Metale ciężkie w glebach leśnych wzdłuż drogi wylotowej Bydgoszcz-Inowrocław

ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE T. XLVI1 NR 3/4 WARSZAWA 1996:203-211

PIO T R M A L C Z Y K , W O JC IEC H K Ę D Z IA

M E T A L E CIĘŻKIE W G L E B A C H L E Ś N Y C H

W Z D Ł U Ż D R O G I W Y LO T O W EJ

B Y D G O SZ C Z -IN O W R O C Ł A W

Katedra G leb ozn aw stw a A kadem ii T ech n iczn o-R oln iczej w B y d g o sz c z y

WSTĘP

Intensyw ny rozwój m otoryzacji niesie ze sobą wiele u jem nych skutków w postaci skażenia środow iska zarów no eko sy stem ó w leśnych i łąk o w y c h oraz a g ro e k o sy ste m ó w tlenkam i węgla, w ęglow odoram i pierścieniow ym i, tlenkam i azotu i siarki, aldehydam i, cząstkam i azbestu i asfaltu, a także m etalam i ciężkimi [C urzydło 1988, 1995; C zarn o w sk a 1994; M aciejew ska, S kłodow ski 1995]. W glebach leśnych znane j e s t zjaw isko sorbow ania metali ciężkich p rzez p róc hnic ę n ad k ła d o w ą [A da m czyk 1984; Cieśla i in. 1993, 1994; C z a rn o w sk a i in. 1983; P rusinkiew icz, P ok o jsk a 1989]. U trudnia to ich w y m y w a n ie w głąb gleby, co p o w o d u je p e w n e zakłócenia w przebiegu rozkładu i hum ifikacji szczątków o rg a ­ nicznych. W rezultacie m oże m ieć m iejsce w zrastająca a kum ulac ja słabo ro z k ła­ dając eg o się opadu roślinnego i zm niejszenie szybkości obiegu p ie rw ia stków biofilnych, których niedobory są w naszych glebach leśnych dotkliw e.

W roku 1994 p rz ep ro w a d zo n o badania, które m iały na celu określenie w p ły w u o d d ziały w a n ia zanieczyszczeń k o m u nikacyjnych na a kum ulac ję Pb, Cd, C u i Zn w leśnych glebach bielicow o-rdzaw ych, p o łożonych w z dłuż drogi w ylotow ej B y d g o szcz -In o w ro cław , o dużym nasileniu ruchu sa m o ch o d o w eg o . W badaniach chodziło też o ustalenie zw iązków m iędzy stężeniem metali ciężkich a tymi w łaściw ościam i gleb, które decydują o ich akum ulacji, u ruc ham ianiu i p rz e m ie ­ szczaniu.

MATERIAŁ I M ETODYKA B A D A Ń

B adany obszar w ystępuje na terenie m ezoregionu Kotlina Toruńska. P o k r y w a ­ j ą go w y d m y paraboliczne, porośnięte świeżymi borami sosn o w y m i. N a całym

o bszarze w y stępują gleby tego sam ego podtypu, tzn. gleby b ielico w o -rd zaw e z p ró c h n ic ą typu m oder.

D o badań w y ty p o w a n o trzydzieści pow ierzchni p o łożonych w z d łu ż dziesięcio- k ilo m e tro w eg o o dcinka drogi wylotowej z B ydgoszczy w kierunku In ow rocław ia. P o szcz eg ó ln e punkty b ad a w cz e zlokalizow ano w trzech strefach - А, В i C,

204 P. M a lc zy k

,

o d d alo n y ch od drogi o d p ow iednio o 5, 50 i 100 m. O dległość pom ięd zy punktam i w każdej strefie w ynosiła 1 km (rys. 1).

B adania m i objęto także pięć profilów glebow ych, usytuo w an y c h w połow ie analizow anej drogi i 150 m o d jej krawędzi. Profile tworzyły transekt przecinający w y stęp u jąc ą tam w y d m ę paraboliczną o w ysokości bezw zględnej 12 m. D w a profile p o ło żo n e były od strony zawietrznej, je d e n w kulm inacji w ydm y i dw a p ozostałe od strony odwietrznej. O dległość m iędzy profilami w ynosiła 25 m (rys. 1 ). Próbki z profilów glebow ych pobrano z poszczególnych p o d p o zio m ó w p ró c h ­ nicy nadkładow ej i pozio m ó w m ineralnych do głębokości 150 cm. Dla oceny stopnia nag ro m a d zen ia metali ciężkich posłużyły próbki g lebow e pobrane z tych profilów w latach 1985 i 1994.

P o d s ta w o w e w łaściw ości fizykochem iczne gleb analizow ano m etodam i o g ó l­ nie przyjętym i w gleboznaw stw ie. Z aw artość metali ciężkich o znaczono w ro z ­ tw ora ch uzy sk a n y ch po mineralizacji próbek w w odzie królewskiej [Lindsay 1972], a w p rz ypadku próbek z pozio m ó w i p od p o zio m ó w próchnicy nadkładow ej po ich m ineralizacji m etodą prażenia term icznego w temp. 823 К i roztw orzeniu pozostałości w roztw orze HC1. P om iary stężeń metali ciężkich w y k o n a n o techniką spektrom etrii absorpcji atom ow ej za p om ocą urządzenia PU 9100 X Philips.

W sp ó łcz y n n ik i korelacji między stężeniem metali ciężkich a zaw artością części spław ialnych, frakcji ilastej, w ęgla organicznego, kw a so w o ścią w y m ien n ą i hydrolityczną, p ojem nością sorpcyjną oraz odległością od drogi obliczono oso b n o dla próchnicy nadkładow ej i osobno dla p o zio m ó w m ineralnych.

W YNIKI B A D A Ń I DYSK USJA

B ad an e gleby charakteryzuje skład granulom etryczny luźnych piasków eolicz- nych z w y ra źn ą selekcją substratu glebow ego, s p o w o d o w a n ą procesam i w y d m o - tw órczym i. D o m in u jącą frakcją jest piasek drobny, którego ilość w ynosiła 50% . Ś rednia zaw artość w ęgla organicznego w podp o zio m ac h O l w ynosiła 4 9 ,0 5 % i 34 ,5 4 % w p o d p o zio m ac h Of. W m ineralnych poziom ach g en etycznych ilość w ęgla m alała w profilach wraz z głębokością od 0,98% w pozio m ac h A Ees do 0 ,0 4 % w skale m acierzystej. B adane gleby w ykazały odczyn bardzo silnie k w a ś ­ ny. W artości pH w KC1 były niskie i w ynosiły w podp o zio m ac h suro w in o w y c h 3,36, a w detrytusow ych 2,89. W poziom ach m ineralnych zaś kształtow ały się w zakresie pH od 3,2 w A Ees do 4,5 w skale macierzystej. K om pleks sorpcyjny b ada nych gleb w y sycony był głów nie jo n a m i w odoru i glinu. Ś w iadczy o tym w ielkość średniej kw asow ości hydrolitycznej w podp o zio m ac h próchnicy n ad k ła­ dowej i w skale m acierzystej (odpow iednio 132,72 i 0,81 cm ol(+)/kg). Ilość k a tionów z a sad o w y ch w stosunku do całkowitej pojem ności sorpcyjnej w ahała się od 25,20 cm ol(+ )/kg w poziom ach ściółki leśnej do 0,31 cm ol(+)/kg w skale m acierzystej. B ardzo kw aśny odczyn, niew ielka ilość frakcji ilastej oraz niska z a w arto ść w ę gla o rganicznego w poziom ach m ineralnych są p rz y czy n ą małej buforow ości takich gleb, a tym sam ym słabej odporności na za nie czysz cze nia c h e m ic z n e [A d a m czy k 1984; Cieśla i in. 1993, 1994; C zarn o w sk a i in. 1983; Plichta, K u c zy ń s k a 1 9 9 2 ;P ru sin k ie w icz,P o k o jsk a 198 9 ;S a w ick a-K ap u sta 1987].

P rz e p ro w a d z o n e badania w ykazały, że zawartości w szystkich an a liz ow anych m etali w p o zio m a c h próchnicy nadkładow ej zd e cydow a nie przew yższały stężenia

M e ta le ciężkie w gleb a ch leśnych

205

BYDGOSZCZ

R Y SU N E K 1. R ozm ieszczenie powierzchni badawczych: A l ...CIO pow ierzchnie badawcze, 1...5 -profile

FIGURE 1. Location o f study areas: A l ...CIO - study areas, 1 ...5 - profiles

o z n a c z o n e w w arstw ie 5 - 1 0 cm; w przypadku ołowiu i k adm u od 2 do 4 razy, a cynku i miedzi od 1,5 do 3 razy (tab. 1 ).

W o rga nic znych próbkach pow ierzch n io w y c h zaw artość ołow iu m ieściła się w p rzedziale od 18 do 103 mg/kg, a w w arstw ie 5 - 1 0 cm p o z io m ó w A E es od 9 do 51 m g/kg. N a jw y ż sz ą ilość tego pierw iastka (zarów no w po zio m ac h O, j a k i A E e s) ęd n o to w a n o w punktach bada w cz ych położonych 5 m od drogi, a n ajniższą w odległości 100 m. N a g ro m ad ze n ie ołow iu w strefach А, В i С było w y ż sz e od wartości najczęściej spotykanych w tego typu glebach [Cieśla i in. 1992, 1993, 1994; C z a rn o w sk a i in. 1983]. Zaw artości ołowiu w p o d p o z io m a c h próchnicy nadkładow ej i w a rstw ach m ineralnych ( 5 - 1 0 cm ) prób p o w ie rz c h n io w y c h były u jem n ie istotnie sko re lo w an e z odległością od drogi (tab. 2).

za-2 0 6 P. M a lczy k

,

T A B E L A 1. Zawartość metali cię żk ich [mg/kg] w gleb ach leś ny ch p o ło ż o n y c h w różnej o d leg ło ś ci [m] od drogi w ylo to w ej B y d g o s z c z - I n o w r o c ła w

T A B L E 1. T h e content o f heav y metals [mg/kg] in forest soils located o f different distance [in] from o f B y d g o s z c z - I n o w r o c ła w exit road

Nr pow. Area N o P o ­ z io m H o ­ rizon Pb Cd Zn Cu 5 50 100 5 50 100 [m] 5 50 100 5 50 100 1 O 103 91 58 2,7 2,1 1,8 121 107 88 36 21 20 A E e s 47 21 19 1,1 0,8 0,8 47 36 22 16 10 1 1 2 O 96 81 49 2,4 2,0 1,5 101 94 76 30 18 28 A E e s 38 30 18 1,0 0,8 0,6 58 43 36 11 18 14 3 O 96 80 39 2,1 1,8 1,5 94 90 80 17 18 2 0 A E e s 31 21 20 0,9 0,9 0,5 37 21 62 1 1 10 8 4 O 69 54 36 2,2 2,2 1,2 93 80 77 25 21 15 A E e s 28 2 0 9 1,1 1,0 0,6 51 39 55 14 17 9 5 O 71 50 45 1,7 1,2 0,9 100 83 52 2 2 18 18 A E e s 42 19 1 1 0,9 0,8 0,9 62 47 37 16 11 9 6 O 70 4 4 18 2,0 U 1,0 79 70 56 2 0 20 T l A E e s 34 16 9 0,5 0,6 0,4 69 71 34 14 9 8 7 O 68 47 24 1,7 1,3 0,9 85 80 78 21 20 13 A E e s 21 20 21 0,5 0,5 0,3 35 35 21 10 1 1 1 1 8 O 96 85 69 1,6 1,2 0,9 104 ’" s T " 55 26 22 17 A E e s 51 31 24 1,0 0,8 0,8 74 57 45 17 10 10 9 O 92 ”7 4”" 69 2,0 1,7 1,1 121 9 0 " ' 90 30 30 31 A E e s 43 19 21 1,3 1,1 0,7 73 48 55 21 18 15 10 O 103 100 77 2,3 1,7 1,1 1 11 98 100 39 37 28 A E e s 48 39 23 1,6 1,1 1,0 107 76 47 21 26 21

wierała się w zakresie od 0,9 do 2,7 m g/kg w poziom ach organicznych i od 0,3 do 1,6 m g/kg w w arstw ie 5 - 1 0 cm (tab. 1). Obliczone współczynniki korelacji m i ę ­ dzy zaw artością C d w próbach p o w ierzchniow yc h pobranych z po zio m ó w O i A E es a o dległością od drogi wynosiły odpow iednio - 0 ,4 3 6 * * i - 0 ,4 0 6 * * (lab. 2).

W odniesieniu do kadm u i ołowiu stwierdzono, że ich akum ulacja w p o s z c z e ­ gólnych punktach bada w cz ych była uzależniona rów nież od zawartości w ęgla organicznego, kw asow ości i pojem ności sorpcyjnej gleb (tab. 2).

U z y sk a n e wyniki p o m iarów i obliczeń statystycznych p o tw ierdz ają poglądy innych autorów , że zaw artość ołowiu i kadm u w glebach św iadczy o ich n a jw ię ­ kszy m zanieczyszczeniu w strefach p ołożonych najbliżej drogi, co s p o w o d o w a n e je st w ielkością emisji spalin. N a g ro m ad ze n ie tych pierw iastków je s t istotnie s k o re lo w an e z zaw artością w ęgla organicznego, k w a so w o ścią i p o jem n o ścią sorpc yjną gleb [Cieśla i in. 1992, 1993, 1994; C urzydło 1988; C za rn o w sk a i in.

1983; C z a rn o w sk a 1994].

C y n k i m iedź w próbach p o w ierzchniow yc h roz m ie sz czone były p o d o b n ie ja k ołów i kadm . N a jw ię ksza ich akum ulacja m iała m iejsce w pozio m ac h ektopróch- nicy. S tw ie rd zo n o natom iast mało istotne zależności m iędzy stężeniem Zn i Cu w glebach a odległością od drogi. O brazują je obliczone w spółczynniki korelacji,

M eta le ciężkie w g leb a ch leśnych 2 0 7 T A B E L A 2. W sp ó łc zy n n ik i korelacji m ięd zy zawartością metali cię żk ich w gleb ach

a niektórymi w ła ś c iw o ś c ia m i gleb

T A B L E 2. C o effic ien ts o f correlation be tw een heavy metals content in the so ils and s o m e soils properties N ie które w ł a ś c iw o ś c i gleby S o m e soil properties P oziom Horizon Pb Cd Zn Cu p H ( l М К С 1 ) O A E e s - 0 ,7 3 8 * * - 0 ,6 7 8 * * - 0 ,6 3 7 * * - 0 , 6 0 2 * * -0 ,2 0 3 -0 ,2 6 0 -0 ,2 7 7 - 0 ,3 1 0 K w a s o w o ś ć hydrolityczna

H ydr olytic acidity

O A E e s 0 ,6 7 5 * * 0 , 5 9 6 * * 0 , 8 2 8 * * 0 , 8 4 0 * * 0 ,9 0 2 * * 0 , 8 8 7 * * 0 , 7 7 6 * * 0 , 7 2 1 * * % С org. O A E e s 0 , 6 9 2 * * 0 , 4 5 5 * * 0 , 8 4 7 * * 0 ,6 6 8 * * 0 , 9 6 6 * * 0 ,7 5 5 * * 0 ,7 7 1 * * 0 ,5 0 1 * * P o jem n o ś ć sorpcyjna Sorption capacity O A E e s 0 , 6 9 0 * * 0 , 6 1 1 * * 0 , 8 4 3 * * 0 ,8 2 1 * * 0 , 9 2 7 * * 0*812** 0 , 7 8 0 * * 0 , 7 1 4 * * % frakcji - fractions < 0 , 0 2 mm A E e s -0 ,0 3 8 - 0 , 1 5 3 - 0 ,4 5 0 * - 0 ,6 3 6 * * % frakcji - fractions < 0 , 0 0 2 mm A E e s -0 ,1 1 8 -0 ,2 9 8 -0 ,3 6 0 -0 ,0 2 9 O d le g ło ś ć od drogi

D istan ce from road

O A E e s - 0 ,4 2 9 * * - 0 ,4 1 1 * * -0 ,4 3 6 * * - 0 ,4 0 6 * * -0 ,3 5 8 * -0 ,3 3 3 * - 0 ,2 7 0 * - 0 , 2 8 0 * G łę b o k o ś ć w profilu Depth in profile - 0 ,7 5 8 * * -0 ,6 1 4 * * - 0 ,3 35 - 0 ,5 3 4 * * P = 0,05, * * P = 0,01

które od p o w ied n io w ynosiły - 0 ,3 5 8 * i - 0 ,2 7 0 * dla po zio m ó w próchnicy n a d k ła ­ dowej oraz - 0 ,3 3 3 * i -0 , 2 8 0 * dla warstw 5 - 1 0 cm z poziom u A Ees (tab. 2).

Stężenie cynku w strefie A zawierało się w przedziale od 79 do 121 m g/kg w p jó ch n icy nadkładow ej i od 35 do 107 m g/kg w w arstw ie 5 - 1 0 cm. N a to m iast w strefie oddalonej 100 m od drogi nagrom a dzenie tego pierw iastka było najczęściej zbliżone do zawartości naturalnej (tab. 1). U w a g ę zw racają w iększe ilości cyni u w skrajnych punktach badanego obszaru, tj. 1 A-C, 2A, 8A, 9 A -C i 10A-C (rys. 1, tab. 1). W z b o g a c e n ie gleb w tych m iejscach jest najpraw dopodobniej rezultatem o dd ziały w a n ia zanieczyszczeń z aglom eracji bydgoskiej, graniczącej od północy z terenem badań. N a tom iast w południow ej części droga, w z dłuż której p r o w a ­ d zone były badania, przecina się z obw o d n icą kom unik acy jn ą o dużym nasileniu ruchu, która niew ątpliw ie w p ły w a na poziom akumulacji metali ciężkich w glebach.

Jak w ykazały badania, zaw artość miedzi w badanych glebach nie była tak z ró ż n ic o w a n a ja k w przypadku pozostałych analizow anych metali. W strefie A, położonej w bezpośredniej bliskości drogi, zarejestrow ano od 10 do 39 m g Cu na 1 kg, w strefie В (50 m od drogi) od 9 do 37 m g/kg, a w strefie С (100 m) od 8 do 31 m g /k g gleby. S tężenie miedzi w punktach 1A, 10A i 10B tylko nieznacznie prz ek ra cza ło wartości najczęściej spotykane [Cieśla i in. 1992, 1993, 1994; C z a rn o w sk a i in. 1983].

W pró b k a ch p o w ierzch n io w y c h zarów no zaw artość cynku, j a k i m iedzi z a le­ żała od ilości w ę g la organicznego, pojem ności sorpcyjnej i k w asow ości hydro- litycznej gleb. T ylk o dla tych 2 pierw iastków stw ierdzono istotne zależności ich

20 8 P. M a lc zy k

,

stężenia od zawartości części spław ialnych w w arstw ach 5 - 1 0 cm i brak w s p ó ł­ zależności z kw a so w o ścią w y m ien n ą gleb oraz zaw artością frakcji ilastej (tab. 2). B ad an ia profilow e prz ep ro w a d zo n e do głębokości 150 cm wykazały w zajem ne p o d o b ień stw o ro zm ieszczenia Pb, Cd, Zn i Cu. N ajw iększe ilości tych p ie rw ia ­ stków znajdow ały się w p odpoziom ac h su ro w in o w y m oraz detry tu so w y m i kilka­ krotnie prz ew yższ ały ich zaw artość w p oziom nac h m ineralnych. B ardzo w yraźnie za rysow ała się tendencja do zm niejszania się zawartości metali ciężkich wraz z g łębokością (tab. 2 i 3). Stw ierdzone praw idłow ości dotyczyły w ynik ó w badań prób gleb o w y c h pobranych zarów no w roku 1985, ja k i w 1994 roku. M im o dużego zró żn ico w a n ia rzeźby z w y d m io n eg o terenu badań, nie z a uw aż ono istotnych ró ż­ nic w ro z m ieszczeniu metali ciężkich w poszczególnych profilach glebow ych.

S tw ie rdzono również, że naw et w odległości około 150 m od drogi zawartości Pb i C d kształtują się na poziom ie w skazującym na zanieczyszczenie gleb. W prz y p ad k u Zn i Cu obserw uje się zawartości zbliżone do naturalnych. W o d n ie ­ sieniu do ołowiu i kadm u jest to zagadnienie interesujące w tym względzie, że wielu autorów zauw ażyło, iż na terenach otw artych następuje zm niejszanie się ilości metali ciężkich wraz ze w zrostem odległości od drogi, najczęściej do 3 0 - 5 0 m [C urzydło 1988; C zarnow ska 1994; C zerw iński 1987; R odrignez-Flores, Ro- drignez-C astellon 1982]. W y d a w a ć by się m ogło, że roślinność leśna m oże stanow ić skuteczną barierę dla rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń. Jednak p re zen to w a n e wyniki badań wskazują, że tak nie jest. Sądzić należy, że w tym p rz y p ad k u czynnikam i decydującym i o przestrzennym rozm ieszczeniu i zasięgu w y stę p o w a n ia Pb i Cd były przede wszystkim w ysokie natężenie emisji oraz lokalne u w a ru n k o w an ia m eteorologiczne, a w śród nich prędkość i kierunki w ia ­ trów oraz turbulencje powietrza.

U z y sk a n e wyniki badań w profilach w ykazały, że w latach 1985-1994 nastąpił w zrost koncentracji metali ciężkich w poszczególnych p oziom ach genetycznych badanych profilów (tab. 3). N ajw iększy w zrost zawartości metali ciężkich stw ier­ dzono w p o d p o zio m ac h s urow inow ych O l , co w przypadku Pb i C d św iadczy o ich antrop o g e n iczn y m nagrom adzeniu, s p o w o d o w a n y m za n ieczyszczeniem p o ­ wietrza. N atom iast wzrost stężenia Zn i Cu nie m a zw iązku z w p ły w e m k o m u n i­ kacji sa m o c h o d o w e j. W s k a z u ją na to wyniki badań p o w ie r z c h n io w y c h , w rezultacie których stwierdzono, że strefa w z bogace nia gleb w cynk nie przekracza

100 m, a w m iedź 5 m, licząc od krawędzi drogi.

W N I O S K I

1. W glebach leśnych położonych w zdłuż drogi wylotowej B y d g o szcz -In o w - rocław n ajw y ż szą akum ulację metali ciężkich stw ierdzono w poziom ac h p ró c h ­ nicy nadkładow ej.

2. Z aw arto ść metali ciężkich w glebach zm niejszała się w raz z odległością od drogi i osiągnęła poziom naturalny dla Cu 5 m, a dla Zn 100 m od jej krawędzi, natom iast stężenia Pb i Cd przekraczały wartości najczęściej spotykane w leśnych glebach bielicow o-rdzaw ych, w ytw o rz o n y ch z piasków, naw et w odległości do

150 m od drogi.

3. W okresie 1985 -1 9 9 4 stw ierdzono w p oziom ach o rganicznych profilów w y ra źn y w zrost całkowitej zawartości kadm u i ołowiu w w yniku oddziały w a n ia za nie czysz cze ń kom unikacyjnych.

M e ta le ciężkie w g leb a ch leśnych 2 0 9 T A B E L A 3. Zaw artość metali cię żk ich [mg/kg] w profilach gleb leś ny ch w latach 1985 i 199 4

T A B L E 3. T h e content o f heaavy metals [mg/kg] in forrest so ils in the period 1985 and 1994 Nr profilu Profile N o P o zio m H o ­ rizon [cm] G łę b o ­ kość Depth 1985 1994 Pb Cd Zn Cu Pb Cd Zn Cu 1 Ol 8 - 3 36 0,8 68 12 47 1,2 89 17 O f 3 - 0 21 0,6 33 9 26 0,9 42 12 A E e s 0 - 1 0 11 0,3 22 6 17 0 ,6 36 9 B v 1 0 - 3 6 11 0,1 2 0 2 12 0 ,2 22 3 B v C 3 6 - 9 3 10 OJ 11 1 14 0 ,2 28 1 С 9 3 - 1 5 0 6 0,0 12 1 9 0,1 18 1 ? Ol 1 1 - 2 28 0,8 71 18 39 0,4 92 21 O f 2 - 0 23 0,6 32 12 24 0,9 50 16 A E e s 0 - 1 7 18 0,5 25 2 22 0,8 37 2 B v 1 7 - 5 0 8 0,2 18 3 11 0,3 30 2 B v C 5 0 - 9 0 8 0,1 16 2 8 0,1 26 1 С 9 0 - 1 5 0 5 0,0 16 0 3 0,1 18 0 3 Ol 8 - 3 4 0 0,6 70 14 52 1,0 84 15 O f 3 - 0 26 0,5 36 9 30 0 ,6 44 8 A E e s 0 - 1 1 18 0,4 20 3 21 0,5 24 4 B v 1 1 - 5 2 6 0,1 15 6 9 0 ,2 26 5 B v C 5 2 - 9 3 6 0,2 8 1 9 0,2 28 1 С 9 3 - 1 5 0 3 0,0 10 0 4 0,1 18 1 4 Ol 1 1 - 4 37 0,8 7 6 11 4 2 1,0 99 19 O f 4 - 0 12 0,6 38 3 18 0,7 44 5 A E e s 0 - 9 12 0,4 30 2 16 0 ,6 30 6 B v 9 - 2 5 7 0,1 18 2 8 0 ,2 28 3 B v C 2 5 - 6 0 3 0,0 18 1 ' 2 0 ,0 20 3 С 6 0 - 1 5 0 1 0,0 20 0 4 0 ,0 24 1 5 Ol 1 0 - 2 32 0,9 80 17 36 1,3 81 18 O f 2 - 0 15 0,5 31 16 21 0,6 35 1 1 A E e s 0 - 8 10 0,2 22 6 18 0,3 30 9 Bv 8 - 2 8 8 0,2 15 5 12 0 ,2 25 10 B v C 2 8 - 6 0 8 0,0 15 2 10 0,2 25 2 С 6 0 - 1 5 0 8 0,0 10 0 12 0,1 14 1

4. Z aw arto ść metali ciężkich w badanych glebach u zależniona była od z a w a r­ tości w ę gla organicznego, kw asow ości, pojem ności sorpcyjnej, a w m n iejszy m stopniu od zawartości części spławialnych.

LITERATURA

A D A M C Z Y K B. 1984: Soils. (In:) Grodziński W., Weiner J., Maycock P.F. Forest ecosystems in industrial regions, licol. Stud. 49, Springer Verlag: 1 1-16.

CIEŚLA W., D Ą B K O W S K A -N A S K R Ę T H., BO ROWSK A K., MALC ZY K P., D Ł U G O S Z J., JA­ W O R SK A H., KĘDZIA W., ZALEWSKI W. 1994: Pierwiastki śladowe w glebach wybranych obszarów Pomorza i Kujaw. Zcsz. Probl. Post. Nauk Roi. 414: 63 -7 0 .

CIEŚLA W., M AL CZ YK P., KĘDZIA W. 1992: Mikroelementy w glebach lekkich dorzecza Brdy. Mat. VII Sym. "Mikroelementy w rolnictwie". Wrocław: 3 1 -34.

210

CIEŚLA W., PACHOCKI K., MALCZYK P., KĘDZIA W. 1993: Stan radiochemiczny gleb w o je w ó ­ dztwa bydgoskiego. Sprawozdanie BZ-96/92. ATR, Bydgoszcz: 5 -6 1 .

C U R Z Y D Ł O J. 1988: Ołów i cynk w roślinach i glebach w sąsiedztwie drogowych szlaków komunika­ cyjnych. Rozpr. habil. Z esz. Nauk. AR и’ Krakowie'. 1 1-75.

C U R Z Y D L O J. 1995: Skażenia motoryzacyjne wzdłuż dróg i autostrad oraz sposoby przeciwdziałania ujemnym skutkom motoryzacji w środowisku. Zesz. Probl. Post. Nauk Roi. 418, 1: 2 6 5 -2 7 0 . C Z A R N O W S K A K. 1994: Akumulacja niektórych metali ciężkich w glebach uprawnych i w liściach

selera w pobliżu dróg wylotowych z Warszawy. Rocz. Glebozn. 45, 3-4: 6 5 -7 5 .

C ZA R N O W S K A K., GWOREK B., KOZANECK A T. 1983: Zawartość metali ciężkich w glebach i mchu Kampinoskiego Parku Narodowego. (W:) Wpływ działalności człowieka na środowisko gleb owe w Kampinoskim Parku Narodowym. SGGW-AR, Warszawa: 123-138.

CZERWIŃSKI Z. 1987: The effect o f highway traffic on abiotic environment. Poi. Ecol. Stud. 13, 3-4: 4 1 9 - 4 2 7 .

K A B A T A -P E N D IA S A., MOTOWICKA-TERELAK T., PIOTROWSKA M., TERELAK H.. WITEK T. 1993: Ocena stopnia zanieczyszczenia gleb i roślin metalami ciężkimi i siarką. Ramowe wytyczne dla rolnictwa. IUNG, Puławy: 7 -1 0 .

L IN D S A Y W. 1972: Inorganic phase equilibria o f micronutrients in soils. Micronutricnts in agriculture.

Soil Sei. Soc. Am. M adison. WI: 4 1 - 5 8 .

MACIEJEWSKA A., SKŁODOWSKI P. 1995: Wpływ emisji spalin samochodowych na skażenie gleb związkami ołowiu, cynku i kadmu przy trasie Warszawa-Katowice. Zesz. Probl. Post. Nauk Roi. 418, 1: 2 7 1 -2 8 0 .

PLICHTA W., K U C Z Y Ń SK A I. 1992: Metal contents in different disintegration fractions of mor humus. Z. Pflanzenernähr. Bodenk. 155: 19-23.

PRUS INKIEWICZZ ., POKOJSKA U. 1989: Życie drzew w środowisku skażonym. Nasze drzewa leśne. 21, PWN, Poznań: 22 3 -2 4 3 .

RO DRIGNEZ-FLORES M., RODRIGNE Z-CA STELLO N E. 1982: Lead and cadmium levels in soil and plants near highways and their correlation with traffic density. Environ. Poll. 4, 4: 2 8 1 -2 9 0 . SA W IC K A -K A P U S T A K. 1987: Pathways o f heavy metals in components o f a forest ecosystem. Ecol.

M e ta le ciężkie w g leb a ch leśn ych 211

P. M A LC ZYK, W. KĘDZIA

HEA V Y METALS IN FOREST SOILS ALONG THE B Y D -

GOS ZCZ-IN O W ROCŁAW EXIT ROAD

D epartm ent o f S oil S cien ce, U niversity o f T ech n o lo g y and A griculture in B y d g o sz c z

S U M M A R Y

T h e Leptic Podzols developed from dune sands, located along the B ydgoszcz - -In o w ro cław exit road w ere investigated. In 1994 soil sam ples w e re taken from the organic horizons and tillage layers ( 5 - 1 0 cm). Sam pling sites w ere located at the distance o f 5, 50 and 100 m from the road. Sam ples were taken also from the 5 profiles in 1985 and 1994. H eavy metals (Pb, Cd, Zn and Cu) w ere determ ined by the m ethods A A S in solutions obtained as a result o f soil sam ples digestion with aqua-regia.

T he highest contents o f lead, cadm ium , zinc and copper w ere fo und in organic horizons. T h e content of heavy metals in forest soil was low ering with the distance from the road. T he content o f Pb and Cd in the Leptic Podzols profiles increased bec ause o f the traffic pollution in the period 1985-1994.

D r in i. P io tr M a lc zy k K a i eel ra G le b o zna i v stw a

A k a d e m ia T ech n iczn o -R o ln icza w B y d g o szc zy 8 5 -0 2 9 B y d g o szc z, ul. B e rn a rd y ń sk a 6