C
CH HO OR R OB O BY Y T TA AR RC CZ ZY YC CY Y
PPOODDSSTTAAWWOOWWEE IINNFFOORRMMAACCJJEE Znaczenie tarczycy
Tarczyca to bardzo ważny, a często niedoceniany narząd ludzkiego ciała. Zmiany chorobowe w funkcjonowaniu tego gruczołu istotnie zaburzają nasze zdrowie, samopoczucie i jakość życia. Ocenia się, że problemy związane z tarczycą ma ponad 300 milionów ludzi na całym świecie1, choć nawet połowa z nich o tym nie wie2. Polscy endokrynolodzy szacują, że zaburzenia czynności gruczołu tarczowego dotyczą nawet 22%
mieszkańców naszego kraju3, przede wszystkim kobiet. Panie nie tylko zapadają na choroby tarczycy 8 razy częściej niż mężczyźni4, ale dzieje się to zwykle w znacznie młodszym wieku niż u panów5.
Tarczyca jest położona u podstawy szyi. Jest to, w warunkach prawidłowych, dość niewielki gruczoł, o kształcie przypominającym motyla. Wytwarza i uwalnia do krwi kilka hormonów, regulujących funkcje metaboliczne naszego organizmu, w tym funkcje związane z płodnością6. Hormonami wydzielanymi przez ten gruczoł są: tyroksyna (oznaczana też jako T4), trijodotyronina (T3) oraz kalcytonina. Dzięki nim nasz organizm efektywnie wykorzystuje zapasy energii i utrzymuje odpowiednią temperaturę. Związki te zapewniają także prawidłową pracę mięśni i układu nerwowego7.
Właściwe funkcjonowanie tarczycy zależy od podaży niezbędnego do syntezy hormonów tarczycy jodu, oraz od stężenia hormonów kontrolujących pracę tego gruczołu, a wydzielanych przez dwa inne gruczoły, położone w obrębie czaszki (współpraca ta odbywa się na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego). Pierwszym z tych gruczołów 'kontrolnych' jest podwzgórze, wydzielające tyreoliberynę (oznaczaną skrótem nazwy angielskiej TRH). Drugim jest przysadka mózgowa, która wydziela tyreotropinę (TSH).
Wpływają one na czynność gruczołu tarczowego odpowiadając za prawidłowy poziom krążących we krwi hormonów tarczycy. Z tego powodu przy zbyt niskim stężeniu TSH i TRH, mamy do czynienia z nadczynnością tarczycy, a przy zbyt wysokim – z niedoczynnością.
W okresie życia płodowego i przez pierwsze dwa lata po porodzie hormony tarczycy wpływają na rozwój mózgu dziecka. Ich niedobór w okresie płodowym prowadzi do trwałego niedorozwoju umysłowego. Hormony tarczycy regulują ponadto procesy wzrastania oraz dojrzewania płciowego. Przez całe życie stymulują także produkcję energii
cieplnej, wpływają na procesy intelektualne i nastrój, oraz na pracę serca, mięśni szkieletowych, jelit, a u kobiet – także jajników.
Grupy ryzyka chorób tarczycy
Choroby tarczycy zdecydowanie częściej występują u kobiet niż u mężczyzn. Jeszcze częściej problem ten występuje u kobiet ciężarnych i u młodych matek. Do pozostałych grup ryzyka zaliczają się osoby:
z autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy w wywiadzie rodzinnym,
cierpiące na inne choroby autoimmunologiczne, np. na cukrzycę typu pierwszego,
w wieku powyżej 50. roku życia, w tym u kobiet w okresie menopauzy,
po operacji tarczycy,
z zespołem Downa lub Turnera,
po leczeniu jodem radioaktywnym,
narażone na napromienianie, w tym poddawane radioterapii okolicy szyi,
rasy białej i żółtej (ryzyko większe niż w innych populacjach).
Choroby tarczycy u kobiet
W okresie dojrzewania, menopauzy, w czasie ciąży, oraz w ciągu pierwszych 6 miesięcy po porodzie, kobiety są bardziej podatne na zaburzenia funkcji tarczycy7. Dysfunkcje te stwierdza się również częściej u osób cierpiących na depresję. Ponieważ choroby tarczycy znacznie częściej dotyczą kobiet, szczególnie one powinny znać objawy tych zaburzeń. Jest to bardzo ważne również z tego powodu, że rozpoznanie i leczenie zaburzeń tarczycy we wczesnym stadium pozwala uniknąć następstw, które mogą być groźne, a nawet zagrażać życiu (np. chorób serca). Dzięki prawidłowo prowadzonemu leczeniu, większość kobiet może prowadzić normalny, niezmieniony tryb życia7.
Znaczenie jodu i witaminy D dla funkcji tarczycy
Witaminy i minerały pełnią ważną rolę w ludzkim organizmie. W przypadku tarczycy, której hormony są niezbędne do prawidłowego rozwoju i funkcjonowania człowieka, jod jest konieczny w syntezie hormonów tego gruczołu. Z kolei witamina D działa ochronnie wobec wielu narządów, w tym także tarczycy.
Jod
Jod jest ważnym składnikiem budowy hormonów tarczycowych. Dla prawidłowego funkcjonowania tarczycy konieczna jest odpowiednia podaż jodu, która w codziennej, polskiej diecie niestety zwykle nie występuje. Pierwiastek ten znajduje się jedynie w śladowych ilościach w produktach spożywczych, takich jak: ryby morskie, owoce morza, mleko, jaja. W Polsce panuje niedobór jodu, związany z określonymi warunkami geologicznymi. Z tego względu polski rząd, podobnie jak wiele rządów innych krajów, wprowadził działania zmierzające do wzbogacenia w jod środków spożywczych (w Polsce jest to sól kuchenna) – ogół tych działań określany jest mianem profilaktyki jodowej.
Jeśli chodzi o rozmiary tego zjawiska to niedobór jodu wykazuje około 50% populacji europejskiej, w tym kobiet w wieku rozrodczym oraz ciężarnych. Następstwa zdrowotne niedoboru tego pierwiastka zależą od stopnia niedoboru jodu, wieku narażonej populacji, towarzyszących niedoborów innych mikroelementów, a także zwyczajów kulinarnych (spożywanie roślin wolotwórczych jak np. kapusta, kalafior, brukselka, rzodkiew, szpinak, orzeszki ziemne czy soja).
Na niedobory jodu najbardziej wrażliwy jest płód oraz dzieci do 3 r. ż. W pierwszych tygodniach życia płodu rozwój jego układu nerwowego jest zależny od stężenia hormonów tarczycy u matki. Dlatego tak ważne jest stosowanie na trzy miesiące przed zaplanowaną ciążą oraz w trakcie ciąży, dodatkowej suplementacji jodu w dawce 150 ug/24 h. Należy zwrócić uwagę na fakt, że preparaty witaminowe dla kobiet w ciąży są suplementami diety i nie podlegają tak ścisłej kontroli jak leki, stąd bardzo często zawarta w nich dawka jodu nie odpowiada wartościom podanym na etykiecie.
Główną konsekwencją i manifestacją niedoboru jodu w czasie ciąży jest powiększenie objętości tarczycy i powstanie wola – tarczyca może wzrosnąć w zależności od regionu niedoboru jodu o 10-35%. U około 50% kobiet to powiększenie utrzymuje się po zakończeniu ciąży. Co więcej, nawet niewielki niedobór jodu u matki stymuluje czynność tarczycy płodu, prowadząc do wzrostu poziomu TSH i wytworzenia u niego wola. Istnieją dane wskazujące, że niedobór jodu może prowadzić do ADHD a także niekorzystnie wpływać na iloraz inteligencji dzieci urodzonych na terenach niedoboru jodu – obniżenie może wynosić nawet 18 pkt.
Niedobór jodu powoduje także szereg innych zaburzeń, takich jak obniżenie zdolności reprodukcyjnych i wpływ na ogólny rozwój intelektualny społeczeństw, wzrost częstości występowania niedoczynności i raka tarczycy. Nie ma dotychczas danych, szacujących bezpośrednie i pośrednie koszty schorzeń tarczycy spowodowanych niedoborem jodu w Polsce, są one jednak wysokie ze względu na rozmiar zjawiska – chodzi o około 10 milionów osób z powiększona tarczycą.
Witamina D7
Witamina D nie tylko chroni kości przed krzywicą w wieku dziecięcym i przed osteoporozą i/lub osteomalacją w wieku dorosłym, ale pełni istotną rolę w wielu funkcjach innych narządów, a jej prawidłowe stężenie zapewnia ochronę przeciwnowotworową i w zakresie wielu chorób cywilizacyjnych. U osób z deficytem witaminy D wykazano zwiększoną częstość występowania wola guzowatego i raka tarczycy. Wykazano także związek uszkodzenia genu regulującego funkcję witaminy D z najczęstszym procesem zapalnym tarczycy - chorobą Hashimoto. Również po zabiegach usunięcia tarczycy (zwykle z sąsiadującymi przytarczycami) konieczna jest suplementacja witaminy D.
Witamina D jest nazywana „słoneczną witaminą”, ponieważ skóra poddana działaniu światła słonecznego odgrywa bardzo istotną rolę w jej produkcji. Witamina ta w mniejszym
stopniu produkowana jest z pożywienia. W związku ze stosowaniem protektorów przy opalaniu, zażywanym lekom, zanieczyszczeniu środowiska oraz niskiej suplementacji w pokarmach, a także procesem starzenia się – niedobór tej witaminy stwierdza się u ponad 1 miliarda ludzi na świecie. Generalnie, witamina ta, postrzegana jest przez pryzmat „zdrowych kości” i problemu krzywicy. W ostatnich jednak latach, wraz z postępem molekularnej endokrynologii, prowadzone badania naukowe przyniosły dane o jej plejotropowym działaniu, czyli wpływie na funkcje wielu narządów.
Powyższe związane jest ze stwierdzeniem obecności receptora dla tej witaminy w komórkach tkanek większości narządów oraz obecnością hydroksylaz niezbędnych do powstania aktywnej formy witaminy D3 (1,25-OHD). O istotnym znaczeniu tej witaminy świadczy fakt zwiększonej śmiertelności, jako niezależnego czynnika, co wykazano w badaniach 3rd National Health & Nutrition Examination Survey oraz w metaanalizie 8 randomizowanych badań klinicznych.
Kliniczne objawy niedoboru witaminy D to odczuwane bóle kostno-mięśniowe, choroby przyzębia, utrata apetytu, biegunka, bezsenności, zaburzenia widzenia oraz niesmak i pieczenie w jamie ustnej i gardle. W związku z aktywnością immunomodulacyjną sugeruje się rolę sprawczą niedoboru witaminy D w wielu schorzeniach mających podłoże autoimmunologiczne, takich jak stwardnienie rozsiane, astma oskrzelowa, łuszczyca, łysienie plackowate czy autoimmunologiczne zapalenie tarczycy. Ponadto postuluje się rolę niedoboru tej witaminy w etiologii cukrzycy typu 1 i typu 2, samoistnym nadciśnieniu tętniczym, w zaburzeniu funkcji poznawczych (chorobie Alzheimera i Parkinsona), depresji a także niektórych nowotworach tj. raku gruczołu krokowego, jelita grubego oraz tarczycy.
Rodzaje zaburzeń funkcji tarczycy Niedoczynność tarczycy (hipotyreoza)
Tzw. pełnoobjawowa niedoczynność tarczycy dotyczy 5 do 7% dorosłych kobiet i ok. 1%
mężczyzn. Istnieje jednak również tzw. utajona postać tego zaburzenia, która może występować nawet u 10% ogólnej populacji. Kobiety zapadają na hipotyreozę aż 5-krotnie częściej niż mężczyźni.
Istnieje również wrodzona postać niedoczynności tarczycy. Zdarza się z częstością 1 na 4.000 urodzeń (żywych).
Choć ryzyko wystąpienia niedoczynności tarczycy rośnie z wiekiem, choroba ta występuje także u ludzi młodych, a nawet dzieci. Grupą szczególnie narażoną są kobiety w okresie ciąży i po porodzie. Niedoczynność tarczycy rozwija się u ok. 5% kobiet spodziewających się dziecka8. Niedoczynność tarczycy pojawia się, gdy gruczoł
Główne objawy niedoczynności tarczycy:
zmęczenie / senność
nietolerancja zimna
pogorszenie pamięci
zwiększenie wagi ciała
depresja
spowolniona akcja serca
zaparcia
zaburzenia miesiączkowania
niepłodność
bóle stawów lub mięśni
cienkie i łamliwe włosy lub paznokcie
wypadanie włosów
sucha, łuszcząca się, blada skóra
obrzęk twarzy, rąk i stóp
osłabienie libido.
tarczowy nie jest w stanie produkować wystarczającej ilości hormonów, co spowalnia procesy metaboliczne w organizmie. Pojawia się uczucie zmęczenia i obniżenie nastroju.
Po pewnym czasie kobiety cierpiące na niedoczynność tarczycy mogą stwierdzić u siebie również przyrost masy ciała (nawet, gdy prawidłowo się odżywiają i ćwiczą) podwyższenie ciśnienia tętniczego, zwiększenie stężenia cholesterolu, oraz zaburzenia miesiączkowania i/lub inne problemy dotyczące płodności.
Niedoczynność tarczycy występuje w różnym nasileniu, od łagodnego do bardzo ciężkiego.
Kobiety z łagodną hipotyreozą często nie obserwują u siebie żadnego z wymienionych objawów, lecz jeśli problem nie zostanie wykryty i leczony, choroba może podstępnie się rozwijać. Skutki ciężkiej niedoczynności mogą obejmować niepłodność, choroby serca, a nawet śpiączkę.
Leczenie niedoczynności tarczycy polega na podawaniu hormonów wytwarzanych syntetycznie. W celu skutecznej kontroli objawów zaleca się więc przyjmowanie lewotyroksyny. Suplementacja ta jest często niezbędna do końca życia5.
Nadczynność tarczycy (hipertyreoza)
Nadczynność tarczycy jest problemem ok. 2 % dorosłych w Polsce. Występuje 4 razy częściej u kobiet niż u mężczyzn, natomiast bardzo rzadko zdarza się u dzieci. Tylko 1 na 50.000 noworodków rodzi się z wrodzoną hipertyreozą, a wśród niemowląt i małych dzieci występuje ona 10-15 razy rzadziej niż u dorosłych.
U ponad 70 % chorych z nadczynnością tarczycy przyczyną nadmiernej produkcji hormonów tarczycy jest uwarunkowana genetycznie choroba Gravesa-Basedowa.
W drugiej kolejności hipertyreoza występuje jako objaw tzw. wola guzowatego nadczynnego. Zbyt duża ilość hormonów tarczycy we krwi przyspiesza procesy metaboliczne organizmu5.
Kobiety z nadczynnością tarczycy mogą chudnąć, być rozdrażnione, nerwowe i osłabione, silnie się pocić, mieć kłopoty ze snem, przyspieszoną czynność akcji serca, skąpe i/lub rzadsze miesiączki, a także szereg innych objawów.Ich nasilenie może być różne, łagodne do ciężkiego. Nawet jednak łagodna postać hipertyreozy, o ile nie jest leczona, może się pogłębiać.
Na szczęście nadczynność tarczycy można leczyć. W tym celu podaje się leki
przeciwtarczycowe lub wykonuje zabieg chirurgiczny, można także podać terapeutycznie jod radioaktywny. Usunięcie całego organu konieczne jest tylko w skrajnych przypadkach (np. nowotworu).
Główne objawy nadczynności tarczycy:5
chudnięcie
nerwowość / rozdrażnienie / niepokój
przyspieszenie czynności serca
wytrzeszcz oczu
(typowy w chorobie Gravesa-Basedowa)
drżenie rąk
osłabienie
częstsze oddawanie stolca / biegunka
kłopoty ze snem
wzmożona potliwość
skąpe / rzadsze miesiączki.
Niekiedy zdarza się jednak, że po leczeniu jodem radioaktywnym lub po operacji dochodzi u chorej (lub chorego) do wtórnej niedoczynności tarczycy, ponieważ gruczoł nie jest już w stanie produkować wystarczającej ilości hormonów. Podaje się wówczas preparaty lewotyroksyny.
Wole obojętne
Wolem obojętnym nazywamy nienowotworowe i niezapalne powiększenie tarczycy, któremu towarzyszy prawidłowe stężenie tyroksyny i trójjodotyroniny we krwi. Taki stan hormonalny określamy jako eutyreozę (schorzenie to jest omówione szerzej w osobnym tekście).
Choroba Hashimoto
Choroba Hashimoto to najczęściej występująca postać zapalenia tarczycy, przebiegająca zwykle z jej niedoczynnością, a znacznie rzadziej – z nadczynnością. Choroba Hashimoto połączona z jawną klinicznie niedoczynnością tarczycy dotyczy ok. 1% mieszkańców Polski, jest więc najczęstszą przyczyną niedoczynności tarczycy u kobiet w wieku rozrodczym – zarówno u kobiet ciężarnych, jak też już po rozwiązaniu. W pierwszym roku po urodzeniu dziecka, nawet u 16% matek może rozwinąć się poporodowe zapalenie tarczycy - odmiany choroby Hashimoto7.
Choroba ma tzw. podłoże autoimmunologiczne, czyli jest związana z utratą kontroli organizmu nad reakcją systemu odpornościowego na własne komórki. Występuje 10 do nawet 20 razy częściej u kobiet niż u mężczyzn. Przebiega także z predyspozycją rodzinną:
u 50% członków rodziny chorego stwierdza się obecność przeciwciał przeciwtarczycowych.
Choć zdarza się u dzieci, większość zachorowań dotyczy dorosłych i przypada na 45-65.
rok życia.
Początek choroby jest często trudno uchwytny. Rozpoznanie ustalane jest zwykle już w zaawansowanej postaci choroby, gdy dochodzi do niedoczynności tarczycy.
Charakterystyczne jest wole o wzmożonej spoistości z powoli rozwijającą się niedoczynnością. Rzadko występują inne objawy, takie jak: wytrzeszcz, tzw. obrzęk przedgoleniowy czy bóle samej tarczycy.
Choroba Hashimoto wymaga leczenia w przypadku utajonej lub jawnej niedoczynności tarczycy, która towarzyszy obecności wola. Chorym zaleca się podawanie lewotyroksyny.
Obecnie uważa się, że wczesne rozpoznanie i rozpoczęcie terapii lewotyroksyną może znacznie spowolnić rozwój choroby.
Więcej informacji na temat chorób tarczycy i Tygodnia Walki z Chorobami Tarczycy możecie znaleźć Państwo na stronie internetowej: www.tarczyca.pl oraz www.thyroidweek.com.
Kontakt dla mediów: Justyna Popiołek-Osial, Solski Burson-Marsteller
tel. 22 242 86 37, e-mail: jpopiolek@solskibm.pl EUT201105MC06
Piśmiennictwo:
1Khan A, Muzaffar M at.al.Thyroid Disorders, Etiology and Prevalence.J Med Sci. 2002;2:89-94.
2Canaris GJ, Manowitz NR, Mayor G at.al. The Colorado thyroid disease prevalence study.
Arch Intern Med. 2000;160:526-34.
3Poppe K, Velkeniers B, Glinoer D.The role of thyroid autoimmunity in fertility and pregnancy. Nat Clin Pract Endocrinol Metab. 2008;4:394-405.
4Gietka-Czernel M. Postępy w rozpoznawaniu i leczeniu zapaleń tarczycy. Postępy Nauk Medycznych 2; 92-104.
5Syrenicz A, Syrenich M, Sworczak K. Choroba Hashimoto i niedoczynność tarczycy w okresie rozrodczym – istotny problem dla kobiety i jej dziecka. Endokrynologia Polska; 2005; 6(56): 1008-15.
6Rodondi N, Aujesky D, Vittinghoff E at. al. Subclinical hypothyroidism and the risk of coronary heart disease: a meta-analysis.
Am J Med. 2006;119:541-51.
7Roh JL, Park JY, Park CI. Prevention of postoperative hypocalcemia with routine oral calcium and vit. D supplements in patients with differentiated papillary thyroid carcinoma undergoing total thyroidectomy plus central neck dissection. Cancer.
2009;115(2):251-8.
