ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE TOM LXI N R 4 WARSZAWA 2010: 146-153
BEATA ŁAB AZ, BERNARD GAŁKA
SKŁAD FRAKCYJNY ZWIĄZKÓW HUMUSOWYCH
EKTOPRÓCHNIC GLEB LEŚNYCH GÓR STOŁOWYCH*
FRACTONAL COMPOSITION OF HUMUS ACIDS
IN ECTOHUMUS HORIZONS OF FOREST SOILS
IN THE STOŁOWE MOUNTAINS
Instytut Nauk o Glebie i Ochrony Środowiska, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu
A b s tr a c t: T h is paper d esc rib es th e fraction al c o m p o sitio n o f h u m ic acid s and p h y sic a l-c h e m ic a l p roper tie s o f e c to h u m u s h o rizo n s in forest s o ils d e v e lo p e d from v a rio u s parent m aterials and under b e e c h and sp ru ce stands. T h e fractional c o m p o sitio n o f h u m ic a cid s w a s a n a ly zed u sin g the T iurin m eth o d [D z ia d o - w ie c , G o n et 1 9 9 9 ]. F raction la (fiilv ic fraction, c o n sis tin g o f lo w -c o m p o u n d fu lv ic a cid s, extracted in 0 .0 5 m o l H 2S 0 4-dm_1) b u ild s a rather in sig n ific a n t part ( 0 .8 - 1 1 .6 % Ct) o f the h u m ic co m p o u n d s. T h e h u m u s is d o m in a ted b y fraction I (h u m ic co m p o u n d s b o u n d w ith ca lciu m and m o b ile form s o f R 20 3, extracted in 0.1 m o l N aO H -dm "1) (2 5 .5 —5 1 .7 % Ct). T h e C /C pA relation is b e lo w on e, in d ica tin g the p rev a len ce o f fu lv ic over h u m ic acids. H u m ic acid s bou n d w itn C a ( C ^ - C a ) are in the range o f 3 .9 -6 1 .3 % in % C and rise in the d e e p e st o rg a n ic su b -h o rizo n . N o n -h y d r o ly z m g C is in the range o f 3 4 .9 - 7 2 .6 % Ct. In all in v estig a ted e cto h u m u s sa m p les the h ig h e st d eg ree o f h u m ifica tio n w a s n o te d in the d eep est o rgan ic su b -h orizon .
S ło w a k lu c z o w e : g le b y g ó rsk ie , ek to p r ó ch n ic a , k w a sy h u m in o w e , w ła ś c iw o śc i o p ty c zn e.
K e y w o r d s : m oun tain so ils, ecto h u m u s, h u m ic acid s, o p tic a l properties.
WSTĘP
Materia organiczna jest jednym z podstawowych składników kształtujących fizyczne, chemiczne i biologiczne właściwości gleby [Gonet i in. 2007]. Właściwości próchnicy glebowej zależą natomiast od przebiegu procesu glebotwórczego i stanowią cechę charakterystyczną gleb różnych typów [Dziadowiec 1992]. Ilość substancji organicznej oraz kierunki jej transformacji w głównej mierze warunkująwięc stabilność ekosystemów leśnych [Dziadowiec 1979,1990]. W górskich siedliskach leśnych wykształca się specyficzny typ ektopróchnicy, której źródło stanowi głównie opad igliwia oraz liści z drzew, a także resztki roślinne z podszytu oraz runa leśnego [Maciaszek i in. 2001]. Analiza składu frakcyjnego związków próchnicznych w glebach leśnych terenów górskich
Skład frakcyjny związków humusowych ektopróchnic gleb leśnych. 147
prezentowana była między innymi w pracach: Kowalińskiego i in. [1973], Niemyskiej- Łukaszuk [1977], Licznara i Mastalskiej-Cetera [1997], Drozda i in. [1998], Licznara i in. [2000] oraz Jamroz [2009 a,b]. Ilościowe i jakościowe badania związków próchnicznych w glebach Gór Stołowych nie były jak dotąd prowadzone.
Celem niniejszej pracy jest charakterystyka i porównanie właściwości fizyko-chemicz nych oraz składu frakcyjnego związków humusowych poziomów ektopróchnicznych i endopróchnicznych gleb leśnych pod drzewostanami świerkowym oraz bukowym występującymi na terenie Gór Stołowych.
MATERIAŁY I METODY
Badaniami objęto podpoziomy ektopróchnicy: Ol - surowinowy i Ofh - detrytusowy oraz mineralny poziom endopróchniczny Ah z 6 profilów gleb brunatnych wyługowanych wytworzonych z margli (mułowców) gómo-kredowych, o składzie granulometrycznym gliny piaszczystej [PTG 2009], zlokalizowanych w siedlisku leśnym reprezentującym las górski świeży z drzewostanem świerkowym (3 profile) oraz z drzewostanem bukowym (3 profile). Badane gleby według klasyfikacji WRB [2006] zaklasyfikowano do Haplic Cambisols (Eutric).
W profilach glebowych określono poziomy genetyczne, wyodrębniając, zgodnie z Aneksem 1 do Systematyki gleb Polski [1989] poziomy organiczne oraz poziomy mineralne. W próbkach glebowych z mineralnych poziomów próchnicznych Ah oznaczono uziamienie metodą areometryczną Bouyoucosa w modyfikacji Casagrande'a i Prószyńskiego. We wszystkich próbkach oznaczono: C organiczny metodą oksydometryczną Tiurina, pH potencjometrycznie w lmol KC1 • dm"3 oraz w wodzie destylowanej, zawartość N ogółem metodą Kjeldahla na analizatorze Buchi. Skład frakcyjny związków próchnicznych analizowano zmodyfikowaną metodą Tiurina [Dziadowiec, Gonet 1999], wydzielając następujące grupy substancji humusowych:
Frakcja la (fulwowa) - substancje przechodzące do roztworu podczas traktowania gleby 0,05 mol H2S 04* dmf3, obejmujące niskocząsteczkowe, silnie ruchliwe połączenia organiczne,
Frakcja I - substancje próchniczne wydzielone drogą wielokrotnego traktowania gleby 0,1 mol NaOH-dm"3, obejmujące połączenia wolne, związane z wapniem i niekrzemia- nowymi formami R Ą ,
Frakcja II - substancje próchniczne wydzielone podczas przemiennego traktowania gleby 0,1 mol H2S 04* dm-3 i 0,1 mol NaOH-dm"3, obejmujące związki próchniczne mocniej związane z trwałymi krzemianowymi formami R Ą . Tę frakcję oznaczano tylko w poziomach mineralnych.
Frakcja III - substancje próchniczne wydzielone podczas bezpośredniego traktowania gleby 0,1 mol NaOH -dm"3, obejmujące związki próchniczne związane z niekrzemianowymi formami R20 3,
Ckh-Ca - kwasy huminowe związane z wapniem, wyliczone z różnicy zawartości Ckh frakcji I i Ckh Frakcji III,
C niehydrolizujący - obejmujący tzw. poekstrakcyjną pozostałość, w skład której wchodzą niezhumifikowane resztki organiczne w poziomach organicznych, natomiast w poziomach mineralnych głównie huminy i ulminy. Frakcja ta wyliczona została z różnicy: C niehydr. = C org. - ( C ^ . ^ + C ^ , + Cfrakcjan).
148 B. Łabaz, B. Gałka
W ekstraktach kwasów huminowych oznaczono absorbancję przy długościach fal 464 i 665 nm oraz wyliczono współczynniki absorbancji A Ą/6.
WYNIKI I DYSKUSJA
Analizowane podpoziomy próchnicy nadkładowej Ol i Ofh oraz mineralne poziomy endopróchniczne Ah profilów pod drzewostanem świerkowym oraz bukowym różniły się pod względem badanych parametrów fizykochemicznych. Odczyn we wszystkich badanych poziomach, według klasyfikacji gleb leśnych [Klasyfikacja gleb leśnych Polski 2000] określony został jako kwaśny oraz silnie kwaśny i wykazywał wyraźnie niższe wartości pH pod drzewostanem świerkowym (tab. 1). Różnice zaznaczyły się również w zawartościach C org. oraz N og. Zarówno w poziomach organicznych, jak i próchnicznych wyższe wartości tych parametrów notowane były pod drzewostanem świerkowym, gdzie ze względu na skład chemiczny igliwia bogatego w ligniny wytworzyła się ektopróchnica bardzo wolno ulegająca procesom mineralizacji, charakteryzująca się szerokim stosunkiem C/N. Niższe ilości C org. oraz N og., jak również węższy stosunek C/N w profilach pod drzewostanem bukowym są wynikiem intensywniej przebiegającego procesu mineralizacji opadu roślinnego łatwiej podlegającego rozkładowi. Maciaszek i in. [2001] oraz Gonet i in. [2007] podają że ektopróchnica, w której dominującymi szczątkami roślinnymi są igły świerka i sosny, zazwyczaj charakteryzują się kwaśnym odczynem, wysoką zawartością C org., niską zawartością N og. oraz szerokim stosunkiem C/N, osiągającym nawet wartości 50 i więcej, szczególnie w podpoziomach Ol czy Ofh. Prowadzi to do wyraźnego wzrostu zasobności w materię organiczną siedlisk z dominującym drzewostanem iglastym, co zaobserwowane zostało również w prezentowanych bada niach.
Różnice w ilościach węgla organicznego i azotu ogółem oraz wartościach pH i stosunków C/N pomiędzy badanymi siedliskami świerkowymi i bukowymi nie wpłynęły na zróżnicowanie udziału poszczególnych frakcji związków humusowych w puli węgla organicznego. Zmiany ilościowe badanych frakcji związków próchnicznych wyraźnie uwidoczniły się natomiast pomiędzy badanymi podpoziomami Ol, Ofh i poziomem Ah. Analiza składu frakcyjnego próchnicy wykazała niewielki udział niskocząsteczkowych, silnie ruchliwych połączeń organicznych (frakcja la) (tab. 2). Poziomy próchniczne Ah zawierały zdecydowanie większą ilość tej grupy połączeń w porównaniu z podpoziomami surowinowymi Ol i detrytusowymi Olh, co potwierdziło dużą ich mobilność. Wzrost udziału frakcji la w głębszych warstwach profilów glebowych obserwowany był również w borach świerkowych Karkonoszy [Kowaliński i in. 1973; Drozd i in. 1998] oraz w moderowych ściółkach gleb brunatnych występujących na terenie Puszczy Jaworowej [Jamroz 2009 a]. Dominującą grupę w składzie frakcyjnym stanowiły związki obejmujące połączenia wolne, związane z wapniem i niekrzemianowymi formami R20 3 - frakcja I.
We frakcji tej, w większości badanych profilów, kwasy fulwowe przeważały nad huminowymi i to zarówno w poziomach organicznych, jak i próchnicznych. Większy udział kwasów fulwowych w stosunku do huminowych znalazł odzwierciedlenie w wartościach stosunków Ckh/Ckf, które zazwyczaj kształtowały się poniżej jedności i były wyraźnie niższe w podpoziomach Ol w porównaniu z Ofh i Ah. Niższe wartości tej relacji w powierzchniowych poziomach próchnicznych są związane z dopływem do gleby świeżej substancji organicznej, co prowadzi do powstania znacznej ilości połączeń organicznych o prostej budowie cząsteczkowej [Drozd 1973; Ciarkowska,
Niemyska-Skład frakcyjny związków humusowych ektopróchnic gleb leśnych.. 149
T A B E L A 1. W yb ran e w ła ś c iw o ś c i b a d a n y c h gleb T A B L E 1. S o m e p r o p e r tie s o f in v estig a ted so ils
P o z io m G łę b o % frakcji - % o f fraction p H C org TOC N o g . C/N
gen et. k o ś ć N tot.
S o n h o rizo n D e p th [cm ] >2,0 2,0-0,05 0,05-0,002 <0,002 ą o 1 M KC1 [g -k g -1] D r z e w o sta n św ie r k o w y Ol 5-3 n .o n .o n .o n .o 3,9-5,5 3,2-4,9 412-465 4 4 2 * 10,2-12,0 1 1 ,0 * 39-42 4 0 * O fli 3-0 n .o n .o n .o n .o 3,4-5,4 2,6-4,8 299-457 3 7 6 * 7,91-14,4 1 1 ,2 * 33-37 3 4 * A h 0-5 2-41 59-83 15-37 2-4 3,0-4,2 2,5-3,2 33,0-149 7 5 ,2 * 0,96-6,67 3 ,3 1 * 19-33 2 3 * D r z e w o sta n b u k o w y Ol 3-2 n .o n .o n .o n .o 5,0-5,5 4,4-4,8 273-440 7 7 * 7,14-14,1 1 0 ,9 * 31-37 3 5 * O fli 2-0 n .o n .o n .o n .o 4,4-5,3 3,7-4,5 206-296 2 4 5 * 8,02-10,8 9 ,4 9 * 24-27 2 6 * A h 0-5 0-24 50-80 19-46 0-4 3,7-4,3 3,0-3,4 29,4-70,3 5 6 ,4 * 1,49-3,43 2 ,7 0 * 20-22 2 1 * O b jaśn ien ia: n .o - nie o z n a c z o n o ; * w a r to ś c i śr ed n ie z 3 profili;
E xplanation: n .o - n o t d eterm in ed ; * v a lu e w ith 3 p ro file s
Łukaszuk 1998]. Przewagę kwasów fulwowych nad huminowymi w poziomach ektopróchnicy wykazali również: Niemyska-Łukaszuk [1977] badając próchnice tatrzańskich gleb leśnych, Drewnik [2006] analizując próchnice w glebach polskiej części Karpat oraz Jamroz [2009 a] badając ściółki gleb brunatnych występujących na terenie Puszczy Jaworowej. W badanych glebach zaobserwowany został większy udział frakcji Ckh-Ca w podpoziomach Ofh i poziomach Ah w porównaniu z Ol. Zależność tę prezentowali Musierowicz i Skorupska [1966], dowodząc, że wzrost udziału frakcji Ckh-Ca w głębszych poziomach genetycznych gleb leśnych może być spowodowany warunkami, jakie stwarza las, powodując przemieszczenie w głąb kwasów huminowych związanych z wapniem, względnie ich częściowe przejście w związki kwasów humi nowych związanych z wodorotlenkami żelaza i glinu. Frakcja II obejmująca związki próchniczne mocniej związane z trwałymi krzemianowymi formami R ,0 ? analizowana była jedynie w poziomach próchnicznych Ah. Jej udział był znikomy, mieścił się w przedziale od 2,20 do 5,04% Corg., natomiast wartość stosunku Ckh/Ckf w granicach 0,99-1,90. Bardzo niski udział frakcji II był wynikiem znikomej ilości frakcji iłu, z którym tworzy ona trwałe kompleksy mineralno-organiczne. Udział węgla niehydrolizującego, w skład którego w poziomach mineralnych wchodzą głównie huminy i ulminy, a w poziomach organicznych niezhumifikowane resztki organiczne, w badanych podpoziomach Ol i Ohf był wyraźnie wyższy w porównaniu z poziomami próchnicznymi Ah, w których proces humifikacji przebiegał z większą intensywnością Spadek udziału węgla niehydrolizującego w głębiej zalegających poziomach glebowych notowany był już wcześniej przez Kowalińskiego i in. [1973], Niemyską-Łukaszuk [1977], Drozda i in. [1998], Goneta i in. [2007] oraz Jamroz [2009 a, b].
TABELA 2a. Skład frakcyjny związków próchnicznych w % Corg. TABLE 2a. Fractional composition o f humus in % o f organie C (TOC)
P o z io m g le b o w y S o il h o rizo n F ra k cja la F ra ctio n la
F ra k cja I - F ra ctio n I F r a k c ja II - F r a c tio n II
C -w y d z . |C kh C -e x tr a c t. jCHA C k f C F A C k h /C k f C H A :C F A C -w y d z . C -e x tr a c t. C k h C H A C k f C F A C k h /C k f C H A rC F A w % C org. - in % o f T O C w % C o rg . - in % o f T O C D r z e w o s ta n ś w ie r k o w y O l 1 ,7 3 - 2 ,2 0 2 5 , 5 - 2 6 , 8 1 0 ,3 - 1 3 ,3 1 3 ,1 -1 6 ,2 0 ,6 6 - 1 ,0 1 n .o n .o n .o n .o 1,94* 26,2* 11,4* 14,8* 0,77* O fh 0 , 8 0 - 1 1 , 5 9 2 6 , 7 - 3 7 , 7 1 0 ,5 - 2 0 ,5 1 6 ,2 - 1 9 ,8 0 ,6 5 - 1 , 1 9 n .o n .o n .o n .o 1,29* 33,2* 15,5* 17,7* 0,87* A h 2 , 1 6 - 9 , 5 3 5,11* 3 5 , 8 - 5 1 , 7 44,3* 1 7 ,0 - 2 9 ,6 1 5 ,8 - 3 4 ,6 0 , 4 9 - 1 , 8 7 2 , 2 0 - 3 , 9 4 1 ,0 9 - 2 ,0 8 1 ,1 1 - 1 ,8 5 0 , 9 9 - 1 , 1 2 21,6* 22,7* 0,95* 3,30* 1,70* 1,60* 1,06* D r z e w o sta n b u k o w y O l 1 ,5 9 - 2 ,0 3 2 5 , 9 - 2 7 , 5 9 ,0 0 - 1 1 ,3 1 6 ,2 - 1 6 ,9 0 , 5 3 - 0 , 7 0 n .o In.o n .o n .o 1,87* 26,7* 10,2* 16,5* 0,62* O fh 1 ,2 7 - 2 ,1 0 2 9 , 3 - 3 3 , 8 1 1 ,3 - 1 4 ,9 1 7 ,9 - 1 9 ,1 0 , 6 3 - 0 , 7 9 n .o jn.o n .o n .o 1,73* 32,1* 13,5* 18,6* 0,72* A h 4 , 2 6 - 6 , 7 0 3 4 , 2 - 3 8 , 4 1 6 ,6 - 1 9 ,8 1 7 ,6 - 2 0 ,9 0 , 8 4 - 1 , 0 7 2 , 2 5 - 5 , 0 4 1 ,2 4 - 3 ,3 0 1 , 0 1 - 1 , 8 6 1 ,1 1 - 1 ,9 0 5 ,30* 37,0* 18,0* 19,0* 0,95* 3,74* 2,20* 1,54* 1,43* 7 5 Q B. Ł ab az , B. G a łk a
TABELA 2b. Skład frakcyjny związków próchnicznych w % Corg. TABLE 2b. Fractional composition o f humus in % o f organic C (TOC)
P o z io m g le b o w y S o il h orizon
F r a k c ja III —F ra ctio n Tli C n ie hydr. C - n o n extr. w % C o rg . in % o f T O C C k h z C a C H A C a w % C k h in % o f C H A TH A 4/6 C -w y d z . C - extract. C k h C H A C k f C F A C k h /C k f C H A :C F A w % C org. - in % o f T O C D r z e w o s ta n św ie r k o w y O l 1 3 ,7 -1 7 ,4 7 ,2 2 -1 0 ,2 6 ,2 9 - 7 ,2 4 1 ,1 1 -1 ,6 0 7 1 ,0 - 7 2 ,6 3 ,9 -3 0 ,1 2 7 ,4 - 2 9 ,0 8 , 4 0 - 9 , 4 0 15,8* 9,16* 6,69* 1,37* 71,8* 19,7* 2 8 ,2 * * 8,93* O fh 1 4 ,3 - 2 5 ,1 6 ,5 1 - 1 5 ,3 3 , 9 9 - 1 8 , 5 0 , 3 5 - 3 , 8 3 6 1 , 5 - 7 1 , 7 2 5 ,5 - 5 7 ,7 2 8 ,3 - 3 8 ,5 4 ,9 2 - 7 ,7 2 19,5* 9,6* 9,93* 0,97* 65,5* 37,9* 3 4 ,5 * * 6 ,65* A h 1 6 ,3 - 3 4 ,1 6 ,5 9 - 1 2 ,8 4 , 5 7 - 2 7 , 5 0 , 2 4 - 2 , 7 9 3 4 , 9 - 5 6 , 8 3 7 , 0 - 6 1 ,3 4 3 ,2 - 6 5 ,1 3 ,6 1 - 6 , 3 6 2 2,6* 10,3* 12,3* 0,83* 47,3* 52,5* 5 2,7** 4,54* D r z e w o sta n b u k o w y O l 1 4 ,8 - 1 7 ,4 7 ,5 1 - 8 ,8 5 7 , 3 3 - 8 , 2 5 0 , 9 2 - 1 , 0 7 7 0 ,9 - 7 2 ,1 1 6 ,6 - 2 1 ,8 2 8 ,7 - 2 9 ,1 5 , 7 7 - 6 , 2 8 16,5* 8,24* 8,22* 1,00* 7 1,4* 19,0* 28,6** 6,02* O fh 1 8 ,2 -2 0 ,7 8 ,9 5 -1 0 ,9 8 ,6 9 -9 ,7 7 0 ,9 7 -1 ,1 7 6 4 ,4 -6 9 ,5 2 0 ,9 -3 1 ,8 3 0 ,5 - 3 5 ,6 4 ,4 3 - 5 ,1 2 19,2* 10,0* 9,22* 1,08* 66,2* 25,8* 33,8** 4,67* Ah 1 2 ,9 -1 4 ,9 7 ,6 3 -8 ,7 8 5 ,1 3 -6 ,3 4 1 ,2 0 -1 ,5 2 5 1 ,0 - 5 8 ,6 5 3 ,0 -5 6 ,5 4 1 ,4 - 4 9 ,0 3 ,1 1 -3 ,6 4 13,9* 8,07* 5,86* 1,38* 54,0* 55,2* 4 6 ,0** 3 ,33*
O b jaśn ien ia: n .o - nie o z n a c z o n o ; * w a r to ś c i śred n ie; * * IH - sto p ie ń h u m iiikacji Explanation: n .o - n ot determ ined; * m ea n valu e; **TH - h u m ification d e g r e e
Sk ła d fr ak cy jn y zw ią zk ów hu m us ow yc h ek to pr óc hn ic gle b le śn yc h ...
152 B. Łabaz, B. Gałka
Jedną z podstawowych właściwości fizykochemicznych, która mówi o budowie wewnętrznej kwasów huminowych, jest gęstość optyczna. Jak podaje Kononowa [1968], gęstość optyczna substancji próchnicowych uzależniona jest od stosunku węgla w jądrze aromatycznym do węgla w rodnikach bocznych. Autorka podaje, że „młodsze” pod względem chemicznym kwasy huminowe odznaczają się mniejszą gęstością optyczną w porównaniu z kwasami „dojrzałymi”. Wynika to z dużej kondensacji jądra aromatycznego w „dojrzałych” kwasach huminowych, natomiast przewagi łańcuchów bocznych w kwasach „młodszych”. Zmiany gęstości optycznej roztworów humianów sodu z podpozio- mów Ol, Ofh i poziomów Ah wyrażone były wartościami absorbancji przy długościach fal 465 nm i 665 nm oraz stosunku absorbancji A465:A (A4/6), (tab. 2). Przyjmuje się, że wartość A465 określa absorbancję substancji w początkowym stadium humifikacji, a A664 o wysokim stopniu humifikacji [Gonet, Dębska 1993; Kondratowicz-Maciejewska, Gonet 1997]. Niższe wartości stosunków absorbancji A4/6 w podpoziomach Ofh i Ah potwierdzają wzrost stopnia humifikacji poziomów głębiej zalegających zarówno na stanowisku świerka, jak i buka. Obliczone wartości stosunków absorbancji A wskazująponadto, iż próchnica gleb na stanowisku buka charakteryzuje się obecnościąkwasów huminowych o większej masie cząsteczkowej i wyższym stopniu kondensacji struktur aromatycznych w porównaniu z próchnicą gleb na stanowisku świerka.
WNIOSKI
1. Na terenie Gór Stołowych występują siedliska lasu górskiego świeżego z drzewosta nem świerkowym i bukowym, pod którym wykształcił się moderowy typ ektopróch- nicy z dobrze zaznaczonym podpoziomem surowinowym Ol i detrytusowym Ofh. 2. Badane podpoziomy ektopróchniczne Ol i Ofh oraz mineralne poziomy endopróchnicz-
ne Ah profilów pod drzewostanem świerkowym i bukowym różniły się pod względem parametrów fizykochemicznych. Wyższe wartości C org. i N og. oraz szerszy stosu nek C/N w podpoziomach organicznych i poziomach próchnicznych świadczą o wol niej przebiegającym procesie mineralizacji i większej kumulacji materii organicznej na stanowiskach świerkowych w porównaniu do stanowisk bukowych.
3. Analiza ilościowa składu frakcyjnego nie wykazała zróżnicowania między związkami próchnicznymi w podpoziomach ektopróchnicznych Ol i Ofh i próchnic wewnątrz- glebowych w poziomach Ah gleb stanowisk świerkowych i bukowych. Wyraźne zróżnicowanie widoczne było natomiast między poziomami genetycznymi w obrębie badanych profilów glebowych.
4. Wzrost wartości stosunku Ckh/Ckf, spadek udziału węgla niehydrolizującego oraz niższa wartość stosunku absorbancji A4/6 w poziomach endopróchnicznych Ah świadczą o większej intensywności procesu humifikacji w tym poziomie w porównaniu z pod- poziomami Ol i Ofh.
5. Próchnica kształtująca się pod bukowym drzewostanem charakteryzuje się obecno ścią kwasów huminowych o większej masie cząsteczkowej i wyższym stopniu kon densacji struktur aromatycznych w porównaniu z próchnicą gleb pod drzewostanem świerkowym, na co wskazują niższe wartości stosunków absorbancji A4/6
Skład frakcyjny związków humusowych ektopróchnic gleb leśnych.. 153
LITERATURA
CIARKOWSKA K., NIEM YSK A-ŁUK ASZU K J. 1998: W pływ sposobu użytkowania na zawartość i jakość połączeń próchnicznych rędzin gipsow ych N iecki N idziańskiej. Zesz. Probl. Post. N auk Roi. 460: 113—
120.
DREWNIK M. 2006: Tempo rozkładu materii organicznej w glebach górskich Karpat. Zesz. Probl. Post. Nauk Roi. 464: 1 6 9 -1 7 3 .
DROZD J. 1973: Zw iązki próchniczne niektórych gleb na tle ich fizyk och em iczn ych w ła śc iw o ści. Rocz. G lebozn. 24, 1: 3 -5 5 .
DRO ZD J., LICZNAR M ., W EB ER J., LICZNAR S. E., JAMROZ E., D R A D R A C H A ., M A STA LSK A - CETERA B., ZAW ERBNY T. 1998: Degradacja gleb w niszczonych ekosystemach Karkonoszy i m ożli w ości jej zapobiegania. Monografia PTSH, Wrocław: 125 ss.
DZIADOWIEC H. 1979: Zmiany składu chem icznego ściółek leśnych w procesie rozkładu: Próchnica gleb górskich, Wyd. PTG, Warszawa - Toruń: 2 1 -3 6 .
DZIADOW IEC H. 1990: Rozkład śc ió łe k w wybranych ekosystem ach leśnych (mineralizacja, uw alnianie składników pokarmowych, humifikacja). Rozprawy UMK, Toruń: 137 ss.
DZIADOWIEC H. 1992: Ekologiczna rola próchnicy glebowej. Zesz. P r o b l Post. N auk R o i 411: 2 6 8 -2 8 2 . DZIADOW IEC H., GONET S. 1999: Przew odnik m etodyczny do badań materii organicznej gleb. P ra c e
K om isji Naukowych PTG 120: 66 ss.
GONET S., DĘBSKA B. 1993: Charakterystyka kwasów huminowych powstałych w procesie rozkładu resztek roślinnych. Zesz. P robl. Post. Nauk. Roi. 411: 2 4 1 -2 4 7 .
GONET S., D ĘBSK A B., ZAUJEC A ., BANACH-SZOTT M ., SZOMBATHOWA N. 2007: W pływ gatunku drzew i warunków glebowo-klimatycznych na właściwości próchnicy gleb leśnych - Rola materii organicz nej w środowisku. PTSH, Wrocław: 6 1 -9 8 .
JAMROZ E. 2009 a: Charakterystyka próchnic gleb w rejonie Puszczy Jaworowej w Górach Bialskich. Rocz. G lebozn. 60, 2: 4 7 -5 2 .
JAMROZ E. 2009 b: Wpływ zrębu zupełnego na właściwości związków próchnicznych bielic w rejonie Masywu Śnieżnika. Rocz. G lebozn. 60, 4: 3 5 -4 1 .
KLASYFIKACJA GLEB LEŚNYCH POLSKI 2000: Centrum Informacyjne Lasów Państwowych. Warszawa: 128 ss.
POLSKIE TOWARZYSTWO GLEBOZNAWCZE 2009: Klasyfikacja uziam ienia gleb i utworów mineralnych - PTG 2008. Rocz. G lebozn. 60, 2: 5 -1 6 .
K ONDRATOW ICZ-M ACIEJEW SKA K., GONET S. 1997: Charakterystyka preparatów hum usow ych po w stałych z oxhumolitów. Humic Subst. E n virio n .l: 1 3 5 -1 4 0 .
KONONOWA M. 1968: Substancje organiczne gleb. Państwowe Wyd. Roi. i Leśne., Warszawa: 390 ss. KOWALIŃSKI S., DROZD J., LICZNAR S. 1973: M ikrom orfologiczna i chem iczna charakterystyka zw iąz
ków próchnicznych w niektórych glebach Karkonoszy. Rocz. Glebozn. 2 4 ? 1: 145 -1 5 7 .
LICZNAR S. E., MASTALSKA-CETERA B. 1997: W pływ zbiorowisk roślinnych kosodrzewiny i kostrzewy niskiej na właściwości i skład frakcyjny związków próchnicznych bielic Karkonoskiego Parku Narodowe go. G eoekologiczn e P ro b lem y K ark o n o szy 1: 2 1 7 -2 2 3 .
LICZNAR S. E., ŁABAZ B., LICZNAR M. 2000: W łaściw ości fizykochem iczne i skład frakcyjny związków próchnicznych w różnie degradowanych ekosystemach kosodrzewiny Pinus mugo. O pera Corcontica 37: 4 8 6 - 4 9 1 .
MACIASZEK W., GRUBA P , LASOTA J., LATO J., WANIC T., ZWYDAK M. 2001: W łaściwości utworów organicznych wytw orzonych z leżaniny drzew w wybranych rezerwatach ścisłych Polski południowej. Wyd. AR w Krakowie: 69 ss.
MUSIEROWICZ A ., SKORUPSKA T. 1966: Frakcje zw iązków humusowych czam oziem u, czarnych ziem i rędzin. Rocz. N auk RoIn. 9 1 -A -l: 1 -5 0 .
N IEM YSK A-ŁUK ASZU K J. 1977: Charakterystyka próchnicy niektórych leśnych gleb tatrzańskich. C zęść II. Skład frakcyjny połączeń próchnicznych. Rocz. G lebozn. 28, 1: 1 6 9 -1 8 8 .
SYSTEMATYKA GLEB POLSKI 1989: Rocz. Glebozn. 40, 3/4: 150 ss.
W ORLD REFERENCE BA SE FOR SOIL RESOURCES. 2006: Food and Agriculture Organization o f the United Nations. World S oil R esources R eports 103. Rome: 132 ss.
Dr inż. Beata Łabaz
Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu ul Grunwaldzka 53, 50-357 Wrocław, e-mail:beata. labaz@up. wroc.pl
