Społeczne i naukowe podstawy opieki nad zabytkami i konserwatorstwa polskiego

Jerzy Remer

Społeczne i naukowe podstawy

opieki nad zabytkami i

konserwatorstwa polskiego

Ochrona Zabytków 9/1-2 (32-33), 1-2

OCHRONA ZABYTKÓW

R O K IX

NR 1 - 2 (32-33)

SPOŁECZNE I NAUKOWE PODSTAWY OPIEKI NAD ZABYTKAMI

I KONSERWATORSTWA POLSKIEGO

J E R Z Y R E M E R W z e s p o le n a u k h is to r y c z n y c h m a ją c y c h d o n io s łe z n a c z e n ie d la b u ­ d o w y s o c ja liz m u w P o ls c e , k tó r y c h z a d a n ie m je s t m . in . w y d o b y w a n ie i u t r w a l a n i e is to tn y c h w a r to ś c i k u l t u r y i s z tu k i — k o n s e r w a to r s tw o , j a k o n a u k a o z a b y tk a c h i ic h o c h ro n ie , d o ść o d r ę b n e z a jm u je m ie js c e . D o n io s ło ś ć i r ó ż n o r o d n o ś ć z a g a d n ie ń , k tó r e się z e ś r o d k o w u ją w te j s to ­ s u n k o w o m ło d e j d y s c y p lin ie , p r z e ja w ia się w n a u k o w y m b a d a n iu i u t r w a l a n i u d o r o b k u p rz e s z ło ś c i, w sz c z e g ó ln o śc i z a b y tk ó w s z tu k i i p o m ­ n ik ó w k u l t u r y o ra z w ła ś c iw e g o w łą c z e n ia ic h do b ie ż ą c e g o p ro c e s u h i ­ s to ry c z n e g o .

W y c h o d z ą c z z a ło ż e n ia , że po p ie r w s z e k o n s e r w a to r s tw o ro d z i s ię z p o tr z e b p r a k ty c z n y c h , z a ś te o r ia z ro d z o n a z p r a k t y k i s łu ż y ć m a p r a k ­ ty c e , s ą d z im y , że m e to d a s o c ja lis ty c z n e g o k o n s e r w a to r s tw a p o w in n a c o ­ ra z s z e rz e j i g łę b ie j w c h o d z ić w z a g a d n ie n ia ż y c ia s p o łe c z n e g o . Z a k ła ­ d a j ą c po w tó r e , że p r z e d m io te m p o z n a n ia w o m a w ia n e j d z ie d z in ie są o b i e k t y s z tu k i, n ie w ą tp liw ie s k o m p lik o w a n e , są d z im y , że is to tą z a b y tk o - z n a w s tw a j e s t b a d a n ie s t r u k t u r y z a b y tk u i p o s ta w ie n ie j a k n a jb a r d z ie j w n ik liw e j d ia g n o z y , k t ó r a u m o ż liw ia d o p ie ro w ła ś c iw e z a b ie g i k o n s e r ­ w a to r s k ie . T o k p r z e m ia n s p o łe c z n o -g o s p o d a rc z y c h , r e w o lu c y jn e z d o b y c z e w ie d z y te c h n ic z n e j c o ra z śc iś le j z e s p a la ją k o n s e r w a to r s tw o z p o s tę p e m s p o łe c z ­ n y m ; k ła d ą c n a c is k n a z a g a d n ie n ia s t r u k t u r y i b a d a ją c p ro c e s y f iz y k o ­ c h e m ic z n y c h p r z e o b r a ż e ń , ja k im u le g a ją o b ie k ty z a b y tk o w e , n ie m o ż e m y j e d n a k s tr a c ić z o czu in n e g o p ro c e s u p r z e m ia n , p r z e b ie g a ją c y c h n ie r a z je d n o c z e ś n ie z ta m ty m i. N o w e p r a w a e k o n o m ii p r z e k s z ta łc a ją d o r o b e k lu d z k o ś c i r ó w n ie ż w z a k r e s ie s z tu k i. K o n s e r w a to r s tw o w n a s z y m ro z u m ie n iu n ie m o ż e z a te m o g r a n ic z y ć s ię d o z a g a d n ie ń c z y s to p r a k ty c z n y c h , a m u s i o g a r n ia ć z a k re s r ó ż n o r o d ­ n y c h p r o b le m ó w o g ó ln y c h , p o tr z e b k u l t u r a l n y c h i p la n r o z w o ju g o s p o d a r ­ c z e g o n a s z e g o k r a ju . O p ie k a n a d z a b y tk a m i zaś w y n ik a ze ś w ia d o m o ś c i s p o łe c z e ń s tw a , d la te g o te ż d o p ie ro w e p o c e s o c ja liz m u m o g ła n a b r a ć n o ­

w e g o w y r a z u . N o w e k a d r y k o n s e r w a to r ó w p o w in n y w ię c ju ż n a ła w ie u n i w e r s y te c k ie j z d a w a ć s o b ie s p r a w ę z teg o , że c e n tr a ln y p u n k t w a lk i id e o lo g ic z n e j w o p a r c iu o ś w ia to p o g lą d m a r k s is to w s k i le ż y w p o w s z e c h ­ 1

n o ś c i z r o z u m ie n ia id e i o p ie k i n a d z a b y tk a m i. D la te g o t a k p o m y ś la n a te o r i a k o s e r w a to r s tw a s ta ć s ię p o w in n a p o d s ta w ą p r a k ty c z n e g o d z ia ła ­ n ia — o c h r o n y z a b y tk ó w . K o n s e r w a to r s tw o p o le g a n ie ty lk o n a n a u c e o u t r w a l a n i u fiz y c z n e j e g z y s te n c ji d z ie ł s z tu k i, le c z ta k ż e n a z d o b y c iu u m ie ję tn o ś c i u t r w a l e n i a w ś w ia d o m o ś c i s p o łe c z e ń s tw a w s z y s tk ic h p o z y ty w n y c h t r e ś c i id e o lo g ic z ­ n y c h z a b y tk ó w , k tó r e m o g ą i p o w in n y b r a ć u d z ia ł w ro z w o ju k u l t u r a l ­ n y m n a r o d u s o c ja lis ty c z n e g o . Ś w ia d o m a d z ia ła ln o ś ć s p o łe c z n a w z a k r e s ie o p ie k i n a d z a b y tk a m i je s t n ie r o z e r w a ln ie z w ią z a n a z n a u k ą o r o z w o ju s p o łe c z e ń s tw a . C e le m je j j e s t s u i g e n e r is p r z e k s z ta łc e n ie r z e c z y w is to ś c i s p o łe c z n e j. D o ś w ia d c z e n ie w r o z u m ie n iu s p o łe c z n e j p r a k t y k i o d g r y w a p r z y ty m r o lę s p r a w d z ia n u . N a s z e r o z w a ż a n ia te o r e ty c z n o - k o n s e r w a to r s k ie o d k r y w a ją z w ią z k i is tn ie ­ ją c e m ię d z y r ó ż n y m i z a b y tk a m i; d z ię k i p o z n a n iu p r a w ro z w o jo w y c h tw ó rc z o ś c i a r ty s ty c z n e j, d z ię k i c o r a z w n ik liw s z y m b a d a n io m te c h n o lo - g ic z n o - m a te r ia ło z n a w c z y m i w a r s z ta to w y m , d z ię k i ś c iś le n a u k o w e j d o ­ k u m e n ta c ji, u t r w a l a j ą c e j w s z e lk ie p r z e o b r a ż e n ia d z ie ła s z tu k i w cz a sie je g o e g z y s te n c ji — p o tr a f im y ju ż d z is ia j p o z y ty w n ie k ie r o w a ć b ie g ie m p r a c y n a d je g o z a c h o w a n ie m . N o w e k o n s e r w a to r s tw o p o w in n o o d k r y w a ć w d z ie ła c h s z tu k i m in io ­ n y c h e p o k p ra w id ło w o ś c i ro z w o ju s p o łe c z e ń s tw a . N a le ż y m a t e r i a l i s t y c z - n ie u jm o w a ć rz e c z y w is ty ś w ia t z a b y tk ó w w z w ią z k u z r o z w o je m s z tu k i j a k o z ja w is k a s p o łe c z n e g o . M a te r ia ln a n a t u r a t y c h z ja w is k w a r u n k u j e m e to d y n a u k o w o - b a d a w c z e , z m ie r z a ją c e d o w s z e c h s tr o n n e g o , k o m p le k s o ­ w e g o z b a d a n ia ż y c ia d z ie ła s z tu k i i p r z e m ia n w c a ły m o k r e s ie je g o t r w a ­ n ia . P o z n a n ie m a te r i a l n y c h e le m e n tó w te g o p r o c e s u p r o w a d z i d o u t r w a ­ le n ia s p e c y fic z n y c h w ła ś c iw o ś c i d a n e g o d z ie ła s z tu k i, do z a b e z p ie c z e n ia je g o e g z y s te n c ji. U t r w a la ją c j e te c h n ic z n ie p r z y c z y n ia m y s ię ty m s a m y m d o p r z y w r ó c e n ia d z ie łu s z tu k i z a tr a c o n e j cz y z a g u b io n e j a k ty w n o ś c i w n o w e j ep o ce. Ś w ia d o m o ś ć w a r to ś c i z a b y tk u w y s tę p u ją c e g o p o n o w n ie j a k o a k ty w n e d z ie ło s z tu k i, m o g ą c e k s z ta łto w a ć n a s z e ż y c ie , u z a s a d n ia w a g ę tr w a ło ś c i k u l t u r a l n e j s p u ś c iz n y n a r o d u . 2