Występowanie ilościowe najważniejszych żywicieli pośrednich Moniezia (M.) expansa (Rud.) w okolicach Poznania

W!ADOMOSCI PARAZYTOLOGICZNE T. VII, Nr 1, 1961

WYS

TĘPO

W ANIE

ILOŚCIOWE NAJWAŻNIEJSZYCH ŻYWICIELI POŚREDNICH

MONIEZIA (M.) EXPANSA (RUD.) W OKOLICACH

POZNANIA

ALEKSANDER RAJSKI

Oddział Instytutu Zoologicznego PAN, Poznań

Moniezia (M.) expansa (Rud.) jest jednym z najpospolitszych kosmo- politycznych tasiemców,

pasożytujących

u

bydła

rogatego, owiec i kóz oraz u dzikich

przeżuwaczy.

W Polsce

pasożyt

ten

występuje również często

i powoduje znaczne,

choć

trudno uchwytne, straty w hodowli.

Zarażenie bydła następuje

na pastwiskach za

pośrednictwem

me- chowców (Oribatei), roztoczy z

podrzędu

Sarcoptiformes. Od czasu usta- lenia tego faktu przez Stunkarda, 1938,

poświęcono

mechowcom i ich roli w epizoocjologii Anoplocephalata szereg prac (por.

pracę

Rajskiego z 1959 o mechowcach:

przegląd

literatury [4]).

Dotąd

nie

podjęto

jednak próby

określenia liczebności

mechowców -

żywicieli pośrednich

tasiemców, w

różnych środowiskach,

co dla poznania

całokształtu

zagadnienia wydaje

się

istotne.

W tym artykule przedstawiam

wyłącznie

dane liczbowe,

umożliwia­

jące

wysnucie wniosków o charakterze mniej lub

więcej

praktycznym.

Materiał źródłowy,

jak

również

uzasadnienia niektórych

twierdzeń,

znaj-

dują się

w innej publikacji [5].

Wszelkie dane

ilościowe

o

występowaniu

mechowców, jakimi

dotąd

dysponujemy (Nef, 1957),

odnoszą się

do

całej

grupy, gdy tymczasem tylko 30 gatunków znamy jako

żywicieli pośrednich

Anoplocephalata (Rajski, 1959), z czego w Polsce

poważniejsze

znaczenie

może mieć

tylko

około

15 gatunków (tab. 1) . Z tego powodu, a

także

ze

względu

na

małą dokładność istniejących

danych

szczegółowa

analiza dotychczasowych

wiadomości

o

ilościowym występowaniu

mechowców wydaje

się

w tym miejscu

zbędna.

Dane liczbowe zebrane w tabeli 1 uzyskano w trakcie

badań

nad

ekologią

mechowców, prowadzonych w okolicach Poznania w latach 1955

1956, w

pięciu środowiskach: łąki

okresowo wilgotne - Mol,

łąki świe-

TABELA 1 Występowanie ilościowe mechowców -żywicieli pośrednich Moniezia (M.) expansa (Rud.) w kilku zespołach roślinnych w okolicach Poznania Quantitative appearance of the Oribatei -intermediate hosts of Moniezia (M.) expansa (Rud.) in some plant associations near Poznań A/m2 w Mol A/m2 wArrh A/m2 w Aln 1 A/m2 w QC A/m2 w DP A/m2 in Mol A/m2inArrh I A/m" in Aln I A/m' in QC A/m2 in DP Gatunki mechowców ----· I Lp. Species of Oribatei stwier-stwier-stwier-I stwier-stwier- dzono rzecz. dzono rzecz. dzono rzecz.

I

dzono rzecz. dzono rzecz. i found real found real found real found real found real i -···----··----·· 1 ! Adoristes ovatus (C. L. Koch) i

!

2075 j !

+ +

' 450 1150 7875 2 Allogalumna longiplumus (Berlese) i !

i !

i

+

I 3 ! Cepheus cepheiformis (Nicolet) I I

+ i '

4 Ceratoppia bipilis (Hermann)

+ +

! 5 ! Ceratozetes gracilis (Michael)

+

575 ' 4225 75 375 6 i Ceratozetes minimus Sellnick

I +

! 7 ! Eremaeus hepaticus C. L. Koch

I i +

8 Pergalumna nervosus (Berlese) ~50

I +

1550 4225 9 i Platynothrus peitifer (C. L. Koch) 975

i

325 775 : 4850 11675 3075 : 14900 I I ! T 10 Protoribates badensis Sellnick

i i i +

--- ! ·-·-- Suma ; Amount i 250 ' 975 325 775 5425 15900 3600 16425 3625 12100 I ---.------------------- 11 Galumna elimata (C. L. Koch) I 4275 ! 22500 2900 15675 200 425

+

I 12 · Liebstadia similis (Michael) , 1000

I

5000 1300 9700

+

lOÓ 1500 ...L 13 , Parachipteria willmanni v. d. Hammen [ 2700 ' 7750 275 775 375 2300 14 ' Scheloribates laevigatus (C. L. Koch)

I

3300 11200 i 2050 10250 1625 8775

+

1075 2825 15 Scheloribates latipes (C. L. Koch) , 1075 i 3750 700 245 -l-500 2000 ---· ---- Su:na I i 12350 50200 6950 38075 2100 9975 475 3800 1575 4825 Amo1..mt ' ' --·---•·-------·------------· ---------"·-·· --------- Suma ogólna 12600 , 51175 7275 38850 7525 25875 4075 20225 5200 16925 General amount I

ŻYWICIELE POSREDNI 111. EXPANSA 41.

że

Arrh, oles typowy - Aln, grond - QC i bór sosnowy - DP.

Liczebność

(A/ m

²⁾

tzw. stwierdzona jest to

ilość

osobników uzyskana przy pomocy aparatu Tullgrena w przeliczeniu na 1 m

^2, liczebność rzeczywistą obliczyłem stosując

poprawki

według

Forsslunda [1] oraz Mi.illera i Na- glitscha [2]. Krzy*ykami oznaczono

występowanie

poszczególnych gatun- ków w tych przypadkach, w których nie

można było obliczyć

A/m

²

ze

względu

na zbyt

małą liczbę złowionych

osobników.

Analizując rolę

mechowców w epizoocjologii Anoplocephalata w Polsce tylko na podstawie

badań jakościowych

(Rajski, 1959)

wyróżniłem

dwie grupy gatunków. Jedna z nich (tab. 1, lp. 1-10) to przede wszystkim formy,

dzięki

którym realizuje

się

cykl rozwojowy Anoplocephalata w

środowiskach leśnych.

Druga (tabela 1, lp. 11-15) to w

głównej

mierze gatunki

„łąkowe",

za których

pośrednictwem

zwykle

zaraża się bydło

na naszych pastwiskach. Obecnie,

biorąc

pod

uwagę

wyniki

badań

ilo-

ściowych, należy przenieść

Platynothrus peltifer (C. L. Koch) do grupy gatunków

„leśnych",

natomiast Parachipteria willmanni v. d. Hammen

do grupy form

„łąkowych"

(tabela 1).

O ile prawie wszystkie [z

wyjątkiem

Platynothrus peltifer (C . L. Koch)]

formy

„leśne" są dość ściśle

ograniczone w swoim

występowaniu

do

środowisk leśnych

(Aln, QC i DP), o tyle preferencja form

„łąkowych"

(tab. 1, lp. 11-15) do

środowisk

otwartych zaznacza

się

tylko w

liczebności

ich

występowania

w poszczególnych

zespołach roślinnych. Stąd też

po- stulowane istnienie (Rajski, 1959) dwu, stosunkowo

niezależnych

od siebie, obiegów Anoplocephalata w

środowiskach leśnych

i otwartych, obiegów, w których

występują różni żywiciele pośredni, należy rozumieć

w ten sposób,

że

w

środowiskach leśnych dominującą rolę

w epizoocjologii Ano- plocephalata

odgrywają

gatunki

„leśne"

(tab. 1, lp. 1-10), a w

środowi­

skach otwartych formy

„łąkowe",

co jednak nie wyklucza wzajemnego przenikania poszczególnych form do

środowisk

nietypowych . Szczególnie znaczny jest

udział

gatunków

„łąkowych"

w Aln, gdzie

stanowią

one

około ²/5

wszystkich potencjalnych

żywicieli pośrednich

(tab. 1).

Z zebranego

materiału

wynika,

że żywiciele pośredni

Anoplocephalata

występują

liczniej na

łąkach

(39-51)

tysięcy

osobników na 1 m

² niż

w la- sach (17-26

tysięcy

osobników na 1 m

^2).

W ramach poszczególnych

środowisk (łąki,

lasy)

liczebność żywicieli pośrednich

Anoplocephalata jest proporcjonalna do

wilgotności środowi­

ska, która wynosi na badanym terenie (amplitudy

wartości średnich

w O/o wagowych): Mol 35-56, Arrh 32-39, Aln 51-77, QC 17-18, DP 12-16.

W środowiskach łąkowych liczebność żywicieli pośrednich

jest pro-

porcjonalna do

liczebności

ogólnej mechowców (A/m

^{2 w}

Mol wynosi

802 400, a w Arrh 448 275 -

liczebność

rzeczywista). W

środowiskach

42

A. RAJSKI

leśnych zależność

ta jest raczej odwrotna,

gdyż liczebność

w Aln wynosi 835 333, w QC 768 950, a w DP 1 085 433 osobniki na 1 m

²

(porównaj z

tabelą

1).

Otrzymano 26 X 1960 Adres autora:

Poznań,. Swierczewskiego 19

LITERATURA

1. Fors s I u n d K.-H.: O'ber die Einsammlungsmethodik bei Untersuchunger, der Bodenfauna. - Medd. Skogsforsksanst., 37 : 1-22, 1948.

2. M ii 11 er G., N ag I i t s c h F.: Vergleichende Priifung bodenzoologischer i\:.is- lesemethoden fiir Kleinarthropoden. - Zoo!. Jb., Syst., 85 : 177-210, 1957.

3. Nef L.: :E:tat actuel des connaissances sur le role des animaux dans la decom- position des litieres de forets. - Agricultura, 5 : 245-316, 1957.

4. Rajski A.: Mechowce (Acari: Oribatei) jako żywiciele pośredni tasiemców (Cestodes: Anoplocephalata) w świetle literatury. - Zesz. Nauk. UAM, Biologia.

2 : 163-192, 1959.

5. Rajski A.: Studium ekologiczno-faunistyczne nad mechowcami (Acari, Ori- batei) w kilku zespołach roślinnych. I. Ekologia. - Prace Kom. Biol. PTPN, 1961 (in Htt.).

6. St u n kard H. W.: The role of oribatid mites as transmitting agents and intermediate hosts of ovine cestodes. - Verh. 7 Intern. Congr. Ent., 3 : 1669-1675.

1938.

QUANTITATIVE OCCURRENCE OF THE CHIEF INTERMEDIATE HOSTS OF MONIEZIA (M.) EXPANSA (RUD.) IN THE VICINITY OF POZNAŃ

A. RAJSKI

In this paper the author presents data concerning quantitative occurrence of the Oribatei - intermediate hosts of Moniezia (M.) expansa (Rud.) in some plant associations: Mol -- Molinietum coeruleae (wet meadows), Arrh - Arrhenatheretum elatioris (fresh meadows), Aln - Alnetum glutinosae typicum (alder wood), QC - Querceto-Carpinetum (oak-horn-beam-wood), DP - Dicrano-Pinetum (pine-wood) in the vicinity of Poznań (table 1). The numbers mean specimens per sq. m. The quantity found means the number of specimens received in the Tullgren apparatus.

The real quantity is calculated by applying the correction after Forsslund, 1948 and Miiller-Naglitsch, 1957.

Further on the author discusses the results: The Oribatei - intermediate hosts of Anoplocephalata are more abundant in the meadows (39-51 thousands per sq. m.) than in the woods (17-26 thousands per sq. m.).

In the different habitats (meadows, woods) the quantity of the intermediate hosts increases with the humidity of the soi!. In the meadows the number of the intermediate hosts is proportional to the whole quantity of the Oribatei. In the woods this relation is rather reversed.