D Y S K U S J E
DE RELATIONE OBIECTI FORMALIS AD OBIECTUM PROPRIUM INTELLECTUS NOSTRI SECUNDUM
DOCTRINAM S. THOMAE AQUINATIS
RÈCENSIONI RESPONSUM
In „B ulletin Thom iste“ ultim o tem pore (1957— 1959, t. X, n.
702 et 703) nova recensio m ei operis: De obiecto form ait intellectus nostri (Analecta Gregoriana, ed. altera, Romae 1955) et articuli:
De valore obiecti form alis in epistemologia thom istica („Gregoria- num “, 38 (1957) 630—657) apparuit. Et quidem R. P. M. — D.
P hilippe OP assignando initio recensionis istiu s plenam concor- diam cum recensione a-R do P. Geiger OP („Bulletin Thom iste“, 4 (1935), n. 587) post prim am editionem : De obiecto formali...
scripta 1, anim advertit: Il n’est pas douteux que VA. ne cherche à redécouvrir les distinctions originales de S. Thomas; cepen
dant nous nous dem andons s’il ne s’agit pas le plus souvent d’une querelle de m ots dans les développem ents que VA. oppose aux) thom istes m odernes 2.
Quae anim adversio m ira videtur; etenim in hae m ateria R-di P. G eiger ipsissima verfoa: Il fa u t louer sans réserve... le soin apporté à ne constituer le vocabulaire qu’à l’aide des oeuvres de S. Thomas lui-m êm e. On sait que ne pas la sim ple m anie d’érudit, mais u n sens très exact des différences de points de vue, souvent notables qui à plusieurs siècles de dinstance sépa
rent S. Thomas de ses com m en ta teu rss.
C erte et R. P. Descoqs in sua quasi recensione eiusdem operis in Prealectionïbus theologiae naturalis (t. II, P aris 1935) prolata, notavit: „ Nec v alet contra hanc divisionem (in obiectum form ale com mune e t proprium intellectius nostri) crisis quam instituit St. Adamczyk, in sua th esi De obiecto form ali intellectus nostri secundum doctrinam S. Thom ae Aq., Romae, 1933, quippe qiiae crisis sit m era lis verborum “ 4.
Scripta citata recensione Descoqs nullo modo potuit ante oculos habere v erba R -di P. G eiger ullam que m entionem de eis facit. Unde facilius conceptionem hodiem orum thom istarum de duplici obiecto form ali intellectus nostri repetere potuit: ,,Sed
1 „B ulletin T hom iste”, 10 (1957— 1959), n. 702 e t 703, p. 310.
2 Ibidem , p. 311.
* „B u lletin T hom iste”, 4 (1935) 383.
4 D e s c o q s , Praelectiones theologiae naturalis, P a r is 1935, t. II, p. 144.
1 28 D Y S K U S J E
satis e rit anim advertere illud quod p raedicti scriptores vocant obiectium fórm ale generiicum, vel ecxmmune idipsumesse quod Adamczyk vocat obiectum form ale proprium id esse quod alter vocat sim pliciter obiectum proprium . Huiusm odi quaestio deno- m inationis m inoris e st m om enti in casu, dummodo term in i ab unoquoque stric te definiantur, nec ullam contradictionem secum afferat term inologia electa“ 5.
A ttam en si term ini striate definiantur, tu n c obiectum — iu x ta S. Thom am — proprium annum erandum est non obiecto form ali specificativo — u t v u lt D escoqs6 — sed obiecto m ateriali i. e. eidem, quod aib aliqua potentia prim o et p e r se „proprie“
attingitur. Quod quidem m ultiplicitatem in se oontinet, unde, sine contradictione, unicum principium specificativum potentiae esse ruequit. Inde pro obiecto form ali seu pro „una ratione for
m ali“ 7 re lin q u itu r aliquid „unum com m une“, quod quidem re late ad intełlectum nostrum deb et esse „ens com m une“ 8, id est
„id, sub quo oom prehenduntur om nia ab intellectu oognita, sicut sub colore com prehenduntur omnes o d o res qui su n t per se „visibiles“ 9. E t Geiger attendendo vero ea, quae in meo opero citato (p. 26—33) expósita erant, assentit: Comme l’auteur l’établit fort bien, l’objet form el (quod) est unique puisqu’il spécifie la- puissance 10.
Talis enuntiatio Cl-mi A uctoris cogéré vid etu r R. Patrem Philippe ad ponendum in sua recensione expressionem: Voir là deux objets form els, c’est méconnaître ce qu’est l’être, c’est le considérer comme extérieur à la quiddité 11.
A ttam en R. P. Philippe rem anendo sub influxu Joannis
5 Ibidem , p. 144. — Simili) m odo R.D.C. K łósak recencando opus: De ob iecto fo rm a li in te lle c tu s n o stri, sec. d o c trin a m S. T h om ae A qu . ira „A te
neum K ap łań sk ie”, 4 (1949) 383 s. asserit m en tem S. Thom ae optim e pro- tu iisse Josephum Gredt OSB dicendo: 1) „obiectu m form ale com m une in tellectu s hum ani e st e n s in quantum e n s e t 2) obiectu m form ale iintellec- tu s proprium pro hoc statu un ion is anim ae cu m corpore e st quidditas rei materialiis, per phantasiam rep raesentata non p rou t e st singu laris, sed prout e s t u n iv ersa lis (Elem. p h il. arist.-thom ., v. I. p. 432— 441). A ttam en R. A uctor q u asi o b liviscitu r m e analógica verb a G redti in su o opere ci
tasse (p. 43) e t una cum sim ilibu s sen ten tiis c risi subicdsse (p. 45— 51).
P ostea autem position em R -d i A uctoris critica ration e p er longum e t latum in articulo: „De valore ob iecti form alis in epistem ologia th om istica” reici.
6 „Obiectum formale... e s t duplex: a) G enericum seu commune...
b) Sp ecificativum seu proprium, quod n em p e d efin it naturam propriam talis facultatis, e t est id quod prim o et per s e ab aliq ua potentia attin gitu r”
( D e s c o q s , op. cit. t. II, p. 142 s).
7 I, q. 1, a. 3, ad 2; Cf. De o b iec to form ali..., p. 46.
8 I. q. 55, a. 1, c; I—II, q. 10,. a. 1, a d 3.
9 II C. G., c . 83, 14.
111 „B ulletin T hom iste”, 4 (1935) 383.
11 ,.Bulletin T hom iste”, 10 (1957—1959) 311.
a S. Thom a ans nom inat solum obiectum adaequatum , term ina- iiivum nostri intellectus; p ro obiecto autem proprio, proportio
nal», ergo specificativo eiusdem intellectus quidditas rerum m a- terialium rem anere debeat: L’être ne spécifie im m édiatement et proprem ent notre intelligence que par la quiddité des choses sensibles... Il est donc légitim e d’affirm er à la fois que l’être est objet term m atif et que la quiddité est l’objet propre, propor
tionné. Ainsi s’exprim e la nature unique de l’intelligence humai
ne, faculté tout ordonnée à l’être mais qui ne l’attein t immédia
tem ent et prem ièrem ent que dans et par la quiddité des choses sensibles. L’intelligence ne peut pas atteindre l’être primo et per se sans saisir la quiddité des choses sen sibles
12.A ttam en in hac suppositione pro isto unico obiecto form ali suscipiendum sit non ens q u a tale, sed ens in hac vel altera quidditate inclusum et ad eandem quidditatem restrictum . Unde
—■ sequendo u lterius Joannem a S. Thom a — debeam us cum eo asserere „unum form ale obiectum proportiom atum“ intellectus nostri pro hoc statu esse „quidditatem sensibilem “ 13, pro statu autem separationis quidditatem spiritualem ipsius a n im a è M.
D olendum est Cl. P atrem non subicere crisi argum enta, quae a S. Thoma contra eandem positionem sum psi (op. cit., p. 54—62), sed sententiam Joannis a S. Thoma sine ulio fim dam ento Doctori Angelico accomodari. P raeterea sententiam hanc A quinato appli- cari non posse obliviscitur. Si enim quidditas reru m sensibilium oonstitueret obiectium proprium e t proportionatum ita quod non ens qua tale, sed ens ad quidditatem hanc restrictum im media- tum et p roprium principium specificativum nostri intellectus in hoc s ta tu constitueret, tu n e etiam pro obiecto specificativo in tel
lectus nostri in sta tu separationis eadem quidditas rerum m ate- rialium rem anere deberet; m utato enim obiecto specificativo ipsa facultas intellectiva essentialiter m u taretu r; essentialis autem m utatio intellectus esset sim ul signum m utationis in n atu ra ipsius anim ae separatae, quod evidenter tam rationi, quam fidei
12 Ibidem . — S im ili lic e t alio ad h u c m od o rem ca n cip it R P . K r ą - p i e c OP. E ten im iu x ta e u m in ob iecto form ali distirïguendus e st du plex aispectus: a) asp ectu s con tin en tiae e t b) a sp ectu s m odus concip iend i, se u obiectu m form ale adaequ atum e t proprium ; p rim um con stitu ât en s qua tale, altetrum id, in quo in te llectu s confcipiat en s, sei. q u idditas rerum m a - teria liu m (Cf. R ealizm ludzkiego poznania, P o zn a ń 1959, p. 622). — A tta m en asp ectus co n tin en tia e p otest a d ip isci n om en obiecti, asp ectu s m o dus concipiendi n ih il de obiecto in se hab et, s e d p otiu s ad su biectum r e- fertur. U nde m e a d istin ctio in te r obiectu m form ale qua ta le e t potentiam cognoscrtivam u t fa cu lta tem an im ae n on p o test coin cidi —• u t v e lle t R.
P a ter (op. cit., p. 624, n o ta 3) — cum ob iecto fo rm a li adaequ ato e t proprio.
13 J o a n n e s a S. T h o m a , Cursus ph.il., thom . III, pars II, p. 10, a. 3; P a risiis 1883, p. 461, 1.
14 Ibidem , p. 462, 1; Cf. De obiecto formali... p. 53.
R o c zn iki F ilozoficzne — Tom X, Zeszyt 4 9
1 3 0 D Y S K U S J E
aidversaturlä. Quia tarnen in sta tu separationis quidditas rerum m aterialium proprium principium specificativum nostri intellectus esse nequit, tune etiam ad intellectum in statu coniunctionis cum corpore applioari non potest. U nde ans ad quidditatem re
rum m aterialium restrictum pro obiecto form ali intellectus nostri a S. Thoma sumi nequit.
Ego magis, quando ad m odum cognitionis entis utpote obiecti formalis attsndiluiv Verba enim S. Thom ae ex prooemio De Ente et Essentia: „ens... et essentia * sunt quae prim o in intellectu concipiuntur“ nequeunt in terp re tari in significatione daita a R-do P. Philippe: L ’être est m anifesté tout d’abord à.notre intelligence dans la quiddité des choses sensibles 16.
Licet enim ab in+ellectu nostro „ens e t essentia (rerum ma
terialium ) primo... concipiuntur“, tarnen in hae cognitione magna adest diversitas. Essentia enim reru m m aterialium concipitur
„proprie“ seu m ediante determ inatiane p er speciem vicariam , ergo term inative, cum plena conscientia. Ens autem u t obiectum form ale „quod“ ab intellectu nostro cognoscitur „na'tluraliter“ i. e.
im m ediate seu directe vi n atu ra e ipsius potentiae intellectivae, in via ad cognitionem obiecti propri, ergo inchoative, cum semi- conscientia. Sic igitur fit possibile, u t n en soium quidditas rerum m aterialium , sed etiam ens „prim o“ ab intellectu nostro con- cipiatur.
Unde et ipse Desooqs, licet sententiae duplicis obiecti for
m alis intellectus nostri adhaeret, referendo dicta p e r m e de ente u t obiecto form ali intellectus nostri addit: „Rursus autem m erito in stat idem Adamczyk aliis (Aquinatis) textibus, ex quibus m ani
feste patet, obiectum form ale...17 esse ens qua tale... ens „cuius intellectus noster p er se et n atu ra liter cognitionem hab et“ (II C.
Gentiles, c. 83, 14); unde quod ,,prim o ab intellectu concipitur“
(De Ver., q. 1, a. 1, c; De E nte et Essentia, prooemium; I Metaph., lect. 2, n. 46; IV Metaph., leet. 6, n. 605; I P., q. v. a. 2 c; I—II, q. XCIV, a. 2 c; I Post Anąlyt., 1. 15, 7); concipitur tarnen
„pr.m o“, non u t term inus actionis, sed u t ratio eiusdem. Ideoque in hoc ernte qua tali, obiecto form ali intellectus nostri, fu n d a tu r omnis „scientia e t oegnitio reru m “. Citando haec verba A uctor
15 De obiecto formali..., p. 61; De valore obiecti formalis..., „G reg.”, 1957, p. 637.
16 „B ulletin T h om iste”, 10 (1957— 1959) 311.-
17 D escoqs im m erito add it „com m une”, q u ia ego h o s te x tu s A q uinatis app licavi ad un icu m obiectum form ai e e t n on ad obiëctu m foirmale co m m un e. Et Cl. A uctor poistea o b livisc'tu r d e d u p lici ob iecto form ali in te l- lectu s nostri et citât veirfaa m ei oçperis referen d o ea aid u n u m obiectum form ale.
ex m eo opere: De obiecto form ali intellectus nostri..., p. 81 addit:
„Optimo d icta et in posterum retinenda“ 18.
R. P. P hilippe scribendo postea suam recensionem deberet potiuis in hoc (quod fusius adhuc tractav i in citato articulo:
De valore obiecti formalis...) insistere, et non attentionem no- stram av e rte re ad problem a in meo opere secundarium, nem pe ad transpositüonem obiecti proprii, communis et p er accidens de ordine sensationis ad ordinem intellectionis, eo m agis quod hie sit serm o non de transposiitione univoca, sed analógica ta n tum ; quod quidem sa t clare in n u itu r, quando fit serm o de exten- sione nom inis „obiectum com m une“ ad ordinem intellectualem ,
„in qua solum relaitio eiusdem ad respectivam pat e n t i am attien- d itu r“ 1S. Unde sim pliciter negare „id quod p e r certum reflexio- nem cognoscitur“ non posse obiectum p e r accidens e t m ateriam sensibilem obiectum secundarium constituere, m irabile videtur post dicta in prim o capite m ei operis, de quibus R. P. Geiger:
Tout le prem ier chapitre consacré aux notions d’objet en général et à ses différentes espèces m et au point la terminologie de S. Thomas et fournit une base solide à la discussion20. Proinde conclusio R. P. Philippe, quod posiitio supradicta Joannis a S. Tho- m a m agis m enti S. Thom ae quam sententia de ente utpote unico obiecto form ah intellectus no stri. appropinquatur, solido fundam ento caret.
Novum ergo additam entum recenisiianialem a R. P. Philippe, fundatum iam non in verbis Joannis a S. Thom a approximates conceptui Aquinaitis, sed in ipsis textibus Doctoris Angelici res- picientibus solum obiectum form ale intellectus nostri, fas m ihi est expectare, u t possim m agis concretara, explicationem istius novi in philosophia m oderna problem atis dare. .
Stanislaus Adam czyk
18 D e s c o q s , op. cit.,; t. II, p. 146.
19 D e obiecto form ali intellectus nostri..., p. 12.
20 „ B u lle tin T h o m is te ” , 4 (1935) 383.
