Jadwiga Bakonyi
Wy sza Szko!a Humanitas w Sosnowcu
KAPITA" INTELEKTUALNY UCZELNI A JAKO#$
KSZTA"CENIA
INTELLECTUAL CAPITAL A COLLEGE OF EDUCATION QUALITY
STRESZCZENIE
W artykule okre lono poj!cie jako ci kszta"cenia w odniesieniu do uczelni wy#szych. Zwrócono uwag!,
#e jako $ mo#e by$ ró#nie postrzegana w zale#no ci od zaanga#owania w proces edukacyjny. Ka#dy z uczestników tego procesu ma inne oczekiwania co do jako ci. Okre lono równie# struktur! kapita"u intelektualnego uczelni. Wskazano na powi%zanie elementów kapita"u intelektualnego uczelni z dzia"aniami projako ciowymi w obszarze kszta"cenia.
SUMMARY
The aim of the article is to present a concept of quality of education in regard to universities. It shows that quality may be perceived differently depending on commitment to educational process. Each of the participants of that process has different expectations regarding quality. The article also describes structure of university’s intellectual capital. It demonstrates connection between elements of university’s intellectual capital and activities towards quality.
S"OWA KLUCZOWE: kapita intelektualny, uczelnie wy!sze, us ugi edukacyjne, jako"# kszta cenia KEY WORDS:intellectual capital, universities, educational services, quality education
WST%P
Do podstawowych zada$ uczelni nale!y kszta cenie wed ug najnowszych standardów i prowadzenie bada$ naukowych, ale nie nale!y zapomina#, !e w obecnych czasach bardzo wa!ne jest równie! rozwijanie wi%zi z otoczeniem, budowanie trwa ych wzajemnych relacji.
Uczelnie s& o"rodkami, gdzie tworzy si%, wykorzystuje i przekazuje, rozpowszechnia wiedz%, mo!na je z pewno"ci& okre"li# jako organizacje oparte o wiedz%. W literaturze prezentowane s& pogl&dy, !e w a"ciwe wykorzystanie wiedzy jest oparte o zarz&dzanie kapita em intelektualnym organizacji. W tego typu o"rodkach powinny by# wi%c prowadzone dzia ania maj&ce na celu zarz&dzanie kapita em intelektualnym, rozumiane jako identyfikacja elementów kapita u, pomiar, efektywne wykorzystanie i rozwój.
Wa!ne jest, aby uczelnie doskonali y swoje dzia ania, dopasowywa y swoje dzia ania, ofert% do potrzeb odbiorców. Okre"lenie tych potrzeb jest niezmiernie istotne w kontek"cie dzia a$ projako"ciowych w zakresie kszta cenia. Mo!na równie! wykaza#, !e wybrane elementy struktury kapita u intelektualnego s& istotne równie! dla zapewnienie w a"ciwego poziomu jako"ci kszta cenia.
1. JAKO#$ KSZTA"CENIA
Jako"# jest poj%ciem, które wykorzystuje wiele dyscyplin, jest rozpatrywana w kontek"cie wielu aspektów, dlatego istnieje tak wiele definicji poj%cia jako"ci. Mo!na j&
mi%dzy innymi zdefiniowa#, !e „jako"# to zbiorcza charakterystyka produktu i us ugi z uwzgl%dnieniem marketingu, projektu, wykonania i utrzymania, która powoduje, !e dany produkt i us uga spe niaj& oczekiwania klienta”1.
Chc&c odnie"# t% definicj% do jako"ci kszta cenia, aby móc potem okre"li# odbiorców jako"ci, nale!y najpierw scharakteryzowa# podstawowe poj%cia z obszaru edukacji.
Kszta ci# to przekazywa# pewien zasób wiedzy, umiej%tno"ci, ale równie! rozwija#
okre"lone cechy. Wa!ne jest, aby poj%cie kszta cenia rozpatrywa# z uwzgl%dnieniem dwukierunkowo"ci tego procesu, na co zwracaj& uwag% w swoim opracowaniu Tadeusz Wawak i S awomir Wawak2. Kszta cimy kogo", ale równocze"nie uczestnicz&c w procesie przekazywania wiedzy sami wzbogacamy i rozwijamy siebie. Uwzgl%dnianie z o!ono"ci poj%cia kszta cenia jest szczególnie istotne, je"li chodzi o procesy kszta cenia zachodz&ce w uczelniach wy!szych.
Jak ju! wspomniano we wst%pie, podstawowym przedmiotem dzia ania uczelni jest przede wszystkim kszta cenie studentów i prowadzenie bada$ i prac rozwojowych. Mo!na spotka# okre"lenie, !e „produktem” uczelni jest wiedza konkretyzuj&ca si% pod postaci&3:
us ug edukacyjnych;
wyników bada$;
ekspertyz i opracowa$.
W niniejszym artykule uwaga skupiona jest na tej cz%"ci dzia alno"ci uczelni, która dotyczy us ug edukacyjnych, których podstawowym elementem jest proces kszta cenia.
Us ugi edukacyjne maj& pewne specyficzne cechy. Cz%"# z nich nierozerwalnie zwi&zana jest z klientem tej us ugi, czyli studentem. Na jako"# tej us ugi z pewno"ci& wp ywa poziom wyj"ciowych umiej%tno"ci studenta oraz jego aktywno"# w procesie kszta cenia.
Mo!na równie! wskaza# inne czynniki determinuj&ce przebieg procesu kszta cenia i wp ywaj&ce na jego jako"#4. S& nimi:
Program studiów, obejmuj&cy mi%dzy innymi:
charakter przedmiotów, oznaczaj&cy mo!liwo"# wykorzystania przekazanej wiedzy i umiej%tno"ci w przysz ej pracy,
struktur% programu,
elastyczno"# wyboru profilu studiów.
Organizacja studiów oznaczaj&ca:
obci&!enie zaj%ciami, zaj%cia nieobowi&zkowe.
Pracownicy naukowo-dydaktyczni, w tym przypadku istotne s&:
posiadane stopnie i tytu y naukowe,
aktywno"# badawczo-naukowa i publikacyjna, do"wiadczenie praktyczne,
umiej%tno"ci dydaktyczne obejmuj&ce stosowanie nowoczesnych metod dydaktycznych i wykorzystywanie nowoczesnych narz%dzi wspieraj&cych proces dydaktyczny.
1 A. Hammrol, W. Mantura, Zarz%dzanie jako ci%. Teoria i praktyka, PWN, Warszawa 2002, s. 20.
2 T. Wawak, S. Wawak, Polemiczny g"os w sprawie jako ci kszta"cenia w Polsce na przyk"adzie nauk ekonomicznych, „Problemy Jako"ci” 2001, nr 10, s. 23-34.
3 M. Wojnarowska, P. Wróbel, Uwarunkowania zarz%dzania wiedz% w szko"ach wy#szych, „e-mentor”, nr 32, s. 62-65.
4 T. Wawak, S. Wawak, Polemiczny g"os w sprawie jako ci…, op. cit.
Poziom przygotowania i stopie$ aktywno"ci studentów.
Systemy oceny i kontroli.
Infrastruktura dydaktyczna, obejmuj&ca budynki, wyposa!enie sal, bibliotek% wraz z oferowanymi przez ni& zasobami oraz systemy umo!liwiaj&cymi atwy dost%p do zasobów bibliotecznych i innych zasobów, na przyk ad materia ów oferowanych w ramach systemów e-learningu.
Zasady funkcjonowania uczelni.
2. POSTRZEGANIE JAKO#CI KSZTA"CENIA
Maj&c zdefiniowane poj%cie jako"ci kszta cenia, czynniki wp ywaj&ce na proces kszta cenia, mo!na si% zastanowi#, jakie s& wymagania, oczekiwania ró!nych grup odbiorców tego procesu w stosunku do jako"ci (tabela 1).
Rys. 1. Wp yw ró!nych podmiotów na jako"#
&ród!o: Opracowanie w asne
W przypadku us ugi edukacyjnej oferowanej przez uczelni% mo!na równie! okre"li#
grupy (rys. 1), dla których oczekiwania w stosunku do jako"ci b%d& ró!ne. S& nimi:
studenci i absolwenci, uczelnia,
pracownicy uczelni, rynek pracy,
jednostki zewn%trzne typu organy akredytacyjne krajowe i mi%dzynarodowe, Ministerstwo Szkolnictwa Wy!szego i Nauki.
Dla ka!dej z tych grup dba o"# o zapewnienie jak najwy!szej jako"ci us ug edukacyjnych jest wa!na, zarówno dla odbiorców tej us ugi – studentów i pó'niejszych absolwentów, jak i ich dostarczycieli, czyli szkó wy!szych5.
5 A. Piotrowska-Pi&tek, Ocena jako ci kszta"cenia w zakresie nauk o zarz%dzaniu, „Marketing i Rynek” 2009, nr 7, s. 32-37.
Tabela 1. Postrzeganie jako"ci w zale!no"ci od roli pe nionej w procesie kszta cenia
Rola Oczekiwania w stosunku do jako'ci
Uczestnik Student
Przydatno"# wiedzy dla rozwoju zawodowego i ogólnego.
Zapewnienie konkurencyjno"ci na rynku pracy.
Zapewnienie elastyczno"ci zachowa$ na rynku pracy.
Kompleksowo"# wiedzy.
Odbiorca
Absolwent
Student, po uko$czeniu studiów, staje si% absolwentem, czyli aktywnym uczestnikiem rynku pracy. Jego wymagania w stosunku do jako"ci kszta cenia pokrywaj& si% z w wi%kszo"ci z wymaganiami studenta. Natomiast ocena procesu kszta cenia jest ró!na w zale!no"ci od czasu, który up yn& od daty uko$czenia studiów. Pracownicy z wi%kszym sta!em doceniaj& warto"#
przekazanej wiedzy teoretycznej o charakterze bardziej uniwersalnym, a
„"wie!y” absolwenci skupiaj& uwag% bardziej na praktycznych mo!liwo"ciach wykorzystania wiedzy i umiej%tno"ci przekazanych podczas studiów.6
Odbiorca
Pracodawca Rynek pracy
Posiadanie niezb%dnej wiedzy teoretycznej i umiej%tno"ci praktycznych.
Umiej%tno"# wykorzystania wiedzy teoretycznej w praktyce.
Elastyczno"# pracowników, rozumiana jako umiej%tno"# szybkiego dostosowywania si% do zmiennej sytuacji w przedsi%biorstwach.
Kreatywno"#.
Dostarczyciel
Uczelnia wy!sza
Zadowolenie studentów, co pozwoli na przyci&gni%cie nast%pnych studentów.
Wyró!nianie si% przez studentów i absolwentów w stosunku do studentów i absolwentów innych uczelni.
Spe nianie wymaga$ nak adanych przez organy administracji publicznej oraz o"rodki certyfikacyjne.
Uzyskiwanie wysokich pozycji w ró!nego rodzaju rankingach.
Uczestnik
Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wy!szego oraz organy akredytacyjne
Zapewnienie zgodno"ci kszta cenia ze standardami kszta cenia, minimami programowymi.
Istnienie systemów u atwiaj&cych mobilno"# studentów i kadry akademickiej
Dzia ania u atwiaj&ce uznawanie dyplomów i stopni naukowych na arenie mi%dzynarodowej.
&ród!o: Opracowanie w asne
Podstawowym zagadnieniem jest jak sprawi#, aby wykszta cenie, wiedza i umiej%tno"ci zdobywane przez studenta, by y odpowiednie do wymaga$ rynku, zapewnia y elastyczne dopasowanie do zmiennych warunków. Dla studentów istotny jest zakres przekazywanej wiedzy, kompetencje i umiej%tno"ci, jakie s& w stanie zdoby#. Dzi%ki temu staj& si% pó'niej bardziej atrakcyjni dla pracodawców. Dla szko y wy!szej wysoka jako"#
"wiadczonej us ugi edukacyjnej jest jednym z podstawowych elementów pozwalaj&cych jej na zapewnienie wysokiej pozycji konkurencyjnej.
Zapewnienie wysokiego poziomu jako"ci kszta cenia wymaga jednak podj%cia przez uczelni% wy!sz& okre"lonych dzia a$. Mo!na wskaza# niezb%dne dzia ania, bez których zapewnienie wysokiego poziomu jako"ci kszta cenia nie jest mo!liwe7:
Prowadzenie monitoringu i ocena:
o programów,
o kadry naukowo-dydaktycznej.
6 T. Wawak, S. Wawak, Polemiczny g"os w sprawie jako ci…, op. cit.
7 K. Lisiecka, Jako $ kszta"cenia narz!dziem realizacji strategii szko"y wy#szej, „Problemy Jako"ci” 2001, nr 10, s. 9-12.
Inwestycje:
o w infrastruktur%,
o w technologie umo!liwiaj&ce wprowadzanie aktywnych form kszta cenia, o w kadr% naukowo-dydaktyczn& i administracyjn&.
Prowadzenie dzia a$ wzmacniaj&cych rynkowe nastawienie uczelni, mi%dzy innymi:
o monitorowanie poziomu satysfakcji studentów, pracowników, absolwentów i pracodawców,
o aktualizacja programów i tre"ci kszta cenia,
o publikowanie aktualnych informacji okre"laj&cych sylwetk% absolwentów, o uruchamianie specjalizacji zgodnych z zapotrzebowaniem rynku.
Propagowanie idei zapewnienia jako"ci kszta cenia we wszystkich grupach, dla których jest on istotny.
3. POJ%CIE KAPITA"U INTELEKTUALNEGO I JEGO STRUKTURA
Poj%cie „kapita intelektualny” jest cz%sto uto!samiane z okre"leniami aktywa intelektualne, „aktywa niematerialne”, „kapita wiedzy”. Tak jak istnieje wiele okre"le$ dla kapita u intelektualnego, istniej& równie! ró!ne definicje kapita u intelektualnego8:
„Kapita intelektualny to materia intelektualny: wiedza, informacje, w asno"#
intelektualna i do"wiadczenie, które mog& by# wykorzystane do tworzenia bogactwa”
– T. Stewart;
„Kapita intelektualny to wiedza, do"wiadczenie, technologia organizacyjna, stosunki z klientami oraz umiej%tno"ci zawodowe, które pozwalaj& firmie osi&gn&# przewag%
konkurencyjn&.” – L. Edvinsson i M.S. Malone;
„Kapita intelektualny to suma ukrytych aktywów nieuwzgl%dnionych w sprawozdaniach finansowych, obejmuj&ca zarówno to, co zostaje w g owach pracowników, jak i to, co zostaje po wyj"ciu pracowników do domu” – G. Ross i J. Ross.
Wed ug J. Stru!yny „Kapita intelektualny organizacji to suma kapita ów osobistych pracowników, wraz z kapita em ludzkim poszczególnych partnerów”9.
Kapita intelektualny mo!na rozumie# równie! jako ca o"# aktywów dost%pnych w firmie, a wynikaj&cych z posiadania wiedzy. Jest rezultatem procesu przekszta cania wiedzy.
Istnieje wiele koncepcji kategoryzacji kapita u intelektualnego, wi%kszo"# z nich ma pewne cechy wspólne, ró!nice dotycz& ró!nego stopnia agregacji elementów kapita u intelektualnego10. Wszystkie koncepcje uwypuklaj& znaczenie i wag% kapita u ludzkiego, co jest szczególnie istotne dla organizacji opartych na wiedzy, a za takie s& uznawane uczelnie wy!sze. Kapita ludzki odnosi si% do skumulowanej warto"ci inwestycji w pracownika.
Termin ogniskuje si% na warto"ci, jak& pracownik mo!e wytworzy#, obejmuje indywidualn&
warto"# w ekonomicznym aspekcie (zdolno"ci, postawy, kompetencje, umiej%tno"# uczenia si% i tworzenia warto"ci)11. Podzia na kategorie uwzgl%dniaj&cy powy!sze podej"cie prezentuj& mi%dzy innymi L. Edvinsson i E. Malone, wyró!niaj&c dwie podstawowe grupy:
8 S. Kasiewicz, W. Rogowski, M. Kici$ska, Kapita" intelektualny. Spojrzenie z perspektywy interesariuszy, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2006.
9 A. Chody$ski, Wiedza i kompetencje ekologiczne w strategiach rozwoju przedsi!biorstw, Difin, Warszawa 2007.
10 A. Jarugowa, J. Fija kowska, Rachunkowo $ i zarz%dzanie kapita"em intelektualnym. Koncepcje i praktyka, O"rodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr, Gda$sk 2002.
11 W.G. Aulbur, G. Kannan, Intellectual capital. Measurement effectiveness, „Journal of Intellectual Capital”
2004, nr 5.
kapita ludzki i kapita strukturalny. Kapita intelektualny w szerokim uj%ciu mo!e by#
sklasyfikowany jako12:
kapita ludzki – kompetencje, postawy, przywództwo i rozwój;
kapita organizacyjny – procesy, infrastruktura, kultura i zarz&dzanie;
kapita rynkowy – relacje z klientami, dostawcami, kompetencje rynkowe, inne relacje;
kapita innowacyjny – technologie, poprawa procesów, produkty i us ugi.
4. KAPITA" INTELEKTUALNY UCZELNI WY(SZEJ
Uczelnie wy!sze s& typowy przyk adem organizacji opartych na wiedzy. Wiedza jest podstawowym zasobem jakim dysponuje uczelnia. Wiedza ta jest gromadzona, przetwarzana, przechowywana i udost%pniana, rozpowszechniana zarówno przez ludzi, jak i z wykorzystaniem ró!nego rodzaju rozwi&za$ opartych o technologie informacyjne. W a"ciwa identyfikacja elementów kapita u intelektualnego uczelni i zarz&dzanie nimi ma decyduj&ce znaczenie dla zapewnienia wysokiej jako"ci kszta cenia, postrzeganej przez studenta i ró!ne podmioty funkcjonuj&ce w gospodarce rynkowej.
Tabela 2. Elementy struktury kapita u intelektualnego uczelni wy!szej Kategoria
kapita!u
intelektualnego Elementy kategorii Kapita
ludzki
Wykwalifikowana kadra naukowo-dydaktyczna Wykwalifikowana kadra administracyjna Wykwalifikowana kadra zarz&dzaj&ca Studenci
Kapita organizacyjny Kapita rynkowy
Struktura organizacyjna Infrastruktura
Metody zarz&dzania, w tym metody rekrutacji i selekcji pracowników Systemy informacyjno-komunikacyjne
Procesy wewn&trzorganizacyjne, w tym wsparcie procesów dydaktycznych nowoczesnymi technologiami komunikacyjno-informacyjnymi.
Dost%p do zasobów wiedzy, w tym zbiory biblioteczne oraz bazy danych z dost%pem on-line
Lojalno"# i przywi&zanie studentów
Sie# powi&za$ rynkowych uczelni z ró!nymi podmiotami na rynku, w tym relacje osobiste kadry uczelni wy!szej
Umowy podpisane z innymi o"rodkami, uczelniami, przedsi%biorstwami
Powi&zania z podmiotami wyst%puj&cymi na rynku, w tym tak!e z administracj&
publiczn&
Pozycja na rynku, w tym równie! zajmowane miejsca w rankingach krajowych i mi%dzynarodowych
Aktywno"# na konferencjach, sympozjach, seminariach, targach edukacyjnych itp.
Oferowane kierunki, nakierowane na potrzeby odbiorców zewn%trznych, przedsi%biorców, instytucje naukowe, organizacje wspieraj&ce rozwój regionu
Umowy i powi&zania okre"laj&ce warunki wymiany i uczestnictwa w sta!ach i programach wymiany studentów i pracowników
Organizacja praktyk zawodowych Zwi&zki uczelni z absolwentami
12 A. Chody$ski, Wiedza i kompetencje ekologiczne w strategiach rozwoju przedsi!biorstw, Difin, Warszawa 2007.
Dobre relacje ze spo eczno"ci& lokaln&
Publikacje, patenty, w asno"# intelektualna Poziom prac badawczych
Innowacyjno"# rozwi&za$ w obszarze przekazywania wiedzy
Udzia studentów w realizacji procesu dydaktycznego i badawczego i wykazywaniu si%
kreatywno"ci& i innowacyjno"ci& (np. poprzez inkubatory przedsi%biorczo"ci, wspieranie dzia alno"ci kó naukowych)
Kapita innowacyjny
&ród!o: Opracowanie w asne
5. ELEMENTY KAPITA"U INTELEKTUALNEGO WYKORZYSTYWANE DO ZAPEWNIENIA JAKO#CI KSZTA"CENIA
Wi&!&c poziom kszta cenia z kapita em intelektualnym organizacji, jak& jest uczelnia wy!sza, mo!na sformu owa# tez%, !e efektywno"# i skuteczno"# podejmowanych dzia a$ dla zapewnienia wysokiej jako"ci kszta cenia jest uwarunkowana potencja em zawartym w kapitale intelektualnym uczelni wy!szej.
Wskazane wcze"niej dzia ania zapewniaj&ce wysoki poziom jako"ci kszta cenia s& w pewnej cz%"ci zgodne, pokrywaj& si% z dzia aniami, które wp ywaj& na podnoszenie poziomu kapita u intelektualnego. Dla spe nienia oczekiwa$ jako"ci kszta cenia dla wymienionych wcze"niej grup wymagany jest odpowiedni poziom kapita u intelektualnego.
Dla zapewnienia jako"ci kszta cenia uczelnia wy!sza powinna wykorzystywa#
wszystkie kategorie kapita u intelektualnego. Punktem wyj"cia jest oczywi"cie posiadany kapita ludzki.
Z punktu widzenia studenta najwa!niejszy jest kapita ludzki w postaci kadry dydaktycznej. Jednak w ramach kapita u rynkowego, dzi%ki relacjom zewn%trznym uczelni wy!szej, spraw& istotn& staje si% dost%p do wyk adowców zwi&zanych z innymi, znacz&cymi o"rodkami, ale tak!e praktyk& gospodarcz&. Nastawienie na aspekty praktyczne znajduje tak!e odzwierciedlenie w propozycjach formu owanych przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wy!szego. Odpowiednie relacje, zawarte w kapitale rynkowym, pozwol& na realizacj% przez studenta ciekawych praktyk i wykonywanie prac dyplomowych dotycz&cych konkretnych problemów przedsi%biorstw. Zapewnienie odpowiedniego poziomu zdobywanej wiedzy wi&!e si% z potencja em tkwi&cym w kapitale organizacyjnym, dzi%ki dost%pno"ci studenta do informacji i sposobowi realizacji procesu dydaktycznego.
Postrzeganie jako"ci kszta cenia przez absolwenta polega na ocenie przydatno"ci zdobytej w procesie dydaktycznym wiedzy. Jednak opieraj&c si% na kapitale rynkowym, nale!y stwierdzi#, !e istniej&ce wi%zi z absolwentami pozwol& na pozyskanie nie tylko ich opinii o przydatno"ci zdobytej wiedzy, ale mog& pomóc w modyfikacji tre"ci i sposobu kszta cenia, mog& tak!e by# szans& na pozyskiwanie z grupy absolwentów kandydatów na przyk ad na studia podyplomowe.
Z punktu widzenia pracodawcy istotny jest wk ad wszystkich elementów kapita u intelektualnego w kszta towanie sylwetki przysz ego pracownika, ale szczególne znaczenie dla niego ma:
umiej%tno"# absolwenta do wykorzystania wiedzy w praktyce,
umiej%tno"# elastycznego wykorzystywania zdobytej wiedzy i umiej%tno"ci, umiej%tno"# pracy w grupie,
umiej%tno"# pracy w warunkach stresuj&cych.
Z jednej strony wa!ne jest, z uwzgl%dnieniem kapita u rynkowego, aby mie# dost%p do opinii pracodawców, z drugiej strony pozosta e elementy kapita u intelektualnego uczelni
powinny s u!y# pomoc& przy spe nianiu oczekiwa$ pracodawców. W szczególno"ci kapita innowacyjny szko y wy!szej, budowany z udzia em studentów, uczestnicz&cych w ró!nych przedsi%wzi%ciach, wymagaj&cych kreatywno"ci, mo!e s u!y# budowie sylwetki absolwenta, spe niaj&cego oczekiwania pracodawców.
Oczekiwania uczelni wy!szej okre"lone wcze"niej w tabeli 1 wi&za# si% b%d& z umiej%tno"ci& tworzenia odpowiedniej równowagi w poszczególnych kategoriach kapita u intelektualnego.
Z punktu widzenia instytucji oceniaj&cych (Ministerstwo Szkolnictwa Wy!szego i Nauki, instytucje akredytacyjne, organizacje przeprowadzaj&ce rankingi) udzia poszczególnych kategorii kapita u intelektualnego b%dzie zale!a od wymaga$ stawianych przez te instytucje. W przypadku Ministerstwa Szkolnictwa Wy!szego i Nauki udzia tych kategorii b%dzie zale!a od realizowanego poziomu kszta cenia (studia pierwszego i drugiego stopnia, studia doktoranckie, uprawnienia do nadawania stopni i tytu ów naukowych).
Oznacza to, !e kszta towany kapita intelektualny, wp ywaj&cy na jako"# kszta cenia, powinien by# indywidualnie dostosowywany do strategicznych zamierze$ rozwojowych szko y wy!szej.
PODSUMOWANIE
Uczelnie, które jako pierwsze podejm& wyzwanie "wiadomego zarz&dzania kapita em intelektualnym uczelni, b%d& mia y wi%ksze szanse na osi&gni%cie i utrzymanie przewagi konkurencyjnej na tak trudnym rynku, jakim b%dzie w najbli!szych latach rynek us ug edukacyjnych.
(wiadome dzia ania projako"ciowe w zakresie kszta cenia mog& by# pierwszym krokiem do, równie! "wiadomego, wdra!ania systemów zarz&dzania wiedz& i kapita em intelektualnym na uczelniach.
LITERATURA
1. Aulbur W.G., Kannan G., Intellectual capital. Measurement effectiveness, „Journal of Intellectual Capital” 2004, nr 5.
2. Chody$ski A., Wiedza i kompetencje ekologiczne w strategiach rozwoju przedsi!biorstw, Difin, Warszawa 2007.
3. Hammrol A., Mantura W., Zarz%dzanie jako ci%. Teoria i praktyka, PWN, Warszawa 2002.
4. Jarugowa A., Fija kowska J., Rachunkowo $ i zarz%dzanie kapita"em intelektualnym. Koncepcje i praktyka, O"rodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr, Gda$sk 2002.
5. Kasiewicz S., Rogowski W., Kici$ska M., Kapita" intelektualny. Spojrzenie z perspektywy interesariuszy, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2006.
6. Lisiecka K., Jako $ kszta"cenia narz!dziem realizacji strategii szko"y wy#szej, „Problemy Jako"ci”
2001, nr 10
7. Piotrowska-Pi&tek A., Ocena jako ci kszta"cenia w zakresie nauk o zarz%dzaniu, „Marketing i Rynek”
2009, nr 7.
8. Wawak T., Wawak S., Polemiczny g"os w sprawie jako ci kszta"cenia w Polsce na przyk"adzie nauk ekonomicznych, „Problemy Jako"ci” 2001, nr 10.
9. Wojnarowska M., Wróbel P., Uwarunkowania zarz%dzania wiedz% w szko"ach wy#szych, „e-mentor”, nr 32.
