"Demokracja środowiskowa" w wybranych państwach Europy Środkowej i Wschodniej na przykładzie implementacji postanowień Konwencji z Aarhus

Oksana Cabaj, Olga Łachacz

"Demokracja środowiskowa" w

wybranych państwach Europy

Środkowej i Wschodniej na

przykładzie implementacji

postanowień Konwencji z Aarhus

Polski Rocznik Praw Człowieka i Prawa Humanitarnego 1, 23-41

Po l s k i Ro c z n ik Pr a w Cz ł o w i e k a i Pr a w a Hu m a n it a r n e g o 1

UWM w Olsztynie 2010 ISSN 2082-1786

O k s a n a C a b a j, O lg a Ł a c h a c z

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Zakład Prawa Międzynarodowego Publicznego

„Demokracja środowiskowa” w wybranych

✓

państwach Europy Środkowej i Wschodniej

na przykładzie implementacji postanowień

Konwencji z Aarhus

S ło w a k lu c zo w e: demokracja środowiskowa, ochrona środowiska, prawa człowieka, konwencja z Aarhus, implementacja konwencji z Aarhus, prawo do informacji, prawo do udziału w procedurach podejmowania decyzji.

1. W stęp

P r a w a c z ło w ie k a m a ją lic z n e z w ią z k i z p r a w e m o ch ro n y śro d o w isk a . Z je d n e j s tro n y śro d o w is k o n a tu ra ln e w a ru n k u je w s z e lk ie p ro ce sy ż y c io w e , a z a te m p o ś re d n io w p ły w a ta k ż e n a r e a liz a c ję p o d s ta w o w y c h p r a w i w o l­ n ości c z ło w ie k a , z d ru g ie j stro n y, z a g w a r a n t o w a n ie r e a liz a c ji s zero k o p o ję ­ ty ch p r a w c z ło w ie k a n ie p o z o s ta je b ez w p ły w u n a och ron ę śro d o w isk a .

W t y m k o n te k ś c ie w a r to poddać a n a liz ie , w j a k i sposób d em o k ra cja , w ty m ta k ż e d em o k ra cja środ o w isk o w a , w p ły w a ją n a och ron ę środow iska. C z y d em o k ra cja p r z y c z y n ia się do z w ię k s z e n ia p o ziom u o ch ron y środ ow isk a ? C z y te ż m o że re a liz a c ja w y so k ich s ta n d a rd ó w och ron y śro d o w isk a w p ły w a n a u m a cn ia n ie d em ok ra cji? U d z ie le n ie o d p o w ie d z i n a te p y ta n ia w y m a g a o m ó w ie n ia z w ią z k u tych z a g a d n ie ń z k w e s tią o ch ron y p ra w czło w iek a .

o d r ę b n ą k w e s tią , w y k r a c z a ją c ą p o z a ra m y n in ie js z e g o o p ra co w a n ia , je s t tz w . p ra w o c z ło w ie k a do z d r o w e g o śro d o w isk a . N a le ż y z a z n a c z y ć , ż e ta k a n orm a , ro z u m ia n a ja k o p r a w o p o d m io to w e c z ło w ie k a , z k t ó r y m w ią ­ z a ły b y się ro s z c z e n ia p r a w n e n ie is t n ie je 1. P r z e d m io t e m a n a liz y b ę d ą g łó w n ie p r a w a p ro c e d u ra ln e , p r z y z n a n e je d n o s tk o m i osob om p r a w n y m w o b s z a rz e śro d o w isk a , k tó r e p o z w a la ją w p ły w a ć n a k s z t a łt p o lit y k i śro d o ­ w is k o w e j, w t y m ta k ż e n a k s z t a łt n o rm p ra w n ych .

1 Szerzej zob. O. Cabaj, Środowisko jako dobro prawne (wprowadzenie do studium praw­ nego z zakresu środowiska), w: Księga pamiątkowa ku czci Profesora Jana Białocerkiewicza,

O b s z a r b a d a ń z a w ę ż o n y z o s ta ł do w y b r a n y c h p a ń s tw E u ro p y Ś ro d k o ­ w e j i W s c h o d n ie j, tj. P o ls k i, B ia ło ru s i, U k r a in y o ra z W ę g ie r 2. S p ośró d n ich je d y n ie B ia ło ru ś , p o m im o ż e je s t c z ło n k ie m O r g a n iz a c ji N a r o d ó w Z je d n o ­

czon ych , ja k o je d y n y k r a j e u ro p e js k i - z e w z g lę d u n a n ie p r z e s tr z e g a n ie z a ­ sad p r a w o rz ą d n o ś c i i d e m o k ra c ji - n ie n a le ż y do R a d y E u ro p y .

W ię k s z o ś ć p a ń s tw E u ro p y Ś ro d k o w e j i W s c h o d n ie j n a sw ej d ro d ze do d e m o k ra c ji m u s ia ła p rze jś ć o k res g łę b o k ic h i często b u r z liw y c h p r z e m ia n w ż y c iu p o lity c z n y m i g o sp o d a rc zy m , w t y m ta k ż e dok on a ć tru d n y ch r e ­ fo r m u stro jo w y ch .

Z a ró w n o p o z io m d e m o k ra c ji w ty ch p a ń stw a ch , ja k i in te g r a c ji z o r g a ­ n iz a c ja m i m ię d z y n a r o d o w y m i, t a k im i ja k O N Z , R a d a E u ro p y c z y U n ia E u ­ ro p e js k a n ie p o z o s ta je b ez w p ły w u n a p r z y ję c ie i r e a liz a c ję m ię d z y n a r o d o ­ w y c h s ta n d a rd ó w o ch ro n y ś r o d o w is k a 3.

N a le ż y z a u w a ż y ć , ż e sta n ś ro d o w is k a i p o z io m je g o o c h ro n y je s t s iln ie p o w ią z a n y z s zero k o p o ję ty m p o z io m e m r o z w o ju s p o łe c ze ń s tw a i d ia m e ­ tr a ln ie r ó ż n i się w p o s z c z e g ó ln y c h re jo n a c h ś w ia ta . W p r o w a d z a n ie w y s o ­ k ich s ta n d a r d ó w o ch ro n y ś ro d o w is k a w is to tn y sposób o g r a n ic z a sw obod ę w y k o r z y s t y w a n ia su ro w có w n a tu ra ln y c h i n ie s k r ę p o w a n y ro z w ó j gosp o d a r- c z y 4. S tą d z n a c z n ie ła tw ie j je s t w p ro w a d z a ć je w p a ń s tw a c h ro z w in ię ty c h g o sp o d a rczo , w k tó ry c h n ie w y s tę p u je d r a s ty c z n e r o z w a r s t w ie n ie s p o łe­ cz e ń s tw a , p o w od u ją ce, ż e część lu d z i ż y je p o n iż e j g r a n ic y u b ó stw a . Is to tn e z n a c z e n ie o d g r y w a ta k ż e p o z io m r o z w o ju n o w y c h te c h n o lo g ii. W y d a je się je d n a k , ż e je d n o c z e ś n ie z a s a d n ic z y m c z y n n ik ie m d la s k u teczn ej r e a liz a c ji w y s o k ic h s ta n d a rd ó w o ch ro n y ś ro d o w is k a je s t s p r a w n ie d z ia ła ją c a a d m in i­

2 Pojęcie Europa Środkowa i Wschodnia, stosowane często zamiennie z terminem Euro­ pa Środkowa lub Europa Wschodnia, pojmowane jest różnorodnie, w zależności od kontekstu geopolitycznego czy też kulturowego i historycznego. Zob. A. Czarnocki, Pojęcie Europa Środ­ kowo-Wschodnia, w: Historia, polityka, stosunki międzynarodowe. Księga Jubileuszowa na 65-lecie Profesora J. Kukułki, red. B. Mrozek, S. Bieleń, D. Popławski, R. Zięba, W. Lizak, Warszawa 1994, s. 45; K. Kołodziejczyk-Konarska, Proces rozszerzania U nii Europejskiej na państwa Europy Środkowej i Wschodniej, w: Unia Europejska. Nowy typ wspólnoty między­

narodowej, E. Haliżak, S. Parzymies, Warszawa 2002, s. 248; P. Eberrhardt, Między Rosją a Niemcami, Warszawa 1996, s. 14-28; B. Dobek-Ostrowska, Proces demokratyzacji Europy Środkowo-Wschodniej - przesłanki i przebieg, w: Demokracje Europy Środkowo-Wschodniej w perspektywie porównawczej, red. A. Antoszewski, R. Herbut, Wrocław 1997, s. 12-31.

3 W wybranych państwach Europy Środkowej i Wschodniej, poza budową i umacnianiem demokracji, wśród czynników, które w znacznym stopniu przyczyniły się do poprawy stanu środowiska, wymienia się transformację gospodarczą oraz integrację m.in. z Unią Europejską. Na temat zmian w obszarze ochrony środowiska Estonii, Litwy, Łotwy, Polski, Czech, Sło­ wacji, Słowenii i Węgier w związku z przystąpieniem tych państw do Unii Europejskiej zob. M. Pompo, L ’ambiente nei nuovi Stati delUUE, „Europa” 2004, s. 177-18; zob też: A. Batin- ti, M. Pompo, Politiche ambientali dei PEC O e loro adattamento a ll’acquis comunitario, w:

UE e PEC O : impatto ambientale dell’allargamento, red. G. Paggi Bari 2004. Szerzej na temat Polski, zob. dane i wskaźniki specjalnej oceny w tym zakresie, zawarte w raporcie Inspekcji Ochrony Środowiska, analizującym lata 1994-2004. Zob. A. Zyśk, Stan środowiska w Polsce, Raport Inspekcji Ochrony Środowiska, „Środowisko”, nr 16(328)/2006, s. 4-5.

4 Na ten temat szerzej zob. O. Cabaj, Środowisko naturalne człowieka pomiędzy prawem a ekonomią: casus doliny Rospudy, w: Człowiek pomiędzy prawem a ekonomią w procesie in­ tegracji europejskiej, red. G. Dammacco, B. Sitek, O. Cabaj, Olsztyn - Bari 2008, s. 441-449.

„Demokracja środoEiskoEa” e Eybranych państEach Europy ŚrodkoEej i Wschodniej..

25

s tra c ja p u b lic zn a o ra z ta k ie s p o łec ze ń stw o , k tó r e je s t ś w ia d o m e z n a c z e n ia ś ro d o w is k a i sta n u je g o z a g ro ż e ń , a ta k ż e czu je się w s p ó ło d p o w ie d z ia ln e z a n a tu rę . W s ta n ie z a s p o k o je n ia p o d s ta w o w y c h p o trz e b ż y c io w y c h p o w in ­ no ono sta n o w czo o d rzu cić w z o r z e c h o m o e c o n o m ic u s5 i k ie r o w a ć się ta k ż e d o b re m sa m e go ś r o d o w is k a n a tu ra ln e g o . P r z y t y m s p r a w n ie d z ia ła ją c a a d ­ m in is tr a c ja p u b lic z n a m a z a z a d a n ie n ie ty lk o z a p e w n ia ć ro z w ó j g o s p o d a r­ czo -sp o łeczn y, a le ta k ż e k s z ta łto w a ć w ła ś c iw e w z o r c e i s ty m u lo w a ć s p o łe­ c z e ń s tw o do r e a liz a c ji p r z y ję ty c h s ta n d a rd ó w .

W w a lc e z e w s p ó łc z e s n y m i z a g r o ż e n ia m i ś ro d o w is k a r e a liz a c ja m ię ­ d z y n a ro d o w y c h s ta n d a rd ó w je g o o ch ro n y w y m a g a sk u teczn y ch d z ia ła ń o rg a n ó w w ła d z y p a ń s tw o w e j, a le ta k ż e z a a n g a ż o w a n ia z w y k ły c h lu d zi, w z w ią z k u z c z y m k lu c z o w ą s r p a w ą s ta je się z a g w a r a n to w a n ie tz w . d em o ­ k r a c ji śro d o w is k o w e j.

2. Pojęcie „dem okracji środ ow isk ow ej”

W p r z e s z ło ś c i p o lit y k a ś r o d o w is k o w a b y ła p r z e d m io te m w y łą c z n ie r e ­ g la m e n ta c ji k r a jo w e j. Z cza sem , g łó w n ie w s k u te k g lo b a ln e g o w y m ia r u z a g r o ż e ń śro d o w isk a , is to tn ie z w ię k s z y ła się r o la r e g la m e n t a c ji m ię d z y ­ n a ro d o w e j. Z a c z ę to je d n o c z e ś n ie p o s z u k iw a ć ro z w ią z a ń , k tó r e p o z w o lą sk u te c z n ie j z a r z ą d z a ć ś r o d o w is k ie m n a p o z io m ie k r a jo w y m , a p r z e z to p r z y c z y n ią się do le p s ze g o w d r a ż a n ia s ta n d a rd ó w m ię d z y n a ro d o w y c h . 0 ile p o c z ą tk o w o w o g ó le n ie p r z e w id y w a n o b e z p o ś r e d n ie g o u c z e s tn ic tw a s p o łe c ze ń s tw a w p o d e jm o w a n iu d e c y z ji z z a k r e s u o ch ro n y śro d o w isk a , to d ziś s ta n o w i ono p o d s ta w o w y trz o n „d e m o k ra c ji ś r o d o w is k o w e j” , b ez k tó re j tru d n o w y o b r a z ić sobie d z ia ła n ia n a rz e c z o ch ro n y sa m ego śro d o w isk a , a le 1 o c h ro n y c z ło w ie k a w je g o śro d o w is k u n a tu ra ln y m .

T e r m in „d e m o k ra c ja ” m a w s p ó łc z e ś n ie k ilk a z n a c z e ń i w y r a ż a m .in . „fo rm ę u s tro ju p o lity c z n e g o p a ń s tw a , w k t ó r y m u z n a je się w o lę w ię k s z o ś c i o b y w a t e li ja k o ź r ó d ła w ła d z y i p r z y z n a je się s p o łe c ze ń s tw u p r a w a i w o ln o ­ ści p o lity c z n e , g w a ra n tu ją c e s p r a w o w a n ie tej w ła d z y ” 6. O b ec n ie b o w iem , w d e m o k ra ty c z n y m p a ń s tw ie p ra w a , u r z e c z y w is tn ia się k o n c e p c ja s p o łe­ c z e ń s tw a o b y w a te ls k ie g o .

K w e s t ie z w ią z a n e z d e m o k ra c ją i s p o łe c z e ń s tw e m o b y w a te ls k im m a ją s z c z e g ó ln e z n a c z e n ie c z y te ż s w o is ty w y m ia r w p a ń s tw a c h E u ro p y Ś ro d k o ­ w e j i W s c h o d n ie j, w k tó ry c h , p o c z ą w s z y od la t s ie d e m d z ie s ią ty c h , n a s ila ła się te n d e n c ja do u w o ln ie n ia się od u s tro ju k o m u n is ty c z n e g o . Z c z a s e m do­ k o n a ły się w ty ch p a ń stw a ch , i w c ią ż dok on u ją , g łę b o k ie p r z e m ia n y spo­

5 Prof. J. Białocerkiewicz wskazuje nawet na nowy wzorzec człowieka - homo economicus

- „wykreowany przez liberalizm ekonomiczny i stojący w sensie ekonomicznym ponad przy­ rodą”. Idem, Status praEny zEierząt. PraEa zEierząt czy praEna ochrona zEierząt, Toruń 2005, s. 13.

6 Zob. Encyklopedia Wydawnictwa Naukowego PWN, [online] <http://encyklopedia.pwn. pl/>, dostęp: ostatnia wizyta 27.03.2009.

łeczn e, e k o n o m ic z n e i p o lity c z n e . W s p ó łc z e ś n ie w p a ń s tw a c h tych , d z ię k i ta k im in s ty tu c jo m , ja k s a m o rz ą d y lo k a ln e c zy o rg a n iz a c je p o z a rz ą d o w e , sp o łe c ze ń s tw o o b y w a te ls k ie p r z e ję ło od p a ń s tw a w ie le z je g o p r e ro g a ty w . R o lą z a ś p a ń s tw a je s t, a b y w sposób s k u te c z n y i o p a r ty n a ja s n y c h , je d n o ­ z n a c z n y c h re g u ła c h w y k o n y w a ć o k re ś lo n e z a d a n ia , a w s z c z e g ó ln o ś c i z a ­ p e w n ić s p o łe c ze ń s tw u b e z p ie c z e ń s tw o w e w n ę tr z n e i z e w n ę t r z n e 7. P o ję c ie „d e m o k ra c ja ś r o d o w is k o w a ” o zn a c z a stan, w k tó r y m s p o łe c ze ń ­ stw o m a z a g w a r a n t o w a n y u d z ia ł w z a r z ą d z a n iu śro d o w is k ie m , a p r z e d e w s z y s t k im m o ż liw o ś ć u c z e s tn ic z e n ia w p ro ce d u ra ch d ec y zy jn y c h , d o ty c z ą ­ cych śro d o w isk a . W z w ią z k u z t y m k o n ie c z n e je s t z a p e w n ie n ie p r a w a do in fo r m a c ji w o b s z a rz e ś ro d o w is k a o ra z p r a w a d o stęp u do w y m ia r u s p r a ­ w ie d liw o ś c i w s p ra w a c h z z a k re s u ś r o d o w is k a 8. N a le ż y dodać, ż e r e a liz a ­ cja z a ło ż e ń d e m o k ra c ji ś ro d o w is k o w e j w y m a g a w s p ó łp r a c y o g ó łu s p o łe c ze ń ­ stw a , w t y m o r g a n iz a c ji p o z a rz ą d o w y c h , z o r g a n a m i w ła d z y a d m in is tra c ji p u b liczn ej, a ta k ż e p o s z a n o w a n ia z a s a d y dob rej a d m in is tra c ji. A b y z a ło ­ ż e n ia d e m o k ra c ji ś ro d o w is k o w e j m o g ły b yć s k u te c z n ie r e a liz o w a n e , m u szą b yć sz c z e g ó ło w o u re g u lo w a n e i w d r a ż a n e n a p o z io m ie ja k n a jb liż s z y m o b y ­ w a te lo w i.

U z n a je się, ż e p ie r w s z y z n a c z ą c y e ta p w t y m z a k r e s ie w y z n a c z y ła D e ­ k la r a c ja o Ś ro d o w is k u i R o z w o ju z R io de J a n e iro z 1992 r. p r z y ję t a pod a u s p ic ja m i O N Z . W d e k la r a c ji tej s tw ie rd zo n o , ż e u d z ia ł s p o łe c ze ń s tw a w s p ra w a c h d o ty czą cy c h ś ro d o w isk a , a w s zc z e g ó ln o ś c i p ra w o do in fo r m a c ji o ra z d o stęp do są d o w ych i a d m in is tra c y jn y c h p roced u r, s ta n o w i g w a ra n c ję n a jle p s z e g o z a r z ą d z a n ia k w e s t ia m i ś ro d o w is k a n a o d p o w ie d n im p o z io m ie n a r o d o w y m lu b r e g io n a ln y m (z a s a d a n r 10)9.

N a s tę p n ie , k r o k ie m m ilo w y m b y ło p r z y ję c ie k o n w e n c ji z A a rh u s , k tó re j d z ie s ię c io le c ie ś w ię to w a n o w 2 0 0 8 r. o p r a c o w a n iu k o n w e n c ji, ja k p o t w ie r ­ dzono w p re a m b u le , to w a r z y s z y ło p rze k o n a n e , ż e je j r e a liz a c ja „p r z y c z y n i się do u m o c n ie n ia d e m o k ra c ji w r e g io n ie E u ro p e js k ie j K o m is ji G o s p o d a r­ czej O r g a n iz a c ji N a r o d ó w Z je d n o czo n y ch (E K G O N Z )” . K o n w e n c ja z o s ta ­

7 A. Siciński, O idei społeczeństwa obywatelskiego, „Wiedza i Życie” nr 6/1996. Zob. też A. Miszalska, Sytuacja demokracji w schyłku wieku - niepokoje globalne, niepokoje polskie,

„Kultura i Społeczeństwo”, nr 3/2000, s. 25-43.

8 W szczególności prawa dostępu do wymiaru sprawiedliwości w sprawach z zakre­ su środowiska nie należy mylić z prawem do czystego środowiska - chodzi bowiem jedynie 0 możliwość zwrócenia się do sądu w celu ochrony prawa do informacji oraz prawa do udziału w podejmowaniu decyzji.

9 Deklaracja z Rio de Janeiro w sprawie środowiska i rozwoju, Zasady ogólnych praw 1 obowiązków, 3-14.06.1992, zasada nr 10: „Zagadnienia środowiskowe są najlepiej rozwią­ zywane, na odpowiednim poziomie, z udziałem wszystkich zainteresowanych obywateli. Na poziomie narodowym każda jednostka powinna mieć zapewniony odpowiedni dostęp do infor­ macji dotyczącej środowiska, w której posiadaniu jest władza publiczna. Obejmuje to infor­ macje dotyczące substancji niebezpiecznych i działalności w obrębie społeczności, jak również możliwość udziału w procesie podejmowania decyzji. Państwa powinny ułatwić, jak również podnieść świadomość i udział społeczeństwa przez stworzenie szerokiego dostępu do informa­ cji. Powinien zostać zapewniony efektywny i rzeczywisty dostęp do prawnych i administracyj­ nych środków, włączając w to środki kompensujące i zaradcze.”

„Demokracja środowiskowa” w wybranych państwach Europy Środkowej i Wschodniej..

₂₇

ła z r e s z t ą o k re ś lo n a p rze z K o fi A n n a n a ja k o k r o k n a p rz ó d w ro z w o ju p r a ­ w a m ię d z y n a r o d o w e g o w z a k r e s ie p o g łę b ia n ia d e m o k ra c ji śro d o w is k o w e j i p r a w o b y w a t e li10. T o w ła ś n ie K o n w e n c ja z A a rh u s , ja k z a u w a ż a p rof. J. J en d ro śk a , w y ­ z n a c z a „n a jn o w s z y i n a jw y ż s z y o b ecn ie e u ro p e js k i s ta n d a rd p r a w n y d ia lo ­ gu sp o łec zn eg o w o ch ron ie ś r o d o w is k a ” 11.

3. Geneza i specyfika konw encji z A arh u s

P r z y g o t o w a n a pod a u s p ic ja m i E u ro p e js k ie j K o m is ji G o sp o d a rczej O N Z , K o n w e n c ja o d o s tę p ie do in fo rm a c ji, u d z ia le s p o łe c ze ń s tw a w p o d e j­ m o w a n iu d e c y z ji o ra z d o s tę p ie do w y m ia r u s p r a w ie d liw o ś c i w sp ra w a ch d o ty czą cy c h ś ro d o w is k a z o s ta ła p o d p is a n a w A a rh u s 25 c z e r w c a 1998 r. In ic ja t y w a s tw o r z e n ia in s tru m e n tu p r a w a m ię d z y n a r o d o w e g o , k t ó r y u r z e ­ c z y w is t n ia p r a w a s p o łe c ze ń s tw w z a k r e s ie ś ro d o w is k a p o ja w iła się w 1991 r. n a k o n fe r e n c ji m in is tr ó w ś ro d o w is k a w D o b ris w C z e c h o s ło w a c ji w r a z z z a ­ in ic jo w a n ie m p r o g ra m u Ś ro d o w is k o d la E u r o p y 12. T e k s t k o n w e n c ji z o s ta ł p r z y c h y ln ie o c e n io n y p r z e z o rg a n iz a c je p o z a r z ą d o w e , k tó r e lic z n ie u c z e s t­ n ic z y ły w p ra c a c h p r z y g o to w a w c z y c h 13, s ta n o w ią c z a r a z e m je d n ą z g ru p p o d m io tó w , do k tó ry c h k o n w e n c ja je s t a d re so w a n a . K o n w e n c ja w e s z ła w ż y c ie 30 p a ź d z ie r n ik a 2001 r. po u z y s k a n iu 17 r a t y ­ fik a c ji, a lic z b a p a ń stw , k tó r e j ą p o d p is a ły i r a t y fik o w a ły w y n o s i o b ecn ie 42. N ie w s z y s t k ie p a ń s tw a , k tó r e p o d p is a ły k o n w en cję, a z a te m w y r a z iły w o lę z w ią z a n ia się n ią, d o k o n a ły s z y b k ie j r a ty fik a c ji. J e s z c z e w 2001 r. sto su ­ n ek lic z b y p a ń stw , k tó r e j ą r a t y fik o w a ły do tych , k tó r e ty lk o j ą p o d p is a ły w y n o s ił 11 do 44. R a t y fik a c ji d o k o n a ły b a rd zo szyb k o p o s tk o m u n is ty c z n e p a ń s tw a E u ro p y Ś ro d k o w e j i W s c h o d n ie j o ra z p a ń s tw a A z j i Ś ro d k o w e j, p od cza s g d y n a p r z y k ła d F ra n c ja , W ie lk a B r y t a n ia i N ie m c y z w le k a ły z r a t y fik a c ją 14. Z w ią z a n e je s t to z n ieco o d m ie n n y m s to s u n k ie m do im p le ­ m e n ta c ji p r z e p is ó w k o n w e n c ji w k r a ja c h E u ro p y Z a ch o d n ie j o ra z E u ro p y

10 V. Rodenhoff, The Aarhus Convention and its Implications for the ‘Institutions’ o f the European Community, „RECIEL”, 11 (3) 2002, s. 343.

11 J. Jendrośka, Prawa człowieka w międzynarodowym i polskim systemie ochrony środo­ wiska, [online] <ww.mos.gov.pl>. Zob. też J. Jendrośka, Konwencja z Aarhus. Geneza, status i kierunki rozwoju, „Prawo i Środowisko”, 2001/1, s. 116 i n.

12 T.R. Zaharchenko, G. Goldenman, Accountability in Governance: The Challenge o f Im ­ plementing the Aarhus Convention in Eastern Europe and Central Asia, „International Envi­ ronmental Agreements: Politics, Law and Economics”, 4, 2004, s. 230.

13 M. Lee, C. Abbot, The usual suspects? Public participation under the Aarhus Conven­ tion, „The Modern Law Review”, January 2003, vol. 66, s. 81.

14 S.R. Ackerman, A.A. Halpaap, The Aarhus Convention and the Politics o f Process: The Politica l Economy o f Procedural Environmental Rights, Draft paper for The Law and Economics of Environmental Policy: A Symposium, Faculty of Laws, University College Lon­ don, September 5-7, 2001. Forthcoming in Timothy Swanson, ed., „Research in Law and Eco­ nomics”, 2001, s. 1.

Ś ro d k o w e j i W sch o d n ie j. W t r a d y c ji ty c h p ie r w s z y c h le ż y u p rz e d n ie d o sto ­ s o w a n ie p o rz ą d k u p r a w n e g o do p o s ta n o w ie ń d a n ej u m o w y m ię d z y n a r o d o ­ w e j i d o p iero p o d ję c ie d e c y z ji o je j ra ty fik a c ji, n a to m ia s t tr a d y c ja p a ń s tw E u ro p y Ś ro d k o w e j i W s c h o d n ie j w y k a z u je o d w ro tn ą k o lejn ość. P o z a tym , w lit e r a t u r z e p o d k r e ś la się, ż e p o śp iech z w ią z a n y z p r o c e d u ra m i r a t y fik a ­ c ji w p a ń s tw a c h E u ro p y Ś ro d k o w e j i W s c h o d n ie j, a w s z c z e g ó ln o ś c i b y łe ­ go Z S R R , z w ią z a n y b y ł z s iln ą p o tr z e b ą s z y b k ie j tra n s fo r m a c ji s y stem u p o lity c z n e g o ty ch k r a jó w , a w ię c o s ią g n ię c ia p r z y n a jm n ie j n a m ia s tk i de- m o k r a c ji15 i p o s z a n o w a n ia p r a w c z ło w ie k a . S p ośró d w ie lu u m ó w m ię d z y ­ n a ro d o w y c h k o n w e n c ja z A a rh u s , tw o r z ą c k a t a lo g p ro c e d u ra ln y c h p ra w ś ro d o w isk o w y ch , łą c z y d e m o k ra c ję ś r o d o w is k o w ą z e ź r ó d ła m i m ię d z y n a r o ­ d o w eg o p r a w a p r a w c z ło w ie k a 16.

K o n w e n c ja s ta n o w i s p e c y fic zn e ź ró d ło p r a w a m ię d z y n a r o d o w e g o , k tó re m im o r e g io n a ln e g o z a s ię g u m o że sw o b o d n ie b yć in s p ira c ją d la pod ob n ych r e g u la c ji n a in n y ch k o n ty n e n ta c h , a p rze z to d la p o z o s ta ły c h p a ń s tw c z ło n ­ k o w s k ic h O N Z . P o z a tym , k o n w e n c ja je s t in te re s u ją c a r ó w n ie ż z p u n k tu w id z e n ia o b ję c ia r e g u la c ją p r a w a m ię d z y n a r o d o w e g o d z ie d z in , k tó r e do n ie d a w n a s ta n o w iły o b s z a r z a r e z e r w o w a n y do k o m p e te n c ji p a ń s tw . K w e ­ stie z w ią z a n e z a d m in is tr a c ją p u b liczn ą , p r o c e d u ra m i p r a w n y m i o ra z u d z ia łe m s p o łe c ze ń s tw a b y ły w c z e ś n ie j n o rm o w a n e je d y n ie n a p o z io m ie k r a jo w y m . R e g u la c ja k o n w e n c y jn a s ta n o w i w ię c w y r a z z a in te r e s o w a n ia p r a w a m ię d z y n a r o d o w e g o t y m i z a g a d n ie n ia m i. D o k o n w e n c ji p r z y s t ą p iła W s p ó ln o ta E u r o p e js k a 17, co r o d z i c ie k a w ą s y ­ tu a c ję w z a k r e s ie im p le m e n ta c ji je j p o s ta n o w ie ń . S tr o n a m i k o n w e n c ji są w s z y s tk ie p a ń s tw a c z ło n k o w s k ie U n ii E u ro p e js k ie j, k tó r e p o w in n y w d r a ­ ż a ć je j p o s ta n o w ie n ia w e w ła s n y m z a k re s ie , n ie m n ie j je d n a k o rg a n y W E , w m y ś l a rt. 2, ust. 2 k o n w e n c ji z A a rh u s , s ta n o w ią „w ła d z ę p u b lic z n ą ” i n a n ich ró w n ie ż c ią ż y o b o w ią z e k im p le m e n ta c ji. T r z e b a w t y m m ie js c u z a z n a ­ czyć, ż e je s z c z e p r z e d p r z y ję c ie m k o n w e n c ji p rze z W s p ó ln o tę E u ro p e js k ą re a liz o w a n o w s p ó ln o to w ą p o lity k ę o ch ro n y śro d o w isk a , w t y m s ta n d a r d y u d z ia łu s p o łe c ze ń s tw a np. w p ro ce d u ra ch z w y d a n ie m r a p o rtu o cen y o d ­ d z ia ły w a n ia n a śro d o w isk o . N a le ż y p o z y ty w n ie ocen ić w d r a ż a n ie p o s ta n o ­ w ie ń k o n w e n c ji p r z y p o m o cy in s tru m e n tó w p r a w a w s p ó ln o to w e g o 18, g d y ż

15 T.R. Zaharchenko, G. Goldenman, op. cit., s. 232.

16 Przykładowo prawo do informacji potwierdzone w Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966 r., uznawane jest (choć jako część prawa do wolności wy­ powiedzi) za jedno z podstawowych praw człowieka.

17 Wspólnota Europejska podpisała Konwencję z Aarhus 25.06.1998 r., a następnie za­ twierdziła ją 17.02.2005 r. Zob. Decyzja Rady z 17.02.2005 r. w sprawie zawarcia w imieniu Wspólnoty Europejskiej Konwencji o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmo­ waniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska (2005/370/ WE). Zob. też Rozporządzenie (WE) 1367/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z 6.09.2006 r. w sprawie zastosowania postanowień Konwencji z Aarhus o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczą­ cych środowiska do instytucji i organów Wspólnoty (Dz.U. L. 264, 25.09.2006, s. 13).

18 M.in. Dyrektywa 2003/4/WE w sprawie publicznego dostępu do informacji dotyczących środowiska i uchylająca dyrektywę Rady 90/313/EWG (Dz.U. L 41 z 14.02.2003, s. 26); dyrek­

„Demokracja środowiskowa” w wybranych państwach Europy Środkowej i Wschodniej..

₂₉

p o le g a ono n ie t y lk o n a d e k la ra c ja c h p o lity c z n y c h , le c z r e a liz o w a n e je s t z a p o m o cą a k tó w p r a w n ie w ią żą c y c h , ta k ic h j a k ro z p o r z ą d z e n ia i d y re k ty w y .

P r o c e d u r y d e m o k ra c ji ś ro d o w is k o w e j, p r z e w id z ia n e w k o n w e n c ji z A a r ­ hus, p o d z ie lo n e są n a t r z y ta k z w a n e fila r y , k tó r e re g u lu ją : d o stęp do in ­ fo rm a c ji, u d z ia ł s p o łe c ze ń s tw a w p o d e jm o w a n iu d e c y z ji d o ty czą cy c h śro ­ d o w is k a o ra z d o stęp do w y m ia r u s p r a w ie d liw o ś c i. F ila r y te są od s ieb ie w z a je m n ie z a le ż n e 19. U d z ia ł s p o łe c ze ń s tw a w p o d e jm o w a n iu d e c y z ji je s t ściśle p o w ią z a n y z p r a w e m do in fo rm a c ji, a d o stęp do w y m ia r u s p r a w ie d li­ w o ś c i g w a r a n tu je z k o le i m o ż liw o ś ć k o r z y s ta n ia z p r a w a do u d z ia łu w p o ­ d e jm o w a n iu d e c y z ji i p r a w a do in fo rm a c ji.

P r a w o do in fo r m a c ji o b e jm u je p r a w o ż ą d a n ia i u z y s k a n ia in fo r m a c ji n a t e m a t ś r o d o w is k a o ra z z o b o w ią z u je w ła d z e do k o n k re tn y c h d z ia ła ń , np. u p u b lic z n ia n ia , ja k im i in fo r m a c ja m i d y sp o n u ją i ja k je m o ż n a u zy s k a ć o ra z u s ta n o w ie n ia ja s n y c h k r y t e r ió w d o stęp u do in fo rm a c ji. P o n a d to u d z ie le n ie in fo r m a c ji p o w in n o n a s tą p ić w c ią g u m ie s ią c a od z ło ż e n ia z a p y ta n ia , ch yb a ż e s p r a w a je s t b a rd z ie j s k o m p lik o w a n a . P a ń s t w a z o b o w ią z u ją się ta k ż e do p u b lik o w a n ia ro czn ych ra p o rtó w o s ta n ie śro d o w isk a . W ra m a c h d ru g ie g o fila r u p a ń s tw a - s tro n y k o n w e n c ji p o w in n y z a p e w n ić s p o łe c ze ń s tw u u d z ia ł w p o d e jm o w a n iu d e c y z ji - m a ją cy ch is to tn y w p ły w a n a śro d o w isk o , p r z e d e w s z y s t k im p rze z in fo r m o w a n ie o w s z c z ę c iu p o s tę p o w a n ia w s p r a w ie w y d a ­ n ia ta k ic h d e c y z ji i o m o ż liw o ś c ia c h u d z ia łu p r z e z s k ła d a n ie a n a liz i o p in ii sp o łeczn ych , k tó r e p o w in n y być u w z g lę d n ia n e p r z y p o d e jm o w a n iu d ec yzji. U d z ia ł s p o łe c zn y m a d o ty czy ć g łó w n ie p la n ó w , p r o g ra m ó w i w y ty c z n y c h o d n o szą cych się do śro d o w isk a , a le ta k ż e p r z e p is ó w w y k o n a w c z y c h do p o ­ w s z e c h n ie o b o w ią z u ją c y c h a k tó w n o rm a ty w n y c h . G w a ra n c je tr z e c ie g o f ila ­ ru k o n w e n c ji w ią ż ą się z p r a w e m d o stęp u do p ro c e d u ry o d w o ła w c z e j p r z e d są d e m lu b in n y m n ie z a le ż n y m i b e z s tr o n n y m o rg a n e m p o w o ła n y m w s y tu ­ acji, g d y ż ą d a n ie in fo r m a c ji p o z o s ta ło n ie ro z p a tr z o n e , n ie s łu s z n ie o d rz u ­ cone, w ca ło ści lu b w części, z a ła tw io n e n ie o d p o w ie d n io lub w in n y sposób p o tra k to w a n e n ie z g o d n ie z p o s ta n o w ie n ia m i k o n w e n c ji.

P a ń s tw a , k tó re r a t y fik o w a ły k o n w e n c ję z A a rh u s , są z o b o w ią z a n e do im p le m e n ta c ji je j p o s ta n o w ie ń (a rt. 15) i n a m o cy d e c y z ji I/8 p o d ję te j p o d ­ czas P ie r w s z e g o S p o tk a n ia S tro n K o n w e n c ji (2 1 -2 3 .1 0 .2 0 0 2 r .) ta k ż e do u d z ie la n ia in fo r m a c ji n a te m a t z a a w a n s o w a n ia te g o procesu . N a d z ó r n ad im p le m e n ta c ją s p ra w u je K o m it e t W d r o ż e n io w y , w y ło n io n y p o d cza s P ie r w ­ szeg o S p o tk a n ia S tron . S y g n a ta r iu s z e k o n w e n c ji d o s ta rc z a ją K o m it e t o w i r a p o r t y w d ro ż e n io w e , k tó r e s ta n o w ią o fic ja ln e ź ró d ło w ie d z y n a t e m a t im ­ p le m e n ta c ji, n ie m n ie j je d n a k n a p o d s ta w ie d e c y z ji I/8 ró w n ie ż p o d m io ty d y sp o n u ją p r a w e m do p r z e s y ła n ia ta k ic h in fo rm a c ji. Z tej tz w . n ie fo r m a l­ nej d r o g i k o r z y s ta ją często o rg a n iz a c je p o z a r z ą d o w e i n a u k o w cy. P r z y g o ­

tywa 2003/35/WE przewidująca udział społeczeństwa w odniesieniu do sporządzania niektó­ rych planów i programów w zakresie środowiska oraz zmieniająca w odniesieniu do udziału społeczeństwa i dostępu do wymiaru sprawiedliwości dyrektywy Rady 85/337/EWG i 96/61/ WE (Dz.U. L 156 z 25.6.2003, s. 17).

to w a n ie p rze z p a ń s tw o r a p o rtu w d r o ż e n io w e g o p o p rz e d zo n e je s t w ie lo ­ k r o tn y m i k o n s u lta c ja m i z o g ó łe m sp o łe c ze ń s tw a , w ty m z o r g a n iz a c ja m i p o z a r z ą d o w y m i (N o n G o v e rm e n ts O r g a n iz a tio n s - N G O s ) o ra z o rg a n a m i w ła d z a d m in is tr a c ji p u b liczn ej.

S ta n z a a w a n s o w a n ia p ro ce só w im p le m e n ta c ji k o n w e n c ji z A a rh u s o d ­ z w ie r c ie d la ró ż n ic e w sy stem a ch p ra w n y c h p a ń stw . W p a ń s tw a c h b y łe g o Z S R R k o n w e n c ja o d g r y w a w a ż n ą ro lę w p ro c e s ie t r a n s fo r m a c ji u s tro jo w e j i p o s tr z e g a n a je s t ja k o in s tru m e n t b u d o w a n ia s p o łe c ze ń s tw a o b y w a t e ls k ie ­ go. Z k o le i w p a ń s tw a c h U n ii E u ro p e js k ie j w c z e ś n ie js z e d o s to s o w a n ie u s ta ­ w o d a w s tw a k r a jo w e g o do p r a w a w s p ó ln o to w e g o m ia ło b a rd zo p o z y ty w n y w p ły w n a p o z io m im p le m e n ta c ji k o n w en cji.

W e d łu g R a p o rtu podsu m ow u jącego ra p o rty w d ro ż e n io w e p a ń stw 20, im p le ­ m e n ta cja k o n w en cji z A a rh u s je s t n a z a d o w a la ją c y m p oziom ie, szczeg óln ie b io rą c pod u w a g ę u sta n o w ien ie ra m p ra w n ych d la fu n k cjo n o w a n ia p rze p isó w kon w en cji. N ie c o in aczej w y g lą d a p ra k ty k a , p o n ie w a ż n ie z a w s z e p rze p is y są n a ty le jed n o zn a czn e, b y o b y w a te le m o g li w p e łn i z n ich k o rzysta ć, b o w iem w n iek tó rych sytu acjach decydu je w y k ła d n ia i w o la u rzęd n ik ó w .

P o n iż e j w z a r y s ie p r z e d s ta w io n o p r z y k ła d y w p r o w a d z e n ia w ż y c ie p r z e ­ p isó w k o n w e n c ji z A a rh u s w w y b r a n y c h p a ń stw a ch . P o z w a la to z o b r a z o ­ w a ć fa k ty c z n y w p ły w k o n w e n c ji n a u r z e c z y w is tn ie n ie z a ło ż e ń d e m o k ra c ji ś r o d o w is k o w e j w p ra k ty c e .

4. Im plem entacja konw encji z A arh u s

w Rzeczypospolitej Polskiej

P o ls k a p o d p is a ła k o n w e n c ję z A a rh u s w d n iu je j o tw a r c ia do p o d p isu w 1998 r. N a m o cy u s ta w y z 21 c z e r w c a 2001 r. o r a t y fik a c ji k o n w e n c ji o d o s tę p ie do in fo rm a c ji, u d z ia le s p o łe c ze ń s tw a w p o d e jm o w a n iu d e c y z ji o ra z d o s tę p ie do s p r a w ie d liw o ś c i w s p ra w a c h d o tyczą cyc h ś r o d o w is k a 21 P a r la m e n t R P w y r a z ił z g o d ę n a je j ra ty fik a c ję , a P r e z y d e n t R P p o d p is a ł d o k u m e n t r a t y fik a c y jn y 31 g r u d n ia 2001 r. i 15 lu te g o 2002 r. d o k u m en t te n z o s ta ł z ło ż o n y u S e k r e ta r z a G e n e ra ln e g o O N Z w N o w y m J o rk u , p e ł­ n ią c e g o fu n k cję d e p o z y ta r iu s z a k o n w e n c ji. T e k s t k o n w e n c ji o p u b lik o w a n o w m a ju 2003 r .22 i od tej c h w ili j e s t on a c z ę ś c ią k r a jo w e g o p o rz ą d k u p r a w ­ n ego i m o ż e być b e z p o ś re d n io sto sow a n a.

T r a n s p o z y c ja k o n w e n c ji do p o ls k ie g o p o rz ą d k u p r a w n e g o b y ła m o ż liw a n a g ru n c ie w ie lu ź r ó d e ł p ra w a , w ś ró d k tó ry c h n a le ż y p r z e d e w s z y s tk im w y m ie n ić : u s ta w ę P r a w o o c h ro n y ś ro d o w is k a z 27 k w ie t n ia 2001 r., n a j­ n o w s z ą u s ta w ę o u d o s tę p n ia n iu in fo r m a c ji o ś r o d o w is k u i je g o och ron ie,

20 Synthesis Report On The Status Of Implementation Of The Convention, ECE/ MP.PP/2008/4, 21 May 2008.

21 Dz. U. Nr 89, poz. 970. 22 Dz. U. Nr 78 poz. 706.

„Demokracja środoEiskoEa” e Eybranych państEach Europy ŚrodkoEej i Wschodniej..

31

u d z ia le s p o łe c ze ń s tw a w o ch ro n ie ś ro d o w is k a o ra z o o cen ach o d d z ia ły w a ­ n ia n a śro d o w isk o z 3 p a ź d z ie r n ik a 2008 r., u s ta w ę o in s p e k c ji o ch ron y ś ro d o w is k a z 20 lip c a 1991 r., k o d ek s p o s tę p o w a n ia a d m in is tra c y jn e g o z 14 c z e r w c a 1960 r., u s ta w ę o d o s tę p ie do in fo r m a c ji p u b lic z n e j z 6 w r z e ś ­ n ia 2001 r. o ra z u s ta w ę o d z ia ła ln o ś c i p o ż y tk u p u b lic z n e g o i o w o lo n ta ­ ria c ie z 24 k w ie t n ia 2003 r. T a k s z e r o k i k a t a lo g ź r ó d e ł im p le m e n tu ją c y c h p r z e p is y k o n w e n c ji t w o r z y s p r a w n ie d z ia ła ją c y m e ch a n izm , s łu żą c y r e a li­ z a c ji je j p o s ta n o w ie ń .

Im p le m e n ta c ja p r z e p is ó w k o n w e n c ji d o ty czą cy c h tz w . b ie r n e g o (a r t. 4, n a w n io s e k z a in te r e s o w a n e g o ) i c z y n n e g o p r a w a do in fo r m a c ji n a te m a t ś ro d o w is k a (a rt. 5, ro z p o w s z e c h n ia n ie i g r o m a d z e n ie ta k ic h in fo r m a c ji) o p ie r a się - w e d łu g r a p o rtu w d r o ż e n io w e g o k o n w e n c ji23 - n a w ie lo to r o ­ w y c h d z ia ła n ia c h , p ro w a d z o n y c h n a s z c zeb lu n a r o d o w y m (n p. p o w o ła n ie C e n tru m In fo r m a c ji o Ś ro d o w isk u , k tó r e p r o w a d z i p o r t a l e k o lo g ic z n y E ko- p o r ta l) i re g io n a ln y m , ta k ż e w e w s p ó łp r a c y z in n y m i n iż M in is t e r s tw o Ś ro ­ d o w is k a o r g a n a m i (n p. N a r o d o w a S tr a te g ia E d u k a c ji E k o lo g ic z n e j r e a liz o ­ w a n a z M in is t e r s tw e m E d u k a c ji, s z k o le n ia e -le a r n in g o w e , p r z y g o to w a n ie i d ru k p o d rę c z n ik ó w , „z ie lo n e s z k o ły ” , a k cje p ro m o c y jn o -e d u k a c y jn e itp .). W s p ó łp ra c a z o r g a n iz a c ja m i p o ż y tk u p u b lic z n e g o p o le g a n a z le c a n iu im r e ­ a liz a c ji p e w n y c h za d a ń , k o n s u lto w a n iu p r o je k tó w a k tó w n o rm a ty w n y c h , tw o r z e n iu w s p ó ln y c h z e s p o łó w o c h a r a k te r z e d o ra d c z y m i in ic ja ty w n y m (n p. z a p e w n ie n ie u d z ia łu p r z e d s t a w ic ie li o r g a n iz a c ji p o ż y tk u p u b lic z n e g o w ra d a ch n a d zo rc zy c h fu n d u s z y o ch ro n y ś ro d o w is k a ). P o z a tym , w e d łu g ra p o rtu , w ię k s z o ś ć u rz ę d ó w s tw o r z y ła d o d a tk o w e s ta n o w is k a p ra c y lub z o r g a n iz o w a ła p u n k ty in fo rm a c y jn e , p r o w a d z i w y k a z y d an ych , w y z n a c z y ła d y ż u r y u rz ę d n ik ó w do p r z y jm o w a n ia s k a r g i w n io s k ó w , ta k ż e w z a k r e s ie d o stęp u do in fo r m a c ji o środ o w isk u . P o n a d to u rz ę d n ic y b io r ą s y s te m a ty c z ­ n ie u d z ia ł w te m a ty c z n y c h s z k o le n ia c h 24. N a t o m ia s t p o d s ta w o w y m m e ­ c h a n iz m e m g r o m a d z e n ia in fo r m a c ji o s ta n ie ś ro d o w is k a są p o m ia ry , o cen y i p ro g n o z y , p ro w a d z o n e w ra m a c h s y s te m u P a ń s tw o w e g o M o n ito r in g u Ś ro ­ d o w isk a . P r z e z P M Ś z b ie r a n e są in fo r m a c je o ja k o ś c i ś ro d o w isk a , s ta n ie z a sob ów , em isja ch , w y t w a r z a n iu i g o s p o d a ro w a n iu o d p a d a m i.

Im p le m e n ta c ja p o s ta n o w ie ń d r u g ie g o fila r u k o n w e n c ji, a w ię c u d z ia łu s p o łe c ze ń s tw a w p o d e jm o w a n iu d e c y z ji w s p ra w a ch p r z e d s ię w z ię ć d o ty c z ą ­ cych ś r o d o w is k a (a rt. 7 i 8 ) p r z e w id z ia n a je s t w R P , po p ie r w s z e , p rze z s tw o r z e n ie ta k ic h p ro ce d u r p o d e jm o w a n ia d e c y z ji, k tó r e g w a r a n t u ją u d z ia ł k a ż d e g o o b y w a te la (o tw a r t e d la k a ż d e g o ), po d ru g ie, p r z e z p r z y z n a n ie s z c z e g ó ln y c h u p ra w n ie ń tz w . „z a in te r e s o w a n e j sp o łec zn o ści” o ra z r e p r e z e n ­ ta c ję o r g a n iz a c ji p o ż y tk u p u b lic z n e g o w k o le g ia ln y c h o rg a n a c h d o ra d czy ch lu b s ta n o w ią c y c h 25. I ta k n a p o d s ta w ie u s ta w y p r a w o o c h ro n y ś r o d o w is k a k a ż d y m o że u c z e s tn ic z y ć w p o s tę p o w a n ia c h z w ią z a n y c h z w y k o n y w a n ie m

23 Raport wdrożeniowy konwencji z Aarhus, arkusz certyfikacyjny, opracowany przez Ministra Środowiska w imieniu RP zgodnie z decyzją I/8, 2008, źródło: <www.mos.gov.pl>.

24 Raport ..., s. 8. 25 Ibidem, s. 14.

r a p o rtu o cen y o d d z ia ły w a n ia n a środ o w isk o , a p r z y w y d a w a n iu d e c y z ji lo k a liz a c y jn e j d la w s z y s tk ic h in w e s t y c ji celu p u b lic z n e g o n a le ż y p od a ć je do p u b lic z n e j w ia d o m o ś c i w d ro d z e o b w ie s z c z e n ia o ra z w sposób z w y c z a jo ­ w o p r z y ję ty . U m o ż liw ia to k a ż d e m u o b y w a te lo w i u d z ia ł w ta k im p o s tę p o ­ w a n iu , np. w d ro d z e s k ła d a n y c h s k a r g lub p e ty c ji.

O b o k u p ra w n ie ń p rzy s łu g u ją c y c h k a ż d e m u , p e w n e s p e cja ln e u p r a w ­ n ie n ia p r z y s łu g u ją „z a in te r e s o w a n e j sp o łec zn o ści” . W P o ls c e są to osob y fiz y c z n e lu b p ra w n e , k tó ry c h in te r e s ó w p r a w n y c h lu b o b o w ią z k ó w d o ty ­ c z y p o s tę p o w a n ie i k o r z y s ta ją one z e s ta tu s u s tro n y p o s tę p o w a n ia o ra z o rg a n iz a c je p o ż y tk u p u b liczn eg o , k tó r y m p r z y s łu g u je sta tu s u c z e s tn ik a „n a p ra w a c h s tro n y ” . P r a w o p r z e w id u je p o w o ły w a n ie r e p r e z e n ta n tó w o r ­ g a n iz a c ji w s k ła d o rg a n ó w d o ra d czy ch , w t y m p e łn ią c y c h fu n k cję d o ra d czą w p o d e jm o w a n iu d e c y z ji re g u la c y jn y c h , d o ty czą cy c h k o n k re tn y c h p r z e d ­ s ię w z ię ć . O b o k u d z ia łu w p o d e jm o w a n iu d e c y z ji re g u la c y jn y c h , o rg a n iz a c je p o ż y tk u p u b lic z n e g o u c z e s tn ic z ą w p o d e jm o w a n iu d e c y z ji o fin a n s o w a n iu ta k ic h p r z e d s ię w z ię ć i p o s ia d a ją re p r e z e n ta n tó w w sk ła d a ch o rg a n ó w s ta ­ n o w ią c y c h o p r z y z n a n iu p o m o cy p u b lic z n e j26. P o n a d to n a s z c zeb lu c en ­ tr a ln y m re g u la m in p rac rz ą d u p r z e w id u je k o n s u lta c je sp o łec zn e w to k u p r z y g o t o w y w a n ia w s z e lk ic h d o k u m e n tó w rzą d o w y c h , w t y m p r o je k tó w a k ­ tó w n o rm a ty w n y c h , z a ś u s ta w y o s a m o rz ą d z ie t e r y t o r ia ln y m o d p o w ie d n io w w o je w ó d z t w ie o ra z w g m in ie p r z e w id u ją m o ż liw o ś ć p r o w a d z e n ia k o n s u l­ t a c ji z m ie s z k a ń c a m i w s p ra w a c h w a ż n y c h d la d a n ego tere n u . R e g u la m in S e jm u u m o ż liw ia p o n a d to u c z e s tn ic tw o r e p r e z e n ta n tó w o r g a n iz a c ji p o ż y t ­ k u p u b lic z n e g o w p o s ie d z e n ia c h k o m is ji o ra z p o d k o m is ji se jm o w y c h r o z ­ p a tru ją c y c h p r o je k ty u s ta w o d a w c z e . M o g ą o n i z a d a w a ć p y ta n ia , z g ła s z a ć u w a g i, a n a w e t p r z e d s ta w ia ć p ro p o z y c je n o w y c h r o z w ią z a ń p r a w n y c h 27. W ra m a c h t r z e c ie g o fila r u k o n w e n c ji p r a w o d o stęp u do w y m ia r u s p r a ­ w ie d liw o ś c i (a rt. 9 ) w s p ra w a c h d o ty czą cy c h ś ro d o w is k a je s t r e a liz o w a n e p r z e d e w s z y s t k im w p o s tę p o w a n iu a d m in is tra c y jn y m i p o s tę p o w a n iu sądo- w o -a d m in is tr a c y jn y m lu b w p o s tę p o w a n iu c y w iln y m (s to s o w a n y m w p r z y ­ p a d k u z a s k a r ż e ń d z ia ła ń lub z a n ie c h a ń osób p r y w a tn y c h ). In te re s u ją c e je s t, ż e o ile o b y w a te l w P o ls c e m a p r a w o u c z e s tn ic z y ć w p o s tę p o w a n iu d o ty c z ą c y m w y d a n ia d e c y z ji w s p r a w ie d o ty czą cej śro d o w isk a , to p ra w o u ru c h o m ie n ia p ro c e d u ry o d w o ła w c z e j w e d łu g a rt. 9, ust. 2 k o n w e n c ji p r z y ­ słu g u je je d y n ie „z a in te r e s o w a n e j sp o łec zn o ści” , c z y li osob om le g ity m u ją c y m się in te r e s e m p r a w n y m w s p r a w ie o ra z o rg a n iz a c jo m p o ż y tk u p u b lic z n e ­ go. U d z ia ł o r g a n iz a c ji p o ż y tk u p u b lic z n e g o w p o s tę p o w a n ia c h n a p ra w a c h s tro n y i d o stęp do p r o c e d u ry o d w o ła w c z e j o g ra n ic z o n y je s t do sp ra w , w k tó ry c h p r z e w id z ia n y je s t u d z ia ł sp o łe c ze ń s tw a , a w ię c je s t w y łą c z o n y w p r zy p a d k u , g d y o rg a n p o s ta n o w i o r e z y g n a c ji z p ełn ej p r o c e d u ry (z r e z y g ­ n u je z ż ą d a n ia r a p o rtu o cen y o d d z ia ły w a n ia n a ś r o d o w is k o )28. W sto su n k u

26 Ibidem, op.cit., s. 15. 27 Ibidem, op.cit., s. 20. 28 Ibidem, op.cit., s. 26.

„Demokracja środowiskowa” w wybranych państwach Europy Środkowej i Wschodniej..

₃₃

do d z ia ła ń lu b z a n ie c h a ń osób fiz y c z n y c h p r z y s łu g u je p ra w o do w s z c z ę c ia p o s tę p o w a n ia p r z e d są d em c y w iln y m , p ro w a d z o n e g o n a o g ó ln y ch za sa d a c h p r a w a c y w iln e g o . P o s tę p o w a n ie ta k ie m o g ą ro zp o czą ć osoby, k tó ry c h in t e ­ res p r a w n y z o s ta ł n a ru s z o n y o ra z o rg a n iz a c je p o ż y tk u p u b lic z n e g o d z ia ła ­ ją c e w in te r e s ie sp o łeczn ym .

5. Im plem entacja konw encji na B iałorusi

B ia ło ru ś , ta k ja k M a lta , N ie m c y i W ę g r y , n ie p o d p is a ła k o n w e n c ji 25 c z e r w c a 1998 r. w A a rh u s p o d cza s I V P a n e u ro p e js k ie j K o n fe r e n c ji M i ­ n is tró w O ch ro n y Ś ro d o w is k a . K o n w e n c ja t a z o s ta ła z a tw ie r d z o n a d e k r e ­ te m P r e z y d e n t a R e p u b lik i B ia ło r u s i n r 726 z 14 lis to p a d a 1999 r. i s ta n o w i część p r a w a k r a jo w e g o 29.

W a r t o n a w s tę p ie z w ró c ić u w a g ę n a to, iż śro d o w is k o je s t p r z e d m io ­ te m o ch ro n y n a g ru n c ie u s ta w y z a s a d n ic z e j R e p u b lik i B ia ło r u s i z 15 m a r ­ ca 1994 r. A r t y k u ł 46 K o n s ty tu c ji R e p u b lik i B ia ło r u s i p r z y z n a je k a ż d e m u c z ło w ie k o w i p r a w o do c z y s te g o ś ro d o w isk a , a po s tro n ie p a ń s tw a u s ta n a ­ w ia o b o w ią z e k s p r a w o w a n ia k o n t r o li w z a k r e s ie ra c jo n a ln e g o k o r z y s ta n ia z z a s o b ó w p r z y ro d y , o b o w ią z e k o ch ro n y i p o le p s z a n ia w a ru n k ó w ży cia , a ta k ż e p o p ra w y sta n u ś r o d o w is k a 30.

P o s ta n o w ie n ia k o n w e n c ji z A a rh u s z o s ta ły im p le m e n to w a n e m .in . w w ie lo k r o t n ie n o w e liz o w a n e j u s ta w ie o o ch ro n ie ś r o d o w is k a z 26 lis to p a ­ da 1992 r .31, a ta k ż e d z ię k i s p e c ja ln y m d e k re to m R a d y M in is t r ó w 32 o ra z M in is te r s tw a Z a so b ó w N a tu r a ln y c h i O ch ro n y Ś ro d o w is k a 33. W w y n ik u n o w e liz a c ji z 17 lip c a 2002 r. u s ta w a o o ch ro n ie ś ro d o w is k a z o s ta ła u z u ­ p e łn io n a o z a g a d n ie n ia „ in fo r m a c ji ś r o d o w is k o w e j” (a rt. 74). R o z d z ia ł X I I I u s ta w y z a w ie r a p o s ta n o w ie n ia d o ty czą ce ed u k a cji, szk o le ń i b a d a ń n a ­ u k o w y ch w o b s z a rz e o ch ro n y śro d o w isk a . P o n a d to z a g a d n ie n ia z w ią z a n e z e d u k a c ją śro d o w is k o w ą , d o s tę p e m s p o łe c ze ń s tw a do in fo r m a c ji śro d o w is k o ­ w e j z a w a r t e z o s ta ły w N a r o d o w e j S t r a t e g ii n a rz e c z R o z w o ju G o sp o d a rczo - S p o łe c zn e g o o b ejm u ją cej o k res do 2020 r .34, a 30 g r u d n ia 2005 r. u tw o rz o n o

29 Zgodnie z ustawą o aktach normatywnych Republiki Białorusi postanowienia konwen­ cji mają moc prawną Dekretu Prezydenta Republiki Białorusi i są wiążące dla wszystkich organów wykonawczych.

30 Конституция Республики Беларусь 1994 года, źródło: <http://www.president.gov.by/press10669. html>, dostęp: 30.03.2009.

31 Закон Республики Беларусь c 26 ноября 1992 г. № 1982-Х11 Об охране окружающей среды, źródło: <http://pravo.by/webnpa/text.asp?RN=v19201982>, dostęp: 30.03.2009.

32 Dekret nr 1900 z 29.12.2001 dotyczący planowanych środków implementacji konwencji. 33 Dekret nr 22 z 29.05.2003 określający listę zagadnień, które swym zakresem przedmio­ towym powinna obejmować informacja środowiskowa, do której odwołuje się art. 74 ustawy o ochronie środowiska.

34 Realizacja założeń strategii jest w tym zakresie wspierana przez Radę Koordynacyjną, specjalnie w tym celu powołaną przy Ministerstwie Oświaty w 2006 r., a także w ramach wielo­ poziomowego pięcioletniego programu kształcenia, edukacji środowiskowej i oświaty z 2008 r.

A a r h u s k ie C e n tr u m In fo r m a c ji R e p u b lik i B ia ło r u s i35, k tó re z a jm u je się ro z p o w s ze c h n ia n ie m in fo r m a c ji ś r o d o w is k o w e j w In t e r n e c ie 36.

S ta n z a a w a n s o w a n ia im p le m e n ta c ji k o n w e n c ji z A a rh u s p r z e d s ta w io n y z o s ta ł w ra p o rc ie w d r o ż e n io w y m z 2005 r., a n a s tę p n ie w ra p o rc ie z 2008 r., k tó re g o o p ra c o w a n ie p o p rz e d zo n e b y ło k o n s u lta c ja m i z m .in . z a g e n c ja m i r z ą d o w y m i, z m in is t e r s t w a m i (n p. M in is t e r s tw e m Z a so b ó w N a tu r a ln y c h i O c h ro n y Ś ro d o w is k a , M in is t e r s tw e m S p ra w ie d liw o ś c i, M in is t e r s tw e m E d u k a c ji, M in is t e r s tw e m Z d ro w ia ), z in s t y t u ta m i n a u k o w y m i (n p. B ia ło r u ­ sk ą N a r o d o w ą A k a d e m ią N a u k ), a ta k ż e z o r g a n iz a c ja m i p o z a r z ą d o w y m i (n p. E k o p r a v o c z y E k o d o m )37. J a k o p r z e s z k o d y w r e a liz a c ji I fila r u k o n w e n c ji w ra p o rc ie w y m ie n ia się p r o b le m y n a tu r y o rg a n iz a c y jn e j w z a k r e s ie tw o r z e n ia re g io n a ln y c h c e n tró w e d u k a c ji e k o lo g ic z n e j, k tó ry c h z a d a n ie m je s t u d o s tę p n ia n ie i r o z ­ p o w s z e c h n ia n ie in fo r m a c ji o środ o w isk u . M a to z w ią z e k z tym , iż p o s ta n o ­ w ie n ia k o n w e n c ji są a k ty w n ie r e a liz o w a n e n a szc ze b lu c e n tr a ln y m (M in i­ s te r s tw a Z a so b ó w N a tu r a ln y c h i O c h ro n y Ś ro d o w is k a ), a le z n a c z n ie sła b iej n a p o z io m ie re g io n a ln y m . W s k a z u je się ta k ż e , ż e o r g a n y a d m in is tra c ji p u b lic zn e j n ie p r o w a d z o n ą o d ręb n ej s ta ty s ty k i, d o ty czą cej w n io s k ó w o b y ­ w a t e li w z a k r e s ie in fo r m a c ji ś ro d o w is k o w e j, o ra z ż e n ie z a r e je s tr o w a n o s k a r g d o tyczą cyc h n ie u d z ie le n ia in fo r m a c ji ś r o d o w is k o w e j38. W ra p o rc ie w d r o ż e n io w y m z 2008 r. n ie p r z e d s ta w io n o n a to m ia s t in fo r m a c ji w z a k r e ­ sie r e a liz a c ji p o s ta n o w ie ń a rt. 5 k o n w en cji.

W ra m a c h I I fila r u k o n w e n c ji z A a rh u s k r a jo w e p r z e p is y n a B ia ło r u ­ si, p r z e w id u ją c e r a p o r t y o d d z ia ły w a n ia n a śro d o w isk o , n ie o d p o w ia d a ją w p e łn y m z a k r e s ie w y m o g o m a rt. 6 k o n w e n c ji. W p r a w d z ie p r z e w id u je się w u s ta w o d a w s tw ie R e p u b lik i B ia ło r u s i u d z ia ł s p o łe c ze ń s tw a w p r z y jm o w a ­

35 Oficjalna strona Arhuskiego Centrum Republiki Białorusi, źródło: http://www.aar- husbel.com, dostęp: 30.03.2009; Centrum utworzone zgodnie z rozporządzeniem Ministerstwa Zasobów Naturalnych i Ochrony Środowiska Republiki Białorusi nr 421 z dnia 30.12.2005 r. oraz funkcjonuje na bazie РУП «Бел НИЦ «Экология»; Ministerstwo zasobów naturalnych na swojej oficjalnej stronie również zawiera informacje dotyczące możliwości pozyskania in­ formacji środowiskowej zgodnie z Konwencją z Aarhus, źródło: http://minpriroda.by/ru/orxus/ dostęp: 30.03.2009.

36 W raporcie wdrożeniowym z 2005 r. wskazywano, iż mimo dostatecznej wiedzy eks­ pertów z Ministerstwa Zasobów Naturalnych i Ochrony Środowiska z zakresu implementacji konwencji, problemy finansowe w istotnym stopniu ograniczają organizowanie regularnych spotkań i konsultacji na szczeblu regionalnym, w tym także publikowanie materiałów infor­ macyjnych, poświęconych konwencji z Aarhus. W pewnym zakresie informacja środowiskowa jest dostępna na stronie Arhuskiego Centrum Republiki Białorusi, gdzie wśród bieżącej infor­ macji można znaleźć m.in. opis założeń budowy elektrowni atomowej w kontekście ochrony środowiska i realizacji postanowień konwencji z Aarhus.

37 Białoruś korzystała z międzynarodowych programów, mających pomóc w implementa­ cji konwencji z Aarhus. Jeden z takich specjalnych projektów finansowany był przez Duńską Agencję Ochrony Środowiska (DEPA) Ministerstwa Środowiska Królestwa Danii. Zob. Imple­ mentation Report z 8 kwietnia 2005, ECE/MP.PP/2005/18/Add.3, s. 2.

38 W raporcie wdrożeniowym z 2005 r. wykazywano, że taki stan rzeczy ma związek z niewłaściwym, nieskutecznym informowaniem obywateli o możliwościach dostępu do wy­ miaru sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska, Raport 2005..., s. 2.

„Demokracja środowiskowa” w wybranych państwach Europy Środkowej i Wschodniej..

₃₅

n iu p la n ó w i p r o g ra m ó w d o tyczą cyc h śro d o w isk a , to w c ią ż b r a k je s t o d p o ­ w ie d n ic h p roced u r, k tó re p o z w o liły b y s k u te c z n ie r e a liz o w a ć p o s ta n o w ie n ia a rt. 6, ust. 3, 4 o ra z 8, w t a k i sposób, ja k z o s ta ło to o k re ś lo n e w art. 7 k o n w e n c ji. P o n a d to w a k ta ch p r a w n y c h n ie z o s ta ły p r z y ję t e ja s n e k r y te r ia , p o z w a la ją c e n a w s k a z a n ie p o d m io tó w , k tó re m o g ą u c z e s tn ic z y ć w p r z y jm o ­ w a n iu p la n ó w i p r o g ra m ó w d o tyczą cyc h ś r o d o w is k a 39.

Z g o d n ie z o b o w ią z u ją c y m u s ta w o d a w s tw e m R e p u b lik i B ia ło r u s i b r a k je s t o b o w ią z k u r o z p o w s z e c h n ia n ia t r e ś c i p r o je k tó w a k tó w p r a w n y c h w ła d z w y k o n a w c z y c h i w z w ią z k u z t y m n ie p r z e w id u je się k o n s u lta c ji s p o łec z­ n ych - te n o b o w ią z e k w y s tę p u je je d y n ie w sto su n k u do p r o je k tó w u sta w .

W R e p u b lic e B ia ło r u s i b r a k u je o k re ś lo n y c h z a s a d i p ro ce d u r d o ty c z ą ­ cych k o n s u lta c ji sp o łeczn ych , w z w ią z k u z ty m n ie p r z e w id u je się n a p o z io ­ m ie lo k a ln y m m o ż liw o ś c i k o n s u lta c ji z m ie s z k a ń c a m i w s p ra w a ch w a ż n y c h d la d a n ego tere n u . B r a k je s t ró w n ie ż g w a r a n c ji u w z g lę d n ie n ia p r z e z o r g a ­ n y w ła d z y p u b lic zn e j w y n ik ó w ta k ic h k o n s u lta c ji sp ołeczn ych .

W ra m a c h I I I fila r u n ie lic z n e są n a B ia ło ru s i, p o d o b n ie z r e s z t ą ja k w P o lsce, p r z y k ła d y r o z s t r z y g a n ia sp o ró w w z a k r e s ie ś ro d o w is k a w p o ­ s tę p o w a n iu c y w iln y m (p r z y p a d k i z a s k a r ż e ń d z ia ła ń lu b z a n ie c h a ń osób p r y w a tn y c h ), a p r a w ie n ie z n a jd u je z a s to s o w a n ia p o s tę p o w a n ie k a rn e. B a r d z ie j r o z w in ię t a je s t p r a k ty k a o d w o ła ń od d e c y z ji a d m in is tra c y jn y c h , p o d le g a ją c y c h z a s k a r ż a n iu n a d ro d ze a d m in is tra c y jn e j i są d o w o-a d m i- n is tra c y jn e j p r z e z o sob y le g ity m u ją c e się in te r e s e m p r a w n y m w sp ra w ie , choć p o w a ż n y p r o b le m s ta n o w i tu n ie p r z e s tr z e g a n ie n ie z a w is ło ś c i o rg a n u ro z p a tru ją c e g o s k a r g ę 40.

Po d su m o w u jąc, n a le ż y stw ie rd zić , ż e n a B ia ło ru si, m im o w ie lu p o z y ­ ty w n y c h d z ia ła ń i in ic ja ty w , o b serw u je się isto tn e u tru d n ie n ia w re a liz a c ji „d e m o k ra c ji śro d o w is k o w e j” . D o ty c z y to p rze d e w s z y s tk im p rze s z k ó d n a p o ­ z io m ie re g io n a ln y m , a w ięk szo ść d e c y z ji a d m in istra cy jn y ch w sp ra w a ch in ­ d y w id u a ln y c h (np. d ec yzje o lo k a liza c ji, p o z w o le n ia b u d o w la n e c z y e m is y jn e ) p o d ejm o w a n y ch je s t w ła ś n ie p rze z o rg a n y te re n o w e (p r z e d s ta w ic ie la rzą d u w te re n ie , ale n ie sam ego m in is tra środ o w isk a ). B ra k u je z a te m r e a liz a c ji z a ­ ło żeń „d e m o k ra c ji ś ro d o w isk o w ej” n a p o zio m ie ja k n a jb liż s z y m o b y w a te lo w i.

6. Im plem entacja konw encji z A a rh u s na U k rain ie

K a t a s t r o fa w C za rn o b y lu w 1986 r., o k tó re j sp o łeczeń stw o u k ra iń s k ie n ie z o s ta ło o d p o w ie d n io w c z e ś n ie p o in fo rm o w a n e, m im o p o w a żn ych k o n s e­ k w e n c ji d la ż y c ia i z d r o w ia o b y w a te li - sp o w od ow a ła , ż e za c z ę to p o w szech ­ n ie żą d a ć z a g w a r a n to w a n ia p r a w a do in fo rm a cji, p rze z co z y s k a ło ono ra n g ę je d n e g o z p o d sta w o w yc h p r a w 41. D la te g o też U k r a in a b y ła je d n y m z p ie r w ­

39 Raport 2008..., s. 23. 40 Ibidem, s. 28.

szych p a ń stw b y łe g o b lo k u w sch od n iego, w k tó ry m b a rd zo szyb k o u ch w alon o p ra w o o g ro m a d z e n iu i u d o stęp n ia n iu in fo rm a c ji n a te m a t środow iska.

U k r a in a r a t y fik o w a ła k o n w e n c ję z A a rh u s 6 lip c a 1999 r. J e s t o n a c z ę ś ­ c ią p o rz ą d k u p r a w n e g o U k r a in y i m o że b yć s to s o w a n a b ez p o ś re d n io . Z a im p le m e n ta c ję k o n w e n c ji o d p o w ie d z ia ln e je s t M in is te r s tw o Ś ro d o w isk a . Z R a p o rtu w d ro ż e n io w e g o U k r a in y 42 z 2008 r. w y n ik a , ż e ju ż w 2002 r. w p ro w a d z o n o p o p r a w k i do w ie lu a k tó w p ra w n y ch , k tó r e m a ją u r z e c z y w is t ­ n iać d e m o k ra c je ś ro d o w isk o w ą , np. z n o w e liz o w a n o u s ta w ę P r a w o o ch ron y śro d o w isk a , u s ta w ę o s a m o rz ą d z ie lo k a ln y m , u s ta w ę o o d p o w ie d z ia ln o ś c i u rz ę d n ik ó w z a n ie u d z ie le n ie lub n ie te r m in o w e u d z ie le n ie in fo r m a c ji o ra z u s ta w ę o ś r o d o w is k o w y m a u d y cie p a ń s tw o w y m . N ie m n ie j je d n a k w R a ­ p o rcie w s k a z u je się n a lic z n e o p ó ź n ie n ia im p le m e n ta c ji n ie k tó r y c h p r z e ­ p isó w k o n w e n c ji, z e w z g lę d u n a z ło ż o n ą i n ie s ta b iln ą sy tu a c ję p o lity c z n ą n a U k r a in ie . C z ę s te z m ia n y sk ła d u rz ą d u n ie p o z o s ta w a ły b e z w p ły w u n a ob sa d ę s ta n o w is k a m in is t r a o ch ro n y śro d o w isk a , a p r z e z to ta k ż e n a p o li­ ty k ę śro d o w is k o w ą . S tą d te ż r e a liz a c ja s t r a t e g ii w d r o ż e n ia k o n w e n c ji do p o rz ą d k u p r a w n e g o n a p o ty k a ła p o w a ż n e tru d n ości. W ce lu m o n ito rin g u sta n u z a a w a n s o w a n ia z g o d n o ś c i p r a w a u k ra iń s k ie g o z k o n w e n c ją , m in is te r o ch ro n y ś r o d o w is k a p o w o ła ł s p e cja ln e A a r h u s k ie C e n t r a In fo rm a c ji, d z ia ­ ła ją c e p r z y P a ń s tw o w y m In s ty tu c ie Ś ro d o w is k a n a s z c zeb lu c e n tra ln y m i re g io n a ln y m . M a ją on e u d z ie la ć w s k a z ó w e k n a t e m a t sp osob ów w d r a ż a ­ n ia k o n w e n c ji. W t y m z a k r e s ie pom ocn e są ta k ż e lic z n e o rg a n iz a c je p o z a ­ rz ą d o w e , k tó re b io r ą u d z ia ł w t w o r z e n iu i r o z w ija n iu e k o lo g ic z n y c h p r o g r a ­ m ó w rzą d o w y c h . P o n a d to u tw o rz o n e c e n tra u d z ie la ją in fo r m a c ji n a te m a t o ch ro n y ś ro d o w isk a , e d u k u ją sp o łe c ze ń s tw o w z a k r e s ie u d z ia łu w p ro c e ­ du ra ch p o d e jm o w a n ia d e c y z ji d o ty czą cy c h ś ro d o w is k a o ra z o r g a n iz u ją sp e­ c ja ln e s z k o le n ia . P o z a t y m k a ż d e g o ro k u m in is te r o c h ro n y ś ro d o w is k a je s t z o b o w ią z a n y do o p u b lik o w a n ia o g ó ln ie d o stęp n eg o R a p o rtu o s ta n ie Ś ro d o ­ w is k a n a U k r a in ie i ściśle w s p ó łp ra c u je z M in is t e r s tw e m E d u k a c ji, czeg o e fe k t e m je s t w d r a ż a n ie od 2001 r. P la n u E d u k a c ji Ś ro d o w is k o w e j i s p e c ja l­ n ego p r o g ra m u n a t e m a t e k o lo g ii, p r z e z n a c z o n e g o d la szkół.

P r a w o u k ra iń s k ie z a p e w n ia o b y w a te lo m i o rg a n iz a c jo m p o z a r z ą d o ­ w y m u d z ia ł w p ro ce d u ra ch p o d e jm o w a n ia d e c y z ji d o tyczą cyc h śro d o w isk a . W szczeg ó ln o ś ci, g d y w y m a g a n y je s t r a p o r t o c e n y o d d z ia ły w a n ia n a śro d o ­ w isk o , t a k i u d z ia ł je s t o b o w ią z k o w y , a o p in ie sp o łec zn e są b ra n e pod u w a ­ g ę ta k da lece, ja k to m o ż liw e .

Z R a p o rtu ja s n o n ie w y n ik a , c z y is tn ie je m o ż liw o ś ć z a s k a r ż e n ia d e c y z ji o rg a n u a d m in is tra c ji, d o ty czą cej ś ro d o w isk a . M o w a je s t je d y n ie o p r a w ie do in fo r m a c ji n a t e m a t o rz e c z e ń są d o w ych d o ty czą cy c h śro d o w isk a , ch ociaż n a p o d s ta w ie p r z e p is ó w k o d e k s u p o s tę p o w a n ia a d m in is tra c y jn e g o u r z ę d n i­ cy p o n o szą o d p o w ie d z ia ln o ś ć z a n ie u d z ie le n ie in fo rm a c ji.

42 Implementation Report Submitted By Ukraine, ECE/MP.PP/IR/2008/UKR, 7 May 2008. Źródło: www.unece.org.

„Demokracja środowiskowa” w wybranych państwach Europy Środkowej i Wschodniej..

₃₇

6. Im plem entacja konw encji z A a rh u s na W ęgrzech

W ę g r y p o d p is a ły k o n w e n c ję z A a rh u s 18 g r u d n ia 1998 r. i d o k o n a ły je j r a t y fik a c ji 3 lip c a 2001 r. W e d łu g R a p o rtu w d r o ż e n io w e g o W ę g ie r z 2008 r .43, z a im p le m e n ta c ję je j p o s ta n o w ie ń do k r a jo w e g o p o rz ą d k u p r a w n e g o o d p o w ie d z ia ln e j e s t M in is t e r s tw o Ś ro d o w is k a i W o d y .

P r a w o do in fo r m a c ji je s t z a g w a r a n to w a n e w w ę g ie r s k im k o d e k s ie p o ­ s tę p o w a n ia a d m in is tra c y jn e g o z 2004 r. i o b e jm u je u z y s k iw a n ie in fo r m a ­ c ji d o ty czą cy c h śro d o w isk a . P r z e ja w e m r e a liz a c ji te g o p r a w a n a szczeb lu c e n tr a ln y m i r e g io n a ln y m są tz w . Z ie lo n e P u n k ty , d z ia ła ją c e p r z y M in i­ s t e r s tw ie Ś ro d o w is k a i W o d y , k tó r e u d z ie la ją o b y w a te lo m p o m o cy w z a ­ k r e s ie d o stęp u do in fo r m a c ji n a te m a t śro d o w isk a . D z ia ła ln o ś ć Z ie lo n y c h P u n k tó w w s p o m a g a ją lic z n e o rg a n iz a c je p o z a rz ą d o w e , m ię d z y in n y m i K O T H A L O , k t ó r a j e s t ro d z a je m s ie c i p o z a r z ą d o w y c h o r g a n iz a c ji e k o lo g ic z ­ nych. W R a p o rc ie z a p o w ia d a się p o w o ła n ie n a W ę g r z e c h R z e c z n ik a P r a w O b y w a te ls k ic h ds. Ś ro d o w is k a , do k tó re g o k o m p e te n c ji n a le ż e ć b ę d z ie r o z ­ p a t r y w a n ie s k a r g z z a k r e s u p r a w a do u d z ia łu w s p ra w a c h d o tyczą cyc h śro d o w isk a . P o n a d to M in is te r s tw o o r g a n iz u je lic z n e w a r s z ta ty , s zk o len ia , w y d a je p u b lik a c je o ra z o rg a n iz u je , p r z y w s p ó łp r a c y z M in is t e r s tw e m E d u ­ k a cji, sieć tz w . Z ie lo n y c h P r z e d s z k o li i E k o lo g ic z n y c h S zk ół. In fo r m a c je o śro d o w is k u g r o m a d z o n e są n a W ę g r z e c h w ra m a c h N a r o d o w e g o S y s te m u In fo r m a c ji Ś ro d o w is k o w e j, k t ó r y z ło ż o n y je s t z 10 b a z d a n ych i d z ia ła pod n a d z o re m M in is te r s tw a . S y s te m d y sp o n u je in fo r m a c ja m i o ja k o ś c i ś r o d o w i­ ska, s ta n ie za sob ów , em isja ch , w y t w a r z a n iu i g o s p o d a ro w a n iu o d p a d a m i.

U d z ia ł s p o łe c ze ń s tw a w p ro ce d u ra ch p o d e jm o w a n ia d e c y z ji, d o ty c z ą ­ cych śro d o w isk a , z a g w a r a n t o w a n y je s t w p r z y p a d k u p ro ce d u r z w y d a n ie m r a p o rtu o cen y o d d z ia ły w a n ia n a śro d o w isk o . K o n s u lta c je sp o łec zn e są w t y m p rz y p a d k u o b o w ią z k o w e , je d n a k w R a p o rc ie w s k a z u je się n a is t n ie ­ n ie p r a k ty c z n y c h tru d n o ś c i z u r z e c z y w is tn ie n ie m te g o p ra w a . U r z ę d n ic y c z y n ią za d o ś ć w y m o g o m fo r m a ln y m k o n s u lta c ji, a le o p in ia s p o łe c ze ń s tw a często n ie je s t b r a n a pod u w a g ę. P r o je k t y a k tó w n o rm a ty w n y c h , d o ty c z ą ­ cych śro d o w isk a , m u s z ą b yć p u b lik o w a n e , a o rg a n iz a c je p o z a r z ą d o w e m a ją p ra w o w y r a ż e n ia o p in ii, k tó re ró w n ie ż są p u b lik o w a n e .

W s y tu a c ji n ie u d z ie le n ia in fo r m a c ji n a te m a t śro d o w isk a , u p ra w n io ­ n y m p o d m io to m p r z y s łu g u je p ra w o do z a s k a r ż e n ia d e c y z ji o d m o w n ej. T a ­ k im p r a w e m d y sp o n u ją w s z y s t k ie p o d m io ty , n a k tó ry c h sy tu a cję p r a w n ą w p ły w a d e c y z ja o rg a n ó w , za jm u ją c y c h się k w e s t ia m i śro d o w isk a .

43 Implementation Report Submitted by Hungary, ECE/MP.PP/IR/2008/HUN, 3 June 2008, źródło: <www.unece.org>, s. 2.