Ryszard Brykowski
Problemy badawcze i
konserwatorskie budownictwa
drewnianego - sympozjum naukowe
PKZ, Jarosław 7-8 czerwca 1972
Ochrona Zabytków 25/4 (99), 298-301
1972
K R O N I K A
P R O B L E M Y B A D A W C Z E I K O N S E R W A T O R S K IE B U D O W N IC T W A
D R E W N IA N E G O — SY M P O Z JU M
N A U K O W E
P K Z ,
J A R O S Ł A W
7— 8 C Z E R W C A 1972
Zasoby zabytkowej architektury drewnianej i budownictwa na terenie województwa rzeszowskiego należą niew ątpliw ie, obok zasobów województw a krakowskiego, do największych w naszym kraju. Nic też dziwnego, że w łaśnie tutaj pod koniec lat pięćdziesiątych, dzięki staraniom kilku zaledwie osób, przy poparciu ówczesnej Dy rekcji Centralnego Zarządu Muzeów i Ochrony Zabytków, zrodziła się inicjatywa, której bezpośrednim wyrazem było powołanie Muzeum Budownictwa Ludowego w S a n o k u 1. W dalszej kolejności inicjatywa ta zapoczątkowała nowy etap w rozwoju powojennego ruchu skansenowskiego w Polsce. Województwo rzeszowskie posiada też na sw oim koncie największą na przestrzeni ostatnich lat liczbę zorganizowanych (ogólnokrajowych) specjalistycznych seminariów i konferencji poświęconych proble m atyce ochrony drewnianej architektury i budownictwa.
Ogólnopolskie spotkania zapoczątkowało seminarium zorganizowane w r. 1965 przez Muzeum Budow nictwa Ludowego w S anok u 2, poświęcone niektórym metodom kon serw acji drew na i inwentaryzacji pomiarowej obiektów drewnianych przeznaczonych do przeniesienia. Dwa następne spotkania — to konferencja w r. 1967 om awiająca najnowocześniejsze m etody konserwacji drewna zabytkowego, zorganizowana w Mycz- kowcach przez MBL w Sanoku przy współudziale Zjednoczonych Zespołów Gospo darczych INCO Zespół C hem ii3, i konferencja z r. 1969, poświęcona muzeum na w ol nym powietrzu zorganizowana z okazji dziesięciolecia MBL w S an ok u 4.
Do serii tych narad 5 dochodzi sympozjum naukowe Problemy badawcze i konserwa
torskie bu dow nictw a drewnianego, które zorganizowane zostało w dniach 7 i 8 czerwca
1972 r. przez PP Pracownie Konserwacji Zabytków Zarząd w Warszawie, wspólnie z Oddziałem PKZ w Lublinie i Zakładem PKZ w Jarosławiu. Wzięło w nim udział
1 A. R y b i c k i , Początki istnienia Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, „Biu
letyn Inform acyjny Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku”, 1964, nr 1, ss. 4—7;
Tenże, Otwarcie części ekspozycji Parku Etnograficznego MBL w Sanoku w dn.
24.VII.1966, „Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku”, 1966, nr 4, ss.
70—72.
2 Temu seminarium poświęcono „Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sa
noku”, 1966, nr 3; por.: L. K r z y ż a n o w s k i , Seminarium na te m at organizacji
prac in w entaryzacyjn ych i konserwatorskich w parkach etnograficznych (Sanok 6—9.VI.1965), „Ochrona Zabytków”, XVIII (1965) nr 4, ss. 70—73.
3 L. K r z y ż a n o w s k i , Konferencja specjalistyczna poświęcona nowoczesnym m e
todom konserw acji drewnianych obiektów zabytkow ych . M yczkow ce-Sanok 15—18 m aja 1967, „Ochrona Zabytków”, X X (1967) nr 3, ss. 56—58; A. K i s i e l e w s k a ,
Specjalistyczna konferencja poświęcona nowoczesn ym m eto dom konserw acji drew n ia nych o b ie k tó w zabytkow ych , „Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku”,
1967 nr 6, s. 50; L. K r z y ż a n o w s k i , Streszczenie referatów, komunikatów i d y s
kusji z konferencji w Myczkowcach 15—16 m aja 1967, „Ochrona Zabytków ”, X X I (1968)
nr 1, ss. 39—45.
4 Por.: „Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku”, 1969, nr 10; R. B r y
k o w s k i , Ogólnopolska konferencja poświęcona muzeum na w o ln y m powietrzu,
„Ochrona Zabytków”, XX III (1970) nr 1, ss. 61—64.
5 W tym sam ym czasie organizowane były poza terenem w ojew ództw a rzeszowskiego
następujące ogólnokrajowe konferencje poświęcone sprawom ochrony i konserwacji zabytków drewnianej architektury i budownictwa: 1) w dniach 14—16.X.1966 w Zub rzycy Górnej, Chochołowie i Lanckoronie przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabyt ków w K rakowie, przy współudziale ZMiOZ oraz Zarządu Okręgu PTTK w Krakowie; 2) w dniach 22—24.IX.1970 w Opolu i Bierkowicach przez Muzeum Wsi Opolskiej w Bierkowicach, por.: R. B r y k o w s k i , Otwarcie Opolskiego Parku Etnograficznego
2
1. B liznę, pow . B rzozów , w n ę trze kościoła par., 2 poł. X V w., polichrom ia z 1 poł. X V I w. i 1 poł. X V I I w. (fot. J. Langda, 1971)
2. C hotyniec, pow . Jarosław , daw na ce rk iew filialna g r.-ka t., 1615 (fot. R. B ry k o w sk i, 1972)
3. G rąziow a, obecnie M B L w S anoku, daw na cerkiew par. gr.-kat., przed 1732 (fot. J. Langda, 1969)
4. H aczów , pow . B rzozów , d a w n y kościół par., ok. poł.
ок. 40 osób, reprezentujących przede wszystkim Pracownie Dokum entacji Naukowo- -H istorycznej z poszczególnych Oddziałów PKZ i częściowo w ykonaw stw o. Wśród zaproszonych gości byli m.in.: W ojewódzki Konserwator Zabytków z Rzeszowa, repre zentant W ojewódzkiego Konserwatora Zabytków z Lublina, przedstawiciele zaintere sowanych tą problematyką instytucji (Zespół Chemii INCO), uczelni (UMK w Toruniu), instytutów naukowych (IS PAN w Warszawie) oraz muzeolodzy (m.in. z Jarosławia i Sanoka).
W pierwszym dniu obrad przed południem wygłoszono następujące referaty: dr S t a n i s ł a w M i c h a l c z u k , Specyfika dokumentacji naukowo-history czn ej bu downic
tw a drewn ianego; mgr I n g a S a p e t o w a , Program ochrony bu downictw a d r e w nianego w o j e w ó d z tw a rzeszowskiego; mgr Z b i g n i e w B e i e r s d o r f , Znaczenie pomiaru architektonicznego bu downictw a drewnianego w badaniach Pracowni Doku mentacji Naukowo-H istory czn ych PKZ; mgr R y s z a r d B r y k o w s k i , dr M i
c h a ł C z a j n i k , Z zagadnień konserwacji obiektów drewnianej arc hitektury i bu
dow n ic tw a „in situ” na przykładzie kościoła w Haczowie; W o j c i e c h S o b o c k i , Prace konserwatorskie przy zabytkach budownictw a drewnianego na terenie w o j e w ó d z tw a rzeszowskiego; mgr J e r z y T u r , Zagadnienia nadzoru konserw atorskiego PDHN nad obiektami bu downictw a drewnianego na przykła dzie kościoła w Ha czowie 6.
W godzinach popołudniowych odbyła się dyskusja, w której wzięła udział większość uczestników konferencji. Wśród poruszanych problemów znalazły się zagadnienia badawcze, metodyczne, techniczne i organizacyjne. Podkreślano konieczność prowa dzenia trzyetapow ej dokumentacji konserwatorskiej także dla obiektów architektury drewnianej, tzn. dokumentacji wykonywanej przed, w trakcie i po zakończeniu prac konserwatorskich oraz potrzebę stworzenia specjalistycznego nadzoru konserwator skiego. W iele miejsca w dyskusji poświęcono pracom konserwatorskim prowadzonym przy drewnianym kościele w Haczowie. Ostro krytykowano zarówno programowanie, organizację, nadzór prac, jak i wykonawstwo, które zwłaszcza w ostatnim etapie nie stanęło na wysokości zadania przy obiekcie o tak w ielkiej w artości zabytkowej. W dyskusji poruszono również sprawy związane z bieżącym programem prac konser watorskich w zakresie architektury i budownictwa drewnianego na terenie w oje wództwa rzeszowskiego.
Zgłoszono także szereg postulatów, np. potrzebę udoskonalenia struktury badawczej PKZ, pow ołania przy PKZ centralnej pracowni naukowo-badawczej, która prowadzi łaby w łasn e badania w zakresie metod i środków konserwacji drewna zabytkowego oraz w łasnej inspekcji instruktażowo-kontrolującej. Realizacja tych postulatów pozwo liłaby w stosunkowo szybkim czasie podnieść poziom w ykonaw stw a. Między innymi w ysunięto także wniosek, aby PKZ założyły „bank drewna” — drewna starego, pocho dzącego z rozbieranych zabytkowych obiektów, które mogłoby być używ ane do remon tów, a także drewna świeżego, któremu należałoby stworzyć odpowiednie warunki dla jak najdłuższego okresu wysychania.
Podsum owania dyskusji dokonał dr Lech Krzyżanowski, zastępca Dyrektora PKZ d/s naukowych. Dziękując przybyłym za udział w sympozjum, zapowiedział, że w
szel-w Bierkoszel-wicach, „Kszel-wartalnik Historii Kultury M aterialnej” X IX (1971) nr 2, ss. 315—
320; J. K o w a l e w s k i , Ogólnopolska konferencja Muzeów i P arków Etnograficz
nych (Opole 22—24 września 1970), „Materiały Muzeum Budownictw a Ludowego w Sa
noku”, 1971, nr 13, ss. 43—49; St. P i l a r s k i , Ogólnopolska konferencja m uzeów
i parków etnograficznych oraz otw arcie Muzeum Wsi Opolskiej, „Ochrona Zabytków”,
XXIV (1971) nr 1, ss. 76—79; Ogólnopolska konferencja m u zeów i p a rków etnograficz
nych, Opole 22—24.IX.1970 (re feraty i komunikaty), Opole 1971; 3—4) w dniach 13.XII.
1969 i 29.1.1971 przez ZZG INCO Zespół Chemii w Warszawie, por.: A. K i s i e l e w s k a , S prawozdanie z posiedzenia Dyrekcji ZMiOZ i ZZG „Inco", „Materiały Muzeum Budow nictw a Ludowego w Sanoku”, 1970, nr 11, ss. 48—49; L. K r z y ż a n o w s k i ,
Patronat społeczny ZZG INCO nad budownictw em lu dowym, „Ochrona Zabytków”
X X III (1970) nr 2, ss. 135—138; R. B r y k o w s k i , Patronat Zespołu Chemii ZZG
INCO nad skansenami w 1970 r., sprawozdanie z konferencji, „Ochrona Zabytków”
XXIV (1971) nr 2, ss. 148—150; 5) w dniach 17—18.111.1971 w Radomiu przez Okręgowe go Konserwatora Zabytków, Miejski Oddział Stowarzyszenia „PA X ” w Radomiu oraz Zespół ZZG „INCO” w Warszawie, por. R. B r y k o w s k i , O skansen dla regionu
radomskiego, „Ochrona Zabytków”, X X IV (1971) nr 3, ss. 207—209; Materiały Ogólno polskiej Kon ferencji poświęconej ochronie i konserwacji za b y tk o w y ch obiektów archi te k tu r y i bu downictw a drewnianego regionu radomskiego, zorganizowanej w Rado
miu w dniach 15—17 marca 1971 r., Warszawa [1972].
e Referaty te mają być opublikowane w jednym z najbliższych „Biuletynów Infor m acyjnych PKZ”.
kie uwagi, postulaty i cenne słowa krytyki zostaną w nikliw ie rozważone przez Dy rekcję PKZ.
Pierwszy dzień obrad zakończyło towarzyskie spotkanie uczestników sympozjum w Klubie Zakładu PKZ w Jarosławiu. Zgodnie z programem w drugim dniu konfe rencji odbył się objazd, którego celem było zwiedzenie wybranych zabytków architek tury drewnianej. Zwiedzono cerkiew w Chotyńcu (z r. 1613, obiekt przed remontem) i Czerteżu (z r. 1742; gruntowna konserwacja wykonana w latach 1967—1968 przez PKZ), kościół w Haczowie (z ok. poł. w. XV; w trakcie prac konserwatorskich w yko nywanych początkowo przez MBL w Sanoku, a obecnie przez PKZ) oraz zespół kościel ny w Bliznem, składający się z kościoła parafialnego (z drugiej połowy w . XV), wikarówki, organistówki, stodoły plebańskiej i dawnej szkoły parafialnej (w. X V III— XIX; remont zespołu system em gospodarczym od r. 1967). Zwiedzono także Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, po którym oprowadzała mgr inż. arch. Halina Konopczyna, autorka projektu wstępnego zagospodarowania przestrzennego Parku Etnograficznego 7.
Ryszard B r y k o w s k i
7 Plan perspektywiczny Parku Etnograficznego w Sanoku był już om awiany, por.
R. B r y k o w s k i , A. K i s i e l e w s k a , Sprawozdanie z posiedzenia Rady Muzeal
nej Muzeum Bu downictwa Ludow ego w Sanoku w dniach 24—25 m aja 1968, „Ma
teriały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku”, 1969, nr 9, ss. 56—61.
Z A B Y T K O W A C E R A M IK A B U D O W L A N A — SY M P O Z JU M K O N S E R
W A T O R S K IE K A D Y N Y , POW . E L B L Ą G , 9— 10 C Z E R W C A 1972
W dniach 9 i 10 czerwca 1972 r. w m iejscowości Kadyny w powiecie elbląskim odbyło się sympozjum konserwatorskie Z a bytkow a ceramika budowlana, którego organiza torem był Oddział Gdański PKZ. Interesujący tem at ściągnął do Kadyn ok. 100 specja listów z całej Polski. Gości zebranych w miejscowym pałacu powitał inż. Zdzisław Babicki, dyrektor Oddziału Gdańskiego PKZ.
Referat Dawne techniki ceglarskie na Pomorzu Środkowym , Warmii i Mazurach w y głosił dr M a r i a n A r s z y ń s k i z U niwersytetu im. M. Kopernika w Toruniu. Po krótkim przedstawieniu początków cegielnictwa w Europie referent, na podstaw ie zebranego materiału, zasugerował, że produkcja cegły została przetransponowana na om awiane tereny z krajów położonych nad Renem. Najstarsza wzm ianka o cegielni pomorskiej pochodzi z r. 1246 i dotyczy Elbląga. Najdawniejsze cegielnie autor refera tu dzieli (zaznaczając, że nie jest to podział zbyt precyzyjny) na: w zniesione dla zrea lizowania jednej, określonej budowy oraz takie, które zakładałyby ciągłą produkcję ceramiki budowlanej. Zwraca uwagę, że nie doceniano dotychczas problemu w yko rzystywania w budownictwie średniowiecznym cegieł pochodzących z rozbiórki obiek tów starszych, co prowadziło nieraz do błędnych wniosków, np. przy badaniu rozm ia rów cegieł. Przedstawiając organizację cegielnictwa średniowiecznego na Pomorzu, dr Arszyński szerzej om ówił metody produkcji cegły, które nie ulegały prawie żadnym zmianom aż po wiek X IX, tj. do chwili wprowadzenia wyrobu m echanicznego. Wy stąpienie zakończyły ciekawe wywody na tem at rozmiarów cegły średniowiecznej i przyczyn, które uniemożliwiają znalezienie prostego związku pomiędzy jej w ielk o ś cią a czasem powstania.
Drugi referat o charakterze historycznym Z a bytkow a ceramika budowlana i je j form y
architektoniczne w ygłosił doc. dr J ó z e f F r a z i k z Instytutu Historii A rchitektury
i Konserwacji Zabytków Politechniki Krakowskiej. Referent om ówił jedno z zagadnień z dziedziny historii kształtek ceramicznych produkowanych na ziemiach polskich, a m ianow icie — ciągi rozwojowe kształtek żebrowych. Wykazał zasadniczą różnicę pomiędzy profilam i żebrowań gotyckich w Polsce północnej i południowej. Na północy mają one z reguły, oprócz części profilowej, znacznie wydłużoną część prostokątną,
