Akt II, Czas Miejsce Akt III Czas: Miejsce Wnioski Czas Miejsce

(1)

.

Lekcja z języka polskiego dla klas III A i III B w dniach 15- 17.04.2020 r.

Przeczytaj uważnie teksty i wykonaj zamieszczone pod nimi zadania.

Odpowiedzi zapisz do zeszytu.

W świecie awangardowej rodziny Stomilów.

Cele lekcji

• uczeń potrafi: podać podstawowe informacje dotyczące treści Tanga; określić elementy świata przedstawionego dramatu oraz najważniejsze wydarzenia;

wyjaśnić, kim są bohaterowie Tanga; zredagować

tezę bądź hipotezę interpretacyjną dotyczącą problematyki utworu; wynotować w punktach cechy charakterystyczne bohatera romantycznego;

Środki dydaktyczne

• Tango Sławomira Mrożka, karty pracy 1. i 2., tekst Przebieg lekcji

Faza wprowadzająca

1. Nauczyciel informuje uczniów o okolicznościach powstania Tanga i jego znaczeniu w literaturze polskiej (pierwotnie Tango zostało opublikowane

w miesięczniku „Dialog” w 1964 r., po raz pierwszy wystawione w Bydgoszczy w 1965 r., w wydaniu książkowym ukazało się prawie

10 lat później, w 1973 r. Dramat natychmiast

zyskał uznanie krytyki i publiczności teatralnej, którym cieszy się do dzisiaj.

Stawiano go na równi z Weselem Wyspiańskiego. Zdaniem Tadeusza

Nyczka utwór Mrożka to jedna z trzech najważniejszych polskich sztuk powojennych, obok Kartoteki Różewicza i Ślubu Gombrowicza.

Sam Mrożek w Małych listach stwierdził: „gdyby Gombrowicz nie napisał Ślubu, ja bym nie napisał Tanga”).

Faza realizacyjna

1. Uczniowie uzupełniają kartę pracy 1.

Zgodnie ze wszystkimi wskazówkami, zawartymi zarówno w tekście głównym utworu, jak i pobocznym scharakteryzuj czas i przestrzeń w poszczególnych aktach Tanga Sławomira Mrożka. Porównaj swoje odpowiedzi z propozycjami odpowiedzi.

Akt I,

Czas: przed południem: Eleonora podaje Arturowi śniadanie, a gdy pojawia się Stomil, wita męża słowami: „Miałeś dzisiaj spać do południa”)

Miejsce: mieszkanie Eleonory i Stomila, wystrój typowo mieszczański: stół na osiem osób z kompletem krzeseł, fotele, duże lustro, ozdobne drzwi dwuskrzydłowe, kotara, sofa, stoliczki, lecz widać znaczną degradację przestrzeni – salon jest zaniedbany, niechlujny, sprawia wrażenie, jakby był w trakcie przeprowadzki, panuje w nim bałagan, zagracają go porzucone przedmioty, które dawno temu powinny zostać usunięte, np. wózek dziecinny po Arturze, zakurzona suknia ślubna, katafalk po zmarłym dziadku, na stole resztki jedzenia, bucik, pusta klatka na ptaki (didaskalia); dziadek umarł dziesięć lat temu, a katafalk nadal stoi

(2)

w mieszkaniu (tekst główny: Artur się wścieka, że w tym domu panuje bezwład, entropia i anarchia! Kiedy umarł dziadek? Dziesięć lat temu. I nikt nie pomyślał od tego czasu, żeby usunąć katafalk! [...] Urodziłem się dwadzieścia pięć lat temu, a do tej pory mój wózek dziecinny jest tutaj! [...] Suknia ślubna mojej ciotki. [...]

Dlaczego nie w szafie? Bryczesy wuja Eugeniusza! Dlaczego one wciąż tutaj, jeżeli ostatni koń, na którym jeździł wujek Eugeniusz, zdechł bezpotomnie czterdzieści lat temu?)

Akt II,

Czas: noc salon jak w akcie I,

Miejsce: ciemności rozświetla jedna nieduża, stojąca lampa (pierwsze

didaskalia); pokój obok, w którym pod nisko zawieszoną lampą, przy okrągłym stoliku grają w karty Eleonora, Edek, Eugenia i Stomil (didaskalia); drzwi kuchenne (tekst główny: w kuchni znika Edek)

Akt III

Czas: następnego dnia rano

Miejsce:ten sam salon Eleonory i Stomila, ale posprzątany, uporządkowany, czysty; pomieszczenie przeobraziło się w klasyczny salon mieszczański; katafalk został nakryty bibelotami i przypomina zwykły kredens; pojawił się staroświecki aparat fotograficzny na statywie

Wnioski

Czas: jedność czasu – akcja zamyka się w 24 godzinach, tak jak w tragedii antycznej

Miejsce: jedność miejsca – akcja toczy się w jednym miejscu, tak jak w tragedii antycznej

2. Scharakteryzuj wybraną postać z utworu S. Mrożka „Tango”.

Wykorzystaj poniższe propozycje odpowiedzi.

1. Eugenia

• Kim jest? Jak wygląda?

Starsza pani, babcia Artura; jej ubranie świadczy o przełamywaniu schematów, o tym, że Eugenia nie wpisuje się w stereotyp tradycyjnej babci (W sukni z trenem wlokącym się po ziemi, bardzo jaskrawej, w olbrzymie kwiaty. Dżokejka, na nogach trampki); w akcie III zostaje już ubrana w nobliwy kostium starszej damy (W długiej, ciemnoszarej albo brunatnej sukni, zapiętej wysoko pod szyją, w koronkowych mankietach i koronkowym żabociku, w czepku. Trzyma lorgnon, którym często się posługuje).

• Co mówi? Jak się wysławia?

W towarzystwie Edka przejmuje jego slangowe słownictwo, pozbawione sensu powiedzonka, ostentacyjnie przełamuje tym konwencję i odcina się od schematu tradycyjnej babci; nie chce brać udziału w tradycyjnych rytuałach (Niech mama błogosławi, kiedy o to proszą. – A czy oni nie mogą bez tego? Czuje

(3)

się jakoś staro... [...] Błogosławię was, moje dzieci... A niech was wszyscy diabli!);

ucieka przed powagą, postawą pełną godności, która przystoi starszym paniom;

nie chce być czcigodna; hołubi Edka.

• Jak się zachowuje?

Namiętnie gra w pokera z Edkiem; odcina się od tradycyjnej wizji „babci”; unika zachowań, które by ją postarzały; z przymusu udziela błogosławieństwa Arturowi i Ali i ubiera się dostojnie, ale daje do zrozumienia, że wszystko jej jedno;

ostatecznie poniekąd wpisuje się jednak w rolę starego człowieka, ponieważ umiera na oczach wszystkich.

• W jaki sposób jest zaangażowana w konflikt?

Jest ofiarą Artura, daje się przez niego terroryzować – Artur w ramach dyscyplinowania babci, która nie chce być babcią, każe jej się kłaść na katafalku;

w finale Eugenia – ku zaskoczeniu rodziny, choć nie powinno to

nikogo zdziwić – faktycznie umiera; podsuwa w ten sposób wnukowi ideę rozwiązania sytuacji przez śmierć.

2. Eugeniusz

Siwy starszy pan, brat Eugenii, dobrze wychowany, inteligent, w okularach oprawionych cienko i złoto, ale zaniedbany w stroju, zakurzony; ubrany niekonsekwentnie: Żakiet-jaskółka, wysoki, sztywny kołnierzyk,

biały, ale brudny, szeroki krawat-plastron, w nim szpilka z perłą, ale poniżej długie do kolan szorty khaki. Wysokie szkockie skarpety, lakierki popękane, gołe kolana; w akcie III zamiast szortów ma spodnie sztuczkowe podkreślające formalność sytuacji (zaręczyny).

Ulega silniejszym, dlatego przez większość czasu nie mówi tego, co myśli;

zachowuje milczenie; stara się wysławiać kulturalnie i tylko pod przymusem używa języka Edka.

Zachowanie dostosowuje do otoczenia; jest konformistą – kiedy gra z Edkiem i Eugenią, przyjmuje ich styl bycia, kiedy spiskuje z Arturem, zachowuje się jak jego sprzymierzeniec, a kiedy jego siostrzeniec ponosi klęskę, podporządkowuje się Edkowi; nie potrafi się zbuntować, przeciwstawić; ulega silniejszym.

• W jaki sposób jest zaangażowany w konflikt?

Na początku bierze udział w spisku, potem staje się jego ofiarą.

3. Eleonora

Matka Artura i żona Stomila; atrakcyjna, wyzwolona kobieta w średnim wieku;

należy do inteligencji, do pokolenia, które w latach 60. zbuntowało się przeciw tradycji i gorsetowi norm obyczajowych.

Twierdzi, że młodzi powinni być wdzięczni jej pokoleniu za wywalczoną przez nie wolność; wypowiada się swobodnie o swoim romansie z Edkiem; jest

(4)

prowokacyjna; wspomina z rozrzewnieniem czasy młodzieńczego buntu, rewolucji obyczajowej (Stomil, pamiętasz, jak rozbijaliśmy tradycję? Posiadłeś mnie na oczach mamy i papy, podczas premiery „Tannhäusera”, w pierwszym rzędzie foteli, na znak protestu. Straszny był skandal. Gdzie te czasy, kiedy to jeszcze robiło wrażenie); podkreśla swoje ubóstwienie sztuki; uważa, że

studia Artura są jej życiową porażką – chciała mieć syna artystę, nie lekarza (Taki wstyd w rodzinie! A ja marzyłam, że będzie artystą! Kiedy nosiłam go jeszcze w łonie, biegałam po lesie nago, śpiewając Bacha. Wszystko na nic); w rozmowie z Alą pośrednio przyznaje się do przegranej (Pytam, czy mama jest szczęśliwa. [...]

No, to znaczy, że mama nie jest szczęśliwa. [...] – Być szczęśliwym – to prawo i obowiązek ludzi wyzwolonych w naszej nowej epoce. Tak mnie uczył Stomil. – [...]

A mama co na to? – Robiłam, co mogłam).

Otwarcie adoruje Edka, zachwyca się jego naturalnością (O, Edek jest taki prosty... Jak samo życie. Brutalny, ale w tym właśnie jego wdzięk. Nie ma kompleksów. Działa odświeżająco; On we wszystkim jest taki swobodny, taki naturalny jak motyl! Edziu, jak ty pięknie nakrywasz); zachowuje się swobodnie i prowokacyjnie; romansuje z Edkiem, aby, jak twierdzi, wzbudzić zazdrość w Stomilu; uważa, że jej mąż jest niemęski, i próbuje grać mu na ambicji, aby zmobilizować go do działania; broni się przed starością, nie akceptuje upływu czasu; w ważnych momentach wycofuje się i oddaje inicjatywę mężczyznom (Wiedziałam, ale zapomniałam. Wszystko na mojej głowie. Zapytajcie Edka. On ma zdrowy rozsądek; Niech mama nie przeszkadza. Nie widzi mama, że mężczyźni rozmawiają o polityce?).

W sporze z Arturem trzyma stronę Stomila (Odejdź ode mnie, ty głupcze); wspiera męża w jego eksperymentach teatralnych (Nie zniechęcaj się, Stomilu. Jeżeli ty nie będziesz eksperymentował, to kto będzie?); ma lekceważący stosunek do

„szaleństw” swojego syna; bagatelizuje sytuację (Arturze, zejdź

natychmiast, pobrudzisz obrus!); Eugeniusza uważa za zdrajcę swojego pokolenia.

4. Stomil

Ojciec Artura i mąż Eleonory, dojrzały mężczyzna, głowa rodziny, inteligent liberał, artysta, eksperymentator, w młodości buntownik, który przyczynił się do rewolucji obyczajowej; niechlujny, chodzi w porozpinanej piżamie, otyły, zarośnięty (Tęgi, duży, olbrzymia siwa czupryna, tak zwana „lwia”), w akcie III zostaje wbity w zbyt mały garnitur i kamaszki.

Wpisuje się w stereotyp inteligenta – elokwentny, dużo teoretyzuje; jest skupiony na myśleniu o sztuce i postrzega otaczającą go rzeczywistość przez pryzmat tego, w jakim stopniu mogłaby być mu użyteczna do kolejnych eksperymentów; jest gorącym orędownikiem zerwania z tradycją i wszelkimi społecznymi

(5)

ograniczeniami; dumny z wolności, którą wywalczyło jego pokolenie (Mój drogi, tradycja mnie nie obchodzi, twój bunt jest śmieszny. Sam widzisz, że nie przywiązujemy żadnej wagi do tych pomników przeszłości,

do tych nawarstwień naszej rodzinnej kultury. Ot, tak sobie wszystko leży. Żyjemy swobodnie).

Zajmuje się przede wszystkim swoimi eksperymentami teatralnymi (Całe moje życie poświęciłem sztuce. Sztuka to wieczny bunt); przez jego liberalizm – albo bezczynność – w domu panuje rozprężenie obyczajowe; nie reaguje na zdradę żony; nie ufa swoim uczuciom, nie kieruje się emocjami, jako zbyt bliskimi instynktom, i potrzebuje racjonalnego uzasadnienia, aby przeciwstawić się Edkowi (Dlaczego go ojciec toleruje w swoim domu? – A co mi szkodzi?

Wzbogaca nasze środowisko, wnosi koloryt. Zdrowy powiew autentyczności. On mi nawet pomaga w żywieniu wyobraźni. Wiesz, my, artyści, potrzebujemy trochę egzotyki [...] Rogi, rogi, to są banalne porównania, a nie solidne narzędzie analizy intelektualnej. [...] Nie obniżajmy poziomu! [...] prawdę mówiąc, mnie się to także nie podoba. Ja go strasznie nie lubię. Tylko tak,

na rozum, nie wiem dlaczego. [...] Poszedłbym i zrobił im taką awanturę, żeby mnie na zawsze popamiętali. Tylko żebym miał jeszcze imperatyw logiczny. [...]

Nie uwierzysz, jak ja chętnie bym go wykończył, tak sam z siebie. Tylko przez rozum nie bardzo wiem, dlaczego miałbym to zrobić); do wszystkiego szuka intelektualnej podbudowy (Niechże się ojciec chociaż pozapina. – Dlaczego?);

ulega terrorowi syna; zamiast działać, rozprawia bez końca i popada w dywagacje, które do niczego nie prowadzą; jest bezbronny.

Postawa Artura jest całkowitym zaprzeczeniem wyznawanej przez niego ideologii; według Stomila syn zaprzepaszcza osiągnięcia rewolucji przeprowadzonej przez pokolenie ojca; jako bezbronny intelektualista

poddaje się terrorowi Artura, a następnie – Edka; pozostaje mu pogarda słabszego wobec tępej siły (Zdawało mi się, że to międzyludzkie rządzi nami i za to ludzkie mści się, zabijając nas. Ale widzę, że to tylko Edek).

5. Ala

Kuzynka i narzeczona Artura, dorodna osiemnastolatka, ma styl naturalnego dziewczęcia – nosi długie, proste włosy, pojawia się w długiej do ziemi, nieprzezroczystej koszuli nocnej, pełnej zakładek i falbanek (w akcie III ubrana w suknię ślubną stosownie do okazji).

Wyzwolona (Powiedziałam mamie, że może już nie wrócę); demonstracyjnie nonszalancka; zblazowana; odgrywa role (Ładnie wyglądasz. (Ala śmieje się bardzo głośno). Z czego się śmiejesz? (nagle przestaje się śmiać, ponuro) – Ja?

Zdawało ci się. – Przecież się śmiałaś. – Nie kłóć się ze mną!); przekonana, że

(6)

małżeństwo dla Artura jest tylko elementem planu; chce wzbudzić zazdrość Artura – mówi mu, że go zdradziła z Edkiem.

Kokietuje Artura; roztacza wdzięki; usiłuje go skusić, wzbudzić jego zainteresowanie różnymi gierkami,

sprowokować go (Więc czego chciałeś? Zimno mi. Jestem prawie naga. Czy zauważyłeś?; Proszę cię, schowaj tę nogę. – Nie podoba ci się? – To nie należy do zagadnienia. (uporczywie) – Nie podoba ci się?; Bardzo cię boli? – Co cię to obchodzi? (wydaje sztuczny okrzyk bólu. Artur, zaniepokojony, chce obejrzeć jej ramię) – Gdzie? W którym miejscu? (dotyka jej ramienia, już bez dotychczasowych intencji) – (odsłania ramię) Tu... – Bardzo mi przykro. – (odsłania dekolt na plecach) ...I tu... – (szczerze zmartwiony) Doprawdy, nie chciałem... – (podnosi nogę) ...I tu...); obraża się.

Zgadza się na ślub z Arturem, co ma doprowadzić do przywrócenia

Zgadza się na ślub z Arturem, co ma doprowadzić do przywrócenia tradycyjnych norm społecznych

w domu Stomila; kiedy mówi Arturowi, że go zdradziła z Edkiem, wywołuje ciąg zdarzeń przynoszących tragiczny finał.

6. Edek

Osobnik w najwyższym stopniu mętny i podejrzany, ma wygląd chama – nosi koszulę w brzydką kratę, rozpiętą zbyt głęboko na piersiach, wypuszczoną na spodnie, z podwiniętymi rękawami, brudne spodnie, jaskrawożółte buty i zbyt krzykliwe skarpetki, długie i tłuste włosy przeczesuje grzebykiem wyjmowanym z tylnej kieszeni spodni, ma wąsik, ale generalnie jest nieogolony, na ręku nosi zegarek udający złoto, drapie się co chwila w grube udo; intruz, który na bezczelnego zamieszkał w domu zdradzanego męża.

Raczej się nie odzywa; kiedy już zabiera głos – jest bezpośredni, posługuje się prostackim językiem; głosi prymitywne poglądy; potrafi być groteskowo uniżony; niby chcąc być kulturalny, używa trywialnych zdrobnień (Całuję rączki pani dobrodziejki; Nie przejmuj się, babuś; Panie Arturku, co pan...;

Zrobione, panie Artku; Gotowy, szefku).

Jest bezczelny, chamowaty, pewny siebie; ekscytuje się obrazkami w podręczniku anatomii dla studentów medycyny (Pożycz mi pan to do wtorku. – Nie mogę, w poniedziałek mam egzamin. – Szkoda. Tam są ładne kawałki); ogrywa wszystkich w pokera; pije piwo prosto z butelki; nie kryje się z tym, że sypia z Eleonorą;

uważnie obserwuje, co się dzieje w rodzinie i wykorzystuje sytuację do zdobycia władzy; jego argumentem jest brutalna, tępa siła.

(7)

Początkowo daje się ustawić Arturowi, który czyni go swoim pachołkiem; w chwili, gdy jego „pan” zwraca się przeciwko niemu (Artur dowiaduje się o zdradzie Ali), szybko zrzuca z piedestału swego dotychczasowego rozkazodawcę i zabija go, przejmując władzę absolutną w rodzinie Stomilów.

7. Artur

Syn Stomila i Eleonory, kuzyn i narzeczony Ali, dwudziestopięcioletni młodzieniec, student trzech fakultetów, m.in. medycyny i filozofii, nosi ciemny garnitur i białą koszulę z krawatem; czysty, zadbany.

Odrzuca filozofię wolności głoszoną przez jego rodziców (I coście stworzyli? Ten burdel, gdzie nic nie funkcjonuje, bo wszystko dozwolone, gdzie nie ma ani zasad, ani wykroczeń?); mierzi go zachowanie najbliższych; wygłasza tyrady przeciw patologii według niego panującej w domu Stomilów (W tym domu panuje bezwład, entropia i anarchia!); nawołuje do sanacji, przywrócenia zasad obyczajowych i moralnych; krytykuje anarchię i chaos (Żadnego porządku, żadnej zgodności z dniem bieżącym. Żadnej skromności ani inicjatywy. Tu nie można oddychać, chodzić, żyć!); ubolewa nad brakiem formy; wyraża swoje obrzydzenie na widok prowadzenia się jego rodziny; gardzi wszystkim, co związane z życiem na poziomie biologicznym; teoretyk, oddany wyższym celom (Myślałaś tylko o swojej atrakcyjności. Co za prymityw!); upatruje swoich szans w kobietach – uciskanych przez mężczyzn, którzy dążą do zniesienia wszelkich konwencji w sprawach erotycznych w celu osiągnięcia jak najszybszego zaspokojenia, Artur opiera swój plan na kobietach, którym powinno najbardziej zależeć na powrocie do tradycji zapewniającej im szacunek (tradycyjna obyczajowość utrudnia mężczyznom dostęp do kobiet i tym samym buduje wysoką pozycję tych ostatnich).

Wymierza kary babci (każe jej się kłaść na katafalk) i wujkowi (wsadza mu klatkę dla ptaków na głowę); zabrania rodzinie grać w karty; obsztorcowuje wszystkich, napomina (z obrzydzeniem – Niechże się ojciec chociaż pozapina); chce wziąć ślub z Alą, aby przywrócić w domu ład (Żadne nielegalne

związki, żadne życie ułatwione. Ślub jest mi potrzebny. [...] Kiedy ich tak dopadniemy, znienacka, raz wzięci w formę, już później się z niej nie wydostaną);

prowokuje ojca, by zabił kochanka matki; terroryzuje rodzinę, żeby zaczęła się zachowywać według tradycyjnych wzorców; jego bunt – wobec obalenia wszystkich norm przez poprzednie pokolenie – może się już tylko wyrazić buntem przeciw brakowi zasad; znajduje sobie nadrzędną ideę – panowanie nad życiem i śmiercią najbliższych.

To Artur jest głównym inicjatorem konfliktu; nie mogąc znieść stosunków panujących w domu, uruchamia lawinę zdarzeń prowadzących do jego własnej śmierci i zapanowania tyranii Edka.

(8)

Faza podsumowująca

1. Na podstawie materiału przedstawionego podczas lekcji uczniowie mają za zadanie sformułować tezę lub hipotezę dotyczącą relacji rodzinnych w utworze (np. Tango Sławomira Mrożka to dramat o rozkładzie relacji rodzinnych;

sztuka w sposób groteskowy przedstawia relacje rodzinne), po czym ją uzasadnić (np.

- tradycyjne role w rodzinie Stomilów zostały odwrócone

– Artur zachowuje się tak, jak wyobrażamy sobie, że powinni się zachowywać rodzice, nie obowiązują tu żadne zasady życia rodzinnego

–Eleonora jawnie zdradza Stomila z Edkiem, co spotyka się z akceptacją męża).

Praca domowa Zakres podstawowy

Przypomnij na podstawie III części Dziadów Adama Mickiewicza kreację bohatera jako romantycznego idealisty – Konrada. Zapisz w punktach jego

cechy charakterystyczne.