Iga Kleszczyńska Uniwersytet Jagielloński. w polityce gospodarczo-społecznej USA w perspektywie historycznej

e

„a

d

”

w polityce goSpodarczo

-

uSa

w perSpektywie hiStorycznej

1. w^Stęp

Od momentu uzyskania niepodległości przez Stany Zjednoczone Ameryki mity polityczne odgrywają niezwykle istotną rolę w pro- cesie tworzenia oraz implementacji polityk publicznych. Są one obecne zarówno w polityce wewnętrznej, a czasem zagranicznej i w różnych momentach historii przyjmowały różną formę. Często służą one również zdobyciu bądź utrzymaniu władzy. Dlatego celem niniejszego artykułu jest przedstawienie mitu politycznego USA, tzw. American Dream, ze szczególnym uwzględnieniem jego źró- deł, genezy oraz charakterystyki. Wskazany etos od zawsze służył władzom USA jako narodowe narzędzie rozpowszechniające ideały wolności, równości, a przede wszystkim demokracji. Jest swoistym wyrażeniem amerykańskiego sposobu życia i zorganizowania spo- łeczeństwa oraz jego kultury. Jego celem jest ponadto promocja stylu życia, które swoje odzwierciedlenie znajduje w ogólnie przy- jętych normach bogatych społeczeństw, co stanowi uzasadnienie dla konkretnych działań politycznych. Dlatego niniejszy artykuł wyróżnia hipotezę główną, która stanowi, że etos American Dream, będąc mitem politycznym, stanowi ważny element poparcia dla amerykańskiej koncepcji polityki społeczno-gospodarczej. Hipote- za pomocnicza natomiast wskazuje, że obecnie coraz trudniej żyć

zgodnie z wartościami i zasadami amerykańskiego snu ze wzglę- du na dysproporcje gospodarcze oraz ograniczenie klasy średniej w Stanach Zjednoczonych.

Niniejsze zagadnienie etosu American Dream zostanie zaprezen- towane w odniesieniu do kryteriów polityki publicznej m.in. jako instrument kształtujący aprobatę wewnętrznej polityki gospodar- czo-społecznej USA. Niniejszej analizie posłuży ponadto analiza instytucjonalno-prawna, która pozwoli na wskazanie źródeł oraz legitymizacji wskazanego mitu. Jako swoiste studium przypadku analiza zostanie uchwycona także przez pryzmat metody historycz- nej oraz porównawczej, ujmując znaczenie amerykańskiego marze- nia od wieku XVII, przez burzliwy wiek XX, aż do czasów współcze- snych XXI wieku.

2. genezaiźródłaetoSu american Dream

American Dream w amerykańskiej kulturze narodowej oznacza pe- wien kompleks ideałów, który odnosi się do wartości społecznych, gospodarczych, a także prawnych. Do głównych elementów katego- rii wspomnianego etosu zalicza się: demokrację, wolność, równość szans – także w świetle prawa. Zgodnie z koncepcją American Dream punktem ciężkości tej koncepcji pozostaje szeroko rozumiana wol- ność, która daje możliwość osiągnięcia dobrobytu oraz sukcesu.

Wolność to jednocześnie likwidacja barier – społecznych, jak i prze- strzennych. Zapewnia więc mobilność obywateli, co w teorii po- winno pomóc w osiąganiu sukcesu oraz życiowych, partykularnych celów. Klasyczna definicja amerykańskiego snu została zapropono- wana i spopularyzowana późno po jego powstaniu – w 1931 roku przez Jamesa Truslowa Adamsa w jego książce The Epic of America.

Autor zwrócił wówczas uwagę, że życie każdego człowieka powinno być lepsze, bogatsze i pełniejsze dla wszystkich, a możliwości po- winny być podyktowane osobistymi osiągnięciami i umiejętnościa- mi – niezależnie od klasy społecznej bądź okoliczności urodzenia.

Niniejsza koncepcja zdominowała sposób myślenia o amerykańskim etosie narodowym, zrewolucjonizowała życie społeczne w Stanach

Zjednoczonych, a także sposób organizowania wewnętrznej polity- ki społeczno-gospodarczej¹.

Geneza etosu American Dream sięga momentu podpisania Deklaracji Niepodległości, zgodnie z której treścią wszyscy ludzie są sobie równi i posiadają fundamentalne prawa do życia, wolno- ści oraz dążenia do szczęścia. Dlatego początki American Dream można przypisywać ojcom założycielom, którzy ogłosili niepodle- głość Stanów Zjednoczonych od Anglii dzięki ich wierze w pewne niezbywalne i fundamentalne prawa. Stworzyli kraj, w którym lu- dzie mogą uwolnić się od ograniczeń klasowych i dążyć do życia, które osobiście wybrali pomimo statusu urodzenia². Wskazane wartości oraz sposób zorganizowania życia społecznego według idei wolności znalazły swoje odzwierciedlenie także w amery- kańskiej Konstytucji w treści preambuły³. Stany Zjednoczone od dawna są nazywane krainą równych szans, gdzie ciężka praca i umiejętności gwarantują osobisty sukces i spełnienie, niezależ- nie od stanowiska i hierarchii społecznej. Podczas gdy specyfika każdego snu różni się w zależności od osoby, ogólna żywotność wskazanego etosu ma fundamentalne znaczenie dla tożsamości narodu⁴. Pod wieloma względami American Dream jest głęboko zakorzeniony w koncepcji podróży – podroży do nowego kraju bądź wędrówki życiowej. Przede wszystkim chodzi o mobilność oraz postęp, o pewien optymizm i osiągnięcie sukcesu podczas doczesnej wędrówki życia. Mimo to warunki, w jakich obywatele USA realizowali to marzenie, często obarczone były (i wciąż są) ry- zykiem społecznej i gospodarczej niepewności. Osiemnasto, dzie- więtnasto i dwudziestowieczni osadnicy częstokroć podejmowali ogromne ryzyko przedostania się do nowego, lepszego świata bez pomocy ze strony rządu (administracyjnej jak i finansowej).

1 What is The American Dream?, https://www.loc.gov/teachers/classroom materials/lessons/american-dream/students/thedream.html (dostęp: 10 lip- ca 2019).

2 How the American Dream Has Changed Over, Gale 2016, link.galegroup.com/

apps/doc/ EJ2181500191/SUIC?u=clov94514&xid=1f732436 (dostęp: 10 lip- ca 2019).

3 Konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki, 4 marca 1789 r.

4 J.Ch. Miller, Origins of the American Revolution, Stanford California 1979, s. 77.

Kluczem do dobrobytu okazały się: samowystarczalność, surowy indywidualizm oraz determinacja⁵.

Obecnie etos American Dream nadal kładzie duży nacisk na do- brobyt gospodarczy oraz bezpieczeństwo finansowe, a także am- bicję, która daje możliwość rozwijania satysfakcjonującej kariery, prowadzenia zdrowego życia, spełnienia osobistego i zawodowego oraz komfortowego przejścia na emeryturę⁶. Stany Zjednoczone niezależnie od czasu zawsze wydawały się być miejscem ostatecznej nadziei i obietnicy dobrego życia. Okazało się jednak, że sam etos nie gwarantuje sukcesu. Dobrobyt ściśle uzależniony był od cięż- kiej pracy, co wpływało niejako na świadomość amerykańskiego społeczeństwa. Jednak obecnie przeświadczenie o pozytywnych efektach ciężkiej pracy bez względu na rasę bądź status społeczny kreuje zatem koncepcję American Dream nie jako etosu, a swego rodzaju mitu politycznego. Należy jednak pamiętać, że bez względu na stosunek do opisywanej koncepcji oraz prawidłowości zawartych w niej zasad, American Dream w niewyobrażalny sposób przyczynił się do wielu odkryć w przemyśle, nauce, zaktywizował społeczeń- stwo i wywołał wiele reform politycznych. Nigdy nie był zatem roz- wiązaniem o sumie zerowej⁷.

3. a^merican D^reamjakowySłowienieMitupolitycznego

Biorąc pod uwagę wskazaną niejako definicję mitów politycznych, można zauważyć, że narodowy etos USA – American Dream – opiera się na zasadach, które wpisują się zarówno w teorię, jak i praktykę funkcjonowania mitów w świadomości politycznej⁸. Do najważniej- szych elementów mitów politycznych zaliczyć można:

1) oparcie na wierze, 2) narzucenie przez grupę, 3) irracjonalność,

5 M.R. Rank, Chasing the American Dream: Understanding What Shapes Our For­

tunes, New York 2014, s. 2–3.

6 N. From, The American Dream: A History About Credit, Lunds Universitet 1999, s. 3–4.

7 C. Jullson, The American Dream: In history, Politics, and Fiction, Kansas 2016, s. 15.

8 E. Zieliński, Nauka o państwie i polityce, Łódź 2003, s. 11.

4) trudność empirycznej weryfikacji, 5) oparcie na autorytecie społecznym, 6) silne oddziaływanie na życie⁹.

Etos American Dream od początku swojego istnienia opierał się na wierze w konieczność ciężkiej pracy, której rezultatem miało być dostatnie życie według potrzeb i umiejętności. Co więcej, ciężka praca miała zagwarantować likwidację barier społecznych i więk- szą mobilność zarówno w ujęciu terytorialnym, jak i zawodowym.

Wartości przekazywane z pokolenia na pokolenie ugruntowały amerykański sen na autorytecie społecznym narzuconym przez rządzących i przeszłych pokoleniach. To co odróżnia jednak Ameri­

can Dream od klasycznej teorii mitów politycznych to możliwość falsyfikacji stawianych hipotez. Obecne dane wskazują bowiem, że ciężka praca nie gwarantuje sukcesu, a w przypadku amerykań- skiego społeczeństwa – pochodzenie wciąż ma znaczenie. Wielu obywateli napotyka na swojej drodze do sukcesu tzw. szklany sufit, a koszty związane z edukacją często przewyższają możliwości finan- sowe Amerykanów¹⁰.

Aby zdecydować ostatecznie, czy koncepcję American Dream można analizować z punktu widzenia mitu politycznego, trzeba dokonać analizy jej ewolucji na przestrzeni lat. To pozwoli na uchwy- cenie zmian oraz ważnych aktualizacji, a tym samym warstwy narra- cyjnej. Dzięki temu będzie można także wskazać zarówno twórców tego etosu, jak i jego odbiorców, tj. sposób, w jaki dany mit funk- cjonował w społeczeństwie i jak bardzo skuteczny był w procesie tworzenia polityk wewnętrznych¹¹. Bowiem nie tylko sama treść mitu decyduje o tym, czy jest on polityczny, ale właśnie sposób jego aktualizacji, nabierania nowego znaczenia, przyjmowania różnych zadań, a także odwoływania się do innych wartości społecznych¹². Mity polityczne wyrastają bowiem z ludzkich potrzeb, których za- spokojenie jest istotne z punku widzenia danych podmiotów bądź

9 E. Zieliński, Nauka…, s. 11.

10 E. Zieliński, Nauka…, s. 11.

11 A. Siewierska-Chmaj, Mit polityczny jako fundament ideologii. Próba analizy, Warszawa 2015, s. 15.

12 A. Siewierska-Chmaj, Mity w polityce. Funkcje i mechanizmu aktualizacji, War- szawa 2016, s. 19.

grupy. Stają się one wówczas narzędziem dla uzasadnienia owych działań politycznych. Dlatego często traktuje się je jako irracjonalne, fałszywe oraz złudne w zbiorowej świadomości politycznej. Stąd koncepcja American Dream wpisuje się w klasyczną definicję mitu politycznego, bowiem jednym z jej głównych zadań jest socjaliza- cja społeczeństwa. Amerykański sen stanowi wysłowienie pewnych zasad i wartości w odniesieniu do sposobu życia, który ma zachęcać do pracy nad własnym sukcesem, dobrobytem. Socjalizacja ta od- nosi się nie tylko do obywateli Stanów Zjednoczonych, ale również ludności napływowej. Mit American Dream ma zachęcać migrantów do życia zgodnego z przyjętymi normami i piętnować w ten sposób wszelkie przejawy braku przedsiębiorczości, a czasem i rodzącej się przestępczości. Większość przewrotów bądź rewolucji, które mia- ły miejsce w historii, była ściśle uzależniona od określonych haseł, które zrodziły się także na podwalinach mitów politycznych¹³. Ogar- niają one bowiem masy, często będąc ich siłą napędową. Efektem powstania mitu American Dream było więc stworzenie pewnej normy określającej zasady działania grupowego wobec mobili- zacji zachowań przedsiębiorczych i gospodarczych¹⁴. Odwołania do koncepcji American Dream zauważyć można w wielu hasłach kampanii prezydenckich. Jednym z najbardziej charakterystycz- nych haseł amerykańskiej sceny politycznej w XXI wieku stał się slogan Yes, we can! Baracka Obamy, które z pewnością przyczyniło się do jego ostatecznej wygranej w wyborach w 2008 roku. Jego głównym celem było oddziaływanie na świadomość społeczną społeczności dotąd wykluczonych ze względu na pochodzenie, status materialny bądź kolor skóry. Podobna sytuacja miała miejsce podczas kampanii w roku 2016 roku. Sztandarowym hasłem pre- zydenta Donalda Trumpa stał się zwrot Make America Great Again, które odnosi się przede wszystkim do rewolucji w polityce gospo- darczej oraz przywrócenie amerykańskiej przedsiębiorczości. Oby- dwaj prezydenci, jak i ich poprzednicy, podczas okresu swojego urzędowania często odnosili się do etosu American Dream pod- kreślając tym samym wyjątkowość Stanów Zjednoczonych i ich

13 Ch. Flood, Political myth: a theoretical introduction, New York 2002, s. 44.

14 E. Zieliński, Nauka…, s. 11.

obywateli. Stąd niniejsza koncepcja często stanowi także o legity- mizacji władzy i polityki USA.

4. h^{iStorycznaewolucjaMitu}politycznego a^merican D^ream

wodnieSieniudopolitykiSpołeczno-goSpodarczej uSa

4.1. Historia American Dream w końcu XVIII i na przestrzeni XIX wieku Etos narodowy zrodził się na kanwie pragnienia niezależności Ame- ryki od Wielkiej Brytanii. Było to marzenie, któremu towarzyszyły głębokie trudności gospodarcze spowodowane ciężkim opodat- kowaniem kolonii po wojnie siedmioletniej 1755–1763. W 1764 roku parlament brytyjski nałożył szereg ceł na towary zaczął i zaczął po- nownie egzekwować stare podatki. Co więcej, decyzja o przeniesie- niu odpowiedzialności za spłatę długów na kolonie było postrzega- ne jako naruszenie wolności osobistej i niewolnictwa¹⁵.

Po wojnie o niepodległość Stanów Zjednoczonych Wielka Bry- tania uznała Amerykę za wolny, suwerenny i niezależny naród oraz zrzekła się roszczeń finansowych. Nowopowstałe państwo napo- tkało jednak wiele problemów administracyjnych: brak organizacji politycznej, urzędników, określonych praw i precedensów, departa- mentów oraz pieniędzy¹⁶. Pomimo formalnej obecności Konstytucji.

To właśnie ten dokument dał początek idei American Dream, która – będąc skierowaną do zwykłych ludzi – miała usprawnić tworzenie amerykańskiej gospodarki, a także tożsamości narodowej¹⁷. Czynni- kiem dzięki któremu amerykański sen mógł się spełnić, było teryto- rium Ameryki i koncepcja granicy (the American Frotntier). Teza od- nosząca się do amerykańskich granic została zaprezentowana przez Fredericka Turnera w 1893 roku. Zgodnie z jego teorią The American Frontier ustanowiła wolność, uwalniając Amerykanów od europej- skich władców, niszcząc stare, dysfunkcyjne zwyczaje¹⁸. To właśnie

15 J. Adams, The Epic of America, London 2012, s. 85.

16 J. Adams, The Epic…, s. 85.

17 J. Adams, The Epic…, s. 16.

18 A.G. Bogue, Frederick Jackson Turner Reconsider, „The History Teacher” 1994, s. 195–221.

tak rozległe i bogate ziemie dały możliwość stworzenia nowej de- mokracji, która stała się sposobem życia biednych na wschodzie, którym niczym nieograniczona wolność dała możliwość migracji na zachód. Kolejne pokolenia amerykańskich rodzin podróżowa- ły coraz to dalej w głąb lądu w poszukiwaniu bogactwa i lepsze- go życia – z dala od przemysłowego wschodu. Masowe migracje tzw. Pionierów stały się fundamentem niczym nieograniczonego wówczas amerykańskiego snu. Przyczyniły się także do rozwoju handlu, architektury transportowej, a tym samym gospodarczego sukcesu USA¹⁹. Należy również pamiętać, że istotnym czynnikiem, który ostatecznie zadecydował o możliwości spełnienia amerykań- skiego snu, było odkrycie kalifornijskiego złota w 1849 roku, które przyniosło setkom tysięcy ludzi fortunę z dnia na dzień. Tak naro- dził się również California Dream, który szybko rozprzestrzenił się na cały kraj. To spowodowało zmianę myślenia o dotychczasowym amerykańskim śnie. Odrzucono wówczas purytańską filozofię życia, która nastawiona była na powolny proces bogacenia się w oparciu o ciężką i konsekwentną pracę. Odtąd o spełnieniu amerykańskiego snu miało decydować także szczęście, które zapewniało bogactwo w bardzo szybkim czasie²⁰.

Na początku XIX wieku Ameryka rzeczywiście stała się krajem snu dla licznych imigrantów z Europy, którzy otrzymali więcej wolności i niezależności niż doświadczyli w swoich ojczyznach. Wszyscy, któ- rzy dotarli do wybrzeży Stanów Zjednoczonych, szukali bezpieczeń- stwa i możliwości nieograniczonego wyrażania siebie, której nie znaleźli pośród depresji Starego Świata. Jednym z najważniejszych dla Stanów Zjednoczonych ruchów migracyjnych była XIX-wieczna fala napływowa dobrze wykształconych Niemców, którzy uciekli po nieudanej rewolucji w 1848 roku²¹. Z zadowoleniem przyjęli wol- ności polityczne Nowego Świata, w którym brak było hierarchicz- nego, arystokratycznego społeczeństwa, świata wolnego od de-

19 J.H. Beth, The American Dream and the power of wealth: choosing schools and inheriting inequality in the land of opportunity, CRC Press 2006, s. 22.

20 H.W. Brands, The age of gold: The California Gold Rush and the American Dream, Anchor Books 2003, s. 442.

21 H.W. Brands, The age…, s. 442.

spotyzmu, uprzywilejowanych monopoli, podatków oraz braku ograniczeń w kwestiach wiary i sumienia. Umiejętności i zasługi stanowiły jedyny wyznacznik sukcesu – a nie europejskie tzw. boskie prawo urodzenia²². Ameryka stała się społeczeństwem bez barier społecznych, ponieważ wszystkie grupy kulturowe zainwestowały w cnotę ciężkiej pracy i poszukiwania fortuny. Mimo to w Stanach Zjednoczonych zaczęły narastać różnice między bogatą przemy- słową Północą a rolniczym Południem, co doprowadziło ostatecz- nie do wybuchu wojny secesyjnej w 1861 roku. Decyzja Południa o odłączeniu się od Unii była motywowana myślą, że amerykański sen oparty na szczególnym sposobie życia, wolności, był niszczony przez rosnącą potęgę Północy, a jedynym sposobem na zachowanie tego sposobu życia była właśnie secesja²³.

4.2. Historia American Dream w XX wieku

Amerykański sen był drogą do samodoskonalenia. Był jednak koncepcją, której klasa uprzywilejowana nie mogła pojąć. W la- tach 30. XX wieku, z uwagi na panujący kryzys gospodarczy, Ameri­

can Dream był bliski zgubienia. Niszczycielskie konsekwencje go- spodarcze Wielkiego Kryzysu z 1929 roku spowodowały, że wielu samozwańczych milionerów znalazło się w tych samych zuboża- łych warunkach, z których dopiero co wyszli, gdy zaczęli budo- wać swoje bogactwo. W całym kraju rozpowszechniła się wów- czas myśl, że amerykański sen po prostu przestał istnieć²⁴. Jednak wśród tych niepokojących czasów prezydent Franklin Roosevelt próbował ożywić to marzenie poprzez szereg programów społecz- nych i przywrócił marzenie o mobilności społeczno-gospodarczej w Ameryce. Zapewniał, że w USA istnieją cztery swobody, które są w stanie zapewnić sukces każdemu: wolność słowa, wolność wyznania, wolność od niedostatku i wolność od strachu. To wła- śnie te swobody doprowadziły Roosevelta do wyobrażenia sobie

22 F.W. Bogen, The German in America, [w:] S. Ozment, A Mightly Fortress: A new History of the German People, Boston 2004, s. 170–171.

23 K.D. Wilson, The American Dream: In the Age of Dimnished Expectations, Wash- ington D.C. 2013, s. 23–25.

24 J. Cullen, The American Dream: A Short History of an Idea that Shaped a Na­

tion, Oxford 2003, s. 147.

nowego, wspieranego przez rząd American Dream, który obejmo- wał pełne zatrudnienie, pomoc rządową dla osób starszych i osób niezdolnych do pracy oraz korzystanie ze skutków postępu nauko- wego w szerszym ujęciu²⁵.

Zastrzyk kapitału rządowego do gospodarki po II wojnie świato- wej ponownie ożywił nadzieje w American Dream²⁶. Lata 50. XX wie- ku to okres, w którym stopa bezrobocia ogromnie spadła, aby spro- stać wymaganiom rosnącej gospodarki. Ta zwiększona potrzeba zatrudnienia spowodowała wzrost płac, a przeciętna rodzina była w stanie osiągnąć oczekiwany wzrost mobilności społecznej. Jednak dobrobyt gospodarczy, z którego korzystała większość Amerykanów po II wojnie światowej, konsekwentnie omijał pewne mniejszości²⁷. W szczególności Afroamerykanów, którzy wciąż musieli walczyć z barierami społecznymi, które skutecznie uniemożliwiały im osią- gnięcie własnego amerykańskiego snu. Lata 50. XX charakteryzowa- ły się silnymi nierównościami gospodarczymi oraz społeczno-poli- tycznymi, które wywoływały sprzeciw ze strony pokrzywdzonych mniejszości. Popularne marzenie Martina Luthera Kinga o równości było głęboko zakorzenione w intencjach Deklaracji Niepodległości, a jego irytacja wynikająca z dyskryminacji rasowej przedstawiona w jego kazaniu Remaining Awake Through a Great Revolution, w któ- rym skrytykował fałszywą istotę American Dream, która jego zda- niem nie zapewniała mniejszościom możliwości mobilności spo- łeczno-gospodarczej. Rozwój ruchu na rzecz praw obywatelskich w latach 50. i 60. XX wieku poskutkował masowym zwróceniem uwagi i reakcją na rosnącą przepaść między cenionymi ideałami równości a realiami amerykańskiego życia, których doświadczały mniejszości dyskryminowane. Przez Kinga byli oni określani mianem niespełnionego snu, z uwagi na panującą dyskryminację rasową oraz przemoc wobec nich stosowaną²⁸.

25 J. Adams, The Epic…, s. 85.

26 The Modern American Dream, May 2009, http://americanradioworks.publicra dio.org/features/americandream/a1.html (dostęp: 10 lipca 2019).

27 K.D. Wilson, The American…, s. 25–27.

28 P.C. Myers, Martin Luther King, Jr., and the American Drem, 28.03.2019, https://

www.heritage.org/political-process/report/martin-luther-king-jr-and-the- american-dream (dostęp: 10 lipca 2019).

Lata 1970–1990 charakteryzowały się ponownym osłabieniem możliwości osiągnięcia amerykańskiego snu ze względu na licz- ne trudności gospodarcze oraz ze względu na panującą inflację.

Zmieniające się warunki społeczne i gospodarcze w tych dwóch dziesięcioleciach przyniosły kolejny okres zmniejszonych oczeki- wań, a miliony osób pokolenia wyżu demograficznego doświad- czyły skutków stagnacji płac, w szczególności wśród rodzin z klasy średniej²⁹. American Dream został drastycznie dotknięty nierów- nością dochodów, co spowodowało zmniejszenie międzypokole- niowej mobilności społecznej. Wówczas gdy bogactwo koncen- trowało się wśród uprzywilejowanych, klasa robotnicza przegrała.

Powtarzające się porażki klasy średniej wskazują, że American Dream stał się jedynie kruchym mitem, który został osłabiony przez materializm³⁰.

4.3. Znaczenie American Dream w XXI wieku

W dzisiejszych czasach coraz bardziej popularne staje się tzw. życie na kredyt. Nie jest to problem tylko obywateli USA, ale proceder w skali światowej. Stąd podążanie za wzorcami American Dream sta- ło się coraz bardziej kosztowne. Ludzie starają się żyć w coraz bar- dziej ekstrawagancki sposób, a nagle okazało się, że oszczędzanie nie jest już konieczne. Spełnienie wymarzonego amerykańskiego snu można po prostu kupić. Przez takie podejście, i coraz bardziej popularne kredyty hipoteczne, na początku XXI wieku wiele osób w USA straciło swoje majątki³¹.

Prezydent Obama sugerował na przykład, że amerykański sen w XXI wieku uległ odwróceniu, a ludzie wrócili do jego koncepcji pierwotnej – idei wolności. Według badań przeprowadzonych przez Centre for New American Dream 78% ludzi uznało wolność osobi- stą za niezwykle ważny element American Dream. Z drugiej strony 23% badanych za najważniejszą wartość tej koncepcji uznało proces

29 J. Bernstein, Updating CBO data reveal unprecedented increase in inequali­

ty, 13.12.2007, https://www.epi.org/publication/ib239/ (dostęp: 25 czerw- ca 2019).

30 N. From, The American…, s. 9.

31 How…

bogacenia się. Jednak kurcząca się amerykańska klasa średnia spo- wodowała, że w 2015 roku 45% milenialsów uznało, że amerykański sen to przeszłość. Obecnie przekroczenie sukcesu rodziców okazało się znacznie trudniejsze. To powoduje oczywiście ograniczenie mo- bilności społecznej³².

Odpowiedź na pytanie dlaczego niektóre krają mają większy stopień mobilności niż inne nie jest taka trudna. Chodzi przede wszystkim o nierówności. Większe różnice w bogactwie i docho- dach, szersze różnice szans życiowych z różnych klas i posiadłości.

Klasy uprzywilejowane przede wszystkim są w stanie sfinansować edukację swoich dzieci, mają dostęp do lepszych zasobów kultu- rowych, co prawdopodobnie wpływa także na wyniki edukacyj- ne³³. Dlatego możliwość wykształcenia dzieci, bez dodatkowych barier społeczno-gospodarczych, dla niektórych wciąż pozostaje najważniejszym elementem amerykańskiego snu. Należy bowiem pamiętać, że obecnie edukacja ma o wiele większe znaczenie niż kilka pokoleń wstecz. Jednak obecny kryzys zadłużenia studentów i niedobór odpowiednich miejsc pracy może ograniczyć możliwo- ści posiadanego wykształcenia. Należy zdawać sobie sprawę także z licznych przekształceń w sektorze zatrudnienia. Ciężka i konse- kwentna praca nie jest już utożsamiana z bogactwem. W państwach wysokorozwiniętych, takich jak Stany Zjednoczone, gospodarki opierają się przede wszystkim na usługach³⁴.

Dokonując jednak przekrojowej analizy etosu American Dream w odniesieniu do sposobu funkcjonowania amerykańskiego spo- łeczeństwa należy pamiętać, że zarówno wiek XX, jak i wiek XXI nasycone są bardzo wieloma spektakularnymi sukcesami poszcze- gólnych obywateli. Do kręgu osób, którym z pewnością udało się pokonać szklany sufit i osiągnąć wymarzony amerykański sen w wymiarze międzynarodowym zaliczyć trzeba chociażby wie- lu znanych i cenionych polityków: wywodzący się emigranckiej

32 D.L. Barlett, J.B. Steele, The Betrayal of the American Dream, Public Affairs 2012, s. 125.

33 S.L. Hanson, J. Zogby, The Polls – Trends, „Public Opinion Quarterly”, Septem- ber 2010, vol. 74, s. 570–575.

34 L. Samuel, The American Dream: A Cultural History, New York 2012, s. 7.

rodziny sekretarz stanu Henry Kissinger, pierwsza dama oraz kan- dydatka ubiegająca się o fotel prezydencki – Hilary Clinton oraz kilkukrotnie wspomniany Barack Obama. Analizując poszczegól- ne sukcesy i spełnione amerykańskie sny nie sposób również nie wspomnieć o roli, jaką w tym procesie odegrała Dolina Krzemo- wa. Do międzynarodowego prestiżu tego amerykańskiego cen- trum zaawansowanych technologii przyczyniła się kreatywność, konsekwencja i ciężka praca między innymi Steve’a Jobbsa bądź Billa Gatesa. Stanowią oni utożsamienie amerykańskiej rewolucji technologicznej. Stad przywołanie tych postaci wskazuje także na żywotność i aktualność mitu American Dream.

W ciągu ostatnich czterech dekad najważniejszy segment społeczeństwa, który napędzał American Dream  – klasa śred- nia – zaczął się kurczyć. Obecnie nie stanowi ona już większości gospodarczej Stanów Zjednoczonych. Jednak istotnej zmianie uległo także samo postrzeganie amerykańskiego snu. Bowiem posiadanie domu bądź luksusowego samochodu nie jest już ma- rzeniem. Zamiast tego wiele osób stara się posiadać najdroższe pojazdy, domy oraz stylowe ubrania i akcesoria. Zgodnie z tak przedstawianą definicją tylko nieliczni obywatele mogą pozwolić sobie na życie zgodne z American Dream. Dlatego coraz bardziej pesymistyczna wizja przyszłości snuje się nad amerykańską kla- są robotniczą. Amerykański sen został uznany za istotny czynnik budujący tożsamość narodową USA i ich wspólne doświadczenia, ale został także oskarżony o dążenie do zbyt zawyżonych oczeki- wań. Pomimo zakorzenionej wiary w egalitarny American Dream współczesna amerykańska struktura bogactwa wciąż utrwala nie- równości rasowe i klasowe między poszczególnymi pokoleniami.

Poszczególne dobre i złe strony tej koncepcji nie są bezpośrednio związane z indywidualnymi sukcesami lub porażkami, ale właśnie z wcześniejszą pozycją w grupie społecznej³⁵.

35 G. William, The Future of the American Dream, 6.05.2009, https://www.thena tion.com/doc/20090525/greider 20.06.2019 (dostęp: 10 lipca 2019).

5. podSuMowanie

Obecnie, w XXI wieku, okazuje się, że spełnienie upragnionych snów o dobrobycie, bogactwie i życiowym sukcesie w Stanach Zjednoczo- nych jest coraz trudniejsze. Wciąż istnieje wiele czynników ograni- czających możliwości mobilności społeczno-gospodarczej obywateli USA. Oznacza to, że zarówno w XX wieku, jak i w czasach współcze- snych koncepcja amerykańskiego snu stanowiła wysłowienie mitu politycznego, które opierało się na hasłach w walce o równość spo- łeczno-polityczną. Należy pamiętać, że ewolucji uległa sama kon- cepcja American Dream, a także oczekiwania wobec niej. Ciężka i konsekwentna praca nie gwarantuje sukcesu ze względu na liczne przekształcenia w strukturze zatrudnienia. Zjawisko to jest związane z tzw. ideologią kognitywnego kapitalizmu – z przejściem od gospo- darki opartej na pracy fizycznej do gospodarki opartej na pracy inte- lektualnej³⁶. Pragnienie prowadzenia luksusowego życia okazuje się coraz bardziej kosztowne, stąd Amerykanie coraz częściej decydują się na życie na kredyt. XX-wieczne marzenie o likwidacji barier raso- wych i różnic społecznych wobec mniejszości etnicznych i kulturo- wych w USA wciąż pozostaje niezrealizowane, a dysproporcje między poszczególnymi klasami są coraz bardziej widoczne. Kosztowna ame- rykańska edukacja i zdobycie wykształcenia także nie gwarantuje suk- cesu. To sprawia, że jeden z najbardziej popularnych etosów świata – American Dream – już dawno zaczął tracić na znaczeniu. Możliwości spełnienia amerykańskiego snu stały się coraz bardziej ograniczone i dostępne dla ograniczonej liczby mieszkańców USA.

BiBliografia

1. Adams J., The Epic of America, London 2012.

2. Barlett D.L., Steele J.B., The Betrayal of the American Dream, Pub- lic Affairs 2012.

3. Bernstein J., Updating CBO data reveal unprecedented increase in in­

equality, 13.12.2007, https://www.epi.org/publication/ib239/.

36 A. Szahaj, Kapitalizm Kongnitywny jako ideologia, „Etyka” 2014, 48, s. 16.

4. Beth J.H., The American Dream and the power of wealth: choos­

ing schools and inheriting inequality in the land of opportunity, CRC Press 2006.

5. Bogen F.W., The German in America, [w:] S. Ozment, A Mightly For­

tress: A new History of the German People, Boston 2004.

6. Bogue A.G., Frederick Jackson Turner Reconsider, „The History Teacher” 1994.

7. Brands H. W., The age of gold: The California Gold Rush and the Amer­

ican Dream, Anchor Books 2003.

8. Cullen J., The American Dream: A Short History of an Idea that Shaped a Nation, Oxford 2003.

9. Flood Ch., Political myth: a theoretical introduction, New York 2002.

10. From N., The American Dream: A History About Credit, Lunds Uni- versitet.

11. Hanson S.L., Zogby J., The Polls – Trends, „Public Opinion Quarter- ly”, September 2010, vol. 74.

12. How the American Dream Has Changed Over, Gale 2016, link.

galegroup.com/apps/doc/EJ2181500191/SUIC?u=clov94514&

xid=1f732436.

13. Jullson C., The American Dream: In history, Politics, and Fiction, Kan- sas 2016.

14. Konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki, 4 marca 1789 r.

15. Myers P.C., Martin Luther King, Jr., and the American Drem, 28.03.2019, https://www.heritage.org/political-process/report/

martin-luther-king-jr-and-the-american-dream.

16. Miller J.Ch., Origins of the American Revolution, Stanford 1979.

17. Rank M.R., Chasing the American Dream: Understanding What Shapes Our Fortunes, New York 2014.

18. Samuel L., The American Dream: A Cultural History, New York 2012.

19. Siewierska-Chmaj A., Mity w polityce. Funkcje i mechanizmu aktu­

alizacji, Warszawa 2016.

20. Siewierska-Chmaj A., Mit polityczny jako fundament ideologii. Pró­

ba analizy, Warszawa 2015.

21. Szahaj A., Kapitalizm Kongnitywny jako ideologia, „Etyka” 2014, 48.

22. The Modern American Dream, May 2009, http://americanradio works.publicradio.org/features/americandream/a1.html.

23. William G., The Future of the American Dream, 6.05.2009, https://

www.thenation.com/doc/20090525/greider 20.06.2019.

24. Wilson K.D., The American Dream: In the Age of Dimnished Expec­

tations, Washington D.C. 2013.

25. What is The American Dream? https://www.loc.gov/teachers/class roommaterials/lessons/american-dream/students/thedream.

html.

26. Zieliński E., Nauka o państwie i polityce, Łódź 2003.