R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T . X X V III, N R 1, W A R S Z A W A 1977
JO A N N A N IE M Y S K A -Ł U K A S Z U K
CH ARAK TERY STY KA PR Ó CH N ICY NIEK TÓ R Y CH LEŚNYCH G L EB TA TRZA Ń SK IC H
CZĘŚĆ II. SK Ł A D F R A K C Y JN Y PO Ł Ą C Z EŃ PRÓ C H N IC ZN Y C H
In s ty tu t G leb o zn a w stw a , C h em ii R oln ej i M ikrobiologii A k a d em ii R olniczej w K ra k o w ie
W ST ĘP
S kład fra k c y jn y próchnicy w u jęciu profilow ym lub ty lko w pozio m ach aku m u lacy jn y ch gleb leśnych tw orzących się w różnych w a ru n kach bioekologicznych b ył tem atem prac gleboznaw ców polskich [4, 7, 18]. W ydzielone różnym i m etodam i połączenia próchniczne pozw oliły n a w ykazanie w spólnych cech próchnicy badan y ch gleb. Zaliczyć tu należy szeroki stosunek С : N, dużą zaw artość b itu m in dochodzącą do 20% С w w ęglu ogółem oraz na ogół przew agę kw asów fulw ow ych n a d h u m i- now ym i.
Zbliżone re z u lta ty b adań nad próchnicą gleb leśnych spotyka się w pracach radzieckich [3, 5, 10, 14], czechosłow ackich {1, 2, 24] oraz fra n cuskich [8, 9, 12].
B adania nad składem połączeń zw iązków próchnicznych gleb leśn y ch teren ó w górskich prow adzone są rzadziej niż gleb u p raw n y c h czy leś n y ch nizinnych. N ajliczniejsze prace dotyczące składu frak cyjn ego pró ch nicy i jej w łaściw ości prow adzone b y ły przez gleboznaw ców radzieckich [6, 15, 22, 23]. O statnio po jaw iły się w lite ra tu rz e polskiej dw ie w iększe prace poświęcone próchnicy gleb Sudetów [19] i K arkonoszy [17].
S kład fra k c y jn y próchnicy gleb tatrza ń sk ic h został częściowo p rzed staw iony we w stęp nej c h a ra k te ry sty c e próchnicy ty ch gleb przez W ą - c h a l e w s k i e g o i Ł u k a s z u k [26]. B ardziej w nikliw ą analizę tych zw iązków podają gleboznaw cy czechosłow accy A m b r o ż i N o s e k [2, 21], G r u n d a [11,12] oraz P e l i s e k [24].
Cel pracy, jak rów nież opis badanego m ate ria łu glebow ego zostały przedstaw ione w części I n in iejszej p racy [20].
170 J. N iem y sk a -Ł u k a szu k
M ETO DY K A B A D A Ń
W celu oznaczenia składu frak cy jn eg o połączeń próchnicznych b a d a n y c h gleb na próbkach z poziom ów b u tw inow ych AFH , ak u m u la cy jn y c h
A i, aku m u lacy jn o -elu w ialn y ch A ^A 2, przejściow ych A^B i A tC oraz ilu-
w ialnych B h i B hF e w ykonane zostały n a stęp u jące oznaczenia: zaw artość b itu m in — wagowo, skład fra k c y jn y próchnicy m etodą B oratyńskiego i W ilka, stosując rozdział fra k c ji w y e k stra h o w a n e j 0 ,ln N a4P 20 7 na k w a sy hum inow e i fulw ow e oraz proponow any przez K ow alińskiego [16] sto su n ek gleby do rozpuszczalnika 1 : 10. Podczas kw aśnej hydrolizy p ró bek w ęglanow ych glebę zadaw ano H 2S 0 4 w ilościach rów now ażnych do zaw artego C a C 0 3, dając jednocześnie tak ą ilość k w asu siarkow ego, by został zachow any stosun ek gleby do 0,5n H 2S 0 4 jak 1 : 10. P o m iaru gę stości optycznej hum ianów sodu, otrzy m any ch w w y n ik u rozpuszczenia w ydzielonych fra k c ji kw asów hum inow ych w 0,02n NaOH, dokonano na sp ek tro fo to m etrze Zeissa przy długości fali 465, 496, 533, 574, 619, 665 i 726 nm w k iuw etach a girubości 'w arstw y cieczy 1 cm, na roztw orach h u m ia n u sodu o stężeniu 0,136 g С w litrze.
OM ÓW IENIE W YNIK Ó W
S K Ł A D F R A K C Y J N Y P R Ó C H N IC Y
A naliza fra k c y jn a próchnicy glebow ej przeprow adzona została w u ję ciu profilow ym m etodą B oratyńskiego i W ilka, zastosow aną do badań n a d próchnicą gleb górskich przez K o w a l i ń s k i e g o , D r o z d a , L i с z n a r a [17] oraz L a s k o w s k i e g o [19]. Z aw artość poszczegól nych fra k c ji próchnicznych w yrażona jest w pirocentach w ęgla w sto su n k u do całkow itego w ęgla organicznego.
B adane gleby w zależności od podłoża skalnego, ty p u i roślinności odznaczają się zm ienną zaw artością poszczególnych fra k c ji próchnicznych.
B itu m in y lub woskosm oły b adanych glöb tatrza ń sk ic h leśnych s ta now ią od 1,75 do 11,03% w zależności od ro d zaju i ty p u gleby oraz po ziomów genetycznych, z któ ry ch zostały w yekstrah ow an e. N ajw yższa za w artość ty ch połączeń oznaczona została w bielicach w ytw orzonych ze skał granitow ych. W poziom ach butw in o w ych tych gleb ilość bitum in sta now i około 11% i m aleje w m iarę głębokości pirofilu od 2,82— 5,62% (tab. 1, rys. 3). W glebie b ru n a tn e j kw aśnej w ytw orzonej na m orenie g ran ito w ej zaw artość b itum in jest zbliżona ilościowo i rozkładem w pro filu do zaw artości tych połączeń w glebach b ru n a tn y c h „fliszow ych” . G leby te odznaczają się niższą zaw artością om aw ianych związków w po ziom ach butw inow ych od 7,86 do 8,93% zm niejszającą się w raz z głę bokością od 5,48 do 3,80% (tab. 1, rys. 2).
N ajniższe w artości są c h arak tery sty czn e dla poziomów A t gleb »węgla now ych — od 1,75 do 3,58% (tab. 1, trys. 1). W ysoką zaw artość ty ch
C h ara k tery sty k a p ró ch n icy n iek tó ry ch leśn y ch g leb Tatr. cz. II 171
zw iązków oznaczono w p rzy p ad k u rędzin górnoreglow ych w poziom ach
AFH — (7,24 do 9,61%) w odróżnieniu od dolnoreglow ych (4,15 do
5,22%). W poziom ach A tC n a stę p u je ponow ny w zrost zaw artości -bitumin. S tosunkow o w ysoka zaw artość ty ch połączeń i n ag rom adzan ie się ich w poziom ach butw inow y ch zw iązane jest zarów no z w aru n k am i k li m atycznym i, jak rów nież z rod zajem resztek roślinnych. N agrom adzo n a ściółka igliw ia św ierkow ego zasobnego w woski, sm oły i żywice, tw o rząca w dalszym etapie w ilgotne, g ru b e poziom y butw inow e, sp rzy ja n a grom adzeniu połączeń bitum icznych. S tąd n ajw iększa ich zaw artość w próchnicy gleb borów w ysokogórskich. W glebach, któ re dzięki cechom podłoża skalnego odznaczają się w iększą aktyw nością biologiczną, m imo roślinności p ię tra górnoreglow ego obserw u je się m niejszą zaw artość ty ch połączeń (rędziny bu tw in ow e l.W i 2.W). W raz ze zm ianą (roślinności i w arunków k lim aty czn y ch zaw artość b itu m in w yraźn ie m aleje, a więc w p rofilach gleb b ru n a tn y c h „fliszow ych” o dużo m niejszej miąższości n ad k ład u i rędzinach dolnoreglow ych (zbiorow iska F agetum carpaticum ).
Podobne ilości zw iązków b itum icznych dla S udetów podaje L a s k ó w - s к i [19], dla K arkonoszy K o w a l i ń s k i , D r o z d i L i c z n a r [17], dla gleb leśnych K auk azu O r ł ó w i w spółpracow nicy [22].
F ra k cja I w ydzielona została (roztworem 0 ,ln N a4P 20 7 o pH 7. W skład te j fra k c ji w chodzą głów nie kw asy fulw ow e, dlatego też <w oryginalnej m etodzie a u to rzy tra k to w a li tę fra k c ję w całości jako ruchom e związki próchniczne ty p u kw asów fulw ow ych.
W kw aśnych glebach leśnych zaw artość fra k c ji rozpuszczalnej w 0 ,ln N a 4P 20 7 stanow i często w iększą część w ydzielonych w czasie ekstrak cji połączeń próchnicznych.
Biorąc pod uw agę dużą zaw artość fra k c ji ek strahow anej 0 ,ln N a4P 20 7 0 pH 7 w bad anych glefoach przeprow adzono za K o w a l i ń s k i m 1 w spółpracow nikam i [16, 17] rozdział te j fra k c ji na kw asy hum inow e i fulw ow e. W yniki analiz potw ierdziły fakt, iż w tej g ru p ie połączeń próchnicznych m ają najw iększy udział kw asy fulw ow e. S tosunek k w a sów hum inow ych do fulw ow ych. (Ch : Cf) jest znacznie m niejszy od 1, ale różny zależnie od rodzaju, ty p u i poziom u genetycznego gleby.
N ajw iększą zaw artością fra k c ji I odznaczają się gleby b ru n a tn e w y tw orzone z utw orów fliszow ych (tab. 1, rys. 2). U dział jej w zrasta w m ia rę głębokości p ro filu z 6,34— 8,37% do 24,44— 33,96% w ęgla -w sto su n ku do w ęgla ogółem. N ajm niejsza jej ilość została w yek strah o w an a z pozio m ów bu tw in ow y ch i gw ałtow nie w zrasta w poziom ach m ineralnych.
Do dru giej g ru p y ze w zględu na zaw artość ruchom ych połączeń p róch nicznych zaliczyć należy bielice w ytw orzone z granitów . O bserw uje się tu rów nież w zrost udziału w ęgla fra k c ji I w całkow itej zaw artości węgla w dolnych poziom ach w sto su n k u do butw inow ych, ale różnice są znacz nie łagodniejsze (tab. 1, rys. 3). F ra k cja ta przew aża nad innym i połącze niam i próchnicznym i w większości poziomów genetycznych profilu
gle-172 J. N iem y sk a -Ł u k a szu k
T a b e l a 1 S k ła d f r a k c y j n y p r ó c h n ic y b ad a n y ch g le b w yrażon y w % С o g ó łe m
F r a c t io n a r y c o m p o s it io n o f humus o f i n v e s t i g a t e d s o i l s e x p r e s s e d i n p e r c e n t o f t o t a l ca r b o n Ur p ro f i l u P ro f i l e N o . G łę b o k o ś ć •'Symbol p o z io mu H o r i zo n С o r g a n ic z ny og ó łem T o t a l o r g a n ic С С b it u m in С o zn a c z o n y v: w y c ią g a c h С d e t e r m in e d i n e x t r a c t s С w y d z ie lo n y E x t г а c - t a b l e С С n i e h y d r o - l i z u j ą c y N o n h y d r o -l y s i n g С Sam p l i n g d e p th *•' cm С o f b i t u -m ina 0 , In Na4P20 ? I 0 , I n NaOH I I 0 , 5 n H2S 0 4 0 , I n NaOH I I I X 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
G leb y w ytw orzon e w a p ie n i S o i l s form ed on li m e s t o n e
1.W 3 - 1 7 APH 40 ДО 7 , 2 4 2 ,8 2 1 6 ,9 8 0 , 7 0 6 ,7 6 3 2 ,5 0 6 8 ,9 2 1 7 - 2 6 A1 1 3 04О 3 , 5 1 1 5 ,0 0 2 9 ,1 8 1 ,7 2 3 ,9 0 5 3 ,3 1 5 0 ,2 5 2 6 -5 8 AjC 2 ,9 6 3 , 7 2 1 9 ,5 9 3 7 ,8 4 0 , 3 4 1 ,3 8 6 2 ,8 7 3 6 ,4 6 2.W 2 - 1 2 APH 3 2 ,7 7 9 ,6 1 4 ,3 0 1 6 ,0 8 0 , 6 7 6 ,7 1 3 7 ,3 7 6 8 ,8 7 12-26 * 1 1 0 ,8 3 1 ,7 5 1 5 ,3 3 2 6 ,9 6 2 , 3 1 8 , 8 6 5 5 ,2 1 4 7 ,2 8 2 6 - 4 4 A1C 3 ,0 3 4 ,6 2 2 0 ,7 9 3 4 ,6 5 4 , 6 2 s la d y t r a c e 6 4 ,7 1 3 6 ,6 3 3.W 2 - 9 AH 2 4 ; 33 5 ,2 2 7 ,0 3 2 0 ,3 8 0 , 5 3 4 ,3 2 3 7 ,4 8 6 0 ,7 9 9 - 2 2 A1 9,*87 3 , 1 4 1 5 ,2 0 2 0 ,7 7 2 , 1 3 8 , 8 1 5 0 ,0 5 5 2 ,6 8 2 2 - 4 0 AiC 1 ,9 0 4 , 7 4 1 6 ,3 2 2 3 ,9 5 3 ,1 6 a la d y t r a c e 5 3 ,1 7 4 6 ,3 2 4.W 1 - 3 APH 1 7 ,3 6 4 ,1 5 4 ,7 8 1 7 ,6 8 0 , 5 8 1 6 ,0 7 4 3 ,2 6 6 2 , 2 1 3 - 2 0 A1 4 ,1 9 3 ,5 8 1 1 ,6 9 2 3 ,6 3 1 , 6 7 2 0 ,7 6 6 1 ,3 3 4 1 ,2 9 2 0 - 4 5 1 .3 5 5 ,3 3 1 4 ,8 1 4 4 ,4 4 2 ,9 6 6 , 6 7 7 4 ,8 1 2 2 ,2 2 G leb y w ytw orzon e :z utw orów f l i s z o w y c h S o i l s form ed on. P l y s c h r o c k s
1 .P 1 - 4 APH 3 9 ,8 8 8 , 5 5 8 , 3 7 1 0 ,2 8 0 , 2 5 2 ,0 1 2 9 ,4 6 6 7 ,7 5 4 - 7 A1 7 ,4 0 5 ,0 0 3 1 ,0 8 2 0 ,0 0 0 , 8 1 3 ,3 3 6 0 ,2 2 4 3 ,3 8 7 - 1 1 Ai ( B) 2 ,6 5 5 ,2 8 3 3 ,9 6 1 8 , 8 7 2 ,6 4 2 , 6 4 6 3 ,3 9 3 8 ,8 7 2 .P 2 - 6 APH 3 4 ,5 9 3 , 9 3 6 ,4 5 1 2 , 1 4 0 , 2 6 1 , 9 4 2 9 ,7 2 7 3 ,1 7 6 - 1 0 A1 7 ,2 9 6 , 4 5 2 7 ,4 3 1 9 , 0 7 0 , 5 5 3 ,9 8 5 7 ,4 8 4 1 , 8 4 1 0 -1 6 Al( B ) 9 ,8 6 4 ,4 0 3 3 ,1 6 2 2 ,7 9 1 ,5 5 4 , 1 4 6 6 ,0 4 3 2 ,6 4 3 .F 1 - 3 APH 3 5 ,4 8 8 , 0 4 6 , 3 4 1 0 , 5 7 0 , 2 2 1 , 9 5 2 7 ,1 2 7 3 ,1 7 3 - 6 A1 6 , 0 3 8 , 6 2 3 1 ,6 7 1 8 , 2 4 0 , 6 6 3 ,6 5 6 2 ,8 3 4 0 ,8 0 6 - 1 4 * l( B ) 2 ,5 3 4 ,2 6 3 3 ,7 2 1 2 ,4 0 1 ,5 5 3 , 1 0 5 5 ,0 3 4 3 ,8 0 4 .P 2 - 4 APH 3 5 ,1 0 7 ,8 6 6 ,9 8 1 0 ,8 2 0 , 2 6 2 ,1 6 2 8 ,0 8 7 4 , 4 7 4 - 8 A1 8 , 2 0 7 , 4 4 2 3 ,9 0 1 9 ,5 1 0 , 7 3 2 ,8 0 5 4 ,3 8 4 4 ,8 7 8 - 1 2 4 ,0 1 5 ,4 8 2 4 ,4 4 2 1 ,4 5 0 , 7 5 2 ,4 9 5 4 ,6 1 4 4 , 1 2
G leb y w ytw orzon e :z g r a n it u S o i l s form ed on g r a n i t e
1.G 1 - 7 APH 3 6 ,6 8 1 0 ,7 6 1 3 ,3 7 1 2 ,9 6 3 ,2 3 2 , 4 4 4 2 ,7 6 6 0 ,5 7 7 - 2 0 A1A2 1 4 ,2 3 1 0 ,1 2 2 5 ,4 4 1 7 ,5 0 3 ,0 9 3 ,9 3 6 0 ,0 8 4 1 ,1 1 2 0 - 5 1 Bh 1 2 ,6 3 5 ,6 2 1 8 ,6 1 3 6 ,9 0 1 0 ,7 7 4 ,5 9 7 6 ,4 9 2 3 , 6 7 2 . G 3 - 1 0 APH 3 6 ,0 5 1 1 ,0 1 1 0 ,2 4 1 3 ,4 5 3 , 1 1 3 ,4 4 4 1 ,2 5 6 0 , 7 4 1 0 -2 6 A1A2 9 ,1 0 1 0 ,0 0 2 3 ,1 9 1 6 ,2 6 5 ,2 7 2 ,8 6 5 7 ,5 8 4 2 ,4 2 2 6 - 5 0 Bh 1 0 ,4 5 4 ,9 8 2 4 ,0 2 1 9 ,7 1 1 3 ,1 1 4 ,7 8 6 6 ,6 0 3 3 ,4 0 5 0 -8 0 BhPe n . o . n .o » n . c . n . o . n . o . n . o . n . o . n . o .
C h ara k tery sty k a p róch n icy n iek tórych leśn y ch g leb Tatr. cz. II 173 c d . t a b e l i 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 3.G 1 - 9 APH 3 2 ,5 5 1 1 ,0 3 1 3 ,0 6 1 0 ,2 3 2 , 6 7 3 ,6 5 4 0 ,6 4 6 1 ,3 3 9 - 2 5 A1A2 6 ,3 3 7 , 8 4 2 5 ,5 5 1 9 ,2 8 5 ,0 2 4 ,3 9 6 2 ,0 8 3 3 ,0 9 2 5 - 3 4 Bh 7 ,5 9 5 ,8 0 2 8 ,8 5 2 3 ,0 6 7 ,7 7 3 ,2 9 6 8 ,7 7 3 0 ,8 6 3 4 -4 6 BhFe 8 , 5 1 2 ,8 2 3 8 ,1 9 3 4 ,6 6 9 , 5 2 1 ,7 6 8 6 ,9 5 1 4 ,0 0 4.G 2 - 1 2 AFH 3 8 ,9 8 5 ,7 2 8 , 9 9 1 6 ,3 2 0 , 5 4 5 ,9 0 3 7 ,1 1 6 3 ,8 3 1 2 - 1 6 A1 8 , 2 0 7 , 0 7 2 b , 70 3 4 ,2 7 in CO о 6 ,6 1 7 5 ,5 0 2 5 ,5 0 1 6 - 2 4 5 ,2 6 5 ,5 1 3 1 ,3 7 3 2 ,8 9 0 ,7 6 5 ,1 4 7 5 ,6 7 2 4 ,2 0
R ys. 1. Z aw artość fra k cji p róch n iczn ych w p ro fila ch g leb w ytw orzony-ch z w a p ien i
a — w r e g l u g ó r n y m , b — w r e g l u d o ln y m ; fr a k c j e : 1 — b it u m in y , 2 — k w a s y h u m in o w e I,
3 — k w a s y f u lo w e I, 4 — k w a s y h u m in o w e II, 5 — k w a s y f u l o w e II, 6 — w ę g i e l h y d r o li z u j ą c y 0,5 n H 2S 0 4, 7 — k w a s y h u m in o w e III, 8 — k w a s y f u l w o w e III, 9 — w ę g i e l n ie h y d r o li z u j ą c y
C ontents of hu m u s fra ctio n s in p ro files o f soils form ed on lim esto n es
a i n t h e u p p e r f o r e s t z o n e , b — in t h e lo w e r f o r e s t z o n e ; fr a c tio n s : 1 — b itu m in a , 2 —
h u m ic a c id s I, 3 — f u l v i c a c id s I, 4 —< h u n iic a c id s II, 5 — f u lv ic a c id s II, 6— c a r b o n h y d r o ly s e d b y 0,5N H 2S 0 4, 7 — h u m ic a c id s III, 8 — f u l v i c a c id s III, 9 — n o n - h y d r o ly s in g
c a r b o n
R ys. 2. Z aw artość fra k cji p ró ch n icz nych w p ro fila ch gleb w y tw o rzo n y ch
z u tw o ró w fliszo w y ch
o z n a c z e n ia j a k w r y s . 1
C on ten ts o f h u m u s fra ctio n s in p r o file s o f soils form ed on F ly sch rocks
174 J. N iem y sk a -Ł u k a szu k
Rys. 3. Z aw artość fra k cji p róch n iczn ych w p ro fila ch gleb w y tw o rzo n y ch z gra
n itu
a — b ie lic e p r ó c h n ic z o - ż e la z is t e , b — g le b a
b r u n a tn a k w a ś n a o z n a c z e n ia ja k w r y s. 1
C on ten ts of hum us fra ctio n s in p ro files of soils form ed on gran ites
a — h u m u s - ir o n p o d z o ls , b — a c id b r o w n
s o il
e x p la n a t io n s — a s in F ig . 1
bowego i stanow i w poziom ach A F H 10,24— 13,37% węgla, a w pozio m ach B h 18,61— 28,85% (tab. 1). T endencja w zrostu udziału tej fra k c ji w próchnicy poziom u B h może być tłum oczona m igracją ty ch zw iązków w głąb p ro filu lub silniejszym stopniem e k strak cji ich z tego poziom u za pomocą p irofosforanu sodu. J e st to zw iązane z dużą ilością połączeń próchnicznych, k tóre w y stęp u ją w postaci hum ianów glinu i żelaza i u- w aln ian e są dzięki kom pleksującem u działaniu N a4P 20 7.
G leba b ru n a tn a k w aśna w ytw orzona z g ra n itu (4.G) odbiega u kładem udziału firakcji I w ogólnej zaw artości węgla. Z aw artość te j fra k c ji w po ziomie butw ino w ym oraz g w ałtow ny w zrost jej ilości w raz z głębokością p ro filu jest zbliżony do gleb b ru n a tn y c h „fliszow ych”.
N ajm n iejsza zaw artość ruchom ych połączeń próchnicznych została oznaczona w glebach w ytw orzonych z w apieni rów nież z w y raźn ą te n d encją w zrostu w poziom ach m in eraln y ch (tab. 1, rys. 1). U dział fra k c ji w yek strah o w an ej pirofosfoiranem sodu w poziom ach butw inow y ch tych gleb w ynosi 2,82— 7,03%; w zrasta ona w poziom ie A t (11,69— 15,33%) i u trz y m u je się (w podobnych ilościach w e w szystkich profilach, nieznacz nie w zrastając w poziom ach A XC (do 14,81— 20,79%).
K w asy hum inow e fra k c ji I m ają m ały udział w połączeniach p ró ch nicznych tej frakcji. N ajw yższa zaw artość kw asów hum inow ych zosta ła w ydzielona z poziomów A ± i A ±A 2 b a d an y ch gleb (tab. 2, rys. 1, 2, 3). W poziom ach a k u m u lacy jn o -elu w ialn y ch bielic zaw artość kw asów h u m i now ych w ynosi 8,70— 9,70% i jest n ajw yższa ze w szystkich b adany ch gleb. N ajniższą zaw artością połączeń w ydzielonych pirofosfo ranem sodu odznaczają się gleby w ęglanow e, szczególnie ręd zin y dolnoreglow e, co
C h arak terystyk a p ró ch n icy n iek tórych leśn y ch g leb Tatr. cz. II
175-św iadczy o niew ielkiej ilości w olnych lub słabo zw iązanych kw asów h u - m inow ych w próchnicy ty ch gleb.
Ilość kw asów fulw ow ych om aw ianej fra k c ji w zrasta w raz z głębo kością p rofilu dzięki przem ieszczaniu się ich w p rofilu glebow ym (tab. 2, rys. 1, 2, 3).
S to su n ek Ch : Cf jest najw yższy w poziom ach A ±A 2 bielic w pozio m ie A t rędzin górnoleglow ych oraz w A F H gleb b ru n a tn y c h i rędzin dol noreglow ych (tab. 2, rys. 1, 2, 3). Bardzo zbliżony u kład w ielkości tego sto su n k u dla gleb K arkonoszy p o d ają K o w a l i ń s k i , D r o z d i L i c z - n a r [17].
F ra k c ja II — połączenia próchniczne silnie zw iązane z częścią m in e ra ln ą gleby, w yekstrahow ano 0 ,ln NaOH. Ilość zw iązków próchnicznych rozpuszczalnych w 0 ,ln NaO H przed kw aśną hydrolizą w glebach w y tw orzonych ze skał g ranito w y ch i w ęglanow ych w zrasta w m iarę głę bokości profilu, m aleje w niższych poziom ach gleb b ru n a tn y c h „fliszo w y ch ” (rys. 1, 2, 3). N ajw iększą ilość te j fra k c ji oznaczono w rędzinach,, gdzie stanow i ona około 30% ogólnej zaw artości w ęgla organicznego w glebie (tab. 1). A nalogiczne ilości te j fra k c ji dla gleb w ęglanow ych su deckich otrzy m ał L a s k o w s k i [19]. W gleb ach ty ch ilość fra k c ji roz puszczalnej w 0 ,ln NaOH zdecydow anie przew aża n a d pozostałym i w y ek strah o w an y m i połączeniam i próchnicznym i. W m iarę zw iększania się udziału w ęglanu w apnia w profilu glebow ym w zrasta udział fra k c ji sil nie zw iązanej z m in eraln ą częścią gleby (rys. 1).
W glebach w ytw orzonych z g ra n itu ilość fra k c ji rozpuszczalnej w ługu sodowym (firakcji II) jest najw yższa w poziom ach B h, gdzie u d ział jej w w ęglu całkow itym p rzekracza 30%. Z aw artość jej jest jed n ak p ra wie zawsze niższa od zaw artości fra k c ji słabo zw iązanej z m in eraln ą częścią gleby (frakcji rozpuszczalnej w p irofosforanie sodu) (tab. 1, rys. 3). Podobnie w glebach b ru n a tn y c h „fliszow ych” ilość fra k c ji II jest niższa niż fra k c ji I, z ty m że n ajw yższa zaw artość fra k c ji rozpuszczalnej w 0 ,ln NaOH jest w poziom ach A 1 i A ±B (tab. 1, rys. 2). Z arów no w glebach w ytw orzonych z gran itu , jak i z fliszu zaw artość fra k c ji I jest na ogół w yższa od fra k c ji II w poziom ach m ineralny ch, n ato m iast w poziomach butw inow ych fra k c ja II przew aża n ad fra k c ją I.
Z aw artość kw asów hum inow ych w tej fra k c ji jest najw yższa w po ziomach: A t i А Н rędzin, gdzie stanow i ona 10,5— 14,8% w ęgla całkow i tego (tab. 2), w poziom ach A±±42 i B h bielic oraz A 1 gleb b ru n atn y ch .
U dział kw asów fulw ow ych we fra k c ji II w zrasta w m iarę głębokości w e w szystkich badanych glebach (tab. 2). N ajw iększą ilość oznaczono w poziom ach A tC rędzin (około 30%) oraz w poziom ach B h i BhF e bielic.
S tosunek Ch : Cf p rz y jm u je w tej fra k c ji najw yższe w artości. W po ziom ach butw inow ych i ak u m u lacy jn y ch rędzin dolnoreglow ych jest on zbliżony do jedności; u rędzin dolnoreglow ych jest najw yższy w pozio m ach Aj. Stosunkow o w ysoką w artość Ch : Cf, także zbliżoną do jedności,.
Г a h e » э U d z ia ł w ę g la p o fiz c z e g ó ln y c h kwasów p r ó c h n ic z n y c h i i c h w zajem ny s t o s u n e k w b ad a n y ch g le b a c h
D i s t r i b u t i o n o f ca rb o n i n s e p a r a t e humus a c i d s and t h e i r r a t i o s i n I n v e s t i g a t e d s o i l s Kr p r o f i l u G łęb o k o ść S am plin g d ep th cm Sym bol poziom u с o r g a n ic z n y С kwasów hiuninowych С o f hum ic a c i d s Razem f r a k c j e С kwasów fu lw ow ych С o f f u l v i c a c i d s Razem f r a k c j e S to s u n e k C h:C f R a t io C h:C f Ch P r o f i l e N o. H o r iz o n O rg a n ic С % K .4p2° 7 I I NaOH I I I NaOH T o t a l o f f r a c t i o n s Na4P20 7 I I NaOH I I I NftOH T o t a l o f f r a c t i o n s I I I I I I C f 1 Ź 3 4 5 b 7 8 Я ""To" ’JA I ' ~ ' 14 15 lb
G leby wytwe rzono z w a p ie n i S o i l s form ed on lim e s t o n e
1 Л 3 -1 7 AFH 4 0 ,1 0 0 ,7 0 5 ,6 1 1 ,7 7 8 , OS 2 ,1 2 1 3 ,3 7 4 ,9 9 2 3 ,4 3 0 , 3 3 0 ,4 9 0 ,3 6 0 , 4 2 1 7 -2 6 A1 1 3 ,4 0 5 ,4 5 1 4 ,7 8 1 ,0 0 2 1 ,2 3 9 ,5 5 1 4 ,4 0 2 ,9 0 2 6 ,8 5 0 , 5 7 1 ,0 3 0 , 3 4 0 , 8 3 2 6 -4 4 a2c 2 ,9 6 5 ,7 4 6 ,0 8 0 , 3 2 1 2 ,1 4 1 3 ,8 5 3 1 ,7 6 1 ,0 6 4 6 ,6 7 0 , 4 1 0 ,2 8 0 , 3 0 0 , 2 3 2.W 2 -1 2 AFH 3 2 ,7 7 1 .1 5 6 , 6 2 1 ,6 8 9 ,4 5 3 ,1 5 9 ,4 6 5 ,0 3 1 7 ,6 4 0 , 3 6 0 ,7 0 0 , 3 3 0 , 5 4 1 2 -2 6 Ai lo,83 4 ,8 9 1 4 ,2 2 1 ,0 2 1 6 ,1 3 1 0 ,4 4 1 2 ,7 4 7 ,8 4 3 1 ,0 2 0 , 4 7 1 ,1 2 0 ,1 3 0 , 5 2 2 6 -4 4 Ai ° 3 ,0 3 2 ,9 7 5 , 5 2 - 8 , 4 9 1 7 ,8 2 2 9 ,1 3 - 4 6 ,9 5 0 , 1 7 0 ,1 9 - 0 ,1 8 3.W 2 - 9 AH 2 4 ,3 3 2 ,1 1 1 0 ,5 1 0 , 8 2 1 3 ,4 4 4 , 9 2 9 ,8 7 3 ,5 0 1 8 ,2 9 0 , 4 3 1 ,0 6 0 , 2 4 0 , 7 3 9 -2 2 A1 9 ,8 7 3 ,7 5 1 0 ,8 4 - 1 4 ,5 9 1 1 ,4 5 9 ,9 3 8 , 8 1 3 0 ,1 9 0 , 3 3 1 ,0 9 - 0 ,4 8 2 2 -4 0 Al ° 1 ,9 0 Ir 57 3 ,6 8 - 5 ,2 5 1 4 ,7 5 2 5 ,2 7 - 4 0 ,0 2 0 , 1 2 0 ,1 5 - 0 , 1 3 4.W 1 - 3 APH 1 7 ,3 6 1 ,7 3 8 , 7 0 4 ,2 1 1 4 ,6 4 3 ,0 5 8 , 9 8 1 1 ,8 6 2 3 ,8 9 0 , 5 7 0 , 9 7 0 , 3 5 0 , 6 1 3 -2 0 A1 X 4 ,1 9 2 ,3 9 1 1 ,6 9 2 ,3 9 1 5 ,4 7 9 ,3 0 1 1 ,9 4 1 8 ,3 7 3 9 ,6 1 0 , 2 6 0 ,9 8 0 , 1 3 0 , 4 2 2 0 -4 5 Al t B) 1 ,3 5 2 ,2 2 6 ,8 6 - 9 ,0 8 1 2 ,5 9 3 7 ,5 8 6 , 6 7 5 6 ,8 4 0 , 1 0 0 ,1 8 - 0 , 1 6
G leb y wy two .va:cno z utworów f l i s z o w y c h S o i l s fo rm ed on F ly o c h r o c k s
1 .F 1 - 4 AFH 3 9 ,8 8 2 ,1 3 4 , 2 1 , 0 , 8 5 7 ,1 9 6 , 2 4 6 , 0 7 1 ,1 6 1 3 ,4 7 0 , 3 4 0 ,6 9 0 , 7 4 0 ,5 3 4 - 7 A1 7 ,4 0 7 , 5 r3 7 ,0 0 1 .3 5 1 5 ,9 3 2 3 ,5 0 1 3 ,0 0 2 , 0 3 3 8 ,5 3 0 , 3 2 0 ,5 4 0 , 6 7 0 , 4 1 7 - 1 1 Ai ( B) 2 ,6 5 5 ,7 3 4 , 9 0 0 , 5 7 1 1 ,2 6 2 8 ,1 7 1 3 ,9 7 2 ,0 7 4 4 ,2 1 0 , 2 8 0 ,3 5 0 t. 27 0 , 2 5 2 . F 2 -6 AFH 3 4 ,5 9 1 ,7 1 5 .7 2 0 , 8 1 8 , 2 4 4 , 7 4 6 , 4 2 1 . 1 3 1 2 ,2 9 0 , 3 6 0 ,3 9 0 , 7 2 0 , 6 7 6 - 1 0 A1 7 ,2 9 4 ,5 3 6„ 7 2 1 ,9 2 1 3 ,1 7 2 2 ,9 0 1 2 ,3 5 2,06 3 7 ,3 1 0 , 2 0 0 ,5 4 0 f 93 0 , 3 5 1 0 -1 6 Ai ( ? ) 3 ,8 6 4 ,6 6 6 , 4 4 0 , 5 2 1 1 ,6 2 j 2 3 ,5 0 1 6 ,3 5 3 ,6 2 4 8 ,4 7 0 , 2 0 0 ,3 9 0 , 1 4 0 , 2 4 17 6 J. N ie m y s k a -Ł u k a s z u k
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 3 14 15 16 3 .F 1 - 3 APH 3 5 ,4 8 1 ,7 4 4 ,0 9 0 , 7 6 6 ,5 9 4 ,6 0 6 ,4 8 1 ,1 9 1 2 ,2 7 0 , 3 7 0 , 6 2 0 , 6 3 0 , 5 4 3 - 6 A1 6 , 0 3 5 ,7 4 7 ,9 6 1 ,6 5 1 5 ,3 5 2 5 , 9 3 1 0 ,2 8 2 ,0 0 38 , 21 0 , 21 0 , 7 7 0 , 8 3 0 , 40 6 - 1 4 Ах (в) 2 ,5 8 3 ,8 8 3 ,8 8 1 ,1 6 8 , 9 2 2 9 ,8 4 8 , 5 2 1 , 9 4 4 0 ,3 0 0 , 1 3 0 , 4 5 0 , 6 0 0 , 2 2 4 .F 2 - 4 APH 3 5 ,1 0 2 ,0 8 4 , 4 2 0 ,8 5 7 , 3 3 4 ,9 0 6 ,4 0 1 , 3 3 1 2 ,6 3 0 , 4 2 0 , 6 9 0 , 5 9 0 , 5 8 4 - 8 Ax 8 , 2 0 4 ,6 3 8 , 2 9 1 ,1 0 1 4 ,0 2 1 9 , 2 7 1 1 ,2 2 1 ,7 0 3 2 ,1 9 0 , 2 4 0 , 6 1 0 , 6 4 0 , 4 3 8 - 1 2 Ax(b) 4 ,0 1 3 ,7 4 5 , 4 9 0 , 7 5 9 , 9 8 2 0 ,7 0 1 5 ,9 6 1 , 7 4 3 8 ,4 0 0 , 1 8 0 , 3 4 0 , 4 3 0 ,2 6
G leb y w y tw orzon e z g r a n it u - S o i l s form ed on g r a n it e
1.G 1 - 7 APH 3 8 ,8 8 2 ,6 6 6 ,1 8 0 ,5 8 9 , 5 2 1 0 ,7 1 6 ,7 8 1 ,7 6 1 9 ,2 5 0 , 2 5 0 , 9 1 0 , 3 8 0 , 4 9 7 - 2 0 A ^ 2 1 4 ,2 5 9 ,7 0 8 , 5 0 0 , 7 0 1 3 ,9 0 1 5 ,7 4 9 ,0 0 3 ,2 3 2 7 ,9 7 0 , 6 2 0 , 9 5 0 , 2 2 0 , 6 7 2 0 - 5 1 Bh 1 2 ,6 3 6 ,1 8 1 6 , 6 3 2 ,6 9 2 5 ,5 0 1 2 ,4 3 2 0 ,2 7 1 ,9 0 3 4 ,6 0 0 , 5 0 0 , 8 3 1 , 4 2 0 , 7 4 2.G 3 - 1 0 APH 3 6 ,0 5 1 ,9 7 6 , 5 5 0 , 8 9 9 , 4 1 8 , 2 7 6 , 9 0 2 ,5 5 1 7 ,7 2 0 , 2 4 0 , 9 5 0 , 3 5 0 , 5 3 1 0 -2 6 AxA2 9 ,1 0 8 , 7 0 8 , 1 3 0 ,6 6 1 7 ,4 9 1 4 ,4 9 8 , 1 3 2 ,2 6 3 4 ,8 8 0 , 6 0 1 ,0 0 0 , 3 0 0 , 5 0 2 6 - 5 0 Bh 1 0 ,4 5 4 ,3 1 5 , 8 4 2 ,4 8 1 2 , 6 3 1 9 ,7 1 1 3 ,8 7 2 ,3 0 3 5 ,8 8 0 , 2 0 0 , 4 2 1 ,0 8 0 , 3 5 5 0 - 8 0 BhPe 5 ,0 5 n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . 3.G 1 - 9 APH 3 2 ,5 5 2 , 7 3 4 ,8 8 1 ,0 1 8 , 6 2 1 0 , 3 3 5 ,3 5 2 , 6 4 1 8 ,3 2 0,26 0 , 9 1 0 , 3 8 0 , 4 7 9 - 2 5 АдА2 6 ,3 8 9 ,2 5 9 ,5 6 0 ,7 8 1 9 ,5 9 1 6 ,3 0 9 ,7 2 3 ,6 1 2 9 , 6 3 0 , 5 7 0 , 9 8 0 , 2 2 0 , 6 5 2 5 - 3 4 Bh 7 ,5 9 6 ,0 6 8 , 3 0 0 , 5 3 1 4 ,8 9 2 2 ,7 9 1 4 ,7 6 2 ,7 6 4 0 ,3 1 0 , 2 7 0 , 5 6 0 , 1 9 0 , 3 7 3 4 -4 6 BhPe 8 , 5 1 7 ,6 4 9 ,4 2 0 , 9 4 1 8 ,1 0 3 0 ,5 5 2 5 ,1 4 0 , 8 2 5 6 ,5 1 0 , 2 5 0 , 7 1 1 , 1 4 0 , 3 2 4.G 2 - 1 2 APH 3 8 ,9 8 1 ,3 6 6 , 0 8 1 , 6 4 9 ,0 8 7 , 6 3 1 0 ,2 4 4 ,2 6 2 2 , 1 3 0 , 1 8 0 ,6 3 0 , 38 0 , 4 1 1 2 - 1 6 Ax 8 , 2 0 5 ,4 9 9 , 5 1 1 , 6 1 1 6 ,6 1 2 1 ,2 1 2 4 ,7 6 5 ,0 0 5 0 ,9 7 0 , 2 7 0 , 3 2 0 , 5 2 0 , 3 2 1 6 - 2 4 Ах (в ) 5 ,2 6 4 ,7 6 5 , 7 0 1 ,1 2 1 1 ,5 7 2 6 ,6 2 2 7 ,1 9 4 , 0 2 5 7 , 8 3 0 , 1 8 0 , 2 1 0 , 2 8 0 , 2 0 c d . t a b e l i 2 C h a r a k te r y st y k a p r ó c h n ic y n ie k tó r y c h leśny ch gl eb T a tr . cz . II 17 7
178 J. N iem y sk a -Ł u k a szu k
znaleźć m ożna u bielic w poziom ach A 1A 2l co praw dopodobnie jest zw ią zane z m ig racją kw asów fulw ow ych i w pływ a na w zrost tego stosunku (tab. 2).
Podobnie w glebach bielicow ych K arkonoszy stw ierdzono w zrost Ch : Cf w poziom ach A tA 2 i sp adek w B h [17].
W ęgiel h ydrolizujący, rozpuszczalny w 0,5n H 2S 0 4, jest p ro d u k tem rozk ład u kom pleksów organiczno -m in eraln ych [26]; na fra k c ję tę sk ła dają się głów nie połączenia o ty p ie kw asów fulw ow ych. Ilość o trzy m a nych połączeń hydro lizu jący ch w 0,5n H 2S 0 4 jest n iejednako w a u w y dzielonych gru p gleb. N ajm n iejsze ilości w ęgla hydrolizującego o trz y m ano p rzy ek strak cji próchnicy z gleb b ru n a tn y c h „fliszow ych” oraz z gleby b ru n a tn e j w ytw orzonej z m o ren y gran itow ej; nieco wyższe ilości znaleziono u gleb w ęglanow ych, a najw yższe u bielic w y tw orzonych ze skał gran ito w y ch (irys. 1, 2, 3).
Ilości fra k c ji hy dro lizu jący ch w 0,5n H 2S 0 4 jest w b ad an ych gle bach tatrzań sk ich podobna jak w sudeckich [19] i karkonoskich [17] — najniższa w poziom ach butw inow ych, a w zrasta w m iarę głębokości. N a j w iększa zaw artość tych połączeń w glebach w ytw orzonych z gran itu , tj. w bielicach, wiąże się z rozkładem kom pleksów organiczno-m ineralnych, k tó re dopiero po rozłożeniu w czasie kw aśnej hyd rolizy pozw alają na w ydzielenie jeszcze znacznej ilości połączeń próchnicznych. N agrom adze nie tych połączeń jest c h a rak tery sty czn e dla poziom ów B h analizow a n ych gleb.
W zrost zaw artości w ęgla hydrolizującego w 0,5n H 2S 0 4 w raz z głę bokością, m ający p otw ierdzenie w innych pracach dotyczących analizy próchnicy gleb górskich przy użyciu m etod B oratyńskiego i W ilka, jest w p rzy p ad k u gleb tatrza ń sk ic h bardzo silny w obrębie p rofilu m iędzy poziom am i genetycznym i bielic próchniczno-żelazistych.
F ra k cję III — połączenia próchniczne bardzo silnie zw iązane z częścią m in e raln ą gleby, w ydzielono za pomocą 0 ,ln NaOH po kw aśnej h y d ro li zie. Połączenia próchniczne składające się na fra k c je zw iązków ek strah o w anych po kw aśnej hydrolizie m ają w większości badanych gleb niew iel ki udział w w ęglu ogółem, nie p rzek raczający 10%. N ajw iększą ilość tej fra k c ji w yosobniono z górnych poziomów A F H i A t u rędzin. W dolnych poziom ach zaw artość gw ałtow nie m aleje, a n aw et praw ie zanika do w a r tości śladow ych (tab. 1, ry s. 1). Je d en z profilów (4.W) rep re z en tu ją c y rędzinę b ru n a tn ą m ieszaną odbiega bardzo znacznie od pozostałych ze w zględu na zaw artość fra k c ji bardzo silnie zw iązanych z częściam i m i n e ra ln y m i gleby. Z aw artość tej fra k c ji w poziom ie A F H w ynosi 16,07
i w zrasta w A t do 20,76%, a n astęp n ie m aleje w A ^ do 6,67%. Do m ieszka m ate ria łu ilastego pochodzącego z łupków ilastych zn ajdujących się w podłożu om aw ianej gleby oraz niew ielka zaw artość C a C 0 3 w ca łym profilu w p ły w ają na zw iększenie się zaw artości połączeń próchnicz n y ch silnie zw iązanych z częścią m in e raln ą gleby. Z m niejszenie ilości
C h a ra k tery sty k a p ró ch n icy n iek tórych leśn y ch g leb Tatr. cz. II 179
fra k c ji ek straho w any ch 0 ,ln NaO H po kw aśnej h ydrolizie jest zw iąza n e ze w zrostem głębokości profilu, z rosnącą w glebach w ytw orzonych
ze skał w ap ien ny ch zaw artością C a C 0 3.
W bad any ch glebach tatrza ń sk ic h w poziom ach butw in ow y ch zaw ar tość połączeń fra k c ji III jest wysoka, przew yższająca zaw artość frak cji w olnej ek strahow an ej 0 ,ln N a4P 20 7, co bardzo istotnie cróżni gleby w ęglanow e od pozostałych.
Zbliżone w y n ik i otrzy m ał Dołgilewicz, k tó ry dla bad any ch gleb gór skich K ry m u po d aje rów nież dużą zaw artość om aw ianej fra k c ji [6]. S pa dek zaw artości te j fra k c ji w raz ze w zrostem ilości C a C 0 3 w profilu, cha ra k te ry z u ją c y gleby tatrzań sk ie, w y stęp u je rów nież w glebach sudeckich
[19] w ytw orzonych ze skał w apiennych.
Z aw artość kw asów hum inow ych tej frakcji, ek strahow anych z gleb w ęglanow ych, jest niew ielka i stosunek Ch : Cf jest najniższy u rędzin (tab. 2).
W glebach w ytw orzonych z utw orów fliszow ych najw iększą ilość po łączeń próchnicznych w yek strah o w an o po kw aśnej hydrolizie ługiem so dow ym z poziom ów A± (tab. 2), n ato m iast u gleb „g ran ito w y ch ” — z po ziomów B h (tab. 2).
Rów nież stosunek Ch:Cf w om aw ianych glebach w ykazuje n ajw y ż sze w artości w poziom ach A r gleb b ru n a tn y c h i B h bielicow ych, gdzie w artość jego przekracza 1. W ynika z tego, że w e fra k c ji n ajsiln iej zw ią zanej z częściam i m ineralny m i, ek strah o w anej z bielic (przy niew ielkiej zaw artości tej frakcji, nie p rzek raczającej 5%) w poziom ach iluw ialny ch p rzew ażają połączenia o rganiczno-m ineralne kw asów hum inow ych nad fulw ow ym i. Są to w edług D u c h a u f o u r a i J a c q u i n [9] przede w szystkim kom pleksy próchniczno-alofanow e lub próchniczno-żelaziste i glinow e z pew n ą ilością kom pleksów ilasto-próchnicznych. Na w zrost zaw artości kw asów hum inow ych tej fra k c ji w poziom ach iluw ialnych w sto su n k u do bu tw inow ych i eluw ialnych zw rócili uw agę К u ź n i с к i i S k ł o d o w s k i [18]; podobne w yniki spotkać m ożna w p racy D r o z d a i K o w a l i ń s k i e g o [7].
W artość sto su n ku Ch:Cf w glebach b ru n a tn y c h w e fra k c ji n ajsiln iej zw iązanej z częściam i m in eraln y m i (frak cja III) jest wyższa niż dla fra k cji I i II, co w skazuje na najw yższy udział kw asów hum inow ych w tej gru p ie połączeń próchnicznych (tab. 2).
Stosunek w ęgla kw asów hum inow ych w ydzielonych fra k c ji (I + IIH- + III) do w ęgla kw asów fulw ow ych w ydzielonych fra k c ji (I + I I + I I I ) w skazuje, że w badan y ch glebach przew ażają kw asy fulw ow e n ad h u - m inow ym i. W zajem ny ich stosunek p rzy jm u je najw yższe w artości w’ glebach w ytw orzonych z w apieni w poziom ach butw inow ych ręd zin dol noreglow ych (0,73— 0,61) i w poziom ach A 1 rędzin górnoleglow ych (0,83 — 0,52), po czym bardzo ostro m aleje w poziom ach A XC (0,25— 0,13) (tab. 2, rys. 4).
180 J. N iem y sk a -Ł u k a szu k
Rys. 4. W ielkość stosu n k u C h/C f w
próchnic y gleb w y tw o rzo n y ch z w a
p ien i, u tw o ró w flisz o w y c h i gran itu V alu es of th e ratio C h/C f in th e h u m u s of so ils form ed on lim esto n es, F ly sch
crocks, and gra n ites
W glebach b ru n a tn y c h w ytw orzonych z utw oró w fliszow ych oraz z m o reny gran ito w ej (4.G) u k ład w artości Ch:Cf w p ro filu glebow ym m a k ieru n ek m alejący w raz ze w zrostem jego głębokości (tab. 2, rys. 4). Z m niejszanie się tego stosun k u zw iązane jest ze w zrostem ilości prze m ieszczających się bardziej ruch liw y ch kw asów fulw ow ych w głąb p ro filu glebowego. W bielicach zaznacza się ten d en cja w zrostu w ielkości te go stosu n k u w poziom ach A tA 2 (tab. 2, rys. 4). Ten zw iększony udział kw asów hum inow ych w połączeniach próchnicznych poziom ów eluw ial- nych bielic jest praw idłow ością często p ow tarzającą się w w ielu glebach, podobnie iak obniżanie się w ielkości Ch:Cf w poziom ach iluw ialn ych ty ch gleb [1, 5, 7, 9, 17].
W e w szystkich om aw ianych g ru p ach gleb w y stę p u je przew aga kw a sów fulw ow ych n ad hum inow ym i; jest to cecha próchnicy gleb górskich, zarów no bielic i gleb 'bielicowych, jak i gleb b ru n atn y c h , bez w zględu na roślinność i podłoże skalne z m alejącym w głąb profilu stosunkiem Ch:Cf [15, 19, 23].
W iększą zaw artością kw asów fulw ow ych niż hum inow ych, jak ró w nież m alejącą w artością Ch:Cf odznaczają się ręd ziny górskie K ry m u
badane przez D o ł g i l e w i c z a [6].
Jeśli chodzi o w ęgiel h y d ro lizu jący — połączenia trw a le zw iązane z częścią m in eraln ą gleby, to w p rzy p ad k u stosow ania m etody B o ra ty ń
C h arak terystyk a p ró ch n icy n iek tórych leśn y ch g leb Tatr. cz. II 181
skiego i W ilka należy tu zaliczyć dw ie g ru p y substancji: w ęgiel nie h y - d ro lizu jący (resztek io ślin n y ch oraz hum iny. Szczególnie duże znaczenie nie shum ifikow anej m asy ro ślin n e w w ęglu nie h ydrolizu jącym przy pada n a połączenia organiczne poziom ów butw inow ych. Dow odem jest n ajw y ższy udział w ty ch poziom ach fra k c ji o ciężarze poniżej 1 i 1,0—
1,5 g/cm 3 o słab ym stopniu h um ifikacji.
Ilość połączeń n ie h y drolizujący ch w e w szystkich analizow anych glebach jest najw yższa w poziom ach bu tw ino w ych (tab. 1, rys. 1, 2, 3). S kłada się na to duża zaw artość w ty ch poziom ach su b stan cji organicz n ej, k tó ra nie uległa procesom h um ifikacji, oraz w p rzy p ad k u rędziny p róchnicznej (3.W) o piróchnicy m u ll-m o der zaw artość w poziom ie А Н w ęglanu w apnia (ok. 10%) zm niejszającego ilość w ęgla hydrolizującego. Ilość w ęgla nie hydrolizującego w ty ch poziom ach jest zbliżona we w szystkich glebach, nieco wyższa w glebach b ru n a tn y c h „fliszow ych”. W poziom ach m in eraln y ch połączenia trw a le zw iązane z częścią m in e ra ln ą gleby m aleją w raz ze w zrostem głębokości profilu. Stosunkow o najw yższe ilości są ch ara k te ry sty c z n e dla gleb w ytw orzonych z w apie ni, w k tó ry ch obecność CaCC3 obniża ilość ekstrah o w an y ch połączeń próchnicznych.
Z aw artość w ęgla niehydrolizującego w próchnicy gleb leśnych ta trzań sk ich jest na ogół zgodna z ilościam i podanym i w pracach pośw ię conych badaniom składu frak cyjn eg o próchnicy górskich gleb leśnych
[11, 15, 18, 19, 22, 23, 24].
W Ł A S N O Ś C I O P T Y C Z N E H U M IA N Ó W S O D U
Z m ierzona została gęstość optyczna hum ianów sodu kw asów h u m i now ych w ydzielonych 0 ,ln NaOH przed kw aśną hydrolizą (frakcja II). P rz y przygotow aniu roztw orów h um ianów sodu zachow ano rów ność stę żeń odpow iadającą 0,136 g С n a litr roztwoiru.
W artości ek sty n k cji m ierzone przy długościach fal 465,726 nm są dla gleb w ytw orzonych z w apieni najw yższe (tab. 3), a w skaźnik b a rw n y najniższy w granicach 2,9— 5,4, m alejący w raz z głębokością profilu. Św iadczy to o w iększej k o n cen tracji ją d ra arom atycznego u kw asów h u m inow ych gleb w ytw orzonych ze sk ał w apiennych (irędzin) niż u pozo stały ch gleb i w zroście te j ko n cen tracji w głębszych poziom ach profilu. Bardzo zbliżone w artości dla rędzin tatrza ń sk ic h Czechosłow acji o trzy m ali A m b r o ż i N o s e k [2] oraz G r u n d a [11].
W glebach w ytw orzonych z u tw o ró w fliszow ych, któ re zaliczone zo sta ły do gleb b ru n atn y c h , w arto ści ek sty n k cji d la różnych długości fal są znacznie niższe niż w p rzy p ad k u rędzin. W artość w skaźnika b a rw n e
go jest wyższa w ty ch glebach i w ynosi 4,9— 7,0 (tab. 3).
G leby w ytw orzone na skałach gran ito w y ch (bielice) odznaczają się kw asam i hum inow ym i o n ajniższych w artościach ek stynkcji (tab. 3)
182 J. N iem y sk a -Ł u k a szu k
T a b e l a 3 G ę s t o ś ć o p t y c z n a hum ianów so d u w y o so b n io n y c h z b ad a n y ch g le b
O p t ic a l d e n s i t y o f sodium h u m â tes e x t r a c t e d from i n v e s t i g a t e d s o i l s
ЙГ p r o f i l a P r o f i l e N o. G łę b o k o ść S a m p lin g d e p th cm Sym bol poziom u H o r iz o n D łu g o ś ć f a l i w nm Wave le n g t h i n nm Q 4 6 5 /6 6 5 465 496 5 3 3 574 619 6 6 5 726 1 £. 3 4 5 6 7 8 3 10 i i
G leb y w ytw orzon e z w a p ie n i S o i l s form ed on lim e s t o n e
1 .W 3 -1 7 AFH 1 ,1 0 0 , 8 1 0 ,5 9 0 , 4 3 0 , 3 1 0 , 2 5 0 , 1 2 4,40 1 7 -2 6 Ai 0 ,9 5 0 , 7 3 0 ,5 5 0 , 4 0 0 , 3 2 0 , 2 8 0 , 1 1 3 ,4 3 2 6 -4 4 V 1 ,0 0 0 , 8 4 0 , 6 5 0 , 5 2 0 , 4 1 0 , 3 4 0 , 1 1 2 ,9 5 2.W 2 -1 2 AFH 0 ,9 2 0 ,7 3 0 , 6 1 0 , 4 1 0 , 3 5 0 , 2 1 0 , 0 9 4 ,3 8 1 2 -2 6 A1 0 ,9 8 0 , 7 8 * 0 , 6 4 0 , 4 1 0 ,3 2 0 , 2 4 0 ,0 8 4 ,0 8 2 6 -4 4 A1C 0 ,9 9 0 , 8 2 0 , 6 5 0 , 4 2 0 , 3 5 0 , 2 5 0 , 0 8 3 ,9 6 3.W 2 - 3 АН 0 , 8 3 0 , 6 7 0 , 5 1 0 ,3 9 0 ,3 1 0 , 2 2 0 , 1 1 3 ,7 7 9 -2 2 A1 0 ,7 5 0 ,6 0 0 ,4 9 0 ,4 C 0 , 3 2 0 , 2 2 0 ,0 8 3 ,4 1 2 2 -4 0 A j С 0 ,8 0 0 , 6 3 0 , 5 5 0 , 4 2 0 , 3 3 0 , 2 4 0 ,0 8 3 ,3 4 4 . V/ 1 - 3 AFH 0 ,9 8 0 , 7 5 0 , 6 6 0 , 4 9 0 , 3 1 0 ,1 8 0 , 0 9 5 ,4 4 3 -2 0 A1 0 ,9 6 0 , 8 4 0 , 7 1 0 , 5 2 0 ,3 5 0 , 2 2 0 , 1 1 4 ,3 6 2 0 -4 5 Ai(b) 1 ,1 0 0 , 9 5 0 ,7 8 0 , 5 4 0 ,3 8 0 ,2 6 0 , 1 1 4 ,2 3 G leby w ytw orzon e z utworów f li s z o w y c h S o i l s form ed on F l y s c h r o c k s
1 ,F 1 -4 AFH 0 , 7 2 0 ,5 6 0 ,5 0 0 ,2 3 0 ,2 1 0 , 1 2 0 ,0 6 6 ,0 0 4 - 7 At 0 , 7 9 0 , 6 4 0 ,4 3 0 ,3 3 0 , 3 1 0 , 1 3 0 , 1 0 6 ,0 8 7 -1 1 a‘ (b) 0 , 9 4 o , 76 0 , 5 7 0 ,4 3 0 , 3 3 0 ,1 8 0 ,1 1 5 ,2 2 L \ F 2 -6 A?K 0 ,7 0 0 , 5 2 0 , 3 8 0 ,2 8 0 ,2 1 0 , 1 0 0 , 0 7 7 ,0 0 6 -1 0 At 0 , 8 4 0 , 6 3 0 ,4 3 0 ,3 5 0 ,2 6 0 , 1 6 0 , 0 9 5 ,2 5 1 0 -1 6 Ai( 3 ) 0 ,8 2 Op67 0 , 46 0 ,3 5 0 ,2 5 0 , 1 6 0 ,0 9 5 ,1 2 3 .? 1 - 3 AFH 0 ,7 9 0 ,5 9 0 , 4 2 0 , 3 2 0 , 2 4 0 ,13 0 ,1 0 6 ,0 8 3 -6 A1 0 , 7 7 0 , 6 1 0 , 4 2 0 , 3 3 0 ,2 3 0 , 1 5 0 ,0 9 5 ,1 3 6 - 1 4 * l ( B ) 0 , 8 0 0 , 6 7 0 ,5 0 0 ,3 8 0 ,2 5 0 , 1 6 0 ,1 1 5 ,0 0 4 .F 2 - 4 AFH 0 , 7 2 С ,5 3 0 ,3 8 0 ,3 1 0 , 2 4 0 ,1 3 0 ,0 9 5 ,5 4 4 -8 Ał 0 , 7 5 0 , 6 2 0 , 4 1 0 , 3 4 0 , 2 5 0 , 1 4 0 , 1 0 5 ,3 6 3 - 1 2 Ai ( B) 0 , 7 4 0 ,5 8 0 ,4 5 0,30 0 ,2 2 0 , 1 5 0 ,0 8 4 ,9 3
G leby w ytw orzone z g r a n it u S o i l s form ed on g r a n it e
1 .G 1 - 7 AFH 0 ,4 8 0 ,3 6 0 , 2 2 0 , 1 2 0 , 1 2 0,06 0,03 8 , 0 0 7 - 2 0 A1 A2 0 , 4 4 0 , 3 0 0 , 2 3 0 ,1 8 0 , 1 5 0 , 0 7 0 ,0 5 6 ,3 0 2 0 -5 1 Bh 0 ,5 3 0 ,3 6 0 , 2 7 0 ,2 1 0 , 1 7 0 ,0 8 0 , 0 5 6 ,6 3 2 oG 3 -1 0 AFH 0 , 4 2 0 , 3 3 0 ,2 1 ! 0 , 1 5 0 , 0 9 0 , 0 5 0 ,0 2 8 , 4 0 1 0 -2 6 A1A2 0 , 5 1 0 , 4 0 0 , 3 2 0 ,2 3 0 , 1 8 0 ,0 8 0,06 6 ,3 8 2 6 -5 0 Eh 0 , 3 3 0 , 2 2 0 ,1 6 0 ,1 1 0 ,0 8 0 , 0 4 0 ,0 2 8 , 2 5 5C -80 Bhp'e
C h arak terystyk a p róch n icy n iek tórych leśn y ch g leb Tatr. cz. II 183 c d . t a b e l i 3 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 : .g 1 - 9 AFH С, ЗУ о , з о 0 , 2 3 0 , 1 2 0 , 1 3 0 , 0 5 0 ,0 2 7 ,8 0 9 -2 5 A1A2 0 ,4 8 о , з б 0 ,2 4 0 , 1 9 0 ,1 5 0 , 0 7 0 , 0 4 6 ,8 6 2 5 -3 4 Eh 0 , 5 4 0 ,3 9 0 ,2 6 0 , 2 0 0 , 1 7 0 , 0 3 0 ,0 4 6 ,7 6 3 4 -4 6 EhPe 0 , 5 3 0 , .38 0 , 2 7 0 , 2 0 0 ,1 6 0 , 0 7 0 , 0 3 i 7 , 5 7 4.G 2 -1 2 AFH 0 ,9 6 0 , 7 2 0 , 5 0 0 , 3 5 0 ,2 4 0 , 3 4 ! 0 ,0 8 6 ,8 6 1 2 -1 ? 0 , 6 7 0 , 5 7 0 ,3 8 0 ,2 4 0 ,1 6 0 , 1 1 0 , 0 7 6 , 0 9 1 6 -2 4 л “ (в) 0 , 9 2 0 , 7 3 0 ,5 6 0 , 4 * 0 ,3 1 i л ,1 8 1 0 ,1 1 j 5 ,1 1 j
i n ajw yższej w artości w skaźnika barw nego w stosunku do poprzednio om aw ianych gleb. W artości w skaźnika Q465/665 nie w yk azu ją ten d e n c ji m alejącej w raz z głębokością pro filu i w ynoszą 6,4— 8,4. N ajw yższe w a r tości są typow e dla poziom ów butw in ow y ch oraz iluw ialnych (tab. 3). Je śli w artość w skaźnika barw nego, podobnie jak wielkość ekstynkcji, m iałaby św iadczyć o kondensacji ją d ra arom atycznego, u bielic nie za chodziłoby ta k zw ane „starzen ie się” kw asów hum inow ych [-3].
W artości w skaźnika barw nego pozw alają na uszeregow anie badanych gleb tatrza ń sk ic h w k ie ru n k u zgodnym z jego w zrostem — od rędzin w ytw orzonych ze skał w apien ny ch (2,9— 5,4) przez gleby b ru n a tn e w y tw orzone z utw orów fliszow ych i m o ren y g ranito w ej (4,9— 7,0), do bielic w ytw orzonych z g ra n itu (6,4— 8,3).
D Y S K U S J A W YNIK Ó W
U zyskane w y niki an alityczn e są n a ogół zgodne z podaw anym i w li tera tu rz e. W n iek tó ry ch jednak p rzy p ad k ach stw ierdzone zależności w y m agają szerszego om ówienia, uw zględniającego pow iązanie m a te ria łu zaw artego w części I i II niniejszej pracy.
— W ielkość stosunk u C:N i jego rozkład w profilach badanych gleb. P o rów n anie w ielkości i rozkładu sto su nk u C:N w p rofilach gleb z w ielkością tego sto sunk u we frak cjach d en sy n etrycznych i ilością po szczególnych fra k c ji w sk azu je n a zależność m iędzy w ielkością tego sto su n k u w glebie a zaw artością odpow iednich fra k c ji densym etrycznych. We w szystkich analizow anych glebach szerqki stosunek C:N w po ziom ach bu tw inow y ch jest zw iązany z n ajw iększą zaw artością w tych poziom ach fra k c ji najlżejszy ch o ciężarze poniżej 1,5 g/cm 3, z w y ją tk ie m rędzin dolnoreglow ych, u k tó ry c h w ielkość tego sto sunku jest zw iązana z fra k c ją o ciężarze 1,5— 2,0 g/cm 3 i najcięższą pow yżej 2,0 g/cm 3. W y m ienione fra k c je w y stę p u ją w ty ch poziom ach w najw yższym procencie, a ich stosu nek C:N jest zbliżony do sto su n k u w ęgla do azotu w
próch-184 J. N iem y sk a -Ł u k a szu k
nicy ogółem. Podobnie fra k c ja 1,5— 2,0 g/cm 3 decyduje o rozpiętości sto su n k u C:N w poziom ach B h bielic.
W pozostałych glebach w poziom ach m in eraln y ch o w ielkości sto su n k u w ęgla do azotu decyd u je fra k c ja najcięższa pow yżej 2,0 g/cm 3.
— Zależność m iędzy zaw artością fra k c ji próchnicznych a zaw artością odpow iednich fra k c ji d ensym etrycznych.
Zależność ta nie jest ch ara k te ry sty c z n a dla w szystkich fra k c ji pró ch nicznych. Dość w yraźnie w y stęp u je w p rzy p ad k u fra k c ji h ydro lizującej w 0,5n H 2S 0 4 i w w ęglu nie hydrolizującym .
Z aw artość frak cji hyd ro lizującej w 0,5n H2S 0 4 uk ład a się zgodnie z zaw artością fra k c ji o ciężarze w łaściw ym 1,5— 2,0 g/cm 3.
Z aw artość w ęgla nie hydrolizującego, jak zostało już podkreślone w trakcie om aw iania w yników , w poziom ach butw inow ych zw iązana jest z zaw artością frak cji najlżejszy ch o ciężarze poniżej 1,5 g/cm 8, n ato m iast wT poziom ach m in eraln y ch z zaw artością fra k c ji najcięższych o ciężarze pow yżej 2,0 g/cm 3.
— W łaściwości próchnicy b a d an y ch gleb tatrza ń sk ic h w ykazujące zależność od rod zaju podłoża skalnego, w aru n k ó w ro ślin no -k lim atycz- n y ch i ty p u glebowego.
W tra k c ie analizy uzyskanych w yników w ysu w ają się dw a zagadnie nia:
— cechy w spólne próchnicy gleby b ru n a tn e j kw aśnej w ytw orzonej z m oreny gran ito w ej z próchnicą gleb b ru n a tn y c h „fliszow ych”,
— różnice m iędzy w łasnościam i próchnicy gleb w ytw orzon ych ze skał w apiennych a w ytw orzonych ze skał g ran itow ych i u tw orów fliszo w ych oraz różnice w obrębie próchnicy gleb „w ap ien n y ch ” w zależno ści od zm ienności p ię tra roślinno-klim atycznego.
Do właściwości ch a ra k te ry z u ją c y ch próchnicę bad an y ch gleb, pozw a lających n a w ydzielenie cech w spólnych próchnicy gleby b ru n a tn e j w ytw orzonej na m orenie g ran ito w ej z próchnicą gleb b ru n a tn y c h w y tw orzonych z utw orów fliszow ych, należy zaliczyć: rozm ieszczenie za w artości w ęgla organicznego w p ro filu glebow ym , w ielkość i rozkład sto su n k u C:N, n astęp n ie zaw artość bitum in , (rozkład w p ro filu fra k c ji próchnicznych w olnych i słabo zw iązanych (frakcja I), ilość w ęgla h y drolizującego w 0,5n H 2S 0 4 oraz stosunek Ch:Cf w yliczony z sum y w ę gla kw asów hum inow ych i fulw ow ych trzech ek strah o w an y ch fra k c ji próchnicznych. Podobnie uk ład w skaźnika barw nego Qées/ees, jak i g ę stość optyczna hum ianów sodu łączy gleby b ru n a tn e „fliszow e” z glebą b ru n a tn ą w ytw orzoną z m o reny granitow ej.
Cechą w spólną ty ch gleb jest m iąższość poziom u butw inow ego, jego m orfologia i b udow a m ikrom orfologiczna.
Różnice w e w łaściwościach próchnicy gleb w ytw orzonych ze skał w apiennych (rędzin) w stosu nk u do pozostałych gleb uw idaczniają się
C h a ra k tery sty k a p róch n icy n iek tó ry ch leśn y ch g leb Tatr. cz. II 185
w zaw artości fra k c ji trw a le zw iązanej z częścią m in eraln ą gleby oraz wielkości w skaźnika barw nego, k tó ry dla ty ch gleb jest najniższy. Om ó w ione zależności w skazują n a stw ierdzoną już zależność właściwości próchnicy od ro d zaju i nasilen ia procesów glebotw órczych k s z ta łtu ją
cych dany ty p gleby.
W pływ w aru n k ó w roślin no -k lim aty czny ch pow oduje, iż m iędzy rę dzinam i w zależności od podtypów w y stęp ujący ch w dw u stre fa c h r e glow ych są różnice w zaw artości w ęgla organicznego w poziom ach b u t w inow ych i w wielkości sto su n k u C:N w zaw artości b itum in , fra k c ji w olnej i słabo zw iązanej (frakcja I), ja k rów nież w układzie fra k c ji den sy m etry czn y ch w poziom ach butw inow ych.
Różnice w m orfologii poziom ów butw in o w ych potw ierdzone różni cam i cech m ikrom orfologicznych k w alifik u ją próchnicę ty ch gleb w za leżności od w ystępow ania w reg lu górnym czy dolnym do dw óch róż n y ch typów — m or kalcim orficzny (Tangel w edług K ubieny) oraz m u ll- -m oder i m oder kalcim orficzny.
Różnice we w łaściw ościach próchnicy tych gleb św iadczą o w iększym sto p n iu h u m ifik acji oraz szybszej m in eralizacji resztek roślin ny ch w gle
bach w ytw orzonych ze skał w apiennych w reg lu dolnym p rzy udziale, roślinności lasu bukowego.
W N IO SK I
1. We w szystkich zbadanych glebach tatrza ń sk ic h w składzie zw iąz ków próchnicznych przew ażają kw asy f ulwo w e n a d hum inow ym i. Z a w arto ść kw asów fulw ow ych w zrasta w raz z głębokością profilu.
2. W połączeniach próchnicznych gleb w ytw orzonych z utw orów fli szow ych i większości poziom ów gleb w ytw orzonych na skałach g ran ito w ych przew aża fra k c ja w olna i słabo zw iązana z częścią m in e raln ą gle by. W glebach w ytw orzonych ze skał w apiennych w połączeniach p róch nicznych przew aża zaw artość fra k c ji zw iązanych z częściam i m in e ral n y m i gleby.
3. W ielkość sto su n k u Ch:Cf w e w szystkich zbadan ych glebach nie przekracza jedności.
4. W łaściwości optyczne kw asów hum inow ych badanych gleb w y ra żone w ielkością w skaźnika barw nego Q465/665 u k ład a ją się zgodnie z ty p em gleby. W ielkość tego w skaźnika m ale je w raz z głębokością profilu we w szystkich glebach z w y ją tk ie m bielic.
L IT E R A T U R A
[1] A m b r o ź Z.: C om position of th e h u m u s of p od zolic fo r e s t soils. L esn ictvi., P ra h a 8 (9), 1962, 779— 787.
186 J. N iem y sk a -Ł u k a szu k
[2] A m b r o ż Z., N o s e k J.: M ik rob ielle A k tiv itä t und A p tery g o ten b esa tz in
in tia len B öden der N ied eren Tatra. P ed ob iologia 7, 1967, 1— 10.
[3] B i e l c z i k o w a I. P.: N iek o to ry je zak on om iern osti sodierżania sostaw a
gu m u sa i sw o jstw g u m in o w y ch k isło t w g ła w n iejszy ch tip ach poczw SSSR . Trudy In stitu ta P oczw ow ied . im. W. W. D o k u czajew a, 38, 1951, 33—57. [4] B o r a t y ń s k i K., K c - w a l i ń s k i S., W i l k K.: S k ła d z w ią zk ó w p ró ch
n icznych gleb w y tw o rzo n y ch w różnych strefa ch bioek ologiczn ych . Rocz. glebozn. 12, 1962, 85—98.
[51 C z e r t ó w O. G.: К ch a ra k tieristik ie ty p ó w g u m u so w eg o profilia p od solistych p oczw L enin grad zk iej obłasti. P oczw ow ied . 1966, z. 3, s. 26— 37.
[6] D o ł g i l e w i c z М. I.: S o sta w gu m u sa burych g orn olesn ych poczw K rym a. P o czw o w ied . 1957, 10, 93— 98.
[7] D r o z d J., K o w a l i ń s k i S.: P r o filo w e zróżn icow an ie sk ła d u próch n icy w gleb ach różnych k a teg o rii u żytk ow ych . Rocz. glebozn., dod. do t. 15, 1965, 215 —218.
[3] D u c h a u f o u r Ph.: O sn ow y p o czw o w ied ien ia . M oskw a. Izd a tielstw o „Pro g r e ss” 1970, s. 571.
[9] D u c h a u f o u r Ph., J a c q u i n F.: N o u v e lle s rech erch es sur r e x tr a c tic ;i et le fra ctio n n em en t des com posés hum iq u es. B u lle tin de l ’E cole N a tio n a le S u p érieu re A gron om iq u e de N a n cy 8, 1966, 1— 24.
[10] G r i s z i n a Ł. A., T o d o r o w a I. N.: F rak cjon n yj so sta w gu m u sa p oczw T ajm yrsk oj T undry. W iestn ik M osk ow sk ogo U n iw iersiteta , B iołogija, P o c z w ow ied . 1970, 3, 80— 85.
[11] G r u n d a B.: S k lad b a h u m u su h orsk ych rendzin C hoćskeho P ohori. A cta
U n iv ersita tis A gricu ltu rae 1969, Ser. C, 37, 4, s. 336— 344.
[12] G r u n d a B.: C om position of hu m u s in ren d zin a soils of h illy areas. S tu d ies about hum us, P rah a 1971, 273—278.
[13] H é n i n S., T u r c L.: É tu d e des form es de la m a tière organ iq u e dans les sols; ap p lication au m ilieu n a tu ra l et au con trôle de résu lta ts ex p érim en ta u x . Z eistsch. f. P fla n zen ern . D üng. B o d en k u n d e 1955, 69, 94—97.
[14] I w a n u s z k i n a К. B., K a r p a c z e w s k i j Ł. C.: Iz m ie n n iw o st’ so d ier
żania i so sta w a gu m u sa d iern o w o -p o d zo listy ch p o czw w p ried iełach b io- geocen osa. P oczw ow ied . 1969, 2, 58— 65.
[15] K a n i w i e c W. J., M i r o n o w a Ł. M.: G ruppow oj i fra k cjo n n y j so sta w
gu m u sa как p o k a za tiel tipa p oczw oob razow an ija w reg io n ie U k raiń sk ich
K arpat. P o czw o w ied . 1973, 3, 34— 41.
[16] K o w a l i ń s k i S., D r o z d J., L i c z n a r M.: Z m od yfik ow an a m etoda
oznaczania sk ład u fra k cy jn eg o próch n icy w gleb ach m in eraln ych . Rocz.
glebozn. 24, 1973, 1, 129— 144.
[17] K o w a l i ń s k i S., D r o z d J., L i c z n a r M.: M ikrom orfologiczna i c h e
m iczna ch a ra k tery sty k a z w ią zk ó w próch n iczn ych w n iek tórych gleb ach K ar konoszy. Rocz. glebozn. 24, 1973, 1, 145— 157.
[18] K u ź n i c k i F., S k ł o d o w s k i P.: P rzem ia n y su b sta n cji organicznej w
n iek tórych typach gleb P o lsk i. Rocz. glebozn. 19, 1968, 1, 4— 25.
[19] L a s k o w s k i S.: S k ła d fra k cy jn y p ołączeń p róch n iczn ych n iek tórych k a te gorii g leb górskich S u d etów . Rocz. glebozn. 24, 1973, 1, 57— 100.
[20] N i e m y s k a - Ł u k a s z u k J.: C h arak terystyk a p róch n icy n iek tórych le ś
n ych gleb tatrzań sk ich . C zęść I: W łaściw ości ch em iczn e bad an ych g leb oraz u d ział d en sy m etry czn y ch fra k cji g leb o w y ch . Rocz. glebonz., w tym num erze, s. 143— 168.
[21] N o s e k J., A m b r o ż Z.: A p tery g o ten b esa tz und m ik ro b ielle A k tiv itä t in
