Rafał Mizerski
Wolność ekspresji w orzecznictwie
Europejskiego Trybunału Praw
Człowieka w sprawach przeciwko
Polsce
Polski Rocznik Praw Człowieka i Prawa Humanitarnego 3, 73-108
Po l s k i Ro c z n ik Pr a w Cz ł o w ie k a i Pr a w a Hu m a n it a r n e g o 3
UWM w Olsztynie 2012 ISSN 2082-1786
R a f a ł M iz e r s 3 i
Wydział Prawa i Administracji UWM w Olsztynie
Wolność ekspresji w orzecznictwie
Europejskiego Trybunału P ra w Człowieka
w sprawach przeciwko Polsce
Słowa kluczowe: prawa człowieka; wolność ekspresji; Europejski Trybunał Praw Człowieka
1. W stęp
D o k o ń c a k w ie t n ia 2012 r. E u ro p e js k i T r y b u n a ł P r a w C z ło w ie k a w y d a ł 967 w y r o k ó w w s p ra w a ch p r z e c iw k o P o lsce. W 22 z n ich p o d ją ł się r o z p a t r z e n ia z a s a d n o ś c i z a r z u tu n a r u s z e n ia a rt. 10 E u ro p e js k ie j k o n w e n c ji p ra w c z ło w ie k a 1 g w a ra n tu ją c e g o w o ln o ść e k s p r e s ji2. S ta n o w i to n ieco p o n a d
1 Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, Dz.U. z 1993 r., nr 61, poz. 284, ze zm. wynikającymi z Protokołu nr 11 do Konwencji, Dz.U. z 1998 r., nr 147, poz. 962 oraz Protokołu nr 14 do Konwencji, Dz.U. z 2010 r., nr 90, poz. 587.
2 Wyrok z 21.01.1999 r. w sprawie Janows3i p. Polsce, sk. nr 25716/94, ECHR 1999-I; wyrok z 14.03.2002 r. w sprawie Gawęda p. Polsce, sk. nr 26229/95, ECHR 2002-II; wyrok z 27.05.2003 r. w sprawie S3ał3a p. Polsce, sk. nr 43425/98, niepubl.; wyrok z 29.03.2005 r. w sprawie So3ołows3i p. Polsce, sk. nr 75955/01, niepubl.; wyrok z 6.04.2006 w sprawie Malisiewicz-Gąsior p. Polsce, sk. nr 43797/98, niepubl.; wyrok z 19.12.2006 r. w sprawie Dąbrows3i p. Polsce, sk. nr 18235/02, niepubl.; wyrok z 9.01.2007 r. w sprawie Kwiecień p. Polsce, sk. nr 51744/99, niepubl.; wyrok z 17.07.2007 r. w sprawie Sanoc3i p. Polsce, sk. nr 28949, niepubl.; wyrok z 18.03.2008 r. w sprawie Kuliś p. Polsce, sk. nr 15601/02, niepubl.; wyrok z 8.07.2008 r. w sprawie Kita p. Polsce, sk. nr 57659/00, niepubl.; wyrok z 16.12.2008 r. w sprawie Fran3owicz p. Polsce, sk. nr 53025/99, niepubl.; wyrok z 24.02.2009 r. w spra wie Długołęc3i p. Polsce, sk. nr 23806/03, niepubl.; wyrok z 16.07.2009 r. w sprawie Wojtas- -Kaleta p. Polsce, sk. nr 20436/02, niepubl.; wyrok z 6.10.2009 r. w sprawie Kuliś i Różyc3i, sk. nr 27209/03, niepubl.; wyrok z 2.02.2010 r. w sprawie Kubaszews3i, sk. nr 571/04, nie publ.; wyrok z 22.06.2010 r. w sprawie Kurłowicz p. Polsce, sk. nr 41029/06, niepubl.; wyrok z 21.06.2011 r. w sprawie Kania i K ittel p. Polsce, sk. nr 35105/04, niepubl.; wyrok z 5.07.2011 r. w sprawie Wizer3aniu3 p. Polsce, sk. nr 18990/05, niepubl.; wyrok z 18.10.2011 r. w sprawie Sosinows3a p. Polsce, sk. nr 10247/09, niepubl.; wyrok z 15.11.2011 r. w sprawie Semi3-Orzech p. Polsce, sk. nr 39900/00, niepubl.; wyrok z 21.02.2012 r. w sprawie Gąsior, sk. nr 34472/07, niepubl.; wyrok z 3.04.2012 r. w sprawie Kaperzyńs3i, sk. nr 43206/07, niepubl.
74 Rafał Mizerski
2% o g ó łu „s p r a w p o ls k ic h ” za k o ń c zo n y c h w y r o k ie m . W ie lk o ś ć t a su g e ru je , ż e k o r z y s ta n ie z u p ra w n ie n ia , k tó re m u p o św ięco n o n in ie js z e o p ra c o w a n ie, n ie r o d z i w p o ls k im s y s te m ie p r a w n y m p ro b le m ó w te j sk a li, co g w a ra n c je r z e te ln e g o p roce su są d o w ego , w o ln o ś c i i b e z p ie c z e ń s tw a o so b isteg o albo p ry w a tn o ś c i. T a k i sta n r z e c z y n ie o d b ie g a g e n e r a ln ie od n o r m y e u ro p e js k ie j, choć są p a ń s tw a , w k tó ry c h w a n a lo g ic z n e j s ta ty s ty c e lic z b a r o z s trz y g n ię ć m e ry to ry c z n y c h z a p a d ły c h n a t le a rt. 10 K o n w e n c ji je s t b lisk a , c zy w rę c z p r z e k ra c z a , 10% 3.
N ie m n ie j, p o w y ż s z e d a n e n ie u z a s a d n ia ją je s z c z e w n io s k u o d ru g o rz ę d n y m z n a c z e n iu o r z e c z n ic tw a d o ty c z ą c e g o w o ln o ś c i e k s p re s ji. L ic z b a w y r o k ó w T r y b u n a łu s tra s b u rs k ie g o w y d a w a n y c h w p e w n y m t y p ie sp ra w to o c z y w iś c ie je d n a z e w s k a z ó w e k , p o z w a la ją c y c h id e n ty fik o w a ć p r o b le m y tr a w ią c e k r a jo w y p o rz ą d e k p ra w n y . N a le ż y je d n a k p a m ię ta ć , że, po p ie r w sze, często ść k o r z y s ta n ia z p r o c e d u ry s k a rg o w e j p r z e w id z ia n e j p rze z a rt. 34 K o n w e n c ji je s t w p e w n e j m ie r z e fu n k c ją lic z b y sp o ró w d a n ego ro d za ju , do k tó ry c h d o ch o d zi n a g ru n c ie k r a jo w y m , n a co is to tn y w p ły w m a z k o le i r o d za j sto su n k ó w p r a w n y c h s ta n o w ią c y c h p r z e d m io t ty c h sp o ró w ; po d ru g ie, o s k o rz y s ta n iu z tej d r o g i d ec y d u je w ie le z ło żo n y c h c z y n n ik ó w d o tyczą cyc h osob y s k a rżą c e g o . Z n a c z e n ie o r z e c z n ic tw a m ię d z y n a r o d o w e g o w y r a ż a się ty m c z a s e m r ó w n ie ż p o p rz e z je g o w p ły w n a in te r p r e ta c ję d a n ego sta n d a rd u u m o w n e g o o ra z p r a w o i p r a k ty k ę k r a jo w ą p a ń s tw a z w ią z a n e g o t y m s ta n d a rd em , a ta k ż e w y n ik a z e z n a c z e n ia , ja k ie m a w o k re ś lo n y m s y s te m ie p r a w n y m sa m s ta n d a rd p o d d a w a n y in te rp r e ta c ji. K w e s t ia w y s tę p o w a n ia w b a d a n y m o r z e c z n ic tw ie d w óch p ie r w s z y c h e le m e n tó w tej c h a r a k te r y s ty k i p o d e jm o w a n a j e s t w d a ls z e j c zęśc i w y w o d u . W t y m m ie js c u w s p o m n ie ć z a te m tr z e b a o p o zycji, ja k ą w s y s te m ie K o n w e n c ji z a jm u je w o ln o ść e k s p re s ji. T r y b u n a ł s tra s b u r s k i s y g n u je to u p r a w n ie n ie m ia n e m „p o d s ta w y s p o łe c ze ń s tw a d e m o k ra ty c z n e g o ” i „je d n e g o z z a s a d n ic zy c h w a ru n k ó w je g o p o s tę p u ” , czeg o n ie c z y n i w ob ec w s z y s tk ic h p r a w i w o ln o ś c i ch ro n io n ych w E K P C i p ro to k o ła c h d o d a tk o w y ch . C o w ię cej, ja k się z d a je to w ła ś n ie n a g ru n c ie a rt. 10 T r y b u n a ł po ra z p ie r w s z y s ię g n ą ł po te o k r e ś le n ia 4 i n a jb a r d z ie j k o n s e k w e n tn ie je stosu je. J e s t to o ty le w a ż n e , ż e s y s te m K o n w e n c ji b u d o w a n y je s t n a fu n d a m e n c ie p o s z a n o w a n ia p r a w je d n o s tk i, rz ą d ó w p r a w a o ra z w ła ś n ie d em o k ra cji, p r z y c z y m t a o s ta tn ia ro z u m ia n a je s t n ie t y lk o w sen sie p r o c e d u ra ln y m ja k o fo r m a w y ła n ia n ia w ła d z y , a le te ż ja k o m o d e l u s tro jo w y s p e łn ia ją c y s z e r e g
3 Austria, Czarnogóra, Finlandia, Liechtenstein, Norwegia, Szwajcaria, Turcja; por. E u ropean Court o f Human Rights. Overview 1959-2011, Council of Europe 2012, s. 6-7. Staty styka ta określa liczbę wyroków stwierdzających naruszenie poszczególnych praw i wolności przez poszczególne państwa-strony Konwencji i obejmuje okres od początku funkcjonowania Trybunału do końca 2011 r. Analizując wynikające z niej dane należy pamiętać o roli przy padku, który ma tym większe znaczenie, im mniejsza jest ogólna liczba wyroków zapadłych przeciwko określonemu państwu. Spośród państw wymienionych powyżej uwaga ta dotyczy zwłaszcza Czarnogóry i Liechtensteinu.
4 Wyrok z 7.12.1976 r. w sprawie Handyside p. Zjednoczonemu Królestwu, sk. nr 5493/72, A 24, pkt 49.
Wolność ekspresji w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. 75 w a ru n k ó w m a te r ia ln y c h , w ty m re s p e k to w a n ie p r a w in d y w id u a ln y c h i z a s a d y rz ą d ó w p ra w a . M o ż n a w ię c p o w ie d z ie ć , ż e d e m o k ra c ja je s t s w o is ty m z w o r n ik ie m , a z a r a z e m ik o n ą c a łeg o sy s te m u a k s jo lo g ic z n e g o K o n w e n c ji, a s z e rze j, ta k ż e R a d y E u r o p y 5. O ile - w ś w ie t le p o w y ż s z e g o , z w ła s z c z a w ś w ie tle w p is y w a n ia w id e a ł d e m o k ra c ji g e n e r a ln e g o w y m o g u p o s z a n o w a n ia p r a w je d n o s t k i - w y d a je się k o n tr o w e r s y jn e o k re ś la n ie ty lk o n ie k tó ry ch z n ich m ia n e m p o d s ta w s p o łe c ze ń s tw a d e m o k ra ty c z n e g o , to m o ty w y , k tó r e k ie r o w a ły s ę d z ia m i s tra s b u r s k im i są w t y m w y p a d k u dość c z y te ln e : ch o d ziło o p o d k re ś le n ie , ż e w o ln e słow o j e s t w a r u n k ie m w o ln e j d e b a ty p u b lic z n e j, b ez z a p e w n ie n ia k tó re j sp o łe c ze ń s tw o n ig d y n ie b ę d z ie p r a w d z iw ie d e m o k ra ty c z n e .
C e le m p r z e d k ła d a n e g o a rty k u łu je s t p r z e d s ta w ie n ie ca ło ścio w eg o o b ra zu o r z e c z n ic tw a d o ty czą ceg o w o ln o ś c i e k s p re s ji, z a p a d łe g o w sp ra w a ch p r z e c iw k o P o lsce. T a k i o b ra z m o że się w y ło n ić z u k a z a n ia z w ią z k ó w h o ry z o n ta ln y c h , z a ch o d zą cy c h m ię d z y b a d a n y m i w y r o k a m i o ra z m ię d z y n im i a p o z o s ta łą ju d y k a t u r ą n a r o s łą n a g ru n c ie a rt. 10 K o n w e n c ji, u z u p e łn io n ych o ich z w ią z k i w e r t y k a ln e z p r a w e m i p r a k ty k ą k r a jo w ą . W ła ś c iw y w y w ó d p o d z ie lo n y je s t z a te m n a t r z y c zęśc i o d p o w ia d a ją c e w s k a z a n y m z a m ie r z e n io m , z k tó ry c h p ie r w s z a s łu ż y u p o rz ą d k o w a n iu p r z e d m io to w e g o m a te r ia łu o rz e c zn ic z e g o , a je d n o c z e ś n ie z o r ie n to w a n iu c z y t e ln ik a w a s p e k ta ch je g o ró ż n o ro d n o ś c i (p a r a g r a f 2), d r u g a p o ś w ię c o n a je s t o cen ie je g o p re c e d e n s o w o ś c i n a t le ca ło ści ca s e la w do a rt. 10 (p a r a g r a f 3), a o s ta tn ia o m a w ia je g o r z e c z y w is te i s p o d z ie w a n e o d d z ia ły w a n ie n a p o ls k i p o rz ą d e k p r a w n y (p a r a g r a f 4). Z w ła s z c z a w tej o s ta tn ie j c zęśc i u z n a łe m z a w s k a z a n e b liż s z e z r e fe r o w a n ie sta n ó w fa k ty c z n y c h p o s z c z e g ó ln y c h sp ra w , b y u czyn ić m o ż liw ie c z y te ln ą m o ty w a c ję sto ją c ą z a r o z s t r z y g n ię c ia m i p o d e jm o w a n y m i p rze z T ry b u n a ł. P r a c ę z a m k n ie p a r a g r a f 5, w k t ó r y m z n a jd ą sw o je m ie jsce n a jw a ż n ie js z e u s ta le n ia i w n io s k i z p r z e p ro w a d z o n y c h b adań .
2. System atyzacja badan ego orzecznictw a
S y s te m a ty z a c ję o r z e c z n ic tw a m o ż n a p r z e p ro w a d z ić w o p a rciu o ró ż n e k r y t e r ia - p o n iż s z a b ie r z e pod u w a g ę k r y t e r iu m p ro ce d u ra ln e , tj. p ro c e d u rę w y d a n ia w y ro k u , k r y t e r iu m m a te r ia ln e , tj. w y n ik i p o s tę p o w a n ia i m o t y w y r o z s t r z y g n ię c ia o ra z k r y t e r iu m fa k to g r a fic z n e z w ią z a n e z o k o lic zn o ś c ia m i sporu.
R o z p o c z y n a ją c od k w e s t ii p ro c e d u ra ln y c h n a le ż y z a u w a ż y ć , ż e n a o g ó l n ą lic z b ę 22 w y r o k ó w , 2 p o p r z e d z iły o p in ie n ie is tn ie ją c e j ju ż E u ro p e js k ie j K o m is ji P r a w C z ło w ie k a 6 (J a n o w s k i o ra z G a w ę d a ), choć w s z y s tk ie b a d a n e
5 R. Mizerski, Test legalności w systemie Europejskiej konwencji praw człowieka, War szawa 2009, s. 55. Szerzej na temat podstaw aksjologicznych Konwencji: ibidem, ss. 40-69.
6 Komisja została zlikwidowana przez Protokół nr 11 do Konwencji i zgodnie z jego art. 5 ust. 3 zakończyła swoją działalność z końcem października 1999 r. Stosownie do art. 31
76 Rafał Mizerski
s p r a w y r o z p a tr y w a n e b y ły ju ż p rze z tz w . n o w y T r y b u n a ł7. W p ie r w s z y m z ty c h sp o ró w s ta n o w is k o K o m is ji o k a za ło się o d m ie n n e od z a ję te g o n a s tę p n ie p r z e z w ię k s z o ś ć z o rz e k a ją c y c h sęd zió w , tj. u zn a n ia , ż e n ie do szło do n a r u s z e n ia p r z e z P o ls k ę a rt. 10 K o n w e n c ji. W y r o k w tej s p r a w ie b y ł ta k ż e je d y n y m w y d a n y m p rze z W ie lk ą Iz b ę - p o s z e rz o n y sk ła d T r y b u n a łu 8 - w p o z o s ta ły c h o s ta te c z n ie s ta ły się r o z s tr z y g n ię c ia izb T r y b u n a łu 9, w w ię k s z o ś c i z a p a d łe w ra m a c h obecn ej S e k c ji C z w a r te j, w k tó re j s k ła d w c h o d z i s ę d z ia w y b r a n y z r a m ie n ia P o ls k i10. P o d o b n ie z a te m ja k w p r z y p a d k u in n y ch p a ń stw , p r z e c iw k o k tó r y m w y to c z o n o z a r z u t n a r u s z e n ia a rt. 10 K o n w e n c ji, tz w . k o m it e t y z ło ż o n e z 3 s ę d z ió w n ie r o z p a t r z y ły m e r y to r y c z n ie ż a d n e j z e sp ra w w b a d a n y m o k re s ie , choć od w e j ścia w ż y c ie 1 c z e r w c a 2010 r. P r o to k o łu n r 14 m a ją ta k ą , o g ra n ic z o n ą p r z e d m io to w o , k o m p e te n c ję 11. D z ie w ię tn a s to k r o tn ie s k ła d y o rz e k a ją c e b y ły je d n o m y ś ln e (G a w ę d a , S k a łk a , S o k o ło w s k i, M a l is ie w ic z - G ą s io r , D ą b r o w s k i, K w ie c ie ń , K u l i ś , K i t a , F r a n k o w ic z , D ł u g o ł ę c k i, W o jt a s -K a le t a , K u l i ś i R ó ż y c k i, K u b a s z e w s k i, K u r ł o w ic z , K a n ia i K i t t e l , W iz e r k a n iu k , S o s in o w s k a , S e m ik - O r z e c h , K a p e r z y ń s k i), w 6 s p ra w a c h s ę d z io w ie T r y b u n a łu s k o r z y s ta li z m o ż liw o ś c i d o łą c z e n ia do w y r o k u o p in ii in d y w id u a l nych, p r z y c z y m w 3 z n ich b y ły to z d a n ia o d ręb n e (J a n o w s k i12, S a n o c k i13,
EKPC w brzmieniu sprzed wejścia w życie wspomnianego protokołu Komisja była upraw niona do sporządzenia sprawozdania o stanie faktycznym danej sprawy oraz przedstawienia swojej opinii o tym, czy ujawnia on naruszenie przez państwo pozwane Konwencji.
7 Trybunał zreformowany na mocy Protokołu nr 11.
8 Artykuł 27 ust. 1 Konwencji w brzmieniu obowiązującym od wejścia w życie Protokołu nr 11, podobnie jak obecny art. 26 ust. 1, przewidywał istnienie orzekającej w składzie 17 sędziów Wielkiej Izby. Zgodnie z art. 30 oraz 43, które od czasów Protokołu nr 11 nie uległy zmianie, Wielka Izba przewidziana jest jako skład orzekający w najbardziej skomplikowa nych sprawach. Jednakowoż sprawa Janowski p. Polsce trafiła do Wielkiej Izby w związku z zastosowaniem przepisów przejściowych Protokołu nr 11 nakazujących przekazanie do niej spraw wniesionych do Trybunału, a nie rozpatrzonych do dnia wejścia w życie tego protokołu (art. 5 ust. 5).
9 Obecny art. 26 ust. 1 Konwencji, podobnie jak jego odpowiednik obowiązujący od czasu wejścia w życie Protokołu nr 11 do wejścia w życie Protokołu nr 14 - art. 27 ust. 1 - przewi duje istnieje izb orzekających w składzie 7 sędziów. W poprzednim stanie prawnym decydo wały one o dopuszczalności i zasadności skargi, jeśli trzyosobowe składy Trybunału (komitety) nie podjęły decyzji o niedopuszczalności skargi (art. 29). Obecnie decydują o dopuszczalności i zasadności skargi, jeśli Trybunał w składzie 1 sędziego lub komitet nie podjęły decyzji o nie dopuszczalności albo komitet nie uznał skargi za dopuszczalną i nie wydał wyroku (art. 29).
10 Obecnie funkcję tę sprawuje Lech Garlicki.
11 Zgodnie z nowym brzmieniem art. 28 ust. 1b EKPC komitet może na zasadzie jedno myślności uznać skargę wniesioną na podstawie art. 34 za dopuszczalną i wydać w tym samie czasie wyrok w sprawie przedmiotu skargi, pod warunkiem, że tkwiące u podstaw sprawy zagadnienie dotyczące wykładni lub stosowania konwencji lub jej protokołów jest już przed miotem ugruntowanego orzecznictwa Trybunału.
12 Zdania odrębne: sędziego Wildhabera; sędziego Bratza, do którego przyłączył się sędzia Rozakis; sędziego Bonello; sędziego Casadevall.
Wolność ekspresji w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. 77 G ą s io r 14), w 3 p o z o s ta ły c h z d a n ia z b ie ż n e (D ł u g o ł ę c k i15, W iz e r k a n iu k16, K a p e r z y ń s k i17). Z m a te r ia ln e g o p u n k tu w id z e n ia p o d s ta w o w y m e le m e n te m ró ż n ic u ją c y m b a d a n e o rz e c z n ic tw o je s t w y n ik p o s tę p o w a n ia . W 4 s p ra w a c h T r y b u n a ł n ie s t w ie r d z ił n a r u s z e n ia p r z e z P o ls k ę a rt. 10 (J a n o w s k i, K a n ia i K i t t e l , S e m ik - O r z e c h , G ą s io r ). W p o z o s ta ły c h 18 o p o g w a łc e n iu w o ln o ś c i e k s p re s ji d e c y d o w a ło u zn a n ie, ż e in g e r e n c ja n ie b y ła k o n ie c z n a (17 sp ra w ), b ą d ź w y ją tk o w o , le g a ln a (G a w ę d a ). W y n ik a z tego , ż e celo w o ś ć in g e re n c ji, d o p e łn ia ją c a t r ia d y w a ru n k ó w , od k tó ry c h s p e łn ie n ia z a le ż y d o p u s z c z a l ność lim it a c ji w o ln o ś c i e k s p r e s ji18, n ie z o s ta ła fo r m a ln ie z a k w e s tio n o w a n a p r z e z T r y b u n a ł w ż a d n e j z e sp ra w . N ie m n ie j w w y r o k u r o z s tr z y g a ją c y m s k a rg ę J e r z e g o W iz e r k a n iu k a T r y b u n a ł e x p re s s is v e r b is w y r a z ił w ą t p li w ość, c z y u k a ra n ie z a p u b lik a c ję n ie a u to ry z o w a n e g o w y w ia d u z p o lit y k ie m , w sy tu a cji, g d y w p o s tę p o w a n iu p r z e d s ą d a m i k r a jo w y m i n ie p o ja w ił się a n i z a r z u t s z a r g a n ia je g o d o b re go im ie n ia , a n i z a r z u t w y p a c z e n ia b ą d ź p o z b a w ie n ia k o n te k s tu je g o słó w lu b p r z e k a z a n ia ich w sposób, k t ó r y m ó g ł w p r o w a d z ić w b łą d c z y te ln ik ó w , a n i te ż z a r z u t u k a z a n ia go w n e g a ty w n y m ś w ie tle , r z e c z y w iś c ie s łu ży ło r e a liz a c ji „o c h ro n y d o b rego im ie n ia ” te g o ż p o lity k a , ja k a rg u m e n to w a ł to rz ą d p o lsk i. O s ta te c z n ie T r y b u n a ł u zn a ł, ż e in g e r e n c ja m ia ła c e l p r a w o w ity b ez p r e c y z o w a n ia , o j a k i ce l c h o d z i19 i w z g o d z ie z e s w o ją p r a k ty k ą p r z e n ió s ł c ię ż a r o r z e k a n ia n a g r u n t k o n ie c z n ości in g e r e n c ji20. P o d o b n ie w s p r a w ie K a p e r z y ń s k i T r y b u n a ł n ie d a ł się p rze k o n a ć tw ie r d z e n io m rz ą d u p o lsk ieg o , ż e n a ło ż o n a n a s k a rżą c e g o d z ie n n ik a r z a sa n k c ja k a r n a s łu ż y ła o ch ro n ie w o ln o ś c i p ra s y, p r z y ją ł je d n a k , ż e m ia ła on a n a ce lu och ron ę d o b re go im ie n ia in n y ch osób21. W ą t k i celo w ości, a ta k ż e k o n ie c z n o ś c i n ie b y ły w o g ó le b a d a n e w s p r a w ie G a w ę d a , w k t ó rej T r y b u n a ł o rz e k ł, ż e r o z p a t r y w a n a in g e r e n c ja n ie b y ła le g a ln a . T o z k o le i k o n s e k w e n c ja s tra s b u rs k ie g o m o d u s p r o c e d e n d i, sto s o w n ie do k tó re g o u s ta le n ia w z a k r e s ie le g a ln o ś c i in g e r e n c ji p o p rz e d z a ją b a d a n ie je j c e lo w o ści, a n a s tę p n ie k o n ie czn o ści, p r z y c z y m n ie s p e łn ie n ie w c z e ś n ie j b a d a n e g o w y m o g u p r o w a d z i z w y k le do z a r z u c e n ia b a d a n ia p o z o s ta ły c h 22. Z g o d n ie z u g r u n to w a n y m o r z e c z n ic tw e m T r y b u n a łu s t w ie r d z e n ie b ra k u k o n ie c z n o ś c i in g e r e n c ji m o że w y n ik a ć z u zn a n ia , ż e z a in g e r e n c ją n ie s ta ła
14 Zdanie odrębne sędziego Bjorgvinssona. 15 Zdanie zbieżne sędziego Bratza.
16 Zdania zbieżne: wspólne sedziego Bratza i sędzi Hirvela; wspólne sędziów Garlickiego i Vućinića.
17 Zdanie zbieżne sędziego Bjorgvinssona. 18 Por. art. 10 ust. 2 Konwencji.
19 Wizerkaniuk, pkt 63.
20 Trybunału stara się unikać przypisywania stronom Konwencji złej woli, a taki wy dźwięk niesie ze sobą konkluzja o niecelowości ingerencji; por. J. Viljanen, The European Court of Human Rights as a Developer of the General Doctrines of Human Rights Law, Tam pere 2003, Tampere University Press, s. 210.
21 Kaperzyński, pkt 61. 22 Gaweda, pkt 49.
78 Rafał Mizers3i
p iln a p o trz e b a sp o łeczn a , b ą d ź ż e n ie b y ła on a p ro p o rc jo n a ln a w sto su n k u do w s k a z a n y c h w art. 10 ust. 2 K o n w e n c ji c e ló w p r a w o w ity c h , lu b też ż e p o w o d y p r z y to c z o n e p r z e z w ła d z e k r a jo w e d la je j u z a s a d n ie n ie n ie b y ły is to tn e i w y s ta r c z a ją c e 23. W z o r z e c te n - ch oćby w n ie p e łn y sposób - p r z y w o ły w a n y b y ł w e w s z y s tk ic h b a d a n y ch sp ra w a ch , w k tó ry c h r o z p a t r y w a n a b y ła k w e s t ia k o n ie c z n o ś c i in g e r e n c ji; ta k ż e w s p ra w a c h W o jt a s - K a le t a o ra z K u l i ś , k tó r e ja k o je d y n e T r y b u n a ł r o z s t r z y g n ą ł n ie w s k a z u ją c w p ro s t n a ż a d n ą z w y m ie n io n y c h p r z e s ła n e k 24. W p o z o s ta ły c h w y r o k a c h s t w ie r d zen ie, ż e in g e r e n c ja n ie b y ła k o n ie czn a , w ią z a ło się z a w s z e z u s ta le n ia m i d o ty c z ą c y m i b ra k u p iln e j p o tr z e b y sp o łeczn ej b ą d ź p r o p o rc jo n a ln o ś c i in g e re n c ji albo is to tn o ś c i i w y s ta r c z a ln o ś c i p o w o d ó w j ą u z a s a d n ia ją c y c h , lub te ż k o m b in a c ją d w ó ch o s ta tn ic h e le m e n tó w .
z d e c y d o w a n ie n a jr z a d z ie j T r y b u n a ł p r z y w o ły w a ł b r a k p iln e j p o trz e b y sp o łeczn ej (t y lk o w s p r a w ie S a n o c 3 i25), co m o ż n a w ią z a ć z ty m , ż e te g o ro d z a ju k o n k lu z ja p o ja w ia się ra c z e j w r a z ie b a rd z ie j ra ż ą c y c h p r z y p a d k ó w n a r u s z e n ia w y m o g u k o n ie czn o ści. N a t y m e ta p ie d o ch o d zi b o w ie m do k o n k r e ty z o w a n ia p r z y c z y n o g r a n ic z e n ia w o ln o ś c i e k s p r e s ji i u s ta la n ia , c zy z n a jd u ją one u z a s a d n ie n ie w w a rto ś c ia c h i p r a w id ło w y m fu n k c jo n o w a n iu s p o łe c ze ń s tw a d e m o k ra ty c z n e g o , a p r z y n a jm n ie j n ie k o lid u ją z n im i, tj. m ie s z c z ą się w tz w . m a r g in e s ie ocen y, c z y li p e w n e j s w o b o d zie im p le m e n ta cy jn ej p o z o s ta w io n e j p a ń s tw o m -s tro n o m K o n w e n c ji26.
S ie d m io k r o tn ie T r y b u n a ł u zn a ł, ż e p o w o d y p r z y to c z o n e p r z e z w ła d z e k r a jo w e d la u z a s a d n ie n ia in g e r e n c ji n ie b y ły is to tn e i w y s ta r c z a ją c e (S o 3 o - ło w s 3 i27, D ą b r o w s 3 i28, K w ie c ie ń 29, K i t a 30, D ł u g o ł ę c 3 i31, K u l i ś i R ó ż y c 3 i32, S o s in o w s 3 a33), tr z y n a s to k ro tn ie , ż e z a s to s o w a n e p r z e z w ła d z e ś ro d k i n ie b y ły p r o p o rc jo n a ln e w sto su n k u do r e a liz o w a n y c h c e ló w p r a w o w ity c h (S 3 a ł 3 a 34, S o 3 o ł o w s 3 i35, M a l i s i e w i c z - G ą s i o r 36, D ą b r o w s 3 i37, K w ie c ie ń 38,
23 Wyrok z 26.04.1979 r. w sprawie “Sunday Times" p. Zjednoczonemu Królestwu, sk. nr 6538/74, A 30, pkt 59 i 62.
24 Wojtas-Kaleta, pkt 41 oraz 44-53; Kuliś, pkt 40-41 oraz 42-55. 25 Sanoc3i, pkt 69.
26 R. Mizerski, Kryty3a wymiaru sprawiedliwości w interesie publicznym: Kudesh3ina p. Rosji, „Polski Rocznik Praw Człowieka i Prawa Humanitarnego” 1, 2012, s. 102-103. I.C. Kamiński wiąże pilną potrzebę społeczną ze „zobiektywizowanymi racjami ogólnymi”, Ograniczenie swobody wypowiedzi dopuszczalne w Europejs3iej Konwencji Praw Człowie3a, Warszawa 2010, s. 62. 27 So3ołows3i, pkt 50. 28 Dąbrows3i, pkt 35. 29 Kwiecień, pkt 57. 30 Kita, pkt 51. 31 Długołęc3i, pkt 44. 32 Kuliś i Różyc3i, pkt 39. 33 Sosinows3a, pkt 86. 34 S3ał3a, pkt 41-41. 35 So3ołows3i, pkt 51. 36 Malisiewicz-Gąsior, pkt 69. 37 Dąbrows3i, pkt 37. 38 Kwiecień, pkt 57.
Wolność ekspresji w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. 79 F r a n k o w ic z , D ł u g o ł ę c k i39, K u l i ś i R ó ż y c k i40, K u b a s z e w s k i41, K u r ł o w i c z 42, W iz e r k a n iu k 43, S o s in o w s k a 44, K a p e r z y ń s k i45). O b ie te p r z e s ła n k i są z e sobą ściśle p o w ią z a n e . W is to c ie t e s t „w y s ta r c z a ln o ś c i” p o w o d ó w in g e r e n c ji d o ty k a b e z p o ś re d n io k w e s t ii je j p ro p o rc jo n a ln o ś c i w sto su n k u do r e a li z o w a n y c h c e ló w p r a w o w ity c h 46. T e s t „is to tn o ś c i” n a le ż a ło b y ra c z e j w ią z a ć z p iln ą p o tr z e b ą sp o łeczn ą , j e ś li n ie w rę c z z te s te m c e lo w o ś c i47, często j e d n a k T r y b u n a ł t r a k tu je isto tn o ść i w y s ta rc z a ln o ś ć in te g r a ln ie , b ez w d a w a n ia się w p r e c y z o w a n ie p o w od ó w , k tó r e z d e c y d o w a ły o s p e łn ie n iu b ą d ź n ie k a ż d e g o z ty c h w y m o g ó w z osobna.
T r z e b a z a u w a ż y ć , ż e sąd s tra s b u rs k i n ie p r z e p r o w a d z ił ja s n e j d e lim ita - c ji o m a w ia n y c h w a ru n k ó w k o n ie c z n o ś c i in g e r e n c ji48, a i p r a k ty k a ich s to s o w a n ia n ie r o z w ie w a w s z y s tk ic h w ą tp liw o ś c i49. Co w ię c e j, w ra m a c h te s tu k o n ie c z n o ś c i s ię g a on te ż po in n e k o n s tru k c je o r z e c z n ic z e n iż te o m ó w io n e do tych cza s, co z n a la z ło s w o je o d b ic ie r ó w n ie ż w b a d a n y m ca s e l a w. P r z e k r o c z e n ie w s p o m in a n e g o ju ż m a r g in e s u o cen y w p ły n ę ło n a w y r o k i w t a k ich sp ra w a ch , ja k M a l i s i e w i c z - G ą s i o r 50, K u b a s z e w s k i51 c z y K u r ł o w i c z 52. O d d a w n a T r y b u n a ł o d w o łu je się te ż do w y m o g u z a c h o w a n ia w ła ś c iw e j r ó w n o w a g i m ię d z y w c h o d z ą c y m i w k o liz ję in te r e s a m i53 - je j b r a k m ia ł z n a c z e n ie d la w y n ik ó w p o s tę p o w a ń w s p ra w a c h K u l i ś 54 i K i t a 55. W p ie r w s z y m z ty c h w y r o k ó w , p o d o b n ie ja k w w y r o k u M a l i s i e w i c z - G ą s i o r T r y b u n a ł 39 Długołęcki, pkt 49. 40 Kuliś i Różycki, pkt 40. 41 Kubaszewski, pkt 48. 42 Kurłowicz, pkt 55. 43 Wizerkaniuk, pkt 87. 44 Sosinowska, pkt 87. 45 Kaperzyński, pkt 73-74.
46 Ślady tego związku można znaleźć w samym orzecznictwie, por. np. Sosinowska, pkt 86 i 87; por. też P. van Dijk, F. van Hoof, A. van Rijn, L. Zwaak (red.), Theory nad Practice o f the European Convention on Human Rights, Antwerpen-Oxford 2006, s. 341 oraz uwagi L. Garlickiego na gruncie prawa do prywatności, w L. Garlicki (red.), Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstwaowych Wolności. Tom I. Komentarz do artykułów 1-18, Warszawa 2010, s. 490. W charakterystyce proponowanej przez I. C. Kamińskiego przesłanka istotności i wystarczalności powodów uzasadniających ingerencję dotyczy „zobiektywizowanych racji in dywidualnych”, op. cit., s. 62. Zdaniem J. Christoffersena, wszystkie wspominane tu wymogi stawiane przed ingerencją, która ma być uznana za konieczną tj. pilna potrzeba społeczna, proporcjonalność środków ingerencji oraz istotność i wystarczalność powodów ją uzasadniają cych współformują zasadę proporcjonalności, F a ir Balance: Proportionality, Subsidiarity and Prim arity in the European Convention on Human Rights, Hague 2009, s. 254.
47 Por. P. van Dijk, F. van Hoof, A. van Rijn, L. Zwaak (red.), op. cit., s. 341. 48 Por. J. Christoffersen, op. cit., s. 164.
49 Por. np. argumenty prowadzące Trybunał do wniosku o braku pilnej potrzeby społecz nej i braku proporcjonalności ingerencji w sprawach Amihalachioaie oraz Kobenter i Stan dard Verlags Gmbh, R. Mizerski, Krytyka wymiaru sprawiedliwości ..., s. 103.
50 Malisiewicz-Gąsior, pkt 69. 51 Kubaszewski, pkt 48. 52 Kurłowicz, pkt 55.
53 Wyrok z 25.03.1985 r. w sprawie Barthold p. Niemcom, sk. nr 8734/79, A 90, pkt 58. 54 Kuliś, pkt 54.
80 Rafał Mizers3i
o d w o ła ł się ró w n ie ż do n a jb a r d z ie j o g ó ln e j p r z e s ła n k i sp o śród p r z y w o ły w a n ych n a e ta p ie b a d a n ia k o n ie c z n o ś c i in g e re n c ji, tj. o b o w ią z k u z a s to s o w a n ia p rze z w ła d z e k r a jo w e s ta n d a rd ó w u c ie le ś n io n y c h w a rt. 10 K o n w e n c ji i je g o o r z e c z n ic tw ie 56. W s z y s t k ie te k o n s tru k c je o r z e c z n ic z e w y p e łn ia m a t e r ia s k ła d a ją c a się z p e w n y c h k a t e g o r ii o k o lic zn o ś c i fa k ty c zn y c h , u z n a w a n y c h w ju d y k a t u r z e s tra s b u rs k ie j z a is to tn e d la r o z s t r z y g a n ia z a r z u tó w n a r u s z e n ia w o ln o ś c i e k s p re s ji, o c z y m p is z ę p o n iż e j w u w a g a c h d o ty c z ą cych k r y t e r iu m fa k to g ra fic z n e g o .
J a k w sp o m n ia n o , je d y n ie w s p r a w ie G a w ę d a T r y b u n a ł z a k w e s tio n o w a ł le g a ln o ś ć in g e r e n c ji w ła d z p o lsk ich w w o ln o ść e k s p re s ji. N ie w y n ik a ło to je d n a k z je g o w ą tp liw o ś c i co do is tn ie n ia p o d s ta w y p r a w n e j ty c h d zia ła ń , lecz je j ja k o ś c i, m ia n o w ic ie b ra k u p r e c y z y jn o ś c i (p r z e w id y w a ln o ś c i) r z e c z o n ego p r a w a 57. S p ra w a t a r ó w n ie d o b rze m o g ła b y za k o ń c z y ć się p o d w a ż e n ie m k o n ie c z n o ś c i in g e re n c ji, skoro T r y b u n a ł u zn a ł, ż e od ty tu łu p r a s o w e go n ie m o ż n a w y m a g a ć , a b y z a w ie r a ł on p r a w d z iw e in fo rm a c je . z d ru g ie j stro n y, w s p ra w a c h W iz e r 3 a n iu 3 i K a p e r z y ń s 3 i, d o ty czą cy c h P r a w a p r a so w ego , is t n ia ły p r z e s ła n k i do s t w ie r d z e n ia n a r u s z e n ia a rt. 10 K o n w e n c ji z p o w o d u n ie p re c y z y jn o ś c i p ra w a , n a co z d a ją się w s k a z y w a ć sa m e u z a s a d n ie n ia ty ch w y r o k ó w 58.
K a ż d o r a z o w e r o z s tr z y g n ię c ie sporu, k tó r e g o p r z e d m io te m je s t z a r z u t n a r u s z e n ia a rt. 10 K o n w e n c ji, z a le ż y od u k ła d u w ie lu zm ie n n y c h , do k t ó ry ch n a le ż ą m .in .: treś ć i c e l w y p o w ie d z i; fo rm a w y p o w ie d z i; m ie js c e w y p o w ie d z i; sta tu s a u to ra w y p o w ie d z i i a d r e s a ta k r y t y k i; śro d e k i z a s ię g u p u b lic z n ie n ia w y p o w ie d z i c z y te ż ro d za j i d o tk liw o ś ć k o n s e k w e n c ji p ra w n y c h p o n ie sio n y c h w z w ią z k u z w y p o w ie d z ią . T y m s a m y m z n a c z e n ia n a b ie r a s y s te m a ty z a c ja b a d a n e g o o r z e c z n ic tw a n a p o d s ta w ie k r y t e r iu m fa k t o g r a fic z n ego, z w ła s z c z a ż e n in ie js z y a r ty k u ł m a b yć ta k ż e ro d z a je m p r z e w o d n ik a po t y m o rz e c z n ic tw ie .
T r y b u n a ł je s t s k ło n n y z a k r e ś la ć s zero k o g r a n ic e w o ln o ś c i e k s p res ji, g d y je j p r z e d m io te m są w y p o w ie d z i k r y ty c z n e w ob ec w ła d z y . T a k ic h sp ra w b y ło 13, p r z y c z y m w 4 k r y t y k a w y m ie r z o n a b y ła w p o lity k ó w z e s z c z e b la c e n tra ln e g o (A n d r z e ja K e r n a w s p ra w a c h M a l i s i e w i c z - G ą s i o r o ra z K u l i ś; M a r k a S iw c a w s p r a w ie K a n ia i K i t t e l ; Z b ig n ie w a W a s s e rm a n n a w s p r a w ie G ą s i o r), w 6 - w p o lity k ó w s a m o rz ą d o w y c h (S o 3 o ł o w s 3 i, D ą b r o w s 3 i, K w ie c ie ń , K i t a , D ł u g o ł ę c 3 i, K u b a s z e w s 3 i)59, w 2 - w u rz ę d n ik ó w s a m o rz ą d o w ych (J a n o w s 3 i, K u r ł o w i c z); w 1 - w s ę d z ie g o (S 3 a ł 3 a). C z t e r y spośród ty ch s p ra w d o ty c z y ły w y p o w ie d z i s fo rm u ło w a n y c h w k o n te k ś c ie w y b o r czym , k t ó r y j e s t c z y n n ik ie m d o d a tk o w o p o s z e rz a ją c y m g r a n ic e d o p u s z c z a l 56 K uliś, pkt 55; Malisiewicz-Gąsior, pkt 67. 57 Gawęda, pkt 48.
58 Por. Wizer3aniu3, pkt 77-79, 81; Kaperzyńs3i, zwł. pkt 75.
59 Do krytyki polityków samorządowych doszło także w sprawie Kaperzyńs3i, ale przy czyną ukarania przez sądy krajowe skarżącego dziennikarza nie była w tym wypadku jego wypowiedź, lecz nieopublikowanie sprostowania.
Wolność ekspresji w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. 81 nej k r y t y k i: M a l i s i e w i c z - G ą s i o r (w k o n te k ś c ie w y b o ró w p a r la m e n ta rn y c h ); K w ie c ie ń, K i t a, D ł u g o ł ę c k i (w k o n te k ś c ie w y b o ró w s a m o rz ą d o w y c h ).
K r y t y k a d o ty k a ła ta k ż e d z ie n n ik a r z y (S a n o c k i), le k a r z y (F r a n k o w i c z, S o s in o w s k a ), T V P (W o jt a s - K a le t a ), p ro d u c e n ta ch ip só w w z w ią z k u z p ro w a d z o n ą p rze z n ie g o k a m p a n ią r e k la m o w ą (K u liś - R ó ż y c k i) o ra z a d w o k a ta (S e m ik - O r z e c h ). T y lk o w З s p ra w a c h is to tą sp o ru n ie b y ła w ię c o cen a w y p o w ie d z i o c h a r a k te r z e k r y t y c z n y m (G a w ę d a , W iz e r k a n iu k , K a p e r z y ń s k i).
T r z y n a ś c ie s p ra w o g n is k o w a ło się w o k ó ł p r o b le m a ty k i w o ln o ś c i m e diów , n a k tó r ą T r y b u n a ł je s t s z c z e g ó ln ie w y c z u lo n y , tra k tu ją c m e d ia ja k o g w a r a n t a in te re s u p u b liczn eg o . W ś ró d n ich w y o d rę b n ić m o ż n a te, w k t ó ry ch d z ie n n ik a rz e / w y d a w c y p o n ie ś li o d p o w ie d z ia ln o ś ć p r a w n ą z a w ła s n e b ą d ź o p u b lik o w a n e p r z e z s ie b ie w y p o w ie d z i (D ą b r o w s k i, K u l i ś , D ł u g o ł ę c k i, W o jt a s -K a le t a , K u l i ś i R ó ż y c k i, K a n ia i K i t t e l , S e m ik - O r z e c h ) o ra z s p ra w y , w k tó ry c h k o n s e k w e n c je p r a w n e n ie m ia ły b e z p o ś r e d n ie g o z w ią z k u z ich w y p o w ie d z ia m i, lecz d o ty c z y ły n a ru s z e ń o b o w ią z k ó w o d n o szą cych się do a u to r y z a c ji w y p o w ie d z i ( W i z e r k a n i u k ) lu b p u b lik a c ji s p r o s to w a n ia ( K a p e r z y ń s k i), w y n ik a ją c y c h z P r a w a p ra s o w e g o . T r y b u n a ł d w u k ro tn ie u zn a ł, ż e n a ło ż o n e n a d z ie n n ik a r z y sa n k cje n ie n a r u s z y ły a rt. 10 K o n w e n c ji (K a n i a i K i t t e l , S e m ik - O r z e c h ). D o s p ra w z w ią z a n y c h z w o ln o ś c ią m e d ió w z a lic z y ć n a le ż y ta k ż e sp ó r z a in ic jo w a n y p rze z J ó z e fa G a w ę d ę , k tó re m u s ą d y k r a jo w e o d m ó w iły r e je s t r a c ji tw o r z o n y c h p r z e z n ie g o cza so p ism . Z t ą p r o b le m a t y k ą w s w o is ty sposób z w ią z a n a je s t ró w n ie ż s p r a w a J a n u s z a S a n o c k ie g o , p o lity k a , k tó re g o p o c ią g n ię to do o d p o w ie d z ia ln o ś c i p r a w n e j w z w ią z k u
z o p u b lik o w a n ie m a rty k u łu o stro k r y ty k u ją c e g o sposób u p r a w ia n ia z a w o du p r z e z lo k a ln y c h d z ie n n ik a r z y .
E le m e n te m n a le ż ą c y m do o k o lic zn o ś c i fa k ty c z n y c h s p r a w y je s t ta k ż e ro d za j s zero k o ro z u m ia n y c h s a n k c ji n a ło żo n y ch n a s k a rżą cy ch p r z e z w ła d ze k r a jo w e . Ic h su row ość m a z a s a d n ic z y w p ły w n a ocen ę p ro p o rc jo n a ln o ści in g e r e n c ji. S a n k cje k a rn e są u z n a w a n e p rze z T r y b u n a ł z a su ro w e p e r se. Z a s to s o w a n o je w 10 sp ra w a ch : w З p r o w a d z o n y c h z o s k a rż e n ia p u b lic z n e g o , co d o d a tk o w o w z m a g a ich p o s trz e g a n ie ja k o d o le g liw y c h ( J a n o w s k i, S k a ł k a, W i z e r k a n iu k); w 7 z o s k a r ż e n ia p r y w a tn e g o (S o k o ł o w s k i, M a l i s i e w i c z - G ą s i o r, D ą b r o w s k i, D ł u g o ł ę c k i, K u r ł o w i c z, G ą s i o r, K a p e r z y ń - s k i). N a jd a le j id ą c ą sa n k cję - b e z w z g lę d n e p o z b a w ie n ie w o ln o ś c i - o rzeczo n 0 w p o s tę p o w a n iu k r a jo w y m je d y n ie w s p r a w ie S k a łk a . W s p r a w ie M a l i - s ie w ic z - G ą s io r o rzeczo n o p o z b a w ie n ie w o ln o ś c i w z a w ie s z e n iu , a w s p r a w ie K a p e r z y ń s k i o g ra n ic z e n ie w o ln o ś c i w fo r m ie p r a c y n a cele sp o łeczn e, ta k ż e w z a w ie s z e n iu . W t y m o s ta tn im p rz y p a d k u sąd p o ls k i d o d a tk o w o p o z b a w ił d z ie n n ik a r z a p r a w a w y k o n y w a n ia za w o d u . S k a rż ą c y c h w s p ra w a c h J a n o w s k i i S o k o ło w s k i u k a ra n o g r z y w n a m i. P o z o s ta ły c h 5 sp o ró w z a k o ń c z y ło się n a g ru n c ie p r a w a w e w n ę tr z n e g o w a r u n k o w y m u m o rz e n ie m p o s tę p o w a ń 1 z o b o w ią z a n ie m s p ra w c ó w do p r z e p r o s z e n ia p o k rz y w d z o n y c h lub/i z a p ła t y o k re ś lo n e j su m y p ie n ię d z y n a c e le sp o łec zn e (D ą b r o w s k i, D ł u g o ł ę c k i, K u r - ło w ic z, W iz e r k a n iu k, G ą s i o r).
82 Rafał Mizerski
B io rą c pod u w a g ę t y p y c z y n ó w za b ro n io n y c h , p ię c io k r o tn ie ch o d ziło 0 z n ie s ła w ie n ie (a r t. 178 K o d e k s u k a rn e g o z 1969 r. lu b a rt. 212 K o d e k su k a rn e g o z 1997 r. - S o 3 o ło w s 3 i, M a l is ie w ic z - G ą s io r , D ą b r o w s 3 i, K u r ł o - w ic z , G ą s io r ), a p o n a d to z n ie w a ż e n ie fu n k c jo n a riu s z a p u b lic z n e g o (a rt. 236 K o d e k s u k a rn e g o z 1969 r. - J a n o w s 3 i), z n ie w a ż e n ie o rg a n u p a ń s tw a (a rt. 237 K o d e k s u k a rn e g o z 1969 r. - S 3 a ł 3 a ), z n ie w a g ę (a rt. 216 K o d e k su k a rn e g o z 1997 r. - D ł u g o ł ę c 3 i) o ra z d w u k ro tn ie c z y n y s ty p iz o w a n e w P r a w ie p r a s o w y m z 1984 r. (a r t. 49 w z w . z a r t 14 - W iz e r 3 a n iu 3 ; a rt. 46 w zw . z a rt. 31 - K a p e r z y ń s 3 i).
K w e s t ia o d p o w ie d z ia ln o ś c i d y s c y p lin a rn e j s k a rżą cy ch p o ja w iła się w 3 sp ra w a ch : w 2 w y c ią g a ły j ą o rg a n y s a m o rz ą d u z a w o d o w e g o w ob ec p r z e d s ta w ic ie li w o ln e g o z a w o d u - le k a r z y (F r a n 3 o w ic z, S o s in o w s 3 a); w 1 p r a co d a w ca w o b ec p r a c o w n ik a (W o jt a s - K a le t a ). W e w s z y s tk ic h ty c h p r z y p a d k a ch p o s tę p o w a n ia d y s c y p lin a rn e k o ń c z y ły się u d z ie le n ie m n a g a n y .
W 6 s p ra w a c h s k a r ż ą c y p o n ie ś li o d p o w ie d z ia ln o ś ć c y w iln ą w k o n s e k w e n c ji z ło ż e n ia p r z e c iw k o n im p o w ó d z tw a o och ron ę d ó b r o so b istych (S a - n o c 3 i, K u liś , K u l i ś i R ó ż y c 3 i, K u b a s z e w s 3 i, K a n ia i K i t t e l , S e m i3 - O r z e c h ). S ą d y k a ż d o ra z o w o z o b o w ią z y w a ły p o z w a n y c h do p u b lic z n y c h p rze p ro s in p o w o d ó w i, z w y ją t k ie m s p r a w y K u b a s z e w s 3 i, z a p ła t y z a d o ś ć u c z y n ie n ia lu b su m y p ie n ię ż n e j n a cele społeczn e.
W 2 s p ra w a c h p o s tę p o w a n ia k r a jo w e p ro w a d z o n e b y ły w t r y b ie w y b o rc z y m n a p o d s ta w ie o r d y n a c ji w y b o rc ze j do ra d g m in , ra d p o w ia tó w 1 s e jm ik ó w w o je w ó d z tw z 1998 r. (K w ie c ie ń , K i t a ) . W ich e fe k c ie s k a rżą c y m n a k a z a n o p r z e p r o s z e n ie p o m ó w io n y ch o ra z z a p ła c e n ie su m y p ie n ię ż n e j n a rz e c z in s ty tu c ji c h a r y ta ty w n y c h - w s p r a w ie K w ie c ie ń d o d a tk o w o s p ro s to w a n ie in fo r m a c ji i z a p ła tę o d s zk o d o w a n ia . N a t y m tle w y ją t k o w y c h a r a k te r m ia ła s p r a w a G a w ę d a, w k tó re j in g e re n c ja p a ń s tw a w w o ln o ść e k s p r e s ji s k a rżą c e g o p o le g a ła n a o d d a le n iu p r z e z są d y k r a jo w e w n io s k u o r e je s tra c ję cza sop ism .
3. O ddziaływ an ie badan ego orzecznictw a
na interpretację art. 10 K onw encji
W z a s a d z ie k a ż d e o rz e c z e n ie są d o w e m a sw ój w k ła d w in te r p r e ta c ję n o rm y p ra w n e j, k tó r e j d o tyczy. P r z e d m io t e m r e fle k s ji w tej c zęśc i a rty k u łu m o g ły b y b yć w o b ec te g o w s z y s tk ie b a d a n e w y r o k i T r y b u n a łu s tra s b u r sk iego , t y m b a rd z ie j ż e n a g ru n c ie a rt. 10 K o n w e n c ji p o w tó r z e n ie u k ła d u o k o lic zn o ś c i fa k ty c z n y c h w a ż n y c h d la r o z s t r z y g n ię c ia s p r a w y n ie je s t z n o w u t a k ie częste. Z d ru g ie j stro n y, n ie w y m a g a u d o w a d n ia n ia teza , ż e z n a c z e n ie ró żn y c h o rz e c z e ń w y d a n y c h n a p o d s ta w ie te j sa m ej n o r m y p ra w n e j - w t y m ta k ż e p rze z te n sa m sąd - n ie je s t je d n a k o w e z p u n k tu w id z e n ia je j in te r p r e ta c ji. W ś ró d r o z s tr z y g n ię ć is to tn ie o d d z ia łu ją c y c h n a w y k ła d
Wolność ekspresji w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. 83 o rz e c z n ic z ą o p e w n y m p o z io m ie ogó ln o ści, w y k o r z y s t a n ą do r o z s ą d z e n ia o k re ś lo n e g o sporu, k t ó r a je d n o c z e ś n ie n a d a je się do z a s to s o w a n ia w k o le j n ych sp ra w a ch . D o w o d u o d d z ia ły w a n ia in te r p r e ta c y jn e g o ta k ic h r o z s t r z y g n ięć szu k a ć n a le ż y w p ó ź n ie js z e j ju d y k a t u r z e a firm u ją c e j d a n ą re g u łę , p r z y c z y m im s ta rs z e o rz e c z e n ie j ą fo rm u łu ją c e , t y m b a rd z ie j u z a s a d n io n e o c z e k iw a n ie je j je d n o z n a c z n e g o p o tw ie rd z e n ia . P o m ija ją c k w e s tię in sta n cji, w k tó re j w y d a n o o rz e c z e n ie (p o s tę p o w a n ie s tra s b u rs k ie je s t fo r m a ln ie rzec z b io rą c je d n o in s ta n c y jn e ), n ie b ez z n a c z e n ia d la m o ż liw o ś c i i te m p a n a r a s ta n ia p r a k ty k i je s t ro d z a j sto su n k ó w sp o łeczn ych , do k tó ry c h re g u ła się o d nosi, a n ie k ie d y ró w n ie ż s k ła d o rz e k a ją c y , k t ó r y j ą sfo rm u ło w a ł. S to su n k i sp o łec zn e ró ż n ic u je b o w ie m ta k ż e in te n s y w n o ś ć , z ja k ą s ta ją się on e p r z e d m io te m sp o ró w p ra w n y c h , w ty m ta k ż e sp o ró w z w ią z a n y c h z k o r z y s ta n ie m z w o ln o ś c i e k s p re s ji. Z k o le i z n a c z e n ie sk ła d u w y d a ją c e g o r o z s tr z y g n ię c ie w p o s tę p o w a n iu p r z e d T r y b u n a łe m s tra s b u r s k im w y n ik a z z a r e z e r w o w a n ia p r a w a w y r o k o w a n ia w s p ra w a c h p re c e d e n s o w y c h w y łą c z n ie d la izb i W ie lk ie j I z b y 60, p r z y c z y m o r z e c z e n ia tej o s ta tn ie j, p o w o ła n e j do d e c y d o w a n ia w n a jtr u d n ie js z y c h sporach , c ie s z ą się s z c z e g ó ln ą d o n io sło ścią 61. J a k w sp o m n ia n o , je d y n ą s p r a w ą p r z e c iw k o P o lsce, w k tó re j n a tle a rt. 10 K o n w e n c ji w y p o w ia d a ła się W ie lk a Iz b a T r y b u n a łu , b y ła s p ra w a z a in ic jo w a n a s k a r g ą J ó z e fa J a n o w s k ie g o . J a k k o lw ie k r o z p o z n a n ie je j p rze z W ie lk ą Iz b ę w y n ik a ło - fo r m a ln ie rz e c z b io rą c - z z a s to s o w a n ia p r z e p i sów p r z e jś c io w y c h P r o to k o łu n r 1162, z a s łu g u je on a n a p r z y w o ła n ie w ty m p a r a g r a fie z e w z g lę d u n a w p ro w a d z o n e w n iej r o z r ó ż n ie n ie m ię d z y fu n k c jo n a r iu s z a m i p u b lic z n y m i n ie p e łn ią c y m i fu n k c ji p o lity c z n y c h a p o lit y k a m i, w k o n te k ś c ie g r a n ic d o p u szcza ln ej k r y t y k i je d n y c h i d ru g ich . T r y b u n a ł z a u w a ż y ł b o w ie m , ż e choć w o d n ie s ie n iu do fu n k c jo n a riu s z y p u b liczn ych , d z ia ła ją c y c h w u r z ę d o w y m c h a ra k te rz e , g r a n ic e te m o g ą b yć s z e r z e j z a k r e ślo n e n iż w sto su n k u do osób p r y w a tn y c h , n ie m o g ą b yć o n i tr a k t o w a n i n a r ó w n i z p o lity k a m i, p o n ie w a ż n ie m o ż n a p o w ie d z ie ć , ż e „fu n k c jo n a riu s z e p u b lic z n i ś w ia d o m ie w y s t a w ia ją się n a ś cis łą k o n tr o lę k a ż d e g o sw eg o sło w a i c zy n u w t a k im z a k re s ie , w ja k im c z y n ią to p o lity c y [...]. C o w ię c e j, fu n k c jo n a riu s z e p u b lic z n i m u s z ą się cie s zy ć z a u fa n ie m p u b lic zn y m , w o l n y m od n a d m ie r n y c h z a k łó ceń , j e ś li m a ją z p o w o d z e n ie m re a liz o w a ć sw e za d a n ia , a w o b ec tego , m o że się o k a za ć k o n ie c z n e c h ro n ie n ie ich p r z e d o b r a ź liw y m i i o b e lż y w y m i n a p a ś c ia m i s ło w n y m i p od cza s w y k o n y w a n ia p rze z n ich sw o ich o b o w ią z k ó w ” 63. S ta n o w is k o to b y ło w ie lo k r o t n ie p o t w ie r d za n e w p ó ź n ie js z y m o r z e c z n ic tw ie T r y b u n a łu 64, s ta n o w ią c p u n k t w y jś c ia
60 Por. art. 26 ust. 1 w zw. z art. 27, 28, 29, 30 oraz 43 Konwencji. 61 Por. art. 30 i 43 ust. 2 Konwencji.
62 Patrz wyżej przyp. 8. 63 Janowski, pkt 33.
64 M.in. wyrok z 29.03.2001 r. w sprawie Thoma p. Luksemburgowi, sk. nr 38432/97, ECHR 2001-III, pkt 47; wyrok z 21.03.2002 r. w sprawie Nikula p. Finlandii, sk. nr 31611/96, ECHR 2002-II, pkt 48; wyrok z 27.05.2004 r. w sprawie Vides Aizsardzibas Klubs p. Łotwie, sk. nr 57829/00, pkt 40; wyrok z 17.12.2004 r. w sprawie Pedersen i Baadsgaard p. Danii, sk. nr 49017/99, ECHR 2004-XI, pkt 80; wyrok z 7.11.2006 r., w sprawie Mamere p. Francji,
84 Rafał Mizerski
do d a ls z e g o p r e c y z o w a n ia g r a n ic d o p u szcza ln ej k r y t y k i fu n k c jo n a riu s z y p u b lic z n y c h 65.
T a k ż e d r u g a s p r a w a p r z e c iw k o P o lsce, w k tó re j T r y b u n a ł ro z p o z n a ł m e r y to r y c z n ie z a r z u t n a r u s z e n ia a rt. 10 K o n w e n c ji - G a w ę d a p . P o ls c e - w y d a je się w a ż n a z p e r s p e k ty w y ca ło ści o r z e c z n ic tw a d o ty c z ą c e g o w o l n ości e k s p re s ji. Jej p r z e d m io te m b y ła o d m o w a r e je s t r a c ji dw óch c za so p ism z p o w o d u n ie z g o d n o ś c i ich ty tu łó w z r z e c z y w is to ś c ią . T r y b u n a ł s ta n ą ł n a sta n o w isk u , ż e w y m a g a n ie , b y t y t u ł c z a s o p is m a z a w ie r a ł p r a w d z iw e in fo r m a cje, je s t n ie w ła ś c iw e z p u n k tu w id z e n ia w o ln o ś c i p ra s y . „ T y t u ł c z a s o p is m a n ie je s t sa m w sobie tw ie r d z e n ie m , p o n ie w a ż je g o fu n k c ją je s t g łó w n ie id e n ty fik o w a n ie d a n eg o c z a s o p is m a n a r y n k u p r a s o w y m p rze z je g o ob ec n ych i p r z y s z ły c h c z y t e ln ik ó w ” 66. P a s s u s te n n a w ią z u je do s to s o w a n e go w ju d y k a t u r z e s tra s b u rs k ie j r o z r ó ż n ie n ia w y p o w ie d z i n a t w ie r d z e n ia o fa k ta c h , p o d d a ją ce się w e r y fik a c ji w o p a rc iu o k r y t e r iu m p r a w d y i fa łs z u o ra z są d y w a rto ś c iu ją c e , k tó re m o g ą być k w e s tio n o w a n e je d y n ie z p u n k tu w id z e n ia ich ek s cesy w n o ści, z w ła s z c z a g d y n ie m a ją ż a d n e j p o d s ta w y fa k ty c z n e j67. T y tu ł c z a s o p is m a n ie je s t z a te m n a p ew n o tw ie r d z e n ie m , a le sk. nr 12697/03, ECHR 2006-XIII, pkt 27; wyrok z dnia 7.12.2010 r. w sprawie Poyraz p. Turcji, sk. nr 15966/06, niepubl., pkt 77; wyrok z 15.03.2011 r. w sprawie Otegi Mondragon p. Hisz panii, sk. nr 2034/07, ECHR 2011, pkt 50.
65 W sprawie Busuioc p. Mołdawii, Trybunał przyznał, że zasada ochrony funkcjonariu szy publicznych przed obraźliwymi i obelżywymi napaściami słownymi nie rozciąga się na wszystkie osoby zatrudnione przez państwo bądź spółki stanowiące własność państwa, wyrok z 21.12.2004 r., sk. nr 61513/00, niepubl., pkt 64. Jak się zdaje, zakres tej ochrony powinien uwzględniać w szczególności ich miejsce w hierarchii władzy i do pewnego stopnia także cha rakter pełnionych funkcji (mam tu na myśli zwłaszcza funkcje sądowe). Nie uważam jednak za uzasadnione postulowanie jej ograniczenia wobec policjantów i strażników miejskich - to jest tych, którzy są odpowiedzialni za egzekwowanie porządku publicznego i uprawnieni do używania środków przymusu - ze względu na szczególną rangę rygoru legalności ich działań i uznanie ataków słownych za ryzyko wpisane w te zawody (tak I. C. Kamiński, op. cit., s. 209). Nie tylko z zasad państwa prawnego, ale i z praktyki jego funkcjonowania wynika, że inter weniujący policjanci czy strażnicy miejscy są bardziej narzędziem władzy, niż samą władzą. Stają się więc często obiektem ataków w związku z decyzjami, których sami nie podejmowa li, nie korzystając jednocześnie z ekwiwalentu w postaci realnej władzy, rozpoznawalności publicznej czy wyższego statusu materialnego. Nie różnią się w tym wcale od szeregowych „urzędników biurowych”, dla których ochrony autor komentowanego poglądu ma więcej zro zumienia. To samo można powiedzieć o argumencie odwołującym się do ryzyka zawodowe go - nie wydaje mi się ono większe w omawianym zakresie niż to, z jakim liczyć powinni się ci ostatni; wszyscy oni są wszak reprezentantami władzy, co do zasady stykającymi się bezpośrednio z obywatelami. Co więcej, możliwość wystąpienie rzeczonego ryzyka nie uchyla przecież ewentualnej odpowiedzialności za czyny sprzeczne z porządkiem prawnym, których ofiarami stają się funkcjonariusze publiczni. Moim zdaniem granice dopuszczalnej krytyki policjantów, strażników miejskich i innych funkcjonariuszy wykonujących podobne zadania nie powinny być z góry poszerzane w stosunku do innych urzędników z powodu samego cha rakteru pełnionych przez nich funkcji, lecz każdorazowo wynikać ze sposobu i okoliczności ich wykonywania, uwzględniających m.in. legalność i zasadność interwencji, rodzaj użytych w jej trakcie środków i sposób ich użycia, a szerzej, postawę interweniujących funkcjonariuszy, w końcu nagłość interwencji i „temperaturę konfliktu”.
66 Gawęda, pkt 43.
67 Wyrok z 24.02.1997 r. w sprawie De Haes i Gijsels p. Belgii, sk. nr 19983/92, Reports 1997-I, pkt 47.
Wolność e3spresji w orzecznictwie Europejs3iego Trybunału Praw Człowie3a. 85 s zero k o r o z u m ia n y m są d e m w a rto ś c iu ją c y m lu b k a t e g o r ią do n ie g o ró w n o le g łą . z e w z g lę d u n a s p e c y fic z n y c h a r a k te r sp ra w , k tó ry c h rz e c z o n a re g u ła m o że d o tyczyć, z n a la z ła o n a w b a d a n y m o k re s ie p o tw ie r d z e n ie z a le d w ie w je d n y m w y r o k u T r y b u n a łu 68.
W 5 la t p ó ź n ie js z e j s p r a w ie J a n u s z a S a n o c 3 ie g o T r y b u n a ł r o z w a ż a ł g r a n ic e d o p u szcza ln ej o d p o w ie d z i p o lit y k a n a k r y t y k ę d z ie n n ik a r s k ą . P o s tę p o w a n ie s tra s b u rs k ie z a in ic jo w a ła s k a r g a b u r m is tr z a N y s y , k t ó r y w w y n ik u procesu o n a r u s z e n ie d ó b r o so b istych z o s ta ł z o b o w ią z a n y do p r z e p r o s z e n ia lo k a ln e j g a z e t y i z a p ła t y 6000 z ł n a cele sp o łeczn e, w z w ią z k u z o p u b lik o w a n ie m a rty k u łu z a rz u c a ją c e g o te jż e g a z e c ie m .in . p o słu g iw a n ie się „ t r a d y c y jn ą m e to d ą b o ls z e w ik ó w , to je s t d en u n cja c ją i k ła m s tw e m ” o ra z z a w ie r a ją c e g o z d a n ie , ż e g a z e t a t a „s ię g n ie w k ró tc e p u ła p u r y n s z to k a ” . A r t y k u ł b y ł re a k c ją n a k r y ty c z n e w ob ec s k a rżą c e g o p u b lik a c je g a z e ty . T r y b u n a ł u zn a ł, ż e w y p o w ie d ź s k a rżą c e g o z o s ta ła s fo rm u ło w a n a w tr a k c ie d e b a ty p o lity c z n e j d o ty czą cej in te r e s u p u b liczn eg o , p o t w ie r d z ił też, ż e z a k re s k r y t y k i p o lit y k a m o że b yć s z e r s z y n iż osob y p r y w a tn e j. N ie m n ie j s ta n ą ł on n a s ta n o w isk u , ż e n ie w y n ik a z tego , ż e „p o lit y k m a b yć o g ra n ic z o n y w w o ln o ś c i o d p o w ie d z i n a k r y ty k ę , k tó re j je s t p o d d a w a ny. M u s i on m ie ć m o ż liw o ś ć p r z e d s ta w ie n ia s w o je g o p u n k tu w id z e n ia o ra z b r o n ie n ia się, g d y u w a ż a , ż e p u b lik a c je d o ty c zą c e je g o o sob y są k ła m liw e i m o g ły b y w p r o w a d z ić w b łą d o p in ię p u b lic z n ą co do sposobu s p r a w o w a n ia p r z e z n ie g o w ła d z y ” 69. Z d a n ie m T r y b u n a łu „n a le ż a ło b y u s ta lić słu s z n ą ró w n o w a g ę m ię d z y d z ie n n ik a r s k im p r z y w ile je m k r y t y k o w a n ia d z ia ła ń rz ą d z ą c y c h , a p r a w e m ty c h o s ta tn ic h do o d p o w ia d a n ia n a tę k r y ty k ę , do o c h ro n y s w o je g o d o b re go im ie n ia o ra z do in fo r m o w a n ia o p in ii p u b liczn ej o ty m , ja k s p r a w u ją o n i w ła d z ę ” 70. D i c t u m to z d ą ż y ło ju ż b yć p r z y w o ła n e w p ó ź n ie js zy c h d ec y z ja c h i w y r o k a c h T r y b u n a łu 71.
N a u w a g ę z a s łu g u je te ż k ilk a in n y ch sp ra w , p r z y k tó ry c h r o z s tr z y g a n iu T r y b u n a ł n ie s fo rm u ło w a ł co p r a w d a ż a d n e j n o w ej r e g u ły m o gą ce j z n a le ź ć z a s to s o w a n ie w k o le jn y c h o rz e c z e n ia c h , a le ich w a lo r z p u n k tu w id z e n ia ca ło ści s tra s b u rs k ie g o c a s e la w w y n ik a z u k ła d u o k o lic zn o ś c i fa k ty c zn y c h , w k o n te k ś c ie k tó ry c h T r y b u n a ł d ec y d o w a ł, c z y d o szło do n a r u s z e n ia w o l n ości e k s p re s ji. M o ż n a tu w y m ie n ić s p r a w ę S 3 a ł 3 a, k tó r a b y ła p ie r w s z ą d o ty c z ą c ą n a r u s z e n ia p o w a g i są d u p r z e z w y p o w ie d ź n ie m a ją c ą c h a ra k te ru p u b liczn eg o , s p ra w ę K u l i ś, w k tó r e j T r y b u n a ł u zn a ł, ż e w z w ią z k u z p o s tę p o w a n ie m sa m e go p o lit y k a je g o ż y c ie p r y w a tn e i ro d z in n e sta ło się c z ę ś c ią d e b a ty p u b liczn ej, s p r a w ę F r a n 3 o w ic z, w k tó r e j c a łk o w ity z a k a z w z a je m n e j k r y t y k i le k a r z y z o s ta ł u z n a n y z a s p r z e c z n y z art. 10, s p ra w ę K u l i ś i R ó ż y c 3 i, w k tó re j z a a k c e p to w a n o ostrą , s a ty r y c z n ą o d p o w ie d ź p ra s y n a k a m p a n ię re k la m o w ą , a d re s o w a n ą do d zieci, c z y s p r a w ę W iz e r 3 a n iu 3,
68 Wyrok z 27.09.2007 r. w sprawie Dzhavadov p. Rosji, sk. nr 30160/04, niepubl., pkt 38. 69 Sanoc3i, pkt 61.
70 Ibidem, pkt 62.
71 Decyzja Trybunału z 21.10.2008 r. w sprawie Wołe3, Kasprów i Łęs3i p. Polsce, sk. nr 20953/06, niepubl.; Kania i Kittel, pkt 43; Gąsior, pkt 43.
86 Rafał Mizerski w k tó re j z a k w e s tio n o w a n o in s ty tu c ję a u to r y z a c ji w y p o w ie d z i p ra s o w yc h , p r z y n a jm n ie j w k s z ta łc ie , j a k i n a d a ło je j p r a w o p o ls k ie - choć w t y m w y p a d k u z n a c z e n ie r o z s t r z y g n ię c ia o g r a n ic z a fa k t, ż e a u to ry z a c ja n ie je s t z n a n a in n y m e u ro p e js k im p o rz ą d k o m p r a w n y m 72. W s z y s t k ie one są b liż e j o m ó w io n e w d a ls ze j c zęśc i a rty k u łu .
4. O ddziaływ an ie badan ego orzecznictw a na p ra w o
polskie i praktykę jego stosow ania
O k re s p o n a d 13 la t, k tó r e m in ę ły od w y d a n ia p ie r w s z e g o w y r o k u r o z s trz y g a ją c e g o m e r y to r y c z n ie z a r z u t n a r u s z e n ia p r z e z P o ls k ę art. 10 K o n w e n c ji je s t w y s ta rc z a ją c o d łu gi, b y p o w s ta ł m a t e r ia ł b a d a w c z y , p o z w a la ją c y n a d o k o n y w a n ie u s ta le ń d o ty czą cy c h o d d z ia ły w a n ia o m a w ia n e g o o r z e c z n ic tw a n a p o ls k i p o rz ą d e k p r a w n y w k o n s e k w e n c ji s tw ie rd z o n y c h p rze z T r y b u n a ł i r e fe ro w a n y c h p o n iż e j u ch y b ień p o ls k ie g o p r a w a i p r a k ty k i. O d d z ia ły w a n ie to n a le ż y w id z ie ć w s z e rs z e j p e r s p e k ty w ie im p le m e n to w a n ia p r z e z R z e c z p o s p o litą c a łeg o d o ro b k u p r a w n e g o s y stem u K o n w e n c ji o ra z in n y ch z o b o w ią z a ń m ię d z y n a r o d o w y c h z d z ie d z in y p r a w c z ło w ie k a , a ta k ż e r o z w o ju ró w n o le g ły c h k r a jo w y c h s ta n d a r d ó w k o n s ty tu c y jn y c h . O ile b o w ie m d a się u s ta lić b e z p o ś r e d n ie z w ią z k i m ię d z y n ie k t ó r y m i spo śród b a d a n y c h w y r o k ó w a z m ia n a m i w p o ls k im p r a w ie c z y w je g o s to s o w a n iu, to je d n a k n ie u le g a w ą tp liw o ś c i, ż e część z ty ch z m ia n m a s z e rs z e p r z y czyn y, k tó r e g e n e r a ln ie w ią z a ć n a le ż y z p ro c e s e m p r z y s w a ja n ia k u ltu r y p r a w c z ło w ie k a , ro z p o c z ę ty m n a d o b re po 1989 r.
*
W o m a w ia n y m p r z e d z ia le c z a s o w y m i p r z e d m io to w y m T r y b u n a ł k ilk a k r o tn ie o d n o s ił się k r y t y c z n ie do p r z e p is ó w p r a w a p o ls k ie g o , choć je d y n ie w s p o rze G a w ę d a z a k w e s tio n o w a ł p o d s ta w ę p r a w n ą in g e re n c ji. U z n a ł on w ó w c z a s , ż e par. 5 ro z p o r z ą d z e n ia w s p r a w ie r e je s tr u d z ie n n ik ó w i c za so p is m z 1990 r .73, z a k a z u ją c y d o k o n a n ia w p is u do re je s tru , j e ś li te n b y łb y n ie z g o d n y m .in . z fa k ty c z n y m s ta n e m rz e c zy , je s t w ie lo z n a c z n y i p o z b a w io n y ja sn o śc i, a in te r p r e t o w a n ie go - ja k to u c z y n iły s ą d y p o ls k ie - ja k o w y m a g a ją c e g o , b y t y t u ł z a w ie r a ł p r a w d z iw e in fo rm a c je , je s t n ie w ła ś c iw e z p u n k tu w id z e n ia w o ln o ś c i p r a s y 74. P r z e p is te n z o s ta ł je d n a k u s u n ię ty je s z c z e p r z e d w y d a n ie m rz e c zo n e g o w y r o k u 75, choć po u z n a n iu s k a r g i z a d o p u s z c z a ln ą 76.
72 M. Zaremba, Komentarz do wyroku Trybunału Konstytucyjnego w sprawie autoryzacji, [w:] A. Bodnar, D. Bychawska-Sieniarska (red.), Autoryzacja wypowiedzi w prawie prasowym - wyrok T K i co dalej?, Warszawa 2009, s. 12.
73 Dz.U. nr 46, poz. 275. 74 Gawęda, pkt 43. 75 Dz.U. nr 141, poz. 947.
76 Decyzja Europejskiej Komisji Praw Człowieka z 13.01.1997 r. w sprawie Gawęda p. Polsce, sk. nr 26229/95, niepubl.
Wolność ekspresji w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. 87 N ie m n ie j, p o tr z e b a z m ia n y p r a w a k r a jo w e g o m o że b yć ta k ż e k o n s e k w e n c ją z a k w e s tio n o w a n ia k o n ie c z n o ś c i in g e re n c ji. P o d c z a s g d y w p r z y p a d k u n ie s a ty s fa k c jo n u ją c y c h w y n ik ó w te s tu le g a ln o ś c i ch od zić b ę d z ie z a z w y c z a j o p o p ra w ie n ie je g o n ie d o m a g a ń ja k o ś c io w y c h , z w ła s z c z a sposo bu, w j a k i p r z e p is y z o s ta ły sfo rm u ło w a n e , to b r a k k o n ie c z n o ś c i m o że być w y n ik ie m b łę d n y c h r o z s tr z y g n ię ć le g is la to r a o d n o szą cych się do m e ritu m re g u la c ji. D o ta k ie g o w n io s k u T r y b u n a ł d o s z e d ł w s p ra w a c h W iz e r k a n iu k i K a p e r z y ń s k i.
W p ie r w s z e j z n ich z d u ż y m d y s ta n s e m o d n ió s ł się on do in s ty tu c ji a u to r y z a c ji w y p o w ie d z i p ra s o w y c h i z w ią z a n y c h z n ią s a n k c ji k a rn y c h , tj. a rt. 14 i 49 P r a w a p r a s o w e g o z 1984 r .77. D o s trz e g a ją c , ż e c e le m tej in s t y tu c ji je s t z a p e w n ie n ie p r z e s t r z e g a n ia o b o w ią z k ó w z a w o d o w y c h d z ie n n ik a r z y i u n ik n ię c ie p o te n c ja ln ie s z k o d liw e g o w p ły w u , j a k i m o g ła b y w y w ie r a ć n ie ś c is ła r e la c ja n a d o b re im ię osób, k tó ry c h w y p o w ie d z i są p r z y ta c z a n e , T r y b u n a ł z a u w a ż y ł, ż e o b o w ią z e k u z y s k a n ia u p rz e d n ie j a u to r y z a c ji op u b lik o w a n e g o w y w ia d u od osoby, z k t ó r ą go p r z e p ro w a d z o n o n ie z a le ż y od tego , czeg o te n w y w ia d d o ty c z y ł i ja k ą m ia ł treś ć (a ta k ż e z k im b y ł p rze- p r o w a d z o n y )78 o ra z ż e z w e r y fik o w a n ie p r z e d p u b lik a cją , c z y te k s t o p a rty n a d o s ło w n ie c y to w a n y c h w y p o w ie d z ia c h fo rm u ło w a n y c h w tr a k c ie w y w ia du je s t im w ie r n y , m o że b yć p o s trz e g a n e w p r z y p a d k u m e d ió w d r u k o w a n ych ja k o ró w n o z n a c z n e z e z w y k ły m o b o w ią z k ie m z a c h o w a n ia z a w o d o w e j s ta ra n n o ś c i79. T r y b u n a ł p o d k r e ś lił ró w n ie ż , ż e is t n ie ją in n e ś ro d k i p r a w n e a n iż e li k a rn e, k tó ry c h sk u teczn ość n ie z o s ta ła p r z e z n ie g o z a k w e s tio n o w a n a - t a k ie ja k ż ą d a n ie z a d o ś ć u c z y n ie n ia c z y s p r o s to w a n ia - z a pom ocą k tó ry c h m o ż n a ch ro n ić d o b re im ię o sob y u d z ie la ją c e j w y w ia d u 80. W y n ik a z tego , że, po p ie r w s z e , T r y b u n a ł p o d d a ł w w ą tp liw o ś ć r a t i o le g is p r z e p i sów o a u to ry z a c ji.
P o d ru g ie, w s k a z a ł on n a k o n k re tn e w a d y tej re g u la c ji, p o c z ą w s z y od w s p o m in a n e g o ju ż z a k re s u o b o w ią z k u a u to ry z a c ji, k t ó r y ro z c ią g a się n a p u b lik o w a n ie lu b ro z p o w s z e c h n ia n ie w in n y sposób w s z y s tk ic h w y p o w ie d z i u trw a lo n y c h w z a p is a c h fo n ic zn y c h lu b w iz u a ln y c h b ez w z g lę d u n a ich p r z e d m io t i treś ć o ra z sta tu s osob y w y p o w ia d a ją c e j s ię 81. N a r u s z e n ie te g o o b o w ią z k u p o c ią g a z a sobą a u to m a ty c z n ie - a w ię c b ez b r a n ia pod u w a g ę ty c h p o d s ta w o w y c h d la o cen y d o p u szcza ln o ści in g e r e n c ji e le m e n tó w - sa n k cję k a r n ą d o ch od zo n ą w p o s tę p o w a n iu z o s k a r ż e n ia p u b lic z n e g o 82. C o w ię c e j, rz e c zo n e p r z e p is y p o z w a la ją o d m ó w ić a u to r y z a c ji b ez p o d a w a n ia p o w o d ó w o d m o w y ; p o z w a la ją ta k ż e n a o d w le k a n ie je j u d z ie le n ia , b o w ie m n ie p r z e w id u ją ż a d n y c h te r m in ó w n a u d z ie le n ie b ą d ź o d m o w ę a u to ry z a c ji. M o ż e to d o p ro w a d z ić do s p o w o ln ie n ia p r z e p ły w u in fo r m a c ji o ra z o b c ią ż e
77 Dz.U. nr 5, poz. 24 ze zm. 78 Wizerkaniuk, pkt 78. 79 Ibidem, pkt 65-66. 80 Ibidem, pkt 8З. 81 Ibidem, pkt 78. 82 Ibidem, 74.
