubów, zgonów), katechizacji dzieci, pracy społecznej i oświatowej, zjazdów i roli dziekana.
Powyższe Statuty Misji, Regulam in i W skazów ki stały się podstaw ą i k artą praw i obow iązków księży polskich należących do Polskiej Misji Katolickiej we Francji a pracujących w trudnych w arunkach emigracyjnych.
III. D ZIA Ł A L N O ŚĆ PO LSK IC H K SIĘ ŻY W D U SZPA STER STW IE E M IG R A C Y JN Y M
1) P O D Z IA Ł A D M IN IS T R A C Y JN Y T E R E N U P R A C Y D U S ZP A ST ER S K IE J
Szybki w zrost polskiej emigracji we Francji, jej duże rozproszenie w kilkudziesięciu departam entach i napływ polskich księży do pracy duszpasterskiej, dom agały się dokonania podziału terenu działania duszpasterskiego Misji na dekanaty. Chodziło głównie o usprawnienie funkcjonow ania adm inistracji i łatwiejsze oraz szybsze porozum iewanie się z władzami.
Powstały wówczas cztery dekanaty polskie: paryski, dekanat Francji północnej, wschodniej i południowej.
O bszary tych dekanatów pokryw ały się w zasadzie z granicam i konsulatów polskich w Paryżu, Lille, Strasburgu i Lyonie.
W zarządzie centralnym Misji pow ołano także R adę Misji, złożoną z pięciu członków, przeważnie z księży dziekanów i rektora. Jej obrady i konsultacje miały pom agać w podejm ow aniu decyzji, utrzym aniu dyscypliny w działalności duszpasters
kiej oraz przyczyniać się do scalania w pracy Polskiej Misji.
2 2 4 O. B R O N ISŁA W P A N E K OC f6]
Księży polskich pracujących w duszpasterstw ie polonijnym po reorganizacji Polskiej M isji Katolickiej we Francji m ożna podzielić na cztery następujące grupy.
1. Księża przebywający stale w koloniach zwartych.
2. Księża objeżdżający pewne określone terytorium z siedzibą w miejscu centralnym (w Paryżu).
3. Księża objazdow i - pracujący okazjonalnie.
4. Księża studenci.
Pierwszą grupę stanowili księża przebywający stale w koloniach licznych i zwartych.
Zapew niali oni stałą obsługę religijną dla Polaków , bądź to w kościołach oddanych do ich wyłącznego użytku, bądź przy kościołach francuskich.
D o drugiej grupy zaliczali się księża przysłani przez biskupów polskich n a okres 2 do 3 lat do pracy w śród emigracji. D ziałali n a określonym terenie z siedzibą w miejscu centralnym .
Księża polscy przebywający we Francji okresowo, na ogół krótko, okazjonalnie zaliczali się do trzeciej grupy. '
C zw artą grupę stanowili księża studenci z Paryża, Strasburga, Lillie i Lyonu, a także księża studenci z Low anium , Fryburga szwajcarskiego i z Rzymu.
Poza pierwszą grupą księży inne grupy nie dawały żadnej gwarancji ciągłości pracy duszpasterskiej, tym bardziej jej systematyzacji. M im o to naw et w ram ach tej okazjonalnej działalności odw iedzano od 800 do 900 kolonii polskich w skali rocznej.
2) G R U P Y P O L SK IC H K SIĘ ŻY W D ZIA ŁA LN O Ś C I D U S ZPA ST ER SK IE J
IV. R EA L IZ A C JA P R O JE K T U BA D A W C ZEG O
Studium niniejsze określone roboczo: K sięża p o lscy pracujący na placów kach duszpasterskich we Francji o d 1922 r. dotyczy spraw ow ania rek to ratu przez na
stępujących księży: ks. W. Szym bora C M (1922-1929), ks. L. Łagodę (1929-1933), ks.
W. Paulusa (1933-1937), ks. F. Cegiełkę SAC (1937-1947), ks. K . Kwaśnego (1947-1972), ks. Z. Bemackiego (1972-1985) i ks. S. Jeża (od 1985).
B ogata literatura na tem at polskiej emigracji we Francji w tym okresie przed
staw iona i om ów iona przez ks. R. D zw onkow skiego SAC, (P olska opieka religijna we Francji, 1909-1939, Poznań - W arszaw a 1988 s. 11-13) wnosi cenny m ateriał do powyższego studium , zwłaszcza do m ateriałów biograficznych, wzbogacając wiedzę o duszpasterstw ie polskim zarów no w okręgu paryskim , ja k i w pozostałych dekanatach. Inform acja o układzie w/w not biograficznych i wybiórczym charakterze zamieszczonych w nich danych może budzić pewne zastrzeżenia. B rak w tych notach wielu danych dotyczących zwłaszcza księży polskich pracujących w początkow ych latach reorganizow anej Misji Polskiej we Francji. D otychczas uwzględnione dane w ym agają uzupełnień i wyjaśnień.
U względnione obecnie uzupełnienia pochodzą z zasobów archiwalnych, dotychczas nie publikow anych.
Studium n ad księżmi polskim i we Francji obrazuje rozwój Polskiej Misji K atolickiej od czasu jej reorganizacji w roku 1922, kiedy to ks. Szymbor rozpoczynając pracę duszpasterską zastał pięciu księży niezorganizow anych. M ając do spełnienia trudne zadanie zorganizow ania duszpasterstw a bez odpow iednich środków i odpow iednio przygotow anych pracow ników , Szymbor zdołał przeprow adzić pertraktacje z Epi- stokapem francuskim , z proboszczam i, z władzam i francuskim i i polskim i, z za
rządam i zakładów pracy i kopalń, aby sprow adzanym księżom polskim zapewnić utrzym anie, przygotow ać stanow iska i rozplanow ać pracę w terenie.
Po trzech latach, kiedy em igracja polska liczyła ju ż p onad pół m iliona osób, obsługiwało ją 28 księży polskich na stałych placów kach, pobierających przeciętnie 800 fr. pensji miesięcznej, prócz dodatków w postaci m ieszkania, opału i światła.
Pom ocą w niedziele i święta służyło wówczas 29 księży studentów z uniwersytetów w Paryżu, Strasburgu, Lillie i Lyonie, którym ks. rek to r w ystarał się o zniżki transportow e. Placówki stałe systematycznie się rorastały. Teren objęty duszpasterską posługą podzielono na cztery dekanaty: paryski, północny, wschodni i południowy.
Prócz tego pow staw ały w tych dekanatach ośrodki duszpasterskie dojazdowe i objazdowe. Ogółem pow stało p onad 800 punktów duszpasterskich rozsianych w 95 departam entach Francji.
Dotychczasow e opracow anie o p arto na:
a) m ateriałach archiwalnych zebranych zagranicą, przede wszystkim we Francji, w A rchiwum Polskiej Misji Katolickiej w Paryżu;
b) m ateriałach archiwalnych zgrom adzonych w A rchiw um Archidiecezjalnym w Po
znaniu i w Archiw um Archidiecezjalnym w Gnieźnie, tu zwłaszcza w Dziale III: A kta P ro tek to ra W ychodźtwa Polskiego (1-12 ogólne, 13-27 a Francja);
c) m ateriałach archiwalnych poszczególnych diecezji i zakonów oraz oficjalnych pismach w ydawanych przez kurie diecezjalne i zakonne;
d) inform acjach zaczerpniętych z różnych dostępnych opracow ań i prasy zagranicznej oraz krajowej.
Dzięki w ykorzystaniu w pracy techniki kom puterow ej i specjalnie do tego celu opracow anego oprogram ow ania „M isje” w celu ułatw ienia archiwizacji i system atyza
cji danych o polskich księżach we Francji, udało się wydobyć rożnorodne zestawienia i inform acje, w szczególności strukturę geograficzną polskich punktów duszpasters
kich (stałych, dojazdow ych i objazdow ych) na tle różnych uw arunkow ań (hisytorycz- nych, społecznych itp.)
W arto zaznaczyć, że z tych m ateriałów archiwalnych, które dotychczas nie były w ykorzystane do badań naukow ych, w ydobyto inform acje o p o n ad 1.300 księżach polskich diecezjalnych i zakonnych oraz o przebiegu ich pracy duszpasterskiej we Francji.
K werenda archiw alna pozw ala na systematyczne opracow ywanie zbieranych materiałów , z których opublikow ano następujące pozycje:
- Les Pretres dans la Pastorale des Immigres Polonais es France depuis 1922 (Presentation de recherches). Im p. Francois-D om inique - Paris France Decembre 1991, pp 42.
- L a pastorale polonaise occasionnelle dans le doyenne de Paris (1041-1945) E xtraits de Statistiques du Doyenne de Paris Im p. Francois-D om inique - Paris France N ovem bre 1991, pp. 36.
- M ateriały do Dziejów Polskiej M isji Katolickiej we Francji. Zeszyt I, Księża Polscy w Duszpasterstwie Okręgu Paryskiego 1922-1929. Im prim erie François D om inique - Paris - 1992, ss 124 + VI.
- M ateriały do dziejów Polskiej M isji Katolickiej we Francji. Zeszyt II, Księża polscy w duszpasterstw ie południowej Francji 1922-1929. Editions François D om inique PA RIS Septem br 1993 pp. 122.
- M ateriały do dziejów Polskiej M isji Katolickiej we Francji. Zeszyt III. Księża w duszpasterstw ie dekanatu wschodniego 19221929. Editions François - D om ini
que - Paris - Janvier 1994, pp. 118.
L ektura 55 biogram ów księży pracujących w regionie Paryskim w latach 1922-1929, - prezentow anych w Zeszycie I - pozw ala n a wyrobienie sobie sądu o w am kach w jakich pracow ali duszpasterze polscy, o trudnościach z jakim i się borykali, o stosunku episkopatu polskiego i francuskiego do ich działalności, o zasięgu i ro dzaju podejm owanych przez polskich duszpasterzy działań, wreszcie o samej Misji Polskiej, o jej niedom ogach, trudnościach a także rezultatach podejm owanych przedsięwzięć.
Zeszyt II zawiera dane dotyczące 48 księży i 22 diecezji polskich pracujących wśród około 50.000 wychodźtw a polskiego przebywającego w latach 1922-1929 na obszarze środkowej i południowej Francji, zwanym wówczas dekanatem południowym .
2 2 6 O. B R O N ISŁA W P A N E K OC
[8]
Zeszyt III zawiera dane dotyczące 41 księży z 18 diecezji i 2 zgrom adzeń zakonnych pracujących w śród ponad 55.000 w ychodźstwa polskiego.
Zastosow ana m etoda pracy pozw ala na szybkie i systematyczne uzupełnianie danych i uzyskiwanie zestawień niezbędnych do dalszej analizy naukowej. N a tej podstawie możliwe jest stworzenie atlasu księży polskich pracujących w duszpasterst
wie emigracyjnym i polonijnym .
Zeszyt III zawiera dane dotyczące 41 księży z 18 diecezji i 2 zgrom adzeń zakonnych pracujących w śród ponad 55.000 w ychodźstw a polskiego.
Z astosow ana m etoda pracy pozw ala na szybkie i systematyczne uzupełnianie danych i uzyskiwanie zestawień niezbędnych do dalszej analizy naukow ej. N a tej podstawie możliwe jest stworzenie atlasu księży polskich pracujących w duszpasterst
wie emigracyjnym i polonijnym .
Program kom puterow y baza danych pt. „M IS JE ” opracow any przez d r inż.
Tom asza Traczyka, napisany w języku Clipper 6.01, m a form at zgodny ze standardem d ’Base, nie w ymaga od obsługującego wiedzy o kom puterach. O pracow anie systemu jest proste - program jest sterow any przy pom ocy menu. W budow ano kontekstow ą pom oc, o możliwościach działania inform ują napisy na ekranie. O bsługa całego program u jest jednolita i typow a.
Praca m oże stanowić ppdstaw ę do głębokiej analizy zarów no zjawiska emigracji, ja k i roli ja k ą w kształtow aniu jej postaw religijnych i patriotycznych odgrywali duszpasterze.
Z organizacji i działalności duchow ieństwa polskiego w śród em igrantów m ożna poznać geografię polskiej adm inistracji kościelnej we Francji, organizację duszpasters
tw a i jego instytucji, w arunki pracy duszpasterskiej, polskie kościoły i obiekty w spólnotowe, sytuację m aterialną księży, posługę stałą i objazdow ą, ilość i rodzaj kontaktów z wiernymi. O bok służby liturgicznej i sakram entalnej zapoznać się m ożna z działalnością oświatową i wydawniczą, a także społeczną: z ochroną interesów ekonom icznych i praw nych Polaków pracujących we Francji, z organizowaniem akcji charytatyw nej, w spółpracą z przedstawicielami Państw a Polskiego, stosunkam i z władzami państwow ym i Francji i społeczeństwem francuskim , a także relacjami z Kościołem francuskim .
PR ET R E S PO LO N A IS T R A V A IL L A N T A LA PA STO R A LE D ES IM M IG R E S E N F R A N C E , A P A R T IR D E 1922.
Résumé
Ce projet d ’études concerne plus de 13000 prêtres. P our le réaliser, il a lté utilisé les archives de la M ission Polonaise en F rance (docum ents non exploités ju sq u ’a m aintenant), les bases de données inform atiques. Il est prévu l’édition de 17 fascicules (d’environ 120 pages chacun). Les trois prem iera, déjà parus (en 1992, 1993, 1994) présentent 140 prêtres travaillant dans 3 doyennés: régions de Paris, du M idi et de l’Est de la France, entre 1922 et 1929. Ils nous font connaître aussi la réaorganisation de la M ission Polonaise, les prescriptions canoniques (statuts, règlements et instructions du P rim at de Pologne) ainsi que les structures adm inistrarives du perritoire français.
Les biogram es des 140 prêtres m ontrent les différentes formes de pastorale:
perm enente, occasionnelle et circulaire.
