ŚRODOWISKO OPTYMALNE
PRZESTRZEŃ BOGATA W OFERTY – OPTYMALNIE WSPOMAGAJĄCA ROZWÓJ DZIECKA (15% próby) Cechy: wielkość i zróżnicowanie powierzchni wokół domu adekwatne do wieku dziecka, duża i
zróżnicowana przestrzeń domowa dostępna dla dziecka, dziecko może się swobodnie poruszać i jest zachęcane do zabawy różnorodnymi i łatwo dla niego dostępnymi zabawkami
Konsekwencje dla rozwoju: optymalny rozwój, budowanie gotowości do podjęcia zadań rozwojowych kolejnej fazy rozwoju
Wspomaganie: zachowanie dotychczasowych cech środowiska rozwoju i stopniowe (wraz z rozwojem dziecka) zwiększanie znaczenia przestrzeni zewnętrznej
ŚRODOWISKA ZAGRAŻAJĄCE
PRZESTRZEŃ ZEWNĘTRZNA JAKO JEDYNE ŹRÓDŁO OFERT ROZWOJOWYCH (22% próby)
Cechy: ciasna i mało urozmaicona przestrzeń domowa, dziecko ma mało zabawek, mało zróżnicowanych, dorosły nie zachęca dziecka do zabawy, nie dostarcza ofert, bardziej urozmaiconą jest przestrzeń
zewnętrzna, wokół domu
Konsekwencje dla rozwoju: przestrzeń nieadekwatna dla rozwoju dzieci w wieku niemowlęcym, dziecko niedostymulowane, nieprzygotowane do korzystania z ofert przestrzeni wewnątrz domu, ryzyko wolniejszego rozwoju w zakresie percepcji oraz dużej i małej motoryki
Wspomaganie: aranżować przestrzeń domową dziecka, dostarczać mu więcej zabawek, materiałów, które można kreatywnie wykorzystać do zabawy z dzieckiem, zachęcać do zabawy i aktywności, umożliwiać swobodną eksplorację
DOM Z DUŻYM POTENCJAŁEM, ALE NIE WYKORZYSTYWANYM DLA DZIECKA - NIEDOSTATEK OFERT PROMUJĄCYCH MOTORYKĘ (21% próby)
Cechy: duża i zróżnicowana przestrzeń domowa, ale niezorientowana na potrzeby dzieci, brak w niej zabawek i zachęty do zabawy, przestrzeń nie jest dla dziecka źródłem ofert
Konsekwencje dla rozwoju: przestrzeń taka stwarza ryzyko nieharmonijnego rozwoju, możliwe ryzyko opóźnień w nauce chodzenia i w zakresie koordynacji wzrokowo-ruchowej
Wspomaganie: wykorzystać i dostosować potencjał przestrzeni domowej do potrzeb dziecka BARDZO UBOGA PRZESTRZEŃ FIZYCZNA (6% próby)
Cechy: Mała i uboga w oferty przestrzeń zewnętrzna oraz wewnętrzna. Dziecko ma do swej dyspozycji mało zabawek, są one bardzo jednorodne. Rodzice w słabszej niż w pozostałych grupach kondycji
finansowej
Konsekwencje dla rozwoju: wysokie ryzyko spowolnienia rozwoju fizycznego, poznawczego i społeczno-emocjonalnego
Wspomaganie: aranżować zarówno przestrzeń wewnątrz mieszkania/domu, jak i na zewnątrz ŚRODOWISKA NIEPOKOJĄCE
UBOGA OFERTA PRZESTRZENI DOMOWEJ (28% próby)
Cechy: wielkość i zróżnicowanie powierzchni wokół domu adekwatne do wieku dziecka, mała i mało urozmaicona przestrzeń domowa, niewiele zabawek, mało zróżnicowanych
Konsekwencje dla rozwoju: środowisko nie pozwala na rozwijanie pełni możliwości dziecka Wspomaganie: zadbanie o większą i bardziej zróżnicowaną przestrzeń dostępną dla dziecka
DOM CAŁYM ŚWIATEM DZIECKA - NIEDOSTATEK OFERT W PRZESTRZENI POZADOMOWEJ (8% próby) Cechy: duża i zróżnicowana przestrzeń domowa dostępna dla dziecka, dziecko może się swobodnie
poruszać i jest zachęcane do zabawy różnorodnymi i łatwo dla niego dostępnymi zabawkami, ale tylko w przestrzeni domowej, gdyż jest izolowane od świata zewnętrznego
Konsekwencje dla rozwoju: mniejsze zróżnicowanie doświadczeń dziecka, małe przygotowanie do korzystania z ofert zewnętrznego środowiska w przyszłości
Wspomaganie: powiększać przestrzeń rozwoju o przestrzeń zewnętrzną, stopniowo otwierać przed dzieckiem świat
Zróżnicowanie fizycznego środowiska rozwoju
i uczenia się dzieci w Polsce w wieku 0 – 1,5 r. ż.
dr Karolina Appelt
Instytut Psychologii UAM mgr Anna Nowotnik
Studia Doktoranckie IP UAM
OSOBY BADANE
Wiek dzieci: od 0 do 18 miesięcy
(N = 444; M
w miesiącach= 9,32; SD = 4,63).
Płeć dzieci: dziewczynki: 51,8% chłopcy: 48,2%
Płeć rodzica udzielającego informacji: matki (95%) Wykształcenie rodziców:
• 68,5% matek i 57,7% ojców - wykształcenie wyższe lub studiowało
• 25,5% matek i 30,9% ojców - wykształcenie średnie
• 6,1% matek i 11,3% ojców - wykształcenie podstawowe
Sytuacja finansowa rodziny:
• 15,3% rodzin uzyskiwało dochody niewystarczające bądź z trudem wystarczające do zaspokojenie podstawowych potrzeb
• 24,5% posiadało dochody pozwalające na zaspokojenie wszystkich potrzeb i oszczędzanie na przyszłość
-1,5 -1 -0,5 0 0,5 1 1,5
Środowisko optymalnie stymulujące (15%
próby)
ŚRODOWISKO OPTYMALNE
przestrzeń zewnętrzna przestrzeń wewnętrzna zróżnicowanie stymulacji zabawki rozwijające motorykę małą zabawki rozwijające motorykę dużą
-2 -1,5 -1 -0,5 0 0,5 1
Uboga oferta przestrzeni
domowej (28% próby) Niedostatek ofert w przestrzeni pozadomowej
(8% próby)
ŚRODOWISKA NIEPOKOJĄCE
przestrzeń zewnętrzna przestrzeń wewnętrzna zróżnicowanie stymulacji zabawki rozwijające motorykę małą zabawki rozwijające motorykę dużą
-2 -1,5 -1 -0,5 0 0,5 1
Środowisko podwórkowe
(22% próby) Niedostatek ofert promujących mototrykę
(21% próby)
Badzo uboga przestrzeń fizyczna (6% próby) ŚRODOWISKA ZAGRAŻAJĄCE
przestrzeń zewnętrzna przestrzeń wewnętrzna
zróżnicowanie stymulacji zabawki rozwijające motorykę małą zabawki rozwijające motorykę dużą
WYNIKI
Stosując analizę skupień wyodrębniono 6 wzorców fizycznego środowiska rozwoju
NAJWAŻNIEJSZE WNIOSKI Z BADAŃ
1. Istnieje znaczne zróżnicowanie przestrzeni fizycznej, w której wychowywane są małe dzieci w Polsce.
2. Identyfikowanie środowisk rozwoju niemowląt pozwala wskazać na potencjalne możliwości kompensowania niedostatków i wyrównywania szans rozwojowych dziecka.
LITERATURA
Feuerstein, R., Feuerstein, S. (1994). Mediated learning experience: a theoretical review. W: R. Feuerstein, P. S. Klein, A. J. Tannenbaum, Mediated learning experience (MLE). Theoretical, psychosocial and learning implications (s. 3-51). London: Freund Publishing House Ltd.
Kytta, M. (2004). The extent of children’s independent mobility and the number of actualized affordances as criteria for child-friendly environments. Journal of Environmental Psychology, 24, 179-198.
Miquelote, A. F., Santos, D. C., Caçola, P. M., Montebelo, M. L., & Gabbard, C. (2012). Effect of the home environment on motor and cognitive behavior of infants. Infant Behavior & Development, 35(3), 329-334.
Rodrigues, L. (2005). Development and validation of the AHEMD-SR (Affordances in the Home Environment for Motor Development-Self Report). Doctoral Dissertation. Texas A&M University, USA.
WSKAZÓWKI DLA RODZICÓW, OPIEKUNÓW
1. Ważna jest nie tylko ilość, lecz także jakość dostarczanych dziecku zabawek, materiałów, sprzętów = zróżnicowanie, adekwatność do potrzeb rozwojowych i zachęta do wykraczania poza aktualne możliwości rozwojowe.
2. Najważniejszym „elementem” środowiska rozwoju dziecka jest dorosły, który poprzez odpowiednie aranżowanie środowiska (wykorzystywanie potencjałów, minimalizowanie ograniczeń) czyni je bogatym w oferty rozwojowe, „uprzystępnia” możliwości działania w obrębie przestrzeni fizycznej i społecznej.
3. Im więcej ofert znajduje się w najbliższym otoczeniu dzieci, tym bardziej tworzy ono warunki do optymalnego rozwoju.
4. Możliwość swobodnej eksploracji otoczenia jest konieczna, by dziecko mogło skorzystać z ofert rozwojowych w swoim środowisku.
Badania zrealizowano w ramach grantu Adaptacja narzędzi do diagnozy jakości otoczenia fizycznego i społecznego dzieci w wieku od 6 do 36 miesiąca życia, finansowanego ze środków MNiSW (nr wniosku: N N106 058837) Kontakt: Prof. dr hab. Elżbieta Hornowska, Instytut Psychologii UAM, ul. Szamarzewskiego 89, 60-578 Poznań, e-mail: elzbieta.hornowska@amu.edu.pl
OTOCZENIE FIZYCZNE DZIECKA
Główne środowisko rozwoju dzieci w okresie niemowlęcym to środowisko domowe, stopniowo rozszerzane o przestrzeń przydomową.
Bogate w oferty środowisko fizyczne rozwoju sprzyja rozwojowi motorycznemu i poznawczemu dziecka - rozwój jest bowiem efektem wzajemnego oddziaływania możliwości, jakie oferuje środowisko i możliwości działającego w nim dziecka (m. in.
Miquelote, 2012).
Możliwość swobodnego poruszania się jest jednym z najważniejszych czynników rozwoju fizycznego, społecznego, poznawczego i emocjonalnego (Kytta, 2004).
R. Feuerstein (Feuerstein, Feuerstein, 1994) mówi o szczególnej roli dorosłego, jako mediatora, w kształtowaniu u dziecka gotowości do efektywnego kontaktu z otoczeniem i efektywnego uczenia się.
Stwarzanie dziecku możliwości swobodnego poruszania się i organizowanie zróżnicowanych obszarów aktywności decyduje więc o tym, czy środowisko będzie prorozwojowe.
CEL BADAŃ
o charakterze eksploracyjno-diagnostycznym wstępne rozpoznanie fizycznych i społecznych
stymulatorów rozwoju dzieci w Polsce (z
uwzględnieniem typowych oraz szczególnych populacji) w wieku od 6 do 36 miesiąca życia w warunkach polskich
NARZĘDZIE BADAWCZE
Kwestionariusz AHEMD
(Affordances in the Home Enviroment for Motor Development)
Zastosowanie narzędzia:
pomiar ilości i jakości możliwości rozwoju motorycznego, jakie stwarza przestrzeń domowa dziecku w okresie wczesnego dzieciństwa
Obszary diagnozy:
(1)przestrzeń fizyczna wokół domu
(2)przestrzeń fizyczna wewnątrz domu (3)zróżnicowanie stymulacji
(4)zabawki do rozwoju motoryki małej (5)zabawki do rozwoju motoryki dużej
Sposób zbierania danych: wywiad
Przykład pozycji kwestionariusza:
Szczegółowe informacje o projekcie badawczym znajdują się w materiałach grantowych.
ŚRODOWISKO FIZYCZNE BOGATE W
OFERTY
SPRAWNOŚCI MOTORYCZNE I MANIPULACYJNE
ZDOLNOŚCI POZNAWCZE ROZWÓJ
