Zasady procesu karnego wg grupy 10 III SSP. Prawdziwa Historia

Zasady procesu karnego wg grupy 10 III SSP.

Prawdziwa Historia

scenariusz i reżyseria:

Zasada prawdy materialnej

Iwona Żmidzińska, Klaudia Znamierowska, Dominika Wizimirska

Zasada szybkości

Paulina Wołyniec, Aleksandra Wszelaka Zasada obiektywizmu

Bartek Zubert, Paweł Wroński, Anna Żmuda Zasada domniemania niewinności i zasada in

dubio pro reo

Marek Wolf, Wojciech Woźnik

scenariusz i reżyseria:

Zasada prawa do obrony Szymon Żywicki

Zasada swobodnej oceny dowodów Dominika Wocław, Maria Witos

Ciężar dowodów i ciężar dowodzenia Paulina Zalcman, Katarzyna Zięba

Zasada bezpośredniości

Wojciech Zomerski

11/1/13

scenariusz i reżyseria:

Zasada samodzielności jurysdykcyjnej Adrian Wojczuk

Zasada działania z urzędu

Karol Zaczek, Albert Zimoch, Adam Woźniak Zasada legalizmu

Tomasz Zimoński Zasada oportunizmu

Karolina Zieleniecka, Agata Witowska

11/1/13

scenariusz i reżyseria:

Zasada skargowości

Anna Żądło, Łukasz Zaliwski Zasada prawa do informacji Kacper Wosiak, Michał Wrotecki

Zasada jawności

Karol Zaczek, Albert Zimoch, Adam Woźniak Zasada prawa do kontroli

Sara Zimowska

11/1/13

scenariusz i reżyseria:

Zasada reformationis in peius Mateusz Wróbel

Zasada inkwizycyjności Anna Wieryszko

Zasada kontradyktoryjności

Krzysztof Żołyński, Michał Wołangiewicz

11/1/13

Dźwięk i montaż: mgr Anna Drozd Wszelkie prawa zastrzeżone.

Materiał ten jest ograniczony prawami autorskimi

oraz innymi prawami i nie może być kopiowany,

publikowany i rozprowadzany w żadnej formie.

ZASADA SZYBKOŚCI I

EKONOMII POSTĘPOWANIA

1) PRAWO MIĘDZYNARODOWE:

Art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i

Podstawowych Wolności

1. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego

rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy

rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w

wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej (…).

→ Prawo do rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie jest jednym z elementów rzetelnego procesu

ustanowionego w prawie międzynarodowym.

ŹRÓDŁA ZASADY SZYBKOŚCI I EKONOMII ŹRÓDŁA ZASADY SZYBKOŚCI I EKONOMII

POSTĘPOWANIA

POSTĘPOWANIA

2) KONSTYTUCJA RP:

Art. 45 ust. 1 „ Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez

nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy,

niezależny, bezstronny i niezawisły sąd”.

3) KODEKS POSTĘPOWANIA KARNEGO:

Art. 2. § 1. Przepisy niniejszego kodeksu mają na celu takie ukształtowanie postępowania karnego, aby:

1) sprawca przestępstwa został wykryty i pociągnięty do odpowiedzialności karnej, a osoba niewinna nie poniosła tej odpowiedzialności,

2) przez trafne zastosowanie środków przewidzianych w prawie karnym oraz ujawnienie okoliczności

sprzyjających popełnieniu przestępstwa osiągnięte zostały zadania postępowania karnego nie tylko w

zwalczaniu przestępstw, lecz również w zapobieganiu im oraz w umacnianiu poszanowania prawa i zasad

współżycia społecznego,

3) uwzględnione zostały prawnie chronione interesy pokrzywdzonego,

4) rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło w rozsądnym terminie.

§ 2. Podstawę wszelkich rozstrzygnięć powinny stanowić

prawdziwe ustalenia faktyczne.

INSTYTUCJE PROCESOWE DLA PRZYSPIESZENIA INSTYTUCJE PROCESOWE DLA PRZYSPIESZENIA

POSTĘPOWANIA POSTĘPOWANIA

1) Skazanie na posiedzeniu w trybie → art. 335 k.p.k. : - prokurator może umieścić w akcie oskarżenia wniosek o

wydanie wyroku skazującego i orzeczenia uzgodnionych z oskarżonym kary lub środka karnego za występek zagrożony kara nieprzekraczającą 10lat pozbawienia wolności – bez

przeprowadzenia rozprawy

- okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości - postawa oskarżonego wskazuje, że zostaną osiągnięte cele postępowania

2) Skazanie na rozprawie bez przeprowadzenia postępowania dowodowego → art. 387 k.p.k. :

- dobrowolne poddanie się karze przez oskarżonego 3) Mediacja → art. 23a k.p.k. :

- między pokrzywdzonym, a oskarżonym - nie powinno trwać dłużej niż miesiąc

- postępowanie mediacyjne prowadzi instytucja lub osoba

godna zaufania – sporządza sprawozdanie z jego przebiegu i

wyników

KOMENTARZ DO KODEKSU POSTĘPOWANIA KOMENTARZ DO KODEKSU POSTĘPOWANIA

KARNEGO

KARNEGO (T. Grzegorczyk)

Art. 2§1 ust.4 k.p.k. :

- przejawem zasady szybkości postępowania jest – zachowanie „rozsądnego terminu”

- ustalenie „rozsądnego terminu” jest indywidualne dla każdej sprawy ze względu m.in. na:

a) złożoność sprawy

b) sposób zachowania się samego podejrzanego (przedłużanie procesu)

c) szczególne okoliczności sprawy

TERMINY W PROCESIE TERMINY W PROCESIE

1. Terminy w postępowaniu karnym służą temu, aby proces był skondensowany i nie ulegał

niepotrzebnemu rozwlekaniu.

- Wyróżniamy terminy:

 Prekluzyjny

 Zawity

 Instrukcyjny

-Niezachowanie terminów rodzi różne konsekwencje.

2. W stadium przygotowawczym ustawa przewiduje konkretny czas trwania dochodzenia i czas trwania śledztwa;

3. W stadium jurysdykcyjnym- ustawa przewiduje określenia : - „ rozsądny termin” art. 397 k.p.k.

- „bez nieuzasadnionej zwłoki” art. 348 k.p.k.

- „niezwłocznie” art. 463 k.p.k.

- obowiązek przestrzegania terminów w tym stadium należy

do sędziów orzekających

SKARGA NA PRZEWLEKŁOŚĆ POSTĘPOWANIA SKARGA NA PRZEWLEKŁOŚĆ POSTĘPOWANIA

Źródło: Ustawa z dnia 17.06.2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu

przygotowawczym prowadzonym i nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez

uzasadnionej zwłoki.

1) Strona może wnieść skargę do sądu nadrzędnego nad sądem, przed którym toczy się sprawa, na naruszenie jej prawa do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki;

2) Po wyczerpaniu drogi krajowej strona może wnieść

skargę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w

Strasburgu na naruszone prawa oskarżonego z art. 6

EKPC

ZASADA PRAWDY MATERIALNEJ

- oznacza, że podstawę wszystkich rozstrzygnięć

powinny stanowić ustalenia faktyczne zgodne z

rzeczywistością.

ŹRÓDŁA

 pośrednio trzy przepisy Konstytucji RP:

ŹRÓDŁA

 bezpośrednio uregulowana w k.p.k.:

TREŚĆ

 Ustalenia faktyczne to stwierdzenia faktów dokonywane w procesie mające znaczenie dla

decyzji procesowej. Dla właściwego zastosowania normy prawa karnego materialnego niezbędne jest ich prawidłowe dokonanie.

 Udowodnienie oznacza, że w świetle

przeprowadzonych dowodów fakt przeciwny

dowodzonemu jest niemożliwy lub wysoce

nieprawdopodobny.

WARUNKI UDOWODNIENIA

 obiektywny – każdy normalnie oceniający człowiek nabiera przekonania o prawdziwości danego ustalenia,

 subiektywny – to przekonanie o

prawdziwości dowodu wywołane u organu

oceniającego, które powinno być całkowite i

bezwzględne.

OGRANICZENIA ZASADY PRAWDY MATERIALNEJ

 zakazy dowodowe (tajemnica zawodowa, np. adwokacka, zakaz przesłuchiwania jako świadka duchownego w zakresie faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi)

 immunitety procesowe

 zakaz ne bis in idem

 zakaz reformationis in peius

GWARANCJE PROCESOWE

 obowiązek inicjatywy dowodowej organów procesowych

 kontradyktoryjność rozprawy sądowej

 system środków kontroli rozstrzygnięć nieprawomocnych i prawomocnych

 kolegialność sądu i udział czynnika

społecznego (ławnicy)

ZASADA PRAWDY MATERIALNEJ:

 dotyczy poznania dowodowego

 aktualna we wszystkich stadiach postępowania

 realizowana przez zasady:

SN z 4.10.1973 r., III KR 243/73

Udowodnienie nie musi jednak oznaczać, że dane ustalenie musi zawsze wynikac bezpośrednio

z konkretnych dowodów. Może ono wypływać także

z nieodpartej logiki sytuacji stwierdzonej konkretnymi dowodami, jeżeli stanowi ona oczywistą przesłankę, na podstawie której

doświadczenie życiowe nasuwa jednoznaczny

wniosek, że dana okoliczność faktyczna istotnie

wystąpiła.

ZASADA OBIEKTYWIZMU

Art. 4 KPK: „Organy prowadzące

postępowanie karne są obowiązane badać oraz uwzględniać okoliczności przemawiające zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść

oskarżonego.”

DEFINICJA ZASADY OBIEKTYWIZMU

 „Jest to dyrektywa, zgodnie z którą organ procesowy powinien mieć bezstronny

stosunek do stron i innych uczestników

procesu oraz nie powinien kierunkowo

nastawiać się do samej sprawy.”- Marian

Cieślak, Polska procedura karna.

ZAKRES PODMIOTOWY

 Zasadą obiektywizmu objęte są wszystkie organy procesowe. Mimo że art. 4 KPK

stanowi tylko o organach prowadzących

postępowanie, to należy odnieść tę zasadę również do organów nadzorujących,

oskarżyciela publicznego i rzeczników

interesu społecznego.

PRZESŁANKI OBIEKTYWIZMU

 Aby obiektywizm był zachowany, muszą wystąpić łącznie trzy przesłanki:

1. Niezawisłość organu procesowego 2. Reguła audiatur et altera pars

3. Minimalizacja wpływu czynników

irracjonalnych w procesie podejmowania

decyzji

NIEZAWISŁOŚĆ ORGANU PROCESOWEGO

 Niezawisłość organu procesowego sensu largo to oprócz niezawisłości od strony procesowych także niezawisłość od

środowiska i sposobu myślenia.

 Dla zapewnienia niezawisłości powstała

instytucja wyłączenia sędziego, innych

organów procesowych oraz niektórych

uczestników procesowych.

1. PODSTAWY WYŁĄCZENIA SĘDZIEGO

 Zgodnie z art. 40 KPK sędzia jest z mocy

prawa wyłączony od orzekania w sprawie w wypadku wystąpienia co najmniej jednej z przesłanek wymienionych w tym przepisie.

 Zgodnie z art. 41 KPK § 1 sędzia ulega

wyłączeniu, która mogłaby wywołać

uzasadnioną wątpliwość co do jego

bezstronności w danej sprawie.

WYŁĄCZENIE INNYCH ORGANÓW

 Wyłączeniu podlegają również ławnicy (art.

44 KPK), a w węższym zakresie oskarżyciel publiczny, innych prowadzący postępowanie przygotowawcze oraz innych oskarżycieli

publicznych (art. 47 § 1).

WYŁĄCZENIE UCZESTNIKÓW PROCESU, KTÓRZY POWINNI BYĆ DARZENI

SZCZEGÓLNYM ZAUFANIEM.

Wyłączeniu podlegają również:

 mediator,

 biegły,

 specjalista,

 tłumacz,

 protokolant,

 stenograf.

2. REGUŁA AUDIATUR ET ALTERA PARS

 Reguła ta oznacza, że sąd powinien uwzględnić cały materiał dowodowy

(świadczący za i przeciw każdej ze stron) oraz powinien wysłuchać stanowisk

wszystkich stron procesowych.

 Podkreśla się tutaj znaczenie zasady

kontradyktoryjności.

3. MINIMALIZACJA WPŁYWU CZYNNIKÓW IRRACJONALNYCH W PROCESIE

PODEJMOWANIA DECYZJI

 Temu celowi może służyć przede wszystkim doświadczenie życiowe sędziego, jego

charakter, wiedza i kolektywność orzekania.

ZASADA DOMNIEMANIA NIEWINNOŚCI

I IN DUBIO PRO REO

ZASADA DOMNIEMANIA NIEWINNOŚCI

– REGULACJE PRAWNE

ZASADA DOMNIEMANIA NIEWINNOŚCI – POJĘCIE

 Zgodnie z tą zasadą „każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina zostanie

stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu” - art. 42 ust. 3 Konstytucji RP

 Jest to domniemanie prawne wzruszalne.

 Winę oskarżonego stwierdza wyrok skazujący i wyrok warunkowo umarzający

postępowanie.

WARUNKOWE UMORZENIE, NADZWYCZAJNE ŚRODKI

ODWOŁAWCZE

ASPEKT PROCESOWY I

POZAPROCESOWY

ZASADA DOMNIEMANIA NIEWINNOŚCI A PRAWO PROCESOWE

 Zgodnie z przepisami ustawy z 26 stycznia 1984r. – Prawo prasowe (Dz. U. Nr 5, poz.

24 z późn. Zm.), dopuszczalne jest wyrażanie w środkach masowego przekazu opinii na

temat rozstrzygnięcia sprawy już po wydaniu wyroku pierwszej instancji (art.13 ust. 1 pr.

Pras.)

 Dane osobowe i wizerunek oskarżonego, są objęte zakazem publikacji w prasie, jednak

właściwy prokurator lub sąd może ze względu

na ważny interes społeczny zezwolić na ich

ujawnienie (art. 13 ust. 2 i 3 pr. Pras.).

 Zasada domniemania niewinności obowiązuje w postępowaniu toczącym się po podjęciu

postępowania warunkowo umorzonego

 Jest obligatoryjna również przy ponownym rozpatrzeniu sprawy w razie uchylenia

prawomocnego wyroku w trybie

nadzwyczajnych środków zaskarżenia –

kasacji (art. 537 § 2 k.p.k) bądź wznowienia

postępowania (art. 547 § 2 k.p.k)

ZASADA IN DUBIO PRO REO

 Art. 5. § 2. Nie dające się usunąć wątpliwości rozstrzyga się na korzyść oskarżonego.

- Obowiązuje we wszystkich stadiach procesu - Dotyczy zarówno wątpliwości faktycznych jak i

wątpliwości prawnych

- Wątpliwości te muszą być nierozstrzygalne

- Wynika z niej zakaz ustaleń alternatywnych w

wyrokach i aktach oskarżenia (oskarżony popełnił

czyn A albo B, kwalifikacja prawna czynu z przepisu

A albo B), które mogłyby mieć wpływ na winę, karę

lub zastosowanie środków zabezpieczających

NADZWYCZAJNE UZUPEŁNIENIE

DOWODÓW W TRYBIE ART. 397 KPK

 Art. 397 § 4. Jeżeli oskarżyciel publiczny w wyznaczonym terminie nie przedstawi

stosownych dowodów, sąd rozstrzyga na

korzyść oskarżonego wątpliwości wynikające

z nieprzeprowadzenia tych dowodów.

ORZECZNICTWO SĄDU NAJWYŻSZEGO

-

Zasada ma zastosowanie dopiero wówczas, gdy zostały

wyczerpane wszystkie możliwości poznawcze w postępowaniu

(SN z 31 sierpnia 1979 r., IV KR 173/79, OSNPG 2/1980, poz. 24)

-

Zasada nie ma zastosowania w sytuacji, gdy wątpliwości są rezultatem niedokładnego i niewyczerpującego postępowania dowodowego – organ sądowy powinien uzupełnić

postępowanie dowodowe i ustalić faktyczny przebieg zdarzeń

(SN z 16 stycznia 1974 r., III KR 315/73, OSNKW 5/1974, poz. 97 )

-

Nie można mówić o naruszeniu zasady, gdy sąd w wyniku pełnej i poprawnie dokonanej oceny dowodów uznał brak istnienia wątpliwości lub też brak ich znaczenia dla

odpowiedzialności oskarżonego

(SN z 14 maja 1999 r., IV KKN 714/98)

-

O złamaniu zasady można mówić wtedy, gdy wątpliwości zostały wyrażone przez sąd i mimo braku możliwości ich usunięcia zostały rozstrzygnięte na niekorzyść oskarżonego

(SN z 1 października 2002 r. V KKN 238/01, OSNPP 3/2003 poz.15 )

Prawo do obrony

Oskarżonemu przysługuje prawo do obrony, w tym prawo do korzystania z pomocy obrońcy, o czym należy go

pouczyć. ^{Art.6 KPK}

Pozakodeksowe źródła zasady prawa do Pozakodeksowe źródła zasady prawa do

obrony obrony

Art.. 14 ust. 3 MPPOiP daje prawo każdemu oskarżonemu do m. in:

- czasu do przygotowania obrony - obecności na rozprawie, bronienia się osobiście lub przez obrońcę, braku kosztów obrony, gdy oskarżony wymaga jego pomocy

Art. 6 ust. 3 EKPC daje prawo każdemu oskarżonemu do m.in.:

- posiadania odpowiedniego czasu do przygotowania obrony

- obrony osobistej lub przez obrońcę i nie ponoszenia kosztów obrony, gdy jest ona konieczna

Art.. 42 ust. 2 Konstytucji RP:

„Każdy, przeciwko komu prowadzone jest postępowanie karne, ma

prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania. Może on w

szczególności wybrać obrońcę lub na zasadach określonych w ustawie

korzystać z pomocy obrońcy

Obrona w aspekcie materialnym Obrona w aspekcie materialnym

Cechy:

1. Każdy podmiot występujący w postępowaniu karnym może ją wykonywać na rzecz oskarżonego (np. policja, obrońca, sąd, oskarżyciel publiczny)

2. Działalność ma granice wyznaczone przez przepisy prawa

3. Formą jest także milczenie i bierne zachowywanie się

Obrona w aspekcie materialnym Obrona w aspekcie materialnym

Uprawnienia:

1. Składanie wyjaśnień 2. Inicjatywa dowodowa

3. Uczestnictwo w postępowaniu 4. Prawo do odwołania się

5. Prawo do informacji o uprawnieniach.

Obrona w aspekcie materialnym Obrona w aspekcie materialnym

Ograniczenia:

- podlega odpowiedzialności za fałszywe oskarżenie oraz skierowanie przeciwko komuś ścigania

- musi poddać się oględzinom zewnętrznym oraz

badaniom psychologicznym i psychiatrycznym

Obrona w aspekcie formalnym – obrona Obrona w aspekcie formalnym – obrona

obligatoryjna obligatoryjna

czyli korzystanie z pomocy obrońcy

Obrona obligatoryjna

Nieletni, głuchy, niemy, niewidomy

Uzasadniona wątpliwość co do poczytalności;

Gdy sąd uzna taką konieczność ze względu na okoliczności

Przed sądem okręgowym jako I instancji jeśli zarzucono

zbrodnię

lub jest pozbawiony wolności

Brak obrońcy

obligatoryjnego stanowi bezwzględną przesłankę odwoławczą (439 kpk)

Oskarżony nie może ponosić negatywnych konsekwencji zbyt późnego ustanowienia obrońcy

Wyrok SN 21.10.2004 II KK 239/04

Obrona w aspekcie formalnym Obrona w aspekcie formalnym

Obrońca w procesie ustanawiany jest z wyboru albo wyznaczany z urzędu gdy oskarżony nie ma obrońcy, a są podstawy obrony obligatoryjnej.

W wypadku obrony fakultatywnej ustanowienie obrońcy z urzędu jest możliwe przy wykazaniu braku możliwości poniesienia kosztów obrony

 Udział obrońcy nie wyłącza udziału oskarżonego

 Oskarżony może mieć jednocześnie nie więcej niż 3 obrońców

 Obrońca może bronić kilku oskarżonych o nie sprzecznych interesach

Cechy szczególne obrony:

Obrońca w zakresie metod i kierunku obrony ma samodzielne stanowisko

Obrońca może przedsiębrać czynności procesowe jedynie na korzyść

oskarżonego

Orzecznictwo a prawo do obrony Orzecznictwo a prawo do obrony

Prawo do obrony w znaczeniu materialnym (art. 6 k.p.k.) pozwala oskarżonemu podejmować wszelkie, nie zakazane prawem, działania w celu obalenia zarzutu popełnienia czynu zabronionego albo złagodzenia grożącej mu odpowiedzialności. Może on składać takie oświadczenia wiedzy dotyczące zarzucanego czynu, jakie sam uzna za celowe i korzystne dla siebie, a więc również nieprawdziwe. Może także powstrzymać się od jakichkolwiek wypowiedzi.

Przepisy prawa procesowego, zachowując swoją autonomię, chronią bowiem prawo oskarżonego (podejrzanego) do obrony i w rezultacie wyłączają w określonych sytuacjach możliwość zastosowania niektórych przepisów prawa materialnego. Z samego już założenia niesprzeczności porządku prawnego wynika, że za czyn karalny nie można uznać takiego zachowania się jednostki, do którego jest ona w świetle prawa procesowego uprawniona

WYROK Z DNIA 9 LUTEGO 2004 R. V KK 194/03

Orzecznictwo a prawo do obrony – Orzecznictwo a prawo do obrony –

cd. cd.

Nie popełnia przestępstwa fałszywych zeznań (art. 233 § 1 k.k.) kto umyślnie składa nieprawdziwe zeznania dotyczące okoliczności mających znaczenie dla realizacji jego prawa do

obrony (art. 6 k.p.k.)

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20 września 2007., sygn. I KZP 26/07

Nie ponosi odpowiedzialności karnej na podstawie art. 233 § 1 k.k. osoba, która przesłuchana została w charakterze świadka wbrew wynikającemu z art. 313 § 1 k.p.k. nakazowi przesłuchania

jej jako podejrzanego

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia

26 kwietnia 2007 r, sygn. I KZP 4/07

NOW I NEED A LAWYER

ZASADA

SWOBODNEJ

OCENY DOWODÓW

Art. 7. Organy postępowania kształtują swe przekonanie na

podstawie wszystkich

przeprowadzonych dowodów, ocenianych swobodnie

z uwzględnieniem zasad

prawidłowego rozumowania oraz wskazań wiedzy

i doświadczenia życiowego.

TREŚĆ ZASADY

 Jest jedną z fundamentalnych zasad każdej procedury i gwarancją niezależności

i niezawisłości sędziego.

 Zasada swobodnej oceny dowodów oznacza wolność wewnętrznego przekonania organu procesowego w kwestii oceny dowodów

i wyciągania z nich racjonalnych wniosków, a tym samym wolność od schematycznych

skrępowań

w tym zakresie.

WYROKIEM SĄDU NAJWYŻSZEGO Z 9 LISTOPADA 1990 R., WRN 149/90 PRZEKONANIE SĄDU POZOSTAJE POD

OCHRONĄ PRAWA PROCESOWEGO GDY:

 w toku rozprawy został ujawniony całokształt okoliczności, podyktowany obowiązkiem

dochodzenia prawdy,

 stanowi wynik rozważenia okoliczności zarówno na korzyść jak i na niekorzyść oskarżonego,

 zostało ustalone wyczerpująco i logicznie z uwzględnieniem wskazań wiedzy

i doświadczenia życiowego

ART. 424 § 1 PKT 1 K.P.K.)

Sąd w uzasadnieniu wyroku powinien

wskazać, jakie fakty

uznał za udowodnione

lub nieudowodnione, na

jakich dowodach oparł

się i dlaczego nie uznał

dowodów przeciwnych

ZARZUT DO APELACJI: ART. 438 PKT 2 KPK

Przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów poprzez dowolną ocenę, sprzeczną z zasadami

rozumowania, doświadczenia

życiowego oraz wskazać wiedzy

KODEKS NIE NARZUCA ŻADNYCH

DYREKTYW JAK USTOSUNKOWYWAĆ SIĘ DO DOWODÓW,

NIE WPROWADZA RÓŻNIC WARTOŚCI DOWODOWEJ:

Przykłady: 

-dowód z analizy krwi podlega takiej samej weryfikacji jak inne,

-zeznania jedynego świadka mogą stanowić wystarczającą podstawę skazania, nawet w sytuacji nieprzyznania się oskarżonego do winy,

- opinia biegłego podlega również ocenie

zgodności z zasadami logiki, wiedzy.

GRANICA

SWOBODY

 Obowiązek

uwzględniania wszystkich przeprowadzonych

dowodów

 Możliwość dokonywania ustaleń faktycznych

jedynie na podstawie przeprowadzonych dowodów

 Obowiązek stosowania zasad prawidłowego rozumowania oraz uwzględniania

różnorodnych wskazań wiedzy i zasad

doświadczenia życiowego

SN Z 12 LIPCA 1979 R., IV KR 136/79, OSNKW 11-12/79, POZ.

122

W sferę zasady swobodnej oceny dowodów nie mogą ingerować wskazania

sądu odwoławczego, uchylającego

orzeczenie kończące postępowanie

i przekazującego sprawę do ponownego

rozpoznania.

PROBLEMATYKA ZASADY NA TLE PRAWNOPORÓWNAWCZYM

 § 14 StPO  Zasada swobodnej oceny dotyczy tylko sądu, a w k.p.k.

wszystkich organów procesowych

 Anglosaskie systemy prawne 

elementy legalnej oceny dowodów,

spore ograniczenia

MOŻNA CZYNNOŚĆ SWOBODNEJ OCENY DOWODÓW PORÓWNAĆ DO SKŁADANIA

PUZZLI, PRZY PRZYJĘCIU IŻ PUZZLE TO FAKTY UJAWNIANA PRZEZ POSZCZEGÓLNE DOWODY, ZAŚ OBRAZEK Z PUZZLI TO ZGODNE ZE SOBĄ I LOGICZNE POWIĄZANE ZAŁOŻENIA PRZYJĘTE PRZEZ SĄD. 

OPINIA BIEGŁEGO

ŚWIADKOWIE

ZASADA CIĘŻARU DOWODU I CIĘŻARU DOWODZENIA

NIESKODYFIKOWANA ZASADA KPK

REGULUJĄCA PRZEBIEG PROCESU

CIĘŻAR DOWODU

 Ciężar dowodu to powinność dowodzenia we własnym interesie:

a) znaczenie formalne - powinność dowodzenia obciąża tylko osobę, która daną tezę wysunęła i tylko ona może ją udowodnić, nie ma znaczenia to, ze tezę tę dowiodłaby inna strona procesu

b) znaczenie materialne - daną tezę dowodową może dowodzić którakolwiek ze stron procesu, chociaż konsekwencje nieudowodnienia obciążą stronę, która tę tezę wysunęła; ciężar dowodu obciąża wiec stronę, która jest dotknięta

niekorzyścią z udowodnienia danej tezy

W polskiej procedurze karnej występuje tylko

ciężar dowodu w znaczeniu

materialnym!

CIĘŻAR DOWODZENIA

 Ciężar dowodzenia - powinność

przeprowadzenia dowodów na korzyść i na niekorzyść oskarżonego

 Z mocy ustawy ciąży na organach

procesowych zarówno w postępowaniu przygotowawczym, jak i sądowym

 Obrońca ma również obowiązek dowodzenia, ale tylko na

korzyść oskarżonego

ŹRÓDŁA ZASADY

 Jest to zasada nieskodyfikowana, która wynika z innych, wyraźnie ujętych w kodeksie zasad

procesowych

in dubio pro reo in dubio pro reo

domniemanie domniemanie niewinności

niewinności

obiektywizm obiektywizm

Ciężar dowodu i dowodzeni

a

ROZKŁAD CIĘ ŻARU DOWODU

 Ciężar dowodu spoczywa przede wszystkim na oskarżycielu publicznym, bo jego

zadaniem jest ochrona interesu państwa naruszonego przestępstwem

 a także na oskarżycielach:

prywatnym posiłkowym powodzie

cywilnym

Jeżeli działają we własnym interesie

 Wyjątkowo Wyjątkowo ciężar dowodu spoczywa na oskarżonym w sprawie o zniesławienie (art.212 k.k.) jeżeli chce on udowodnić, ze

nie popełnił przestępstwa zniesławienia, gdyż

a) uczyniony niepublicznie zarzut był prawdziwy

b) podniesienie publiczne lub rozgłaszani

prawdziwego zarzutu służyło obronie

społecznie uzasadnionego interesu

 Ciężar dowodu w sensie

prakseologicznym to powinność

udowodnienia własnej tezy; w przeciwnym

razie osłabieniu ulega szansa przyjęcia tej

tezy, a tym samym zwiększa się szansa

przyjęcia tezy przeciwnika

ROZKŁAD CIĘŻARU DOWODZENIA

 Obowiązek dowodzenia ciąży na:

 Organach procesowych występujących w imieniu Organach procesowych Państwa i reprezentujących interes społeczeństwa, np.:

a) sąd,

b) prokuratora

c) policję

 Pełnomocników zobowiązanych do Pełnomocników

reprezentowania stron i działania w ich interesie, zatem:

a) obrońcę

b) przedstawiciela oskarżyciela prywatnego lub

powoda cywilnego

ORZECZNICTWO A ZASADA CIĘŻARU DOWODÓW I DOWODZENIA-

NAJWAŻNIEJSZE TEZY

 Jeśli teza oskarżyciela nie jest na pierwszy pogląd

pozbawiona podstaw, to ciężar dowodu ją podważającego spoczywa na stronie, której interesom powyższa teza

szkodzi (wyrok SA w Warszawie z dnia 20.03.2013r., sygn. akt AKa 45/13)

 Ciężar dowodu spoczywa na stronie wywodzącej z danego faktu skutki prawne, co nie wyklucza dopuszczenia

dowodów przez sąd z urzędu (SA w Katowicach, wyrok z dnia 28.05.2009 sygn. akt II AKa 138/09)

   na oskarżycielu ciąży obowiązek przeprowadzenia

dowodów w celu realizacji ciążącego na nim, tzw. ciężaru dowodu dla obalenia domniemania niewinności, z

którego korzysta oskarżony (postanowienie SN z dnia

10.05.2012, sygn. akt V KK 356/11)

ZASADA

BEZPOŚREDNIOŚCI

HISTORIA

 Już od początku formowania się procesu sądowego preferowano dowody bezpośrednie, a także zeznania świadków naocznych

 Dopiero jednak za Hadriana (cesarz rzymski w latach 117-138 n.e.)

nabrała ona charakter zasady

 Obecna w procesie germańskim; silnie zakorzeniona w procesie angielskim

 Załamanie się zasady w XIII wieku w

związku z procesem inkwizycyjnym –

powrót w XVIII wieku za sprawą myśli

oświeceniowej

RACJE LEŻĄCE U PODSTAW ZASADY

 U podstaw tej zasady leży silne

przekonanie ustawodawcy, iż każde powtórzenie wiadomości grozi jej zniekształceniem

 Zniekształcenia przyjmują postać:

 Skrótów relacji – w raz z każdym powtórzeniem relacja staje się krótsza

 Zmian w treści – spowodowany

niezrozumieniem jej lub nałożeniem się na nią własnych wyobrażeń i sądów

powtarzającego bądź uzupełnieniem

powstałych luk w pamięci

OGÓLNIE O ZASADZIE BEZPOŚREDNIOŚCI

 Klasyfikowana jako zasada poznania dowodowego

 Stanowi, że sąd ma orzekać na podstawie jak najmniejszej liczby ogniw pośrednich w postepowaniu dowodowym

 Nie została wyrażona expressis verbis w k.p.k.

 Szczególny charakter w

postępowaniu przed sądem pierszej

instancji; postepowanie odwoławcze

ma w zasadzie charakter pośredni

DYREKTYWY WYNIKAJĄCE Z ZASADY BEZPOŚREDNIOŚCI

1) Zasada bezpośredniości w znaczeniu formalnym – organ procesowy powinien

zetknąć się osobiście, własnymi zmysłami ze źródłem i środkiem dowodowym

 Dosłownie zatem - powinien dotknąc dowodu

rzeczowego i wysłuchać oskarżonego, świadków i biegłych

 Zasada ta wiążę się z i pokrywa w pewnej mierze

z zasadą ustności procesu

ZASADA BEZPOŚREDNIOŚCI W SENSIE MATERIALNYM

2) Zasadą bezpośredniości w sensie materialnym – organ procesowy powinien dokonywać ustaleń przede wszystkim za

pomocą dowodów pierwotnych

 Za dowód pierwotny uznajemy dowód z pierwszej

ręki – np. zeznania świadka naocznego (tzw. testis ex

visu), oryginał dokumentu, nagranie sporządzone w

czasie popełnienia przestępstwa

ZASADA BEZPOŚREDNIOŚCI W POLSKIEJ PROCEDURZE KARNEJ

 Nie jest to zasada prawnie zdefiniowana

 Niektórzy próbują ją wyprowadzić z art. 7, w szczególności ze

zwrotu, że dowody ocenia się „z uwzględnieniem wskazań wiedzy oraz doświadczenia

życiowego”, a to ostatnie

poucza, że dowody pierwotne są wiarygodniejsze niż pochodne

 Z całą pewnością można ją także

odtworzyć na podstawie innych

przepisów k.p.k.

ZASADA BEZPOŚREDNIOŚCI W PRZEPISACH K.P.K.

 Art. 92 KPK, głoszący, że podstawę

orzeczenia może stanowić tylko całokształt okoliczności ujawnionych w postępowaniu, mających znaczenie dla rozstrzygnięcia

 Art. 174 KPK, stanowi, że dowodu z wyjaśnień oskarżonego lub zeznań świadka nie wolno

zastepować treścią pism, zapisków lub notatek urzędowych

 Art. 410 KPK, w myśl którego podstawę

wyroku może stanowić tylko całokształt

okoliczności ujawnionych w toku rozprawy

głównej

WYJĄTKI OD ZASADY BEZPOŚREDNIOŚCI

1. Możliwość odczytania protokołów przesłuchań (art. 389 par. 1 k.p.k.)

2. Możliwość przeprowadzenia czynności

dowodowej przez sędziego wyznaczonego bądź sąd wyznacozny (art. 396 k.p.k.)

3. Dopuszczalność dowodu pochodnego ze

względu na postulat szybkości procesu o ile

strony zgadzają się (art. 392 par. 1 k.p.k. )

PRAKTYKA PRZED SĄDAMI PIERWSZEJ INSTANCJI

 Nie dysponujemy najnowszymi badaniami, niemniej 20 lat temu realizacja obu dyrektyw w postępowaniu przed sądami pierwszej

instancji pozostawała wiele do życzenia, co

obrazują poniższe wykresy:

ZASADA SAMODZIELNOŚCI

JURYSDYKCYJNEJ

TREŚĆ

 Sąd karny rozstrzyga samodzielnie

zagadnienia faktyczne i prawne oraz nie jest związany rozstrzygnięciem innego sądu lub organu.

(art. 8 § 1 k.p.k.)

ORZECZNICTWO

 Sąd rozpoznający daną sprawę ma - co do

zasady - obowiązek rozstrzygać samodzielnie wszelkie zagadnienia prawne, a poglądy

wyrażane w kwestiach wymagających rozstrzygnięcia mogą stanowić ważny materiał pomocniczy, którego sąd nie

powinien pomijać, lecz nie może być nim związany.

Postanowienie SN z dnia 5 lutego 2003 r., sygn. IV KKN 617/99.

ŹRÓDŁO

 Uzasadnieniem istnienia zasady

samodzielności jurysdykcyjnej jest m.in.

zasada autonomii sądów, będących

samodzielną i niezależną władzą, która swoje decyzje wydaje wprost w imieniu państwa.

M. Cieślak, Polska procedura karna – podstawowe założenia teoretyczne, Warszawa 1984, s.

229–230.

 W literaturze zwraca się uwagę na konotacje tej zasady z zasadą swobodnej oceny

dowodów oraz niezawisłości sędziowskiej.

P. Hofmański, Samodzielność jurysdykcyjna sądu karnego, Katowice 1988 s. 23–36.

ORZECZNICTWO

 Niezawisłość sędziowska polega na zakazie wywierania jakiegokolwiek wpływu na

sędziego (…) w rozstrzyganiu kwestii

faktycznych i prawnych wyłaniających się w rozpoznawanej sprawie. Wiąże się z tym

zasada samodzielności jurysdykcyjnej sądu wyrażona w art. 8 § 1 k.p.k.

Postanowienie SN z dnia 6 marca 2008 r., sygn. III KK 421/07.

WPŁYW NA PROCES KARNY

 Samodzielność jurysdykcyjna służy

zapewnieniu najlepszych warunków do

prawidłowego orzekania. W przeciwnym razie rola sędziego sprowadzać się będzie do

uwzględniania wyników wcześniej zapadłych prawomocnych orzeczeń.

S. Steinborn, Prawomocność części orzeczenia w procesie karnym, Warszawa 2011, s. 186.

ORZECZNICTWO

 Niewystarczające dla ustalenia

odpowiedzialności karnej oskarżonego byłoby oparcie się wyłącznie o dowody z

dokumentów sporządzonych na potrzeby innych postępowań, w tym decyzji

administracyjnych (…). Stanowiłoby to (…) naruszenie samodzielności jurysdykcyjnej sądu określonej w art. 8 k.p.k.

Wyrok Sądu Okręgowego w Jeleniej Górze z dnia 21 czerwca 2013 r., sygn. VI Ka 228/13.

OGRANICZENIA

 Prawomocne rozstrzygnięcia sądu

kształtujące prawo lub stosunek prawny są jednak wiążące.

(art. 8 § 2 k.p.k.)

OGRANICZENIA C.D.

 Z powyższego wynika, że przez

„rozstrzygnięcia” należy rozumieć elementy składowe orzeczeń, które kształtują prawo lub stosunek prawny. Są one określane jako rozstrzygnięcia konstytutywne.

(zob. K. Korzan, Orzeczenia konstytutywne w postępowaniu cywilnym, Warszawa 1972).

 Sądy karne są także związane orzeczeniami TK, które mają moc powszechnie

obowiązującą.

(art. 190 Konstytucji RP)

PRZYKŁADY OGRANICZEŃ

 art. 442 § 3 k.p.k. (ponowne postępowanie po uchyleniu orzeczenia)

 art. 540 § 1 k.p.k. (wznowienie postępowania, jeśli w związku z postępowaniem popełniono przestępstwo)

 art. 552 k.p.k. (odszkodowanie za niesłuszne skazanie)

 art. 569-577 k.p.k. (wyrok łączny)

ZASADA ŚCIGANIA Z URZĘDU

POJĘCIE I PODSTAWA PRAWNA

 Zasada ścigania z urzędu polega na tym, że ściganie przestępstwa przez organy

państwowe dbywa się niezależnie od

czyjegokolwiek żadania (zasada oficjalności - art. 9 i 303 k.p.k.)

 W polskim systemie prawnokarnym można wyróżnić trzy tryby ścigania: z urzędu, na wniosek oraz z oskarżenia prywatnego. W jakim trybie jest ścigane konkretne

przestępstwo, decyduje ustawa.

Przestępstwa są ścigane z urzędu przez wyspecjalizowane organy państwowe, w szczególności

przez prokuraturę i policję.

Proces karny może zostać

wszczęty nie tylko niezależnie od

woli osoby pokrzywdzonej przez

przestępstwo, ale nawet wbrew

jej woli. Tryb ścigania z urzędu

jest nazywany także trybem

publicznoskargowym.

Przepisy kodeksu postępowania karnego nie wskazują wprost, które przestępstwa są ścigane urzędu. Pozwalają to ustalić

przepisy prawa karnego

materialnego, które określają przestępstwa ścigane w innym trybie niż z urzędu. Przyjmuje się więc a contrario, że ścigane z

urzędu są te wszystkie

przestępstwa, które nie są ścigane w innym trybie,

np. z oskarżenia prywatnego czy

na wniosek.

Tryb ścigania z urzędu

(z oskarżenia publicznego) obowiązuje w zdecydowanej większości przestępstw. W

przypadku uzyskania informacji o podejrzeniu popełnienia

przestępstwa ściganego z urzędu uprawniony organ jest

zobowiązany wszcząć

postępowanie niezależnie od woli

osoby pokrzywdzonej.

Podstawowe wyjątki:

- ściganie na wniosek (art. 12 k.p.k.)

- ściganie z oskarżenia

prywatnego

ŚCIGANIE NA WNIOSEK

Przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego – w tej kategorii

przestępstw ustawodawca pozostawia pokrzywdzonemu swobodę decyzji,

prokurator (tylko i wyłącznie!) może, jeżeli uzna, że wymaga tego interes społeczny, ingerować, a nawet z

własnej inicjatywy wszcząć

postępowanie karne, lecz jeśli nie

uzyska potem zgody poszkodowanego,

ma obowiązek postępowanie umorzyć.

ŚCIGANIE Z OSKARŻENIA PRYWATNEGO

Przestępstwa wnioskowe – a więc takie, które ściga się na wniosek pokrzywdzonego,

wyróżnia się w tej kategorii przestępstw dwie grupy:

przestępstwa bezwzględnie wnioskowe – przestępstwa, co do których ustawodawca

wymaga wniosku pokrzywdzonego niezależnie od osoby sprawcy (np. zgwałcenie z art. 197 kk);

przestępstwa względnie wnioskowe –

przestępstwa ścigane z urzędu, a dopiero w

przypadku gdy sprawcą jest osoba najbliższa

dla pokrzywdzonego na wniosek. Decydujące

znaczenie ma tu nie rodzaj przestępstwa, a

osoba sprawcy.

COFNIĘCIE WNIOSKU O ŚCIGANIE

Kwestią kontrowersyjną jest

możliwość cofnięcia wniosku o ściganie – KPK dopuszcza

cofnięcie wniosku o ściganie w stadium postępowania

przygotowawczego za zgodą prokuratora, a w stadium

postępowania sądowego – za

zgodą sądu.

ZASADA LEGALIZM

U

Zasada legalizmu została ujęta w art. 10 § 1 i 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania

karnego:

§ 1. Organ powołany do ścigania przestępstw jest obowiązany do wszczęcia i przeprowadzenia

postępowania przygotowawczego, a oskarżyciel

publiczny także do wniesienia i popierania oskarżenia – o czyn ścigany z urzędu.

§ 2. Z wyjątkiem wypadków określonych w ustawie lub w prawie międzynarodowym nikt nie może być

zwolniony od odpowiedzialności za popełnione

przestępstwo.

Z treści § 1 wynika bezwzględny obowiązek organu procesowego, wszczęcia i ścigania każdego przestępstwa, ściganego z urzędu, jeśli jest to faktycznie zasadne, w myśl art.

303 k.p.k. i prawnie dopuszczalne na podstawie art. 17 k.p.k.

Istotą tak wyrażonej zasady jest

niedopuszczalność uwolnienia

kogokolwiek od odpowiedzialności karnej

za czyn przestępny.

Natomiast z § 2 wynika cel zasady legalizmu, czyli doprowadzenie do pociągnięcia każdego sprawcy przestępstwa do odpowiedzialności.

Jeżeli istnieją podstawy do poniesienia odpowiedzialności przez sprawcę, organy procesowe powinny prowadzić postępowanie w ten sposób, aby

oskarżony nie uniknął

odpowiedzialności.

Dzięki temu, zapewniona jest realizacja takich zasad jak:

poczucie sprawiedliwości

praworządność

równość wszystkich obywateli wobec prawa.

Zasada legalizmu jest zaliczana do zasad odnoszących się do wszczęcia procesu.

Organami zobowiązanymi zasadą wyrażoną w art.

10 są: prokurator, Policja ( art. 311 § 1 k.p.k. ) oraz – w zakresie ich właściwości – Straż Graniczna,

Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego i

Centralne Biuro Antykorupcyjne ( art. 312 pkt 1

k.p.k. ) oraz inne organy wymienione w przepisach

szczególnych ( art. 312 pkt 2 k.p.k. ).

Polski system prawa karnego opiera się na

zasadzie legalizmu, jednak przewiduje

wyjątki na rzecz oportunizmu, do których

możemy zaliczyć:

ZASADA LEGALIZMU W ORZECZNICTWIE SĄDU

NAJWYŻSZEGO

Obowiązek wynikający z art. 10 § 1 k.p.k.

został wyrażony w wyroku SN z dnia

21.11.1977 r. (I KR 185/77, OSNKW 1978, nr

2-3, poz. 28), który stwierdził że po

otrzymaniu zezwolenia na ściganie sprawcy

korzystającego z immunitetu, wszczęcie i

przeprowadzenie postępowania staje się

obowiązkiem oskarżyciela publicznego.

ZASADA OPORTUNIZMU

Zasada oportunizmu-

dyrektywa uprawniająca organ procesowy do zaniechania

ścigania jako niecelowego, mimo że ściganie z urzędu jest prawnie dopuszczalne

i faktycznie zasadne.

 Interes publiczny czyni postępowanie karne z oskarżenia publicznego niecelowym. Wg

doktryny pojecie interesu społecznego czy publicznego traktowane jest jako typowe

kryterium oportunistyczne

 Oportunizm odnosi się do czynów, których

społeczna szkodliwość jest większa niż

znikoma, czyli do czynów karygodnych

i w konsekwencji przestępnych.

PODZIAŁ

 Oportunizm właściwy- uchylenie się od ścigania karnego ze względu na pozaprawną niecelowość procesu

 Oportunizm niewłaściwy- uchylenie

się od ścigania karnego ze względu na

bagatelność sprawy

OPORTUNIZM W PROCEDURZE KARNEJ

Zwyczajowo w postępowaniu karnym występuje zasada legalizmu. Ustawodawca przewidział jednak odstępstwo od tej zasady na rzecz oportunizmu:

 Umorzenie „absorpcyjne” postępowania z art.

11 KPK

 Świadek koronny

 Umorzenie postępowania przeciwko nieletniemu

 Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii, art. 62 a

UMORZENIE „ABSORPCYJNE”

POSTĘPOWANIA Z ART. 11 KPK

§1. Postępowanie w sprawie o występek, zagrożony karą pozbawienia wolności do lat 5, można umorzyć, jeżeli

• orzeczenie wobec oskarżonego kary

byłoby oczywiście niecelowe ze względu na rodzaj i wysokość kary prawomocnie

orzeczonej za inne przestępstwo,

• a interes pokrzywdzonego temu się nie

sprzeciwia.

UMORZENIE „ABSORPCYJNE”

POSTĘPOWANIA Z ART. 11 KPK

§2. Jeżeli kara za inne przestępstwo nie została prawomocnie orzeczona, postępowanie można zawiesić.

Zawieszone postępowanie należy umorzyć albo podjąć przed upływem 3 miesięcy od

uprawomocnienia się orzeczenia w sprawie o inne

przestępstwo, o którym mowa w § 1.

UMORZENIE „ABSORPCYJNE”

POSTĘPOWANIA Z ART. 11 KPK

 § 3. Postępowanie umorzone na podstawie § 1

można wznowić w wypadku uchylenia lub istotnej zmiany treści prawomocnego wyroku, z powodu którego zostało ono umorzone.

 - w postępowaniu przygotowawczym - podstawa

wznowienia przez prokuratora nadrzędnego (art.11 §3

w związku z art. 327 §2),

ŚWIADEK KORONNY

Ust. z 25.06.1997 o świadku koronnym

Umarza się postępowanie przeciwko sprawcy przestępstwa z zakresu przestępczości

zorganizowanej lub wymienionych w katalogu

enumeratywnie wyliczonych przestępstw popełnionych w ramach przestępczości zorganizowanej,

jeżeli złożył przed sądem wyczerpujące zeznania

dotyczące osób uczestniczących w przestępstwie, które mogły przyczynić się do: ujawnienia okoliczności

przestępstwa, wykrycia pozostałych sprawców, ujawnienia

dalszych przestępstw lub im zapobieżenia.

UMORZENIE POSTĘPOWANIA PRZECIWKO NIELETNIEMU

Ust. z 26.10.1982 o postępowaniu w sprawach nieletnich

Art. 21.

§ 2. Sędzia rodzinny nie wszczyna postępowania,

a wszczęte umarza, jeżeli okoliczności sprawy nie dają podstawy do jego wszczęcia lub prowadzenia albo gdy orzeczenie środków wychowawczych lub poprawczych jest niecelowe,

w szczególności ze względu na orzeczone już

środki w innej sprawie.

USTAWA O PRZECIWDZIAŁANIU NARKOMANII, ART. 62 A

 Kto, wbrew przepisom ustawy, posiada środki odurzające lub substancje psychotropowe,

 w ilości nieznacznej, przeznaczone na własny użytek sprawcy,

 jeżeli orzeczenie wobec sprawcy kary byłoby niecelowe ze względu na okoliczności

popełnienia czynu, a także stopień jego społecznej szkodliwości

POSTĘPOWANIE MOŻNA UMORZYĆ

również przed wydaniem postanowienia o

wszczęciu śledztwa lub dochodzenia

WYJĄTKAMI NA RZECZ OPORTUNIZMU NIE SĄ:

 Immunitety

 Możliwość warunkowego umorzenia postępowania, art. 66-68 KK

 Zezwolenie prokuratorowi na wszczęcie lub

wstąpienie do już wszczętego postępowania z

oskarżenia prywatnego, art. 60 § 1 KPK

ZASADA

SKARGOWOŚ

CI

KILKA SŁÓW O HISTORII…

 W rozwoju historycznym prawa karnego procesowego rozróżnia się trzy formy

procesu karnego: skargową, inkwizycyjną i mieszaną.

 Forma skargowa jest najstarszą z tych trzech form, ukształtowała się jeszcze w okresie

powstawania państw i w okresie antycznym.

 Przez pojęcie formy należy rozumieć zespół związanych ze sobą zasad (obowiązujących w danym okresie) tworzących model procesu

karnego.

ZASADA SKARGOWOŚCI W UJĘCIU DOKTRYNALNYM

Ujęcie węższe

definicji zasady skargowości

Zasada skargowości to dyrektywa nakazująca wszczęcie procesu sądowego na podstawie

skargi od uprawnionego oskarżyciela - niekiedy definicja ta jest zawężana tylko do wniesienia skargi w postępowaniu przed sądem I instancji.

Zwolennikami tego ujęcia są prof. Wiesław

Daszkiewicz oraz prof. Stanisław Stachowiak.

ZASADA SKARGOWOŚCI W UJĘCIU DOKTRYNALNYM

Ujęcie szersze

definicji zasady skargowości

Zasada skargowości to dyrektywa, zgodnie z którą kierowniczy organ procesowy prowadzi postępowanie tylko na żądanie (wniosek)

innego, uprawnionego podmiotu.

Zasada ta nie jest ograniczona do postępowania sądowego, rozciąga się na cały proces.

Jej zwolennikami są prof. Tomasz Grzegorczyk

oraz prof. Stanisław Waltoś.

ZASADA SKARGOWOŚCI W UJĘCIU KODEKSOWYM

Art. 14§1 k.p.k.

Art. 14§1 k.p.k. stanowi, że wszczęcie

postępowania sądowego następuje na żądanie uprawnionego oskarżyciela lub innego

uprawnionego podmiotu.

W odróżnieniu od art. 6 k.p.k. z 1969r. przepis ten nie uzależnia wszczęcia postępowania sądowego wyłącznie od wniesienia aktu oskarżenia.

Wniosek stąd, że wszystkie postępowania

sądowe: główne, apelacyjne, kasacyjne,

dotyczące wznowienia oraz następcze – są

domeną skargowości.

ZASADA SKARGOWOŚCI – UJĘCIE KODEKSOWE PO NOWELIZACJI

Z dniem 1.07.2015r. Wejdzie w życie ustawa nowelizująca kodeks postępowania karnego, w myśl której §2 art. 14 k.p.k. otrzyma następujące brzmienie:

,,Oskarżyciel publiczny może cofnąć akt oskarżenia do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej. W toku przewodu sądowego przed sądem pierwszej

instancji cofnięcie aktu oskarżenia dopuszczalne jest jedynie za zgodą oskarżonego. Ponowne wniesienie aktu oskarżenia przeciwko tej samej

osobie o ten sam czyn jest niedopuszczalne.”

POJĘCIE SKARGI I KLASYFIKACJA SKARG

SKARGA to wniosek podmiotu bezpośrednio zainteresowanego rozstrzygnięciem o

wszczęcie i przeprowadzenie stosownego postępowania.

Zgodnie z zasadą nemo iudex sine actore

skarga jest niezbędna do wszczęcia procesu!

POJĘCIE SKARGI I KLASYFIKACJA SKARG

Przyjmuje się, że w obowiązującym prawie karnym procesowym występują trzy typy skarg:

a) Skargi zasadnicze – warunkujące postępowanie zasadnicze, są nimi akt oskarżenia i pozew cywilny

b) Skargi etapowe – warunkujące tylko pewien etap zasadniczego postępowania, są nimi

przede wszystkim apelacja, kasacja, zażalenie.

c) Skargi incydentalne – warunkujące tylko odpowiednie postępowanie typu

incydentalnego, są nimi zażalenia na decyzje

tego rodzaju.

FUNKCJE SKARG

1. 1. Funkcja impulsu procesowego – polega na tym, że skarga inicjuje odpowiednie

postępowanie. Moment jej wniesienia przerywa bieg terminu (jeśli jest taki przewidziany) i

oznacza początek postępowania;

2. 2. Funkcja obligująca – wniesiona skarga zobowiązuje organ procesowy do wszczęcia i kontynuacji postępowania;

3. 3. Funkcja informacyjna – polega na informowaniu organu procesowego i

pozostałych stron o zapatrywaniu strony na

kwestię faktów oraz prawa. Skarga zarazem

zawiera propozycję żądanego rozstrzygnięcia.

WYJĄTKI OD ZASADY SKARGOWOŚCI

1. Postępowanie w sprawach nieletnich – w sytuacji określonej w art. 42 §1 u.p.n. nie sporządza się aktu oskarżenia.

2. Dochodzenie w postępowaniu karnym roszczeń majątkowych wynikających z przestępstwa –

art. 415§4 k.p.k. umożliwia zasądzenie z urzędu odszkodowania na rzecz pokrzywdzonego

(chyba że ustawa stanowi inaczej);

3. Z urzędu mogą też być wszczynane i

przeprowadzone niektóre wymienione w k.p.k.

postępowania, np. art. 291 k.p.k.

ZASADA SKARGOWOŚCI W ORZECZNICTWIE SĄDOWYM

Wyjście poza granice oskarżenia następuje, gdy w grę wchodzi przyjęcie - oprócz znamion czynu

zarzucanego w akcie oskarżenia - ponadto innych zdarzeń lub znamion czynu w stosunku do czynu zarzucanego (rozszerzenie jego zakresu) albo

zastąpienie go zupełnie innymi znamionami. ( Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 24 listopada 2004r., sygn. II AKa 447/2004 )

Sąd nie może narzucać oskarżycielowi ani zakresu, ani sposobu sformułowania aktu

oskarżenia, lecz może dać wyraz swej odmiennej

ocenie dowodów i kwalifikacji prawnej danego czynu

w orzeczeniu kończącym postępowanie. ⁽ Postanowienie

Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 23 maja 2012r., sygn. II AKz 252/2012 )

ZASADA PRAWA DO

INFORMACJI

ŹRÓDŁA REGULACJI

KONWENCJA O OCHRONIE PRAW CZŁOWIEKA I PODSTAWOWYCH

WOLNOŚCI

Artykuł 6

3. Każdy oskarżony o popełnienie czynu zagrożonego karą ma co najmniej prawo do:

a) niezwłocznego otrzymania szczegółowej informacji w

języku dla niego zrozumiałym o istocie i przyczynie

skierowanego przeciw niemu oskarżenia

ŹRÓDŁA REGULACJI

O obowiązku pouczenia stanowi również

art. 16 kpk

Przepis ten formułuje

zasadę informacji prawnej

zwana jest ona także

zasadą lojalności organów procesowych

Zasada informowania ujęta jest pod dwiema postaciami:

- bezwzględną, ujętą w art. 16 §1 - względną, ujętą w art. 16 §2

Zgodnie z §1 zakłada się, iż w wypadku gdy obowiązek pouczenia wynika z wyraźnego

szczególnego przepisu prawa, brak pouczenia lub mylne pouczenie NIE MOŻE wywoływać ujemnych skutków prawnych dla niepouczonego (mylnie

pouczonego) uczestnika postępowania

Treść §2 dotyczy informowania uczestników w sytuacjach, gdy przepis szczególny nie przewiduje obligatoryjności pouczania.

Ustawodawca wyraźnie zastrzega, że

niedopełnienie obowiązku pouczenia,

wywołuje podobne następstwa jak brak

pouczenia obowiązkowego, jednak POD

WARUNKIEM, że "w świetle okoliczności

sprawy było ono nieodzowne".

PRZYKŁADY REALIZACJI ZASADY W KPK

 Art. 6- obowiązek organów pouczenia

oskarżonego o przysługującym mu prawie do obrony

 Art. 175 § 1- obowiązek pouczenia

oskarżonego o prawie składania wyjaśnień, odmowy odpowiedzi na poszczególne pytania oraz o prawie odmowy składania wyjaśnień

 Art. 300- obowiązek pouczenia podejrzanego

o przysługujących mu uprawnieniach przed

pierwszym przesłuchaniem