di·scus·sion 'in :the Ught of ·com;piled darta. Geostan-dards NeWislet'ter 1977 v·o:l. l no. 2.
9. Gr i g o rr i ram G. M., .M i ed w i e d ri e w J. S., O
r-ł o w W. N. - Pómienienije rierutgienomietrkze-skogo mieto:da pri oproho,warnii rud ma miedno--IP o1imieta,llicziers,kich mies,tor ożrdienij ac:h Armie-niL Izw. AN Arm. SSR, Nauki o Ziemle 1974 t. 27 nr 2.
10. G u n n B. M. - The use of com1puters in X-ray fluorescence an.aly:s'i,s. X-Rray Spe,trometry 1976 vol. 15 no. 3.
11. Harvey P. K., Taylor D. M., Hendry .R. D., B a n ·cITo f i F. - An accurate fu:sion met-ho d for the ana1lysi1S of rocks and chemi.ca1ly re-lated ma>teria:I,s by X-ray fluore.scence spectro-;me.try. Ibdrdem 1973 vol. l no. l.
12. Lich,tfuss R., Brumm·er G. Ro: nJtgen-flumeszenz Alna.Jyse von Umweiltre.levanten Spu-renelementen lin Sedimenten ·und Boden. Chemi-'cal Geology 1978 vol. 21 no·. 1/2.
13. M·ejer W. A., Filippo,w M. M., Małowie
k aj a N. L. - Rientgienofluorie.s·centnyj analiz sieriebri:anych :rud rw usłowij.ach je!sties't,wiennogo zalegarruija. Wriesrtn. Leningr. UnriJwier.s. 1975 wyp. 2 nr 12.
14. N 0 r rr i s h K., H u t
t
o n J. T. - An a.c·cura,te X--ray Sipedrogrra1phic :metihod f,orr •trhe analysis of a wide range of geolo;gkal s:arrrllples. Geo1chd.m. et Cosmoch:im. Acta 1969 vorl. 33 no. 4.SUMMARY
'IIhe rpajper presents some exa,mJPles of tihe use of X-ray srpe!Ctrometry. It 'is sUJg:ges,ted to 1wiiden its use i:n 0ur analylt'ka1 rlaborat'O·ries a!s trhi:s !i,s the m'O.st unrivers:all rinstrumen,ta,l rmethod in g·eo,chemi.stry.
15. O'Co:nno'r B. H., K·e'rrigan G. C., Thomas ·W. W., G a s s e n .g R. - A:n:alylsis of the he1avy elemen't .cornten:t of ~atmospherik :par:tkulate fr:ac-U.ons uising X-rray fluorres·cence spedwmetry. X
--Ray Spectr-ometify 1975 vol. 4 no. 4.
16. P o o l e A. B. - Determin.ation of Ca.rbon ~n se-dlimenlts rby elect.wn be:am X-,ray exdta:tion. Ibi-dem 1975 ·1_r,oil. 2 nr 4.
17. Przeniosło S., S ,tę p n ii e 'w ski M. - Oz:na-•czanie cyniku w dolom.ita•ch !k·ruszcOino.śnych
me-:tłodą rentgelniQIW!ską nierdysiPer:syjną. Pr1z. Geol. 1976 nr 7.
18. Ster n W .. B. - Le D0rsrage d u .Chlore dans qu-·elques geostandards :silicates. Geos1tandards
New-slett.err 1977 voJ. l no. 2.
19. S u t
t
o n A. S. - Spedro;chemrircal comjputer ana-1J'1s1s. •[In:] Geochemk:al survey oof the western ·ener·gy ifegriorns. U. S. Geol. Survey Denver Colo-rado 1976.20. S w a n s o n V. S. et al. - CoJledion chemircal analY!s:is ra1nd eVIa:luaJtiJorn of coa'l saffi(ple\S in 1975. U. S. Dept. Interrn:at. G. S. 1976.
21. T e:rt'ian R., G·en.inasrc a R. - Analy:se des roches jpar Ulne methode de fluoresce:nc·e X com-'Parrta!nt urne iCO,r:rec'iliorn 1precise pour l'.effed 1nter-elemen:t. X-Ray Spectromettry 1972 vol. l mo. 3. 22. V o 1 d e t P. - Do:sage ide traces d'Uiranium, de •tho.rium et de rplO!In!b par fluiQrY.escence X. An:al.
Chim. Alcta 1972 ·t. 62 no. 2.
PE3IOME
B CTa'The npe,n;cTaBJie!Hhr npMMephr npr-rMetHeH.MJI peHTreHOBCKOM CITeKTP'O-MeTpiMM, iBHyiiia.H ee 6o.mee
IIIM-pOKQ.ę. ITPIJIIMe'H!eHiMe :B aiHaJLMTM'IeCKHX JI;Ct60paTOtp'MJIX, TaK KaK OHa .HBJIJI.eTC.H CaMbiM yHM!BepcaJihHhlM il1H-CTpyMeHTaJihHhiM reOXMMM'I€0KM!M MeTO,,D;:OM.
LEON STUCHLIK
Folska Akademia Nauk
CHRONOSTRATYGRAF
I
A NEOGENU POLSKI
POŁUDNIOVVEJ(POŁNOCNA CZĘSC
PARATETYDY CENTRALNEJ)
NA PODSTAWIE
BADAŃPALEOBOTANICZNYCH
Stratygrafkzny rpodz:iał utworów neogeńskich na obszarze Tetydy i Faratetydy był przez długi ·czas niejednolity. Pierwsze wzmianki o koniecz:na:śd ujed-noHcenia, a jednocześnie unowoc~eśnienia podziału
stratygmfkznego :neogenu na tym obszar.ze pojawily
się przed ;p01nad 20 la,ty (16). Od tego czasu ukazało się wiele purblilka,cji ria ten temat. Ko1ej,ne ·osiągnię
cia· podsumowywano w grupa·ch roboczych na mię
dzynarodOiwych kongresach, o~gla:nizowanych przez Regi.o:nalny Komitet dla Stratygrafii Neogenu Sród-ziermnomor.sk,i-ergo w lata,ch: 1969 {IBudp.:pesz:t), 1971 (LyO!n) i 1975 (Bratysława). Natomiast ostatecz:ne wy-niki publikowano w wydawnictwie "Chronostrati-graphie und Neostrato,typen". Ukazało się do·tychczas
pięć tomów tegro wydawnictwa, omawiających posz-czególne piętra neogenu: Egerien, Eggenburgien, Ot-tnalng,ien, Karrpat.iern i Sa1rmatien. Niestety darne pa-leobotaniczne z ·ohsza.ru Fol,ski nie s.ą w nich należy
cie uwZJględnione. To nasunęło konieczność .pewnych
uzupełnień, ·CO jest tematem niniejszego artykułu,
który m.itn. zwraca też 'UJWagę na konie~zno,ść daL-szych badal'l palerobotanicznych osadów neogeńskkh
z obszaru P1o1sk·i Południowej, datowanych dotychczas
~y1ko fauni·styrcznie.
UKD 551.782.022.2:561.016.1 +581.331.2 :561.42/ .5(438-13) ZARYS PALEOGEOGRAFII
Omawiarny obszar obej.muje ;północ·ną część Fara-tetydy Centralnej w granicach P1o·lrski Południ•owej, a więc Karpaty Za·chodnie, zapadlitska przedkarpa-ckie na północ rod łuku Karpat po .południowe
'Ob-rzeżenie Gór świętokrzyskich, KoHinę Sląsko-Raci boDslką na ·północ -od Bramy Morawskiej i wsohodnią część przedgórza Su:detów (ryc. 1).
W Ka1r:patach badarno ,paleobotanicZ:nie osady
du-żych, śródgómkich basenów ·sedymenta.cyjnych Kotli-ny Nowo,sądec'kiej i Oraws;Jm-Nowotar·skiej. Z
ob-szaróW na północ ·od łu:ku Karpat ma·teriały pa1e· obo-tankz:ne .po.chodzą z basenu sedymentacyjnego w orko-lica·ch Krakowa (Srwoszowice, Wieliczka, Gdów) oraz
Z ·zagłębia :s.iar:rilmwego, 'POlO•ŻOJnego bardziej na WS•
Cho-dzie, w rejonie Tarnobrzega. Z pólno,cnego brzegu Faratetydy Centralnej jest ·zmarna fl.ora kopalna oko-lic Chmielnika, na południowym orbrz;;eżu Gór · Swię
tokrzysrkkh. W za,chodniej ,części omawianego obsza-ru badano osady floronośne ze Stary,ch Gliwk i Ko-tliny ślą,s:ko-Radborsrk·iej na przedpo,lu Sudetów:
Badamia .paleo;qotaniczrne ·objęły prawie wyłącztnie
'
1 '
• GLIWICE '
.
',
3Ryc. 1. Rozmieszcz.enie sbanowisk flor neogeńskich w P·olsce Południowej.
- - - maksymalny zasięg Faratetydy według R. Neya i in.
(8)_. ~ - Twardawa, 2 - Nowy Sącz, 3 - Swoszowice, 4
-W1ehczka, 5 -Zatoka Gdowska, 6 -Tarnobrzeg, 7 - Chmiel-nik, 8 - Stare Gliwice, 9 - Huba, 10 - Lipnica Wielka 11 - Lipnica. Mała; 12 - Chyżne, 13 - Koniówka, 14 ~ Czarny DunaJec, 15 - Kroście~ko, 16 - Dornański Wierch,
17 - M1erna.
stra,ty,graficznym można ,często k·o-relować z osadami
morskimi i brakkznymi, datowanymi na podstawie
fa·Uin1s.ty,c·znej.
Paleogeografkzny ro:zwój badanego obszaru był
ś'Ciśle związany z tra.nsgre,sjami i regresjami morza
mioceńskiego Paratetydy, które kształtowały układ
lą,dów i z.atolk w całym neogenie. Za R. Neyem (8)
przyję;t•o ·na.s.tę.pują.cy zary•S· paleogeo,grafii obsza,ru
FoLski P.ołudniowej w neogooie. Pierwsza neogeń.ska
tra:n:s-gresja mo:rska nast~piła w egerianie. Morze
wkroczyło od za,cho,du ,przez Bramę Moraw,ską i
za-lało tylko niewielikie obszary na prz.edgórzu
Sude-tów. Z te,go •okrersu \POChodzą nielkzrne, zbadane
pa-linologicznie, próbki ~tufów z oilmlk Jawora (J,
Ra-niec'lm-Bob.rowska, inf. ustna).
Trans,gresja morsika w eggenburgianie objęła
s.woi:m Wlpływem tyl'ko najbardziej !południowo-wscho
dnią czę.ść •omawianego obszaru. Morze do,piero w
górnej cz.ęśd tego piętra dotarło do grani·c Folsiki i
sięgnęł·o wtetdy od Ulkra1ny ·po KotHnę Jasielsko-Kro-śnień·ską. Z teg·o oikre;su brak da:nyc-h paleiO'botanicz-ny,ch.
W obt:nangianie transgresja morska w g.ranicach
Po~siki była ró"Mnież niewielka. Morze w postad
.sto-sunkctwo wąskiej zatoki, wydłużają,cej się w
kierun-ku za,clhodni,m, .S'ięgało poprzez Kotlinę
Jasielsko-KDo-Śtnień,ską po basen nowosądecki, a prawdopodobnie i
w okolke Nowego Tar.gu. Z tego O:kre1su nie mamy
osadów zJbadany·ch pod względem flory.sty·cznym.
Da,lsze różni·cowanie ·się basenó!W
sedymentacyj-nych i znaczilly roz:wój zapadlis'ka przedkarpackiego
na1stą,piło w karpatilanie. Zatoka morska, wkra.czają
ca na te te1reny ·od ws.chodu, wydłuża się w
kierun-ku zachodn]m .pO!przerz Kotlinę Jasielsko-Krośnieńską,
Kotlinę Nowosądecką .aż do zacihodnich brzegów
Ko-tliny OraWISko-.Nowoiamki·e'j. Jednocześ,nie basen ten
rozszerza się w kierunku ·północnym, a od zarchodu,
z obszaru Moraw, morze wlewa •się na teren Slą.ska,
gdzie formuje się zachodnia •Część za1padliska
przed-_
,-
..._
SĄCZ JASŁO o---
--·~·,,,. ... , ...
-·-
... ,,..· \..
-. '-~/ \ i ·-. ...'
...'
\.
...
\.~."\ .. ':~.
... -.'-.-.,.Fig. 1. Location of NeJo.gene fl.oral localities in sout -hern Poland.
- - - - margin of the Paratethys, maximum extent
(af-ter R. Ney et al. - 8).
karpa·clkie.go. Granicę między dwoma c·z.ę.s·c1ami
zapa-dliska tworzył .tzw. rygiel krako1wski, kitóry
zama-czył się joako wyniesiony element
:strukturalno-mor-fologiczny. Danych paleobotaniczmy.ch z .teg·o piętra
neogenu dostarczyły osady ·z Kotltny Nowosądec·kiej
(13, 6) oraz z okolic Twardawej, na prz.edpo·lu
wscho-dniej ,cz.ęśd Sudetów {15).
Na ·poczct'tku dolnego badenianu •z.azna·czyła s·ię
dalsza raktywiza.cja m·orza mioceńskiego. Po kolejnej
transgresji Paratety.dy, z. za·chodniej Ukrainy od
wschodu i od połudlni·owego za•chodu z M·oraw, nastą
piło połą·czenie obu z.at·ok. W tym .też cza:si·e morskie
wody ba.s.enu wewnętrznego 1prze.Iały się 'ku półno
cy na ohs"Zar przedpola zapadliska przredkarpa.ckieg::>, tworząc basen zew1nętrzny. Na początku badenianu nastąpUo również rozszerzenie za,sięgu ba:senu
wew-nętrZinego ku południowi, mo-rze :sięgało· w głąb ca-łych Karpat, przeikraczając zasięg os,adów
karpatia-nu, a na•wet dolnego .miocenu. Na iak duży.m
obsza-rze zalanym wodami rozległego morza badeńskie
go, ·odbywała .się wzmożona sedymentra,cja osadów
monskkh i brakkzny·ch, a na terena.ch nie zajęty•ch
przez morze i w wyiSłodz1ony•ch :zbiornirkach wodny,ch
pows.tają osady lądowe i słodkowodne z.e szczątkami
ro·ślin. Nieco pó:Źiniej, w k·oń.c'owej fazie bade,nianu
dolnego, rozrpoczęła się sedymentacja osradów
chemi-C'Znych. Z tego okresu pochodzą flory kopa1lne ze
Swoszowi1c {1, 2), Wielkzk·i {22-24), Zat'oki Gdow.skiej
(5) i z Tarnobrzega (10).
Kolejna transgresja morska, podczas której
na-st~piło dalsze przesunięcie ku 1północy południowego
brzegu iPararteltydy, odbyła 1srię w gó.rnym badeniani·e.
W tym ·czasie, pra·wdopodobnie na :skutek wydźwig
nięcia się Tygla !k,rak·owskieg<o·, nastą!Pił-0 ponowne rozr
dzielenie ba1senu zapadliska przedkarpac.kieg,o na
część wschodnią i zraclhodnią. Osady ZJbadane pa.
leobo-tanicznie .pochodzą z ,południowo-za·chodnich krań
ców basenu wischodniego (Kotlina
O.rawsko-Nowotar-ska; 12) z :je,g,o obrz.eży zachodnich (W·ieHcz.ka;
22--24, za,toka Gdowska; 5) i północny,ch, z clko.Jic
TaDnobrzega (10).
W dolnym sarmatlanie nastąpiła osta·t·nia
Południo-wej . . Począi:lk1owo is•tniało jesz.c·z.e połą1cz.enie między \l>.r:s·chodnim i zachodnim basenem zatpadliska przed-kar·packie:go. ·We wschodniej czę.ś:ci zatpadli.ska mo -rze rozle,wa się daleko ku półno.cy, :sięgając w ;rejon Lublina, jednocześ;nie następuje 'oddzi·elenie się ·te.j :zęści od ba:senu .zachodniego, ISJpow:cdowane wyniesie-niem tzw. ry·gila krakoms1kiego. Pod koniec sarmatia-nu dolnetgo morze stopniowo wycofuje się :na wrschód. Na południu, w Kotli~nie Orarwsko-Nowotarskiej trwa na,dal sedymenta1cja osadów słodkowodnych.
Z północnego ·brzegu Paratety1dy Centraliilej {;po-łudniowe obrz.eż.enie Gór świętokrzy.skkh) pochodzi
z ttego ·okresu tnakrosk101powa f,1ora kotpalna okolic
Ohmielnika (26, 27). Z zach'odniej, -oddz·ielonej czę ści zapadli:ska przedlkar,pac:kiego, zost,ały Zibadane .pa-leo:bOjtanicznie ·O!Sa:dy ze Starych Gliwic {9, 20).
W gór:nym sarma,tia.nie 1morz.e definitytwnie ustę puje z obszaru Pol!ski .Południowej. W mŁodszych o-kre~salc·h neogenu ·o-dbywała :się wyłącznie akUJmula'Cja os,adów lądorwy•ch i ·sł'otdkowo1dlnych. Były one badane pa.leobotanicznie na obszarze Kotliriy Orawsk, o-Nowo-tar:skiej. Pannonian jest reprez.entowa.ny w osadach z Czarnego Dunaj,ca i Konówki (1.2). Pontian reprezen-tują IS,trotpowe poziomy pr,ofilów z Czarnego Dlilnaj-ca. i Konówlki ODa·z -osady z K.rośdenka (17) i Domań s.kie,g-o Wierchu (,25, 11). Do da!Cianu na1eżą poziomy flory.s.tycz.ne w ~.profilach z Domańskieg•o W-ierchu, Kroś!Cienka i Mizernej I .(18, W. Szaf.er, J. Oszast
1<964, 1;1) a naj1mł·odsze ogniwo pliocenu - ro.manian
- wyróżni-ono na podstawie badań ,palea.botaniczny,ch w Mi·zernej I/II i .Mi:z:ernej II {18, W. Szafer, J. 0-sza·st 1964).
OPIS STRATOTYPÓW NA PODSTAWIE WYNIKOW BADAŃ
P ALEOBOT ANICZNYCH
Na rydnie 2 prz.edstawiotno ZJa.się:gi neostratoty-pów dla neogenu P1olski Południo·wej. Zestawiono na niej ważniej1sze ,stanowi.s'ka, z których ·osady ba-dano· metodami 1paleohotanicz:nymi. Brak j'ak do,ty,chczats - dany.ch flory.s·tyczny,ch tdla najstar-szych .ogniw miocenu i 'Prz.ejścia oligocenu do
mio-ceim nie .pozwala na 1określenie neos:trato.typó:w
e.ger·ianu !(OM), e:g,genbur.gianu (M1) i ot:tnangianu
(M2). M·ożna było .natomias't 'S:charakteryzm.Vać pod w:z:glę,dem :Ho~ytstycz:ny,m .mlods·ze •s.tratoityp,y, od kar-pa,tianu {M3) .po roma1nian (F3) - na;j:mło,ds.ze
og-niw,o pliocenu.
Kar.patian był j.es·zcZie okr·e:sem o mało zróżnko wa·nej r~o.ś1inno-ś:ei w obrębie półno.cnej ·częśd Fara-tety.dy Cen:tralnej. W spek:trach 1pyłka.wycih jproct:ilu z N owego Są,cza {N. O.szczyp;ko, L. Stuc-hlik 1974) przeważają :sporo1morfy typowo mioceń1skich · takso-nów, jaik Carya, Castanea-Castanopsis, Celtis,
En-gelhardtia, Myrica, Platycarya •i in1ne. Mały był
u-dział rodzajów wytstępujących również w . czwar-torzędzi-e. Charakterystyczna jest duż.a frekwencja w .próbka1ch ze .stropu ,pr•ofilu ziarn ;pyłku
Engel-hardtia i Platycary.a. Dużą ro-lę ,odgryw.a grupa
Ta-xodiaceae-CUjpres:sa~ceae, C'o świadczy o masowy.m
wy,s'tępowaniu la,sów ba:gi,ennych na tym terenie
w tkarpa.Hanie. Fotwie.ridza.ją ,t,o również liczne
szczą1tlki ·ma!kroskoJpowe zna1ezioille w profilu 1z
No-wego Sącza (6). Element ,s·tarotrz.eciorz.ędowy (Glei-cheni,aceae, Sapotaceae, Sy.InfPloca,c.eae), który miał duże zna.czenie na ·obszarz-e słorwackiej części
Kar-pąt za,chodnkh (14) - .na północ od ł·uku Kanpat
wy:stępował tylko spora,dy.cz:nie.
Spektra py~kowe drugiego tprofHu z rtego okresu, z ·Otk•o.l-ic Twardawej na przedpolu Sudetów, w ~za
chodniej .części omawianego obszaru (15), są znacz
-nie uhoŻis·ze, ale składem flory.sty,cznym illie
odbie-ga1ją od ;s;pektrów z Kotliny Nowosądeckiej. Cechą.
charaktery.sty~czną .jest duży udzia-ł ·ziarn pyłku
AL-nus, ZJwłatSZJcza czteroporowych or•a·z .sto:suilJkowo
du-ż·o EngeLhardtia i Ulmaceae.
Kitmat w oiluesie :karpa,hanu .był
umiarkowa-nie ciepły do ,subtro;pikalnego, ·wilg·otny i
jednoli-ty na całym 1baidanym obszar•ze. Roślinność na pół
noc od ~uku Karpa:t, w •olbrębie 1północnej części
Faratetydy Centralnej, miała charakter bardziej
u--~l
J
"'
() -"' "' '~ ~"'
lD Q)"'
o "' ~· :·': ~:"' "
-" " 3 ""' "'
Q §""
"J
,,
"'
o .a () ()"
?-, () "Ę ·~ o m s:;"'
-~j
i
~ "" ~ ,o j p. ?-, o cli E-o ,g ..:l u ..c: ..."'
1 2 3 Jr 5 6 7 b 9 ~o 11 12 r3 14- 15 16 7 Romanian /? 3/l
j
Dacian /P2/l
0.. Pontian /P1/ ~ ~~ Pannonian /MP/ ;:;;o.-
~
:--: ~ o Sarmatian /N 5/ il
li
l
li
li
l
i
li
Badenian /M4/li li
Karpatian /!1 3/•li
Ottnangian /M2tE e; gen burr;i an/M1 1
Egerian /OH/
R1Jc. 2. Chronostratygrafia neogenu w Polsce Połud niowej.
Fig. 2. Chron,ostratigraphy of the Neogene in
sout-hern Poland.
miarkowany niż w jej środkowej częs·cl, w ba·senie południo.wos·łowa,c'ki:m, :gdzie z.aznac·zył .się wyraźny udział elementóiw tropikalnych i !SU'btrotpikalnydJ, m.in. Laura,ceae, Le.guminosae, Myrka,cea.e, Ny,
ssa-ceae.
W badenianie, 1na obszarze Faratetydy Central-nej, była już bardziej zróżnkowana ro-ślinność. - Za-czynają się zarysowywać trzy 'odrębne prowincje geobotaniczne: lilia ,południu .pro1wincja :górska, o-bejmuj-ąca Karpaty Zachodnie, :na półno·cnym brze-gu Para:tetydy 1prowincja nizinna - środkowoeu
ropejrs;ka i na za1chodzie prowincja
po1UJdni'owo-za-chodtnio-eur·opejtska, lk:tórej WS1Clhodni1a granica się gala ·po Bramę Moraw.ską. Z Folski są znane flo.ry kopa~ne ba:denianu ·ze Swoszowic (1, 2), Wieliczki
(22-24), ·i Za.toki Gdow.skiej {5) ora:z gó-nnobadeń
skie :flo-ry z Kotliny Orawsko-Nowotar.skiej (12) i z okolk Tarnotbrzega (10). ,
Dolnoba·deńskie filary ze Swoszowic, Wieliczki i Za,toki Gdowskiej ,charakteryzują ·się dużym
udZ:ia-łem elemell]tów ci-ep:ł-oluibnych, m.i:n . .z rodz·iny Lau-ra,ceae i Ma1stix.iolideae, a mianowicie: Mastixia
amygdalaeformis (v. Schlot.) Ki·rchh., Mastixi()j(Irpum
limnophiLum (Ung.) Kir•chh. Obecne są także
ele-mem.ty 1starotrzedo-rzędowe, jak: Spacridicarpum cf.
mudense Chandler, Eurya stigmosa (Ludw.) .Ma:i ~o
raz Sparganium cf. camenzianum Kir,chh. (4, 5).
Flo-ra z Wieliczki jest zalkzana do ostatni-ej fazy flor
ciepł-olubnych, 1tZ1w. .mastixiowych w neogenie. (7,
3). Cechą 1charakterysty,czną flor dolnego bademanu
jest 1ponadto mały -udział Coni:ferae. Je,s:t to jedtl?-a z cech różnią:cy,ch r:oś•linność przedgó-rza ·kartpa•ck.Iego od :sza ty rośli<Illnej Kar1pa't, w obrębie kit.óry,ch w tym okresie r·ośliny ·szpi1lkowe przeważały nad.
Górny badenian w .profilac'h karpacki·ch z Ko-tliiny Orawsko-Nowo,tarskiej (12) .chara.Meryzuje s:ię
dużym udziałem .roślin szpilkowy.ch, w tym także
z r-odziny Abie.ta·ceae. Ustępują natomia,st elementy
cie!płolubne, jak Castanea-Castanopsis, Cyrillaceae i
PLatyca~·ya. Stosunkowo dużą rolę odgrywała Engcl·
hardtia. ce.chą charakterystyczną diagramów pył
kowych górnego bade.n:ia·nu Ka11pat jest wyscki u
-dział z:iarn pyŁku Alnus, ·zwłasZJcza ALnus typ kef2r-steinii, oraz ~stały wzrost udziału Todzaj 6w
arktycz.-no-trzeciorzędowych i rośllin zielny.ch, zwła'S:ucz.a Cy
-peraceae i G:camineae.
Flora badenianu górnego z .północnego brzegu
Faratetydy Centra.Lnej z okollic Tarnobrze.gu {lO) ma
wiele ce•c•h ~stpóltny,ch z dolnobadeńskimi fl.orami o
-koHc Krakowa. Ude·nza 1przede w.szys,tki:rn jej duże
zróżmicowa·nie fl.ory:styczne :i zdecydo.wana
przewa-ga Angiospermae .nad Gymnos•permae. Zna.czny był
1.1!dział krzewów vv ówcz.e2nej sza·cie roślinnej.
Kli-mat •badenianu był w Pols·ce Południowej umia:c
·-kowanie ciepły, .batrdz.ie.j wilgotny w Karpatach i
nie-ćo suchszy na 1północnym wybrzeżu Paratetydy.
Roślinność s;arma.t'ianu w Pol.sce Południowsj
można już wyraźnie zalicz.yć do trze.c·h różtnych
pro-wb.cji geobc·tankznych. Z prow.incj·i gó.rtsk:i.ej karpa·ckiej - pochodzą opra.cmvane •palinologi·cznie
flory z tKotJliny Oraws!ko-iNowO'tarskiej (21, 1·2), z prowincji niZJi;nnej - ,pólno.c.nej - p·ochodzi flora
liściowa z okoli·c Ohmielnika na południowym
o-brzeżeniu Gór Ś•w·iętokrzyskich (26, 27), a z pro-wincji z;a·chodllliej - flora ze Stary,ch Glitwk (9, 19).
Sarmacka flora z !północnego brzegu Faratetydy Centralnej z okolic Chmiel1ni:ka nawiązuje jesz.cze
wy-raźnie do górno·badeńskiej rośliinno.śd z okoHc
Tarnobrzega. Jes.t ona rri.Iodsza tylko o jedno ogniwo
i :Sikłada s·ię z :podobnych z:biorc1wisk roślinnych,
któ-re musirały ,przetrwać na tym obs'za.rze ·Od
badenia-nu po dolny .sarmatian. Cechą charaktery.s.ty·czną
tej flory jest duży udział form. drobinolistnyc.h, tzw.
l'iś'C.i typu Leguminosae. Przeważały
arktytczno-trze-ciorz.ędowe drzewa i krzewy rzrzucaj<l'ce liś·cie na
zi-mę. Najpos.politsze były rodzaje: Acer, ALnus, Be-tuLa, Carya, Cast,anea, Fagus, Liquidambar, Pm1rotia, PopuLus, ULmus i ZeLkova, Ucznie reprezentowan·e
r·ównież w ,spektrach pyłkowych .prof.ilu z
Tarno-brzega. W obu flora·ch Angiospermae zdecydowanie
przeważają nad Gyrfmospermae. W porównaniu do
do1nobadel'l:skioch flor ZJe Swoszowic i Wieliczki flo.ra z okolic Chmielnikra ma .nikły udział elementów bardziej ciepłolubnych, ·brak w n'iej caŁkowi•cie
przedstawicieli rodzin Laura·ceae i Symplocaceae.
Zbliżo·na do flory okólic Chmielnika jes.t
sanna-cka flora prowincji zachodniej, ZJe Starych Gliwtk,
z równie dużym udozirałem gatunków drobnohst-ny•ch. Ws,pólinymi talkso:na·mi są: Acer tricuspidat-um
·BrotDJn, ALnus ceropiaefoLia (Et,t.) .Berge.r" Castanea atavia Un.g., HemipteLea a.ff. davidii Pla,ntch, Liqui-dambar euTopaea A. .Br., Pterocarya paradisiaca
(Ung.) Iliins:kaja, ULmus angustissirna Andreims.zJky, U.
pLurinervia Ung., ZeLkova zeLkovaefoLia (Ung.)
Bit-zek et Kotlilaba inn. -Różnią .się one rprzede w.s·
zyst-kim dużym udziałem we florZJe ze 8tary.c'h G l.Ji;w,ic
roślin .szpilkowy,ch i obecnośdą elementu ciepło
lubnego (rodzaje Laurocarpum ·i SympLocos). Róż
nice te były tzapewne wynikiem położenia geogra-ficznego ubu flor. Flora gliWJkka, leżąca w obrę
bie zachodniej .częś·ci zapadliska pr;zedkar·pa-ckiego,
nawiązuje obfi.t·arśdą Coniferae do roślinności pro-wi,ncjli górskiej. Z drugiej .str-o.ny reiprezentowany w niej element subtropik,alny wskazu}e ·na powiąza nia z prowincją południowo-zachodnio-eurorpej:ską.
Flora sarmacka z ,pro:winc}i górskiej zos1tała zba-dana palinologicznie w Kotl.Jinie OraWlsik· o-Nowotar-skiej w profila·ch z Ozarrnergo Dunajc,a i
Ko•niów-ki (12), z Hu:by koło Oz:orrsz:tyrna (11), z L'i\pnky
Ma-łej, Li.pnky Wie]kiej 1i Chyżnego (21). Są oto flory
jeszc.ZJe bogate w element trzetC.io.rzędowy, który w spektrach ,pyłkowych osiąga wartośd do 50%.
Pa-nującymi zbio-rowiskami roślinnymi były wieloga-tUinko,we la·SY :mieszane z dużym udziałem drzew szpilkowy.ch. W wyższych położenia,ch pr•zeważrały
latsy SZ!pilkowe .sosnowo-św.ierkowe z Tsuga, a
sa-me do·liny zajęte były jeszcze w dalszym ciągu przez
cypryśntkowe lasy bagienne, które ts:t•opr;riowo
.zaczy-nały ustę:pować. Klimat sarmatianu był
umi·arrko-wanie cie.pły, suchszy a:n:i.żeH w okresach pCtprzed
-nich.
Pannonian - ·piętro miopliocel1,skie, zosicało
flo-rystyellnie s·charakteryzovva:ne ty.]ko w ·Kotlini·e
0-rawrsko-J>JowotaTskiej, w profLla,cih ,z C.zar.netgo Du-naj,ca i KonióWki (12), nie można więc mówić o
zróż1nkowa1niu rośliinnośd w ,po.sZiczegó~nych
prowin-cjach geobotanicz:ny•ch, lktóre niewąt!pliwie istniały
r·ów·nież w tym czasie, podobnti.e jak w :ba.denianie
i sarmatianie. Z111iknęlo wiele roślin mioceńskich, a przede w:s,zystki,m str,acił 1na zna•c:z;eniu cy,pryś:niko
wy .las •bagienny, ty[Jowe mioceńs1kie .zbiorowisko
ro-ślinne. W .spektrach pyłkowych ,pannonianu
zazna-cza się przewarga roślin ·czwartorzędowych nad
trze-ciorzędowymi, ZJna•czny w:uro•stt udz·iału .świerka i
ro-śhn zielnych. Typ z.iarn pył•ku ALnus w,skaq.uje
rów-nież 1na. miopltiocell.,siki charatk,ter tego okpesu.
Pod-czas gidy w starsz:y,ch ,piętrach, zwła·szoza w
.sarma-tia,nie, wśród ziarn pyłku ALnus dominował ty.p
ke-jersteini, w odcinkach tprofilów odpowiadających pannoniano.wi ten typ ,pyŁku zatnitka ,c,ałko,wicie, ro-dzaj ALnus reprezetn:tuje typ incana-gLutinosa.
Ro-• dzaje CaYya, EngeLhardtia, Nyssa., przed:sta•wiciele Cy,rilla·ceae, .Legumino,s,ae i Olea·ceae, o.s.ią;gająco
swoje mak!s·imum w .starszy,ch oddnkach profilów Czarny Dunaje·c d. Kotn1ówka odpowiadający.ch ba-denianowi i sarmatianowi, w ,pannon.ianie wystę:pu ją ty1ko s,por,adytC:zmie. Brak ziarn pył.'ku AraLia,
De-codon, Parthenocissus, PLatycar.ya, StaphyHea,
Sym-plocos ·i Stercul·iaceae. KUJmat patnno']Jji.anu był na tym ohsz.arze nieustabiUzowany, zbliżony do
umiar-kowanego, z cie.plejtS.zymi oscyl,acjami, stosunkOIVJO
suchy.
Najniż"Sze [Jię.tro 1pliocenu- pontian, ·chara:
kteryZJu-je się w diagramach :pyłkowych prZJewa.gą sporomorf
roślin •czwartorzędto.wy:ch nad trzedo.rz.ędoiWymi.
Głó,wny zrąb flory tworzą .rodzaje holarkty·czne.
Pa-nują,ce były lasy sos:nowo-świerlko1we, a w dolina·ch
rzek l'asy podmokłe :z ALnus. Jetszcz.e bardziej
wzro-sło znaczenie I"oślin zielnych, z. tk;tórych dużą .. ,rolę
od,grywały Cypera·ceae, Gramiineae i Poly,podiaceae.
Z tego 1Piętra zots:ta.ły Zibadane flotrys.tycznie osady ze strapowy•ch 'C'zęśtCi proJilów z Czarnego Dunajca i
KoniówJ.;:i {12) oraz z Kro~śdenka w rej oni e Pienin
(17'). We florach .tych, ,poz.a przeważającym udziałem
drzew. szpi1kowy,ch, dość liocZJnie wy,stępowały
drze-wa li.ścia,ste, reprezentują,ce elemernt hola.rkrtyczny
(ilcET, Alnus, BetuLa, Cm·pinus, CoryLus, Fraxinus,
Quercus, SaLix i TiLia). Rodzaje typowo m.iocehs,kie
(AtaLia, Nyssa, Rhus, SympLocos) są Sipotykane tyl-ko W pOiS1ta·ci pojedy1nCzych .zia.rn pyłku. vV diagr
a-ma,ch sur.oaryczny•c,h e1ement trzecior•zędo·wy osiąga
wartoś.ci do około 30\ifo. Klimat po1nttianu był
umiar-kowany, suchy.
Flora śr'odko:wo-ipl.ioceflskiego ,piętra dacianu jest
ZJnana z tELech s,ta!Ilowi.sk w Kotlinie
O.rawsko-No-wotarskiej: Kraścienko (11), Domal'tstki Wierch (25,
11) ·i Mizerna (18, W. Sz.afer, J. Qs.za:s.t 1964). Flory
te charakteryzują ,się dalszym zanikaniem elementu
trzeciorzędowego, drzewa li.śdaste wyraŹlnie ustę
pują szpilkowym, z których soo:Sna i ś;wierk t:worzą
zwart·e la.sy z domiestZJką Tsuga i Sciadopitys. Z
drzew liściastych rpozostały pra,wie wyłą;cznie rodza-je dzis.iejszej ·strefy umiarkowanej. Dużą rolę ·
od-grywały roś:liny zielne, osiąga,jące w :s1pektra.c.h pył
korwyrch wartoś·ci do 40J/o. Piiętr'o to ma wyraźnie ·
ce-.chy intra1pl'ioceńskiego waihtnieni,a chłodnego (18).
Klimat był umiar.k:owa,ny do \.~miarkowanie chłod
nego, dość wiLgotny.
Naj:mł'odsze piętro plierce;u, .roma1nian, Z/Ostało
ZJbada.ne flotrytsty.cZJnie tytko w profilu z Mi.z.ernej
(Mize.nna I/II i Mizern9. II; 18). W tym okresie
na-stą,piło oc.ieipleni,e klimatu i IPO'WTÓt niektórych
ro-d:ZJaj.órw ci·epłolubnych, jak AescuLus, CoryLus,
Fa-gus, JugLans, Liriodendron, MagnoLia, Styrax, Vit'is
i i:nne. W ·8·peiktra·ch ~pyłkowy.ch dominuj.ą w dalszym
ciągu ziarna pyłku drz.ew szpi;l.kowy,ch: Abies,
Pi-cea, Pinus, Tsuga, .z niewieLką domti.eszką Cui pressa-ceae i Sciadopitys. Z drzew .liśdas.tych ,najliczniej
wy:s,tęrpowały Carya, Pterocarya, Quercus, Tilia Ulmus, sporady,czrnie towarzyszyły :im Carpinus, Ny-ssa, Ostrya i inne. Lasy były rzadkie, miesza1ne, z dużym 'Udf:,iałem drzew liściasty,ch oraz dużą iloś
cią krzewów, należących do rodzaj.ów Crataegus,
Cornus, Prunus, Rosa i Vitis. Prz.ypominały 01ne
ws:pół{:zesne nis'kie lasy i zarośla pontyjsk·ie. W
wyższych ;położe:nia,ch gór·skkh rozpowszechniorne
by-ły lasy ·s'z:.pH!kC\we. Klimat tego 01kresu był
umiar-kowa,nie C'ie!pły do umiark·owa,neg'o, dość suchy.
LITERATURA
l. I l i n s ,k a j a I. A. - To1r)tDnskaja flora Sw:o·
szo-wke i .pli:o,cenowyje fbry Za1kar;pat,ia. Pa·leo:nt.ol.
Żurn. 1962 nr 3.
2. I l i n s ,k a j a I. A. - TD:rtonska,ja flm·:a Swosz,o
-IWke. Ttrudy Bot. ·I1nst. K·oma,ro1wa AN .SSSR, ser.
8, Pa·leohoit. 1961 nr 5.
3. Kno bl10 c h E., K va ceik Z. -- Miozane
Blat-terfloren vom Wes·tr.and der BohmiiSchen Masse.
R.oz;p. U. U.s·tavu Geo,l. 1976 nr 42.
4. Łańcuc:ka-środoniowa 1M. - Stan
b,1.-d1ań .pa•loeoboianicznych nad mliocenem Pobk'i :
p8-łudniowej. Ro·cz. Pol. T·ow. Ge:ol. 1963 z .. 2.
5. Łań c u c !k a--ś ·rod o n i o w a M. - TortO'nian
flora from 1the "GdÓiw Bay" i:n ,the .south of
Po-land. Ada Palaeobot. 1966 nr l.
6. Łań c u c :k a-ś :rod o 1n i o rwa M. -
Macr:owo-pic plamit Tema1ins of the f,re,sh 1w1ater Mio,cene of
t:he N01wy Są,cz Basi:n ("Western Carpath~ans,
Po-:land). Ibidem 1979.
7. M a i H. D. - Die Mastix:io:ideen-Fl:oren 1im Tel
r-Wir der OberlausH1z. Palao:ntolO'g. Abha1ndl. Aht.
1964 nr l.
8. N e y R., B u r z e w ski W. li i:n. - Zarys
pa1leo-. geografii ,i ro,z;woju litoloogkzno-fa:cjal'nego
ut1wo-1rów :miocenu za1padhska priZedika·rpa.ckliego. Pr.
Geol. Komi1s. Nauk Geol. PAN Oddz .. ·w Kra:ko\vie
1974 nr 82.
9. O s z a s t J. - Alnaliz:a pył.kiOwa iłó1w t·mtońlskich
ze Sta1rych Gliwic. Monogr. Botan. 1960 nr l.
10. O s z a s t J. - Mioceńs·k·a roślinność zł·oża
s·iar-kDwego w Pllasecznie kolo Tarnobrzega. Ada
Pa-laeobot. 1967 nr l.
11. O s z a s .t J. - T he Pkoc·ene 1pro·file of Domańs'ki
W1ie:Dch ne:arr Czarny Dunajec in the li.ght of
pa-ly:nolog:kal .inves,tigations (Western Oarrpa•thians,
PolaiYlld). Ibidem 1973 nr l.
12. O s z a 'S t J., S t u·c h l Lk L. - Roś:linność
Podha-la w neogenie. Ibidem 1977 nr l.
13. Oszczy,pko N., Stu.chlik L . - Mioc:en słod
ko:vvDidlny Kotliny Sądecikiej. Wyni1ki ha:dań
geolo-gk:znych 1i 1palinologkznych. Ibidem 1972 nr 2.
14. P l a 1n
·
d
er o v a E. - Palynologi:sd1e Charak:te-r:~s·tik der Karpatis,chen Serie. Chro:nrostmtig·raphie
und Neo1s·katoty1pen, lVI3 Ka~r;pa1t1ie111. 1967.
15. Ran i e c 1k a- B :o b r o w s .k a J. - T,rzecimzęd
otbs.zaru ik:aohnono1śnego Przedgórza Sudetów w
św:ietle 'badań paleobo:ta1nicznych.. Ar·ch. Inst.
Geol. 1973.
16. S e n e
s
J. - Kri1tic'ke :POZJnamky k st,ratotypomoligocenu a miocenu a ,k ot<izke neostrato,ty:pov.
Geol. Sbo1rni1k SA V 1958 nr l.
17. S z :afer W. - Flora ,plio,ceń~sika 1Z KrośC1ie:n1ka !l1ad
Dunaj1cem. Rozpr. PA U 194·5 nr 6.
18. S z ;a f e ,r W. - P1ioceńska flora o1~oEc Cz.o,rsz.
ty-:na i jej stosunek do :plej:stocenu. Pr. Insrt. Geol.
1954.
19. S z afer W. - Mioce~ńs:ka Hora ze Stary·ch G li-·
wite .na Ślqsku. Ibidem 1961 t. 33.
20. S z afer W., O .s z:a s t J. - The dedines of
Ter-tiary !plants before the bime of maximaJ
glarcia-1ion 1i1n the W·es·t Ca!Dp31bhians. ReiPOIPts of the VI
th I1ntern. Congr. on Qua1t·erna•ry, Palaeobo1t. Sed.
1961.
21. Tra n D i n h Nghia - Pla.lyno'lo.g:ical
hwestiga-Ho:ns arf Neogene depos:its .in •the No:wy Ta:r.g
-Ora1wa Basi1n (West Carparthlians, Poland). Acta
Palae:ohot. 1974 nr 2.
22. Z a b ł o ck i J. ·_ TerWire Flora des SaLzltagers
V·On W1ielkzka. Emter Teil. Acta Soc. Botan. Pol.
1928 nr 2.
23. Z a b ł o ·C ,k 1i J. - Tertiar.e Fl.ora des Salzlagers
von WielicZJka. Zweiter Teil Ibidem 1930 nr 2.
24:. Z a b ł o c :k i J. - Flo,ra k,a,pa'lna · z W'ietlli,CIZiki na
tle ogól1nych z,agadrnień .paleobo:tani1ki rt'rzecio,rzę
du. Ibidem.
25. Z a s t a w ;n i ak E. - Pliio·ce:ne le:af flora from
Domań·ski Wierch near Czarny Dunaj.ec (W·est.ern
Carpathians, Poland). Acta Palaeobot. 1972 nr l.
2fi. · Z a s t a w m i :ak E. -- Die Blii't,terfl,ora der
salr-:matis•chen Sedimente des .si.idl:i.chen Randgebie,tes des HeiHgen:kreuzgebi.rge {Góry świętok!rzyiS,kie,
IM!H,tel-P.olen). Chrono.stTaiJigra,phie urnd
Neostrato-type;n, M5 Sarmatie:n, 1974.
27. Z a s t a w n i ak E. - The Sarmatlian leaf flora
f:rom the southerm mamgin of the Holy Cros's Mts.
(So·uth .Pola·nd) .. Pr. :Muzeum Ziemi 1979.
SUMMARY
The a:rt,ide ·presents flo.ristioal .chaTaderistic of
the s~trato:ty.pes of tihe Neo.gene in south Poland,
ba-sed .om :paleobotanical 1s·budie:s. Palaeogeographk
de-vekwmelnt o,f the Carpathian F•ore.dee:P a1nd the
de-velorpment Df the vegetatiorn from Karpatia:n till
Ro-manian have been 1des·cribed. There are mo
palaeobo-tanical evidence for the •Older, Egerian, Eggenhur.gian
and Ottna:ngian stage,s.
The K,a,r[)atian Hara fwm tihe :profiles ,in the
No-•wy Są,cz Basirn and at T!wa,Pdtarvva 1in the Sude:t'i·c
fn-reland is 'character,ized by a hi,gh ,parHci:partion of
ty:pkal Mio,cene SIPO.romorphs as 1weU as pallen grains
arf Pinus .and Taxodiaceae-Cu:Pressaceae.
The Lower Badenia:n ·is represented by the fl.oras
f:rom WieliczJka, Swos•w,wke and Gdów Bay. H i:s
cha·racterized by a ·conside:rable partidJPa'tiOin of
ter-mqphilou.s elements a:nd mar ked .predominarnce o f
Angios·permae over Gymnospe:rmae. In the U:pper
Ba-denian f.lora :Dro:m the Nowy Targ-.Orawa Basin, a
re-iffiaflkable change im the vegoetaNon ·could be
recogni-zed. It is ex,pressed by a predominance of
coni-fers over angio:s,per;ms and succes.sive dedine of
moTe termophilous element:s. Remarkable is :a hi.gh
.paPtici:pation of jpDllen of Alnus kejersteinii .ty:pe.
So-mewha:t :di:ffetre,nt ·i:s 1the U1ppe:r Badenian Hara from
the vidnti.ty of Ta:rnobrrzeg, at :northern maTgin of the
P:ara'tethy:s. It is char:ader1ized by the predom'inance
of ang.i·os:per.ms over ,gymnos:pe.rn1s and high
propor-ti-on of shrubs in the vegetatio:n cove:r.
The vegeta.Uon orf Sarma:t'ian ~can ;be assigned :to 3
differ,ent geoborta,nk provi:nces. The v·egetatlion of the
m·ou:ntalin province of .the We:stern Car1p:ath·ians,
repre-sented by the Horars of the Nowy T~ar,g ... Qra;wa Ba,s:in
is more or les:s uni·foTm. In the for·es.ts, co:nife:rrs were
prev,ai,l·itl11g over angio.s•perims. In the flora .of the
vki-nity O·f Ohmielnik, which belongs to :north-Eur·opean
lo:wl.and pr·ovince, angiosperms - 1with lange
propor-Eon of .s.m:aU ~leaf elements - dis,Hnc:tly pr·evail over
the gymnro.s;pe:rms. In the fl.or.a of Sta:re GUW'i1ce, which
be.Iong,s to :the west..,Euro:pean IPTOVilnce, the
Gymno-s;peDmae prevail over the Angio:S!Permae and rthe
iln-·creasi:ng of ·more termophiilous ele:ment·s can be
reco-gni.zed.
· Younger P1iocene .flo,ras have been 1sbudi·ed ·im the
Nowy Tar,g-Orawa Brasin. I'n :the Panno:nian floras,
the Ter:bi:a:ry genera a'lJ.d pl1ant co.mmunities de,c.rea,se i:n
numbeT :and :some o.f them dis8.jp,pea1r at a:ll. In the
poltlen ,s,pectra of ,the Pontian :sta,ge, srpo:romorph:s
Qua-ternary genera diS!ti:nctly prevaH over the Terbi;ary ones and the sihare of the NAP .group increases. A
funthe:r decreas.e of Tertiary elemen·ts .a:t the
advan-tage of NAP po.llen oan ~be rec,o·gnized in .poll-e.n
spec-tra of the Dadan HoTas f,rom Dornański Wier,ch, Kr-oś
C'ioeniko and Miz.ern:a I. The youngest Plioce:ne sta.ge
-Romanian - i;s represented on.ly by ·the flora at
Mizerna I/II and M1izerna II. Oonifer f.o:rests ;were
predominati:ng in the mou:ntains, while at lower
al-titudes loo.se, mixed decidu·ous :forests were
develop-ed, rvvHh hli,gh ,pa,rti'C'iipaJtio.n of :shrubs :in the
under-grown. Some recurrence of more termophiJ.ous genera
could be reco.gniz.ed h.~re.
