Informacja o działalności Rzecznika Praw Obywatelskich
w roku 2017
17
Rzecznik Praw Obywatelskich al. Solidarności 77, 00-090 Warszawa
infoliniaobywatelska 800 676 676 www.rpo.gov.pl Andrzej Zoll
2000–2006 Janusz Kochanowski
2006–2010 Irena Lipowicz 2010–2015
Poczet Rzeczników
Ewa Łętowska 1987–1992
Tadeusz Zieliński 1992–1996
Adam Zieliński 1996–2000
15 lipca 1987 r.
Sejm uchwalił ustawę o Rzeczniku Praw Obywatelskich 1 stycznia 1988 r.
Rzecznik Praw Obywatelskich rozpoczął działalność Adam Bodnar
od 2015
In fo rm ac ja o d zia ła ln oś ci R ze cz nik a P ra w O by wa te lsk ic h w r ok u 2 01 7
Informacja
o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela
w 2017 r.
oraz
odziałalności
Rzecznika Praw Obywatelskich
Projekt, opracowanie DTP, korekta, druk i oprawa:
Grafpol Agnieszka Blicharz-Krupińska ul. Czarnieckiego 1 , 53-650 Wrocław tel. 507 096 545; mail: argrafpol@argrafpol.pl ŹRÓDŁA
Informacja o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela w 2017 r.
oraz o działalności Rzecznika Praw Obywatelskich
Redaktor Naczelny:
Stanisław Trociuk
Opracowanie redakcyjne:
Agnieszka Jędrzejczyk Irena Kumidor Magdalena Wilczyńska
Wydawca:
Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich al. Solidarności 77, 00-090 Warszawa www.rpo.gov.pl
Infolinia Obywatelska 800 676 676
© Copyright by Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich Warszawa 2018
ISSN 0860-7958
Oddano do składu w czerwcu 2018 r.
Podpisano do druku w lipcu 2018 r.
Nakład: 550 egz.
Projekt okładki:
Spis treści
WPROWADZENIE ... 33
Najważniejszeproblemyzzakresuprawobywatelskichw polsce ... 33
dr Adam Bodnar, rzecznik praw obywatelskich uwagi Natematsystemukonstytucyjnegow polsce ... 35
Stanisław Trociuk, zastępca RPO uwagi Natematrespektowaniazasadyrównegotraktowania ... 37
dr Sylwia Spurek, zastępczyni RPO ds. Równego Traktowania przeciwdziałanietorturomiwykonywaniekar ... 39
dr Hanna Machińska, zastępczyni RPO sytuacja Biura rzecznika praw Obywatelskich ... 41
Katarzyna Jakimowicz, dyrektor generalna Biura RPO CZĘŚĆ I – STAN PRZESTRZEGANIA WOLNOŚCI I PRAW CZŁOWIEKA I OBYWATELA ... 43
Sprawyindywidualnezgłaszaneprzezobywateliw warSzawie, biurachterenowych ipunktachprzyjęćorazwczaSiespotkańregionalnych ... 43
Prawa osób z niepełnosprawnościami ... 43
Rodzina, wychowanie dzieci, wsparcie dla seniorów ... 43
Sądy, policja, prokuratura ... 44
Dom, mieszkanie, sąsiedztwo ... 44
Usługi publiczne ... 45
REALIZACJA PRAW I WOLNOŚCI GWARANTOWANYCH PRZEZ KONSTYTUCJĘ ... 47
1. zaSady ogÓlne ... 47
Art. 30 Konstytucji – Godność osobista ... 47
Sytuacja mieszkańców w domach pomocy społecznej ... 48
Poszanowanie godności w miejscach publicznych ... 49
Ochrona przed bezdomnością osób eksmitowanych na podstawie decyzji administracyjnych, w trybie postępowania egzekucyjnego w administracji ... 49
Art. 31 Konstytucji – Wolność i dopuszczalne ograniczenia. Zasada proporcjonalności ... 51
Stosowanie zasady proporcjonalności w procesie legislacyjnym ... 52
Art. 32 ust. 1 Konstytucji – Równość wobec prawa oraz równe traktowanie ... 53
Skargi na naruszenie zasady równego traktowania ... 54
Nierówne traktowanie opiekunów osób z niepełnosprawnościami – niewykonany wyrok Trybunału Konstytucyjnego o świadczeniach pielęgnacyjnych ... 54
Sprawa pana Z. – wyrok sądu administracyjnego w sprawie opiekuna osoby z niepełnosprawnościami ... 55
Nierówne traktowanie w kontekście uprawnień emerytalnych (np. rocznik 1953) .. 56
Nierówne traktowanie osób starszych ... 57
Polityka senioralna państwa – wsparcie dla osób starszych ... 57
Kierunki polityki senioralnej państwa ... 58
Przemoc wobec osób starszych ... 59
Polityki senioralne na poziomie lokalnym – wsparcie środowiskowe dla osób starszych ... 59
Sprawy osób starszych. Realizacja „Modelu wsparcia osób starszych w środowisku zamieszkania” ... 60
Sprawa pana Tomasza, suma gwarancyjna dla ofiary wypadku... 60
Kara pozbawienia wolności – nierówny sposób obliczania wymiaru kary łącznej .. 61
Art. 32 ust. 2 Konstytucji – Zasada niedyskryminacji ... 62
Jak reagować w przypadkach dyskryminacji w dostępie do usług? ... 63
Edukacja antydyskryminacyjna. Dlaczego tak mało informacji na temat praw człowieka znajduje się w nowej podstawie programowej w szkole? ... 65
Problemy wdrożenia dyrektywy dotyczącej ofiar przestępstw a zasada równego traktowania ... 65
DYSKRYMINACJA ZE WZGLĘDU NA POCHODZENIE LUB WYZNANIE... 66
Ataki na tle rasowym, narodowym, etnicznym lub wyznaniowym na mieszkających w Polsce cudzoziemców i osoby należące do mniejszości narodowych lub etnicznych ... 66
Sprawy ofiar napaści i sprawców. Raport o mowie nienawiści ... 67
Sytuacja społeczności muzułmańskiej w kontekście zjawiska mowy nienawiści 68 DYSKRYMINACJA ZE WZGLĘDU NA ORIENTACJĘ SEKSUALNĄ I TOŻSAMOŚĆ PŁCIOWĄ ... 69
Sprawa znieważania osób homoseksualnych w internecie ... 69
Sprawy ofiar – konsekwencje psychologiczne przestępstw motywowanych nienawiścią ... 69
Sprawy uzgodnienia płci osób transpłciowych ... 70
DYSKRYMINACJA ZE WZGLĘDU NA NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ ... 71
Sprawa niewidomej pacjentki. Odmowa racjonalnego dostosowania w dostępie do usług ... 71
Problemy związane z zakresem regulacji ustawy „o równym traktowaniu” dla osób z niepełnosprawnościami ... 72
Możliwość prowadzenia niezależnego życia i włączenia w społeczność lokalną osób z niepełnosprawnościami ... 73
Sprawy osób z niepełnosprawnościami – Raport RPO na temat instytucji asystenta osobistego ... 73
DYSKRYMINACJA ZE WZGLĘDU NA WIEK ... 74
DYSKRYMINACJA ZE WZGLĘDU NA PŁEĆ ... 74
Art. 33 Konstytucji – Równe traktowanie kobiet i mężczyzn ... 75
Równość praw i obowiązków kobiet i mężczyzn w zakresie życia rodzinnego ... 76
Nierówne traktowanie kobiet i mężczyzn zawierających małżeństwa w młodym wieku ... 76
Działania na rzecz zniwelowania problemu uchylania się od obowiązku alimentacyjnego wobec dzieci i byłych małżonków ... 77
Równe traktowanie kobiet i mężczyzn w obszarze edukacji i w zatrudnieniu ... 78
Edukacja zawodowa wolna od stereotypów związanych z płcią ... 78
Działania sprzyjające łączeniu przez kobiety i mężczyzn ról rodzinnych
i zawodowych ... 79
a) Urlopy rodzicielskie ... 79
b) Wspieranie ojców w opiece nad dziećmi ... 79
c) Zjawisko luki płacowej ... 79
d) Przeciwdziałanie mobbingowi i dyskryminacji w służbach mundurowych ... 80
e) Ustanowienie dla kobiet sędziów niższego niż dla mężczyzn wieku nakazującego przejście w stan spoczynku ... 80
Dyskryminacja ze względu na płeć w dostępie do usług ... 81
Zawstydzanie matki karmiącej dziecko w miejscu publicznym jest niezgodną z prawem formą nierównego traktowania – wyrok w sprawie, do której przyłączył się RPO ... 81
Art. 34 Konstytucji – Prawo do obywatelstwa polskiego ... 82
Problem odmowy potwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego ... 83
Ratyfikacja Konwencji o ograniczaniu bezpaństwowości ... 83
Art. 35 Konstytucji – Prawa mniejszości narodowych i etnicznych ... 85
Najważniejsze problemy poszczególnych mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce ... 86
Polityka wobec Romów w Małopolsce ... 86
a) Warunki na osiedlu romskim w Maszkowicach. Uwagi Rzecznika Praw Obywatelskich dotyczące funkcjonowania Programu integracji społeczności romskiej w Polsce na lata 2014–2020 ... 86
b) Sytuacja rodzin romskich w Limanowej – udział RPO w postępowaniu przed WSA w Krakowie ... 88
Poszerzenie granic Opola a mniejszość niemiecka ... 89
Art. 36 Konstytucji – Prawo do opieki dyplomatycznej i konsularnej ... 90
Udział obrońcy i pełnomocnika strony w przesłuchaniu prowadzonym w państwie obcym przez konsula RP ... 91
Prawa polskich rodziców za granicą ... 91
Sytuacja polskich rodziców, którym niemiecki Jugendamt odebrał dzieci ... 91
Art. 37 Konstytucji – Jurysdykcja państwa polskiego ... 93
2. WoLnoŚCI I praWa osoBIste ... 94
Art. 38 Konstytucji – Prawo do ochrony życia ... 94
Problem stosowania ustawy o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży ... 95
a) Rząd nie zbiera danych o opiece medycznej nad kobietami w ciąży ... 95
b) Brak danych dotyczących efektywności stosowania ustawy ... 95
c) Problemy z dostępem do środków i metod służących świadomej prokreacji .... 96
d) Problem edukacji młodzieży ... 96
e) Problem z dostępem do legalnej aborcji ... 97
Bioetyka a prawa człowieka – najważniejsze problemy zidentyfikowane w czasie konferencji naukowych organizowanych przez Rzecznika Praw Obywatelskich ... 97
a) Prawa osób chorych terminalnie ... 98
b) Doprecyzowanie zagadnienia wyrażania zgody na udzielenie świadczenia zdrowotnego. ... 98
naukowych z udziałem człowieka ... 98
d) Ratyfikacja Europejskiej Konwencji Bioetycznej ... 99
Sprawy pacjentów. Wybrane aspekty praw człowieka a bioetyka – monografia RPO ... 99
Sprawy, w których doszło do śmierci w związku z interwencją prowadzoną przez funkcjonariuszy publicznych ...100
Sprawa Agnieszki Pysz – śmierć w areszcie ...100
Problem więzień CIA w Polsce ...101
Instytucja obrony koniecznej, jej granice oraz konsekwencje jej przekroczenia ....102
Sprawa pani J., która targnęła się na swoje życie, i jej pracodawcy ...103
Sprawy indywidualne dotyczące ekstradycji i prawa do życia ...103
Wydanie człowieka do kraju, w którym wniosek o areszt wydał starszy technik kryminalistyki ...103
Decyzja o wydaniu osoby bez przesłuchania jej przez sąd do kraju, gdzie m.in. stosuje się tortury a sądy nie są niezawisłe ...104
Art. 39 Konstytucji – Zakaz eksperymentów naukowych ...105
Art. 40 Konstytucji – Zakaz tortur, nieludzkiego i poniżającego traktowania ...106
Definicja tortur w Kodeksie Karnym ...109
Sprawy ludzi, wobec których stosowano w Polsce tortury ...110
Sprawy, w których doszło do tortur w czasie interwencji funkcjonariuszy publicznych ...110
Rola personelu medycznego w przeciwdziałaniu złemu i poniżającemu traktowaniu osób pozbawionych wolności ...111
Monitoring przestrzegania praw cudzoziemców przebywających w detencji ...112
Stosowanie paralizatorów przez policjantów ...113
Sprawa śmierci Igora Stachowiaka ...114
Zasady stosowania paralizatorów przez funkcjonariuszy Straży Granicznej ...114
Stosowanie środków przymusu bezpośredniego wobec osób przebywających w zakładach karnych i aresztach śledczych na podstawie przepisów ustawy o ochronie zdrowia psychicznego ...115
Brak w oddziałach i szpitalach psychiatrycznych sygnalizacji alarmowo- przyzywowej dla pacjentów ...116
Długoletnie pobyty w szpitalach psychiatrycznych w ramach środka zabezpieczającego ...117
Zasady postępowania w przypadku zdarzenia nadzwyczajnego ...118
Cywilny nadzór nad służbami mundurowymi ...119
Sprawy obywateli skarżących się na policję. Monografia „Skargi na działania policji” ...120
Art. 41 ust. 1 Konstytucji – Nietykalność osobista i wolność osobista ...121
Funkcjonariusze służb mają uprawnienia do kontroli osobistej, które są niezgodne z Konstytucją ...122
Zasady umieszczania osób ubezwłasnowolnionych w domach pomocy społecznej ... 122
Konieczność zmian w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich ...123
Sprawa wychowanków Zakładu Poprawczego w N. ...124
Zdolność procesowa małżonka częściowo ubezwłasnowolnionego ...125
Art. 41 ust. 2 oraz ust. 3 Konstytucji – Prawa osób zatrzymanych ...126
Skargi obywateli na nieprawidłowe i niezasadne zatrzymanie ...127
Sprawy uczestników postępowań. Ulotki informacyjne pisane prostym językiem ...127
Art. 41 ust. 4 Konstytucji – Prawo do humanitarnego traktowania ...129
Najważniejsze tematy skarg ze strony osób osadzonych oraz powstałe na tym tle wystąpienia generalne ...130
a) Konieczność dostosowania porządków wewnętrznych jednostek penitencjarnych do powszechnie obowiązujących przepisów prawa ...130
b) Kontrola trzeźwości osób odwiedzających jednostki penitencjarne ...131
c) Warunki sanitarno-higieniczne ...131
d) Warunki bytowe w celach izolacyjnych ...132
e) Wycofanie osób pozbawionych wolności z zatrudnienia poza terenem zakładu karnego...132
Sytuacja osadzonych w wieku senioralnym ...132
Zasady orzekania o warunkowym przedterminowym zwolnieniu ...133
Brak regulacji konwojowania pacjentów, przebywających w ramach środka zabezpieczającego w szpitalach i oddziałach psychiatrycznych, poza teren tych placówek ...134
Udzielanie pomocy postpenitencjarnej osobom zwalnianym z zakładów psychiatrycznych po stosowaniu środka zabezpieczającego ...134
Przepisy umożliwiające wstrzymanie wykonania kary zastępczej pozbawienia wolności ...135
Obecność funkcjonariuszy policji podczas widzeń tymczasowo aresztowanych z najbliższymi ...136
Osoby z niepełnosprawnością psychiczną oraz osoby z niepełnosprawnością fizyczną w jednostkach penitencjarnych ...136
Sprawy osób z niepełnosprawnością psychiczną i intelektualną w jednostkach penitencjarnych. Raport RPO ...137
a) Zasady postępowania w przypadku udzielenia przerwy w wykonaniu kary ze względu na chorobę psychiczną ...138
b) Osoby chorujące psychicznie przebywające w aresztach śledczych i zakładach karnych ...138
c) Funkcjonowanie nadzoru penitencjarnego wobec osób z niepełnosprawnością intelektualną lub chorujących psychicznie ...139
d) Dostosowanie jednostek penitencjarnych do potrzeb osób poruszających się na wózkach ...140
Sprawa młodego człowieka, który choć chorował psychicznie, został tymczasowo aresztowany ...140
Krajowy Ośrodek Zapobiegania Zachowaniom Dyssocjalnym (Gostynin) i sytuacja osób tam przebywających ...141
a) Funkcjonowanie Krajowego Ośrodka Zapobiegania Zachowaniom Dyssocjalnym ...141
b) Procedura przedłużania pobytu w Krajowym Ośrodku Zapobiegania Zachowaniom Dyssocjalnym ...141
c) Stosowanie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego do orzekania przez sąd o umieszczeniu w Ośrodku w Gostyninie ...142
zachować kontakt z dziećmi ...143
Sprawa pana K., który chciał dostać przepustkę z więzienia na I komunię dziecka ...144
Art. 41 ust. 5 Konstytucji – Prawo do odszkodowania za bezprawne pozbawienie wolności ...146
Naliczanie odsetek od odszkodowania/zadośćuczynienia za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie ...147
Art. 42 ust. 1 Konstytucji – Nullum crimen sine lege ...148
Kara za użytkowanie obiektu w sposób niezgodny z przepisami ...149
Reforma prawa wykroczeń ...149
Podwójne ukaranie za ten sam czyn ...150
Sprawa pana Tomasza, który został złapany raz, a skazany dwa razy. Kasacja RPO ...150
Art. 42 ust. 2 Konstytucji – Prawo do obrony w sprawie karnej ...151
Zapewnienie osobie zatrzymanej kontaktu z obrońcą od samego początku zatrzymania ...152
a) Pomoc prawna zaraz po zatrzymaniu ...152
b) Prawo do obrońcy zgodnie ze standardami unijnymi ...152
Ograniczenie osobom pozbawionym wolności kontaktów telefonicznych z obrońcą ...153
Zasady korzystania z telefonu przez tymczasowo aresztowanego ...154
Odmowa udostępniania akt podejrzanemu w postępowaniu przygotowawczym ...155
Problem tajemnicy adwokackiej – ingerencja w tajemnicę zawodową osób wykonujących zawody zaufania publicznego ...156
Art. 42 ust. 3 Konstytucji – Zasada domniemania niewinności ...157
Sprawa obywateli uznanych przez Policję za winnych ...158
Art. 43 Konstytucji – Zakaz przedawnienia ...159
Art. 44 Konstytucji – Wstrzymanie biegu terminu przedawnienia ...160
Problem przedawnienia zbrodni komunistycznych ...161
Sprawa pana K. Czy znęcanie się nad nim w czasach PRL to zbrodnia komunistyczna? ...162
Art. 45 Konstytucji – Prawo do sądu ...163
Jakie reformy wymiaru sprawiedliwości są zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich konieczne? ...164
Wzrost liczby spraw napływających do sądów ...164
Biegli sądowi ...165
Sprawa pana Y. 10 miesięcy czekania na opinię biegłego lekarza w sprawie o rentę ...165
Lekarze sądowi ...165
Przesyłki sądowe ...166
Uprzywilejowanie wierzytelności bankowych ...166
Prawa osób zatrudnionych w wymiarze sprawiedliwości ...166
Problem dostępu osób z niepełnosprawnościami do wymiaru sprawiedliwości ...167
Raport „Dostępność wymiaru sprawiedliwości dla osób
z niepełnosprawnościami” ...167
Bezpłatna pomoc prawna, rola adwokatów i radców prawnych, koszty postępowań ...168
a) Nieodpłatna pomoc prawna ...168
b) Minimalne stawki za czynności adwokackie i za czynności radców prawnych ...170
c) Wysokość stawek wynagrodzenia adwokata w sprawach z zakresu prawa pracy dotyczących nawiązania umowy o pracę, uznania wypowiedzenia umowy o pracę za bezskuteczne, przywrócenia do pracy lub ustalenia sposobu ustania stosunku pracy ...170
d) Zwrot kosztów ustanowienia jednego obrońcy z wyboru w postępowaniu dyscyplinarnym lekarzy ...170
e) Zasady ponoszenia kosztów postępowania w sprawach o wykroczenia w razie umorzenia postępowania ...171
f) Dopuszczalność środka odwoławczego w postępowaniu cywilnym, błędnie nazwanego przez profesjonalnego pełnomocnika ...171
g) Określenie stawek wynagrodzenia biegłych, taryf zryczałtowanych oraz sposobu dokumentowania wydatków niezbędnych dla wydania opinii w postępowaniu karnym ...172
Konsekwencje zmian w sądownictwie wprowadzonych w 2017 r. ...173
Nowelizacja Prawa o ustroju sądów powszechnych ...173
a) Wpływ Ministra Sprawiedliwości-Prokuratora Generalnego na sądy ...173
b) Możliwość nacisku Ministra Sprawiedliwości-Prokuratora Generalnego na sędziów ...173
c) Orzekanie po uzyskaniu wieku emerytalnego za zgodą Ministra Sprawiedliwości-Prokuratora Generalnego ...174
Nowelizacja ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa ...175
a) Wybór większości składu KRS przez polityków ...175
b) Reprezentacja przedstawicieli różnych sądów w KRS ...175
c) Przerwanie kadencji członków KRS ...176
Ustawa o Sądzie Najwyższym ...176
a) Przerwanie kadencji sędziów SN ...176
b) Przerwanie kadencji Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego ...177
c) Wymóg posiadania wyłącznie obywatelstwa polskiego ...177
d) Skarga nadzwyczajna ...177
e) Nadzwyczajny Rzecznik Dyscyplinarny ...178
f) Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych ...178
Opinie organów międzynarodowych na temat zmian prawnych ...178
a) Opinie OBWE ...178
b) Opinia Komisji Weneckiej ...180
Status prokuratury ...182
Wniosek do TK w sprawie statusu prokuratury ...182
Opinia Komisji Weneckiej na temat statusu prokuratury ...182
Status pokrzywdzonych oraz ofiar przestępstw ...184
Ochrona praw pokrzywdzonego w postępowaniu karnym ...184
b) Pomoc dla ofiar w rozumieniu i byciu rozumianym ...185
c) Pomoc dla ofiar, które nie znają języka, którym posługują się przedstawiciele organu ...185
d) Prawo ofiary do złożenia zawiadomienia przedstawicielom jej państwa, a nie państwa, w którym dokonano przestępstwa ...186
e) Unikanie kontaktu ofiar i sprawców ...186
f) Prawo do przesłuchania przez te same osoby ...186
g) Prawo do wystąpienia o wyłączenie jawności rozprawy ...186
h) Unikanie wielokrotnych przesłuchań dzieci ...187
Sytuacja pokrzywdzonego w postępowaniu w sprawach nieletnich ...187
Ustanowienie kuratora dla małoletniego pokrzywdzonego w postępowaniu karnym, w którym oskarżonym jest jedno z rodziców ...188
Długotrwałość postępowań w sprawach o nakazanie opróżnienia lokalu mieszkalnego przez sprawcę przemocy w rodzinie ...189
Uczestnictwo w rozprawach. Postępowania uproszczone ...190
Pozbawienie skarżącego prawa udziału w posiedzeniu sądu w przedmiocie dalszego wykonywania środka zabezpieczającego ...190
Udział osób pozbawionych wolności w posiedzeniu sądu odwoławczego w przedmiocie udzielenia im przerwy w wykonaniu kary ...190
Zapewnienie pokrzywdzonemu możliwości wzięcia udziału w posiedzeniach sądu dotyczących wydania wyroku nakazowego przed rozprawą ...191
Doręczanie pism sądowych w postępowaniu karnym ...191
Możliwość wniesienia środka zaskarżenia w postępowaniu przyspieszonym ...192
Wystawianie zaświadczenia o niezdolności do stawiennictwa na wezwanie organu ochrony prawa ...193
Warunki uznania za skuteczne doręczenia zastępczego ...194
Zapewnienie stronom postępowania karnego pełnego i realnego wglądu w przebieg czynności procesowych ...194
Publiczne ogłaszanie wyroków nakazowych w postępowaniu karnym ...195
Skuteczność wniesienia wniosku o uzasadnienie wyroku ...196
Odmowa dostępu do informacji niejawnych w postępowaniu o udzielenie cudzoziemcowi ochrony międzynarodowej na terytorium RP ...196
Zmiana funkcjonowania Trybunału Konstytucyjnego ...198
Zasady publikacji wyroków Trybunału Konstytucyjnego ...198
Nowa obsada Trybunału Konstytucyjnego ...199
Regulacje odnoszące się do postępowania dyscyplinarnego sędziów TK ...200
Postępowanie przed TK w sytuacji utraty mocy obowiązujących przepisów ...200
Spór o wybór dotychczasowych sędziów Trybunału Konstytucyjnego ...201
Ocena prawidłowości umocowania danej osoby do dokonywania czynności przewidzianych dla Prezesa Trybunału Konstytucyjnego ...202
Inne kwestie związane z sądownictwem ...203
Wybór kandydatów na stanowisko Pierwszego Prezesa SN ...203
Wniosek Krajowej Rady Sądownictwa do TK w sprawie Regulaminu urzędowania sądów powszechnych ...203
Sprawa pani G. Sprzeciw wobec decyzji sądu ...204
Art. 46 Konstytucji – Przepadek rzeczy ...206
Konfiskata rozszerzona, możliwość przepadku przedsiębiorstwa – zmiany w Kodeksie Karnym ...207
Art. 47 Konstytucji – Prawo do ochrony życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia ...208
Przepisy dotyczące kontaktów z dziećmi ...209
Termin do wytoczenia powództwa o zaprzeczenie ojcostwa ...209
Brak przepisów upoważniających kuratorów do wywiadów środowiskowych w postępowaniach rodzinnych wykonawczych ...210
Stosowanie monitoringu wizyjnego w szpitalach ...210
Sprawa kobiet, które uczestniczyły jako publiczność w rozprawie sądowej i zostały wylegitymowane, a ich dane trafiły do protokołu rozprawy ...211
Krąg osób uprawnionych do pochówku osoby zmarłej ...211
Sprawy procedury korekty płci – aby ją zmienić w dokumentach, trzeba pozwać rodziców do sądu ...212
Problem ekshumacji. Dopuszczalność złożenia zażalenia na zarządzenie wyjęcia zwłok z grobu ...212
Sprawy ekshumacji wbrew woli bliskich w toku śledztwa po katastrofie smoleńskiej ...213
Zwalczanie przemocy wobec kobiet i przemocy w rodzinie ...213
a) Projekt wniosku o wypowiedzenie Konwencji Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej ...214
b) Pomoc w uzyskaniu bezpiecznego schronienia dla ofiar przemocy w rodzinie ...214
c) Edukacja sprawców przemocy w rodzinie ...215
d) Programy korekcyjno-edukacyjne dla sprawców przemocy w rodzinie odbywających karę pozbawienia wolności ...216
Sprawa pani B., którą mimo ciąży bił narzeczony...216
Sprawa umorzonego postępowania dotyczącego przemocy w rodzinie pani B. ...217
Art. 48 Konstytucji – Prawo do wychowania dzieci zgodnie z przekonaniami ...218
Art. 49 Konstytucji – Wolność komunikowania się ...219
Dane pozyskiwane na podstawie ustawy „inwigilacyjnej” ...220
Dane pozyskiwane na podstawie ustawy „antyterrorystycznej” ...220
Czego dotyczył wniosek? ...220
Argumenty RPO...221
Dane pozyskiwane na podstawie przepisów o konfiskacie rozszerzonej ...221
Dane pozyskiwane przez Krajową Administrację Skarbową ...222
Dostęp służb do danych gromadzonych przez firmy telekomunikacyjne – konsekwencje opinii Komisji Weneckiej i wyroków TS UE ...223
a) Wystąpienie RPO do MSWiA ...223
b) Wystąpienia RPO do innych ministrów ...224
Skutki zniesienia zasady nieuznawania owoców zatrutego drzewa ...225
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego dotyczący standardów przeszukania
– z wniosku RPO ...228
Art. 51 Konstytucji – Prawo do autonomii informacyjnej ...229
Projekt ustawy o jawności życia publicznego ...230
Reforma systemu ochrony danych osobowych (wdrożenie RODO) ...231
Wdrożenie dyrektywy policyjnej ...232
Ochrona danych osobowych a system monitorowania programów lekowych ...232
Zwolnienie z tajemnicy lekarskiej ...233
Obowiązek zachowania tajemnicy lekarskiej po śmierci pacjenta ...234
Sprawa pani T., której szpital nie chciał udostępnić dokumentacji medycznej zmarłego męża ...234
Wyciek do internetu danych osobowych pacjentów szpitala ...235
Rozpoznawanie głosu osób dzwoniących na infolinię Krajowej Informacji Podatkowej ...236
Projekt ustawy o Centralnej Bazie Rachunków ...236
Apostazja – aktualizacja danych osobowych w księgach kościelnych ...237
Gromadzenie przez Zachodniopomorski Urząd Wojewódzki danych na temat cudzoziemców i obywateli polskich innej niż polska narodowości ...238
Art. 52 Konstytucji – Wolność poruszania się po terytorium RP ...239
Karty parkingowe dla kombatantów ...240
Czy opłatę za postój samochodu pobiera się w całej strefie płatnego parkowania czy tylko w miejscach wyznaczonych w niej do postoju? ...240
Przepisy porządkowe w lokalnym transporcie zbiorowym ... 241
Art. 53 Konstytucji – Wolność sumienia i wyznania...242
Nauczanie religii mniejszościowych oraz etyki ...243
Udział nauczycieli w rekolekcjach ...243
Art. 54 Konstytucji – Wolność słowa ...245
Niewykonanie wyroku Trybunału Konstytucyjnego dotyczącego zmian w ustawie o radiofonii i telewizji ...246
Stanowisko Rzecznika Praw Obywatelskich w sprawie dostępu mediów do Trybunału Konstytucyjnego ...246
Sprawa dziennikarza i związkowca zwolnionego z pracy za krytykę pracodawcy ...247
Interwencja po informacjach medialnych o zwolnieniu w Polskim Radiu 24 z powodu zaproszenia „niewłaściwego” gościa ...247
Sprawa zadania kłopotliwych pytań premierowi w czasie wywiadu w Polskim Radiu ...248
Interwencja w KRRiT w sprawie programu w Polsacie ...248
Interwencja w KRRiT w sprawie programu publicystycznego w TVP ...249
Odpowiedzialność karna za zniesławienie ...249
Nowelizacja ustawy o IPN, wprowadzanie kar za przypisywanie współodpowiedzialności Narodu Polskiego za zbrodnie III Rzeszy ...250
Sprawa pana Karola Tendery przeciwko telewizji niemieckiej ZDF...251
Wątpliwości konstytucyjne dotyczące przepisu Kodeksu Etyki Lekarza
Weterynarii ...252
Sprawa nauczycielek, które za ubranie się na czarno w dniu „czarnego protestu” miały postępowanie dyscyplinarne ...252
Art. 55 Konstytucji – Zakaz ekstradycji obywatela polskiego ...254
Art. 56 Konstytucji – Prawo do azylu oraz status uchodźcy ...255
Sytuacja w ośrodkach strzeżonych dla cudzoziemców ...256
Ofiary tortur w polskich ośrodkach strzeżonych dla cudzoziemców – przykłady ...257
Praktyki stosowane wobec cudzoziemców na przejściach granicznych w Terespolu i w Medyce ...257
Postępowanie Straży Granicznej w sprawach cudzoziemców, wobec których Europejski Trybunał Praw Człowieka lub Komitet Praw Człowieka ONZ zaleciły powstrzymanie się z zawróceniem na terytorium państwa trzeciego ...259
Sprawa cudzoziemki, która nie mogła w Polsce dostać pomocy dla swych dzieci, bo przysługuje ona tylko pełnym rodzinom, a ona z dziećmi uciekła przed mężem stosującym przemoc ...260
Unieważnienie przez Radę Ministrów „Polityki migracyjnej Polski” ...261
3. WoLnoŚCI I praWa poLItyCzne ...262
Art. 57 Konstytucji – Wolność organizowania pokojowych zgromadzeń ...262
Ograniczenie prawa do zgromadzenia przez wprowadzenie zgromadzeń cyklicznych...263
a) Utrudnienia w organizowaniu zgromadzeń w 2017 r. ...263
b) Zgromadzenie cykliczne 11 listopada 2017 r. w Warszawie ...264
Działania funkcjonariuszy policji podczas zgromadzeń publicznych w Puszczy Białowieskiej w 2017 r. ...264
a) Charakter zgromadzeń w Puszczy ...265
b) Bezpieczeństwo protestujących ...265
c) Działania Straży Leśnej wobec protestujących ...265
Sankcje stosowane wobec uczestników zgromadzeń ...266
Brak ochrony dla niektórych zgromadzeń ze strony policji ...267
Dopuszczalność wydania decyzji o zakazie odbycia zgromadzenia ...267
Art. 58 Konstytucji – Wolność zrzeszania się ...268
Ustawa o Narodowym Instytucie Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego ...269
Prawo do zrzeszania się. Rekomendacje OBWE ...269
Sposób przyznawania dotacji z Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej ...270
Sprawa Centrum Praw Kobiet, Stowarzyszenia BABA i Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę ...271
Regulacje dotyczące nadzoru nad stowarzyszeniami ...271
Jak wyglądają, a jak powinny wyglądać relacje trzeciego sektora z rządem? ...272
Prawo do zrzeszania się w związkach zawodowych pracowników zatrudnionych na innych umowach niż umowa o pracę – niewykonany wyrok Trybunału
Konstytucyjnego ...274
Art. 60 Konstytucji – Prawo równego dostępu do służby publicznej ...275
Wygaśnięcie stosunku pracy z pracownikami przy przekształceniach organizacyjnych w sektorze publicznym ...276
a) Procedura wygaszania stosunków pracy z pracownikami Biura Trybunału Konstytucyjnego ...276
b) Reorganizacja w Krajowej Radzie Sądownictwa i Sądzie Najwyższym ...277
c) Zmiany w ustawie o służbie cywilnej ...277
d) Utworzenie Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa ...278
e) Utworzenie Krajowej Administracji Skarbowej ...278
Sytuacja prokuratorów po wprowadzeniu zmian w ustawie o prokuraturze ...279
Ograniczanie dostępu do służby publicznej wobec sędziów, asesorów i ławników na skutek wprowadzenia wymogu posiadania wyłącznie obywatelstwa polskiego ..280
Wyrok NSA dotyczący odmowy powołania sędziów przez Prezydenta ...280
Zamknięcie dostępu do zawodu sędziego ...281
Złożenie przez KRS sprzeciwu wobec powierzenia obowiązków sędziego 265 asesorom, mianowanym przez Ministra Sprawiedliwości ...281
Procedura naboru na stanowiska urzędnicze w jednostkach samorządu terytorialnego ...282
Art. 61 ust. 1 Konstytucji – Prawo dostępu do informacji publicznej ...283
Zapowiadane zmiany w projekcie ustawy o jawności życia publicznego dotyczące dostępu do informacji publicznej ...284
a) Informacja publiczna ...284
b) Konsultacje i lobbing ...285
Pojęcie „dokumentu wewnętrznego” ...286
Art. 61 ust. 2 Konstytucji – Prawo dostępu do dokumentów oraz wstępu na posiedzenia kolegialnych organów władzy ...287
Ograniczenia możliwości wejścia na teren Sejmu oraz obserwacji obrad przez obywateli ...288
Sprawa dostępu dziennikarzy do Sejmu...288
Jawność posiedzeń organów kolegialnych w projekcie ustawy o jawności życia publicznego ...289
Prawo wstępu na posiedzenia kolegialnych organów gminy ...289
Trudności dotyczące zapisów posiedzeń rad gmin/miast i komisji ...290
Sprawa pana Andrzeja wyproszonego z posiedzenia rady osiedla ...290
Art. 62 Konstytucji – Prawa wyborcze ...291
Zmiany w Kodeksie wyborczym ...292
a) Zmiana modelu administracji wyborczej ...292
b) Państwowa Komisja Wyborcza ...292
c) Kontrola finansowania partii politycznych ...292
d) Komisarze wyborczy bez sędziowskiej niezawisłości ...293
e) Krajowe Biuro Wyborcze i urzędnicy wyborczy ...293
f) Uprzywilejowanie w składach obwodowych komisji wyborczych (OKW)
przedstawicieli partii politycznych ...293
g) Ograniczenia w głosowaniu korespondencyjnym ...294
h) Transmisje z lokali wyborczych...294
i) Poprawki wprowadzone w toku prac na skutek uwag RPO ...294
Kwestia uregulowania w polskim prawie wyborczym instytucji tzw. krajowych obserwatorów wyborów ...295
Zjawisko tzw. prekampanii wyborczej ...295
Problematyka lokali wyborczych dostosowanych do potrzeb wyborców z niepełnosprawnościami ...296
Prawa wyborcze osób ubezwłasnowolnionych ...297
Prawa wyborcze osób nigdzie niezamieszkałych ...297
Przezroczyste urny, używanie kart wyborczych – praktyczne wymiary korzystania z praw wyborczych ...298
Art. 63 Konstytucji – Prawo do petycji, wniosków i skarg ...299
Wprowadzenie możliwości zaskarżenia do sądu administracyjnego bezczynności w rozpoznaniu skarg i wniosków ...300
Zmiana zasad postępowania z petycjami przez Senat RP ...300
4. WOLNOŚCI I PRAWA EKONOMICZNE, SOCJALNE I KULTURALNE ...301
Art. 64 Konstytucji – Prawo do własności ...301
Brak przepisów określających zasady reprywatyzowania mienia znacjonalizowanego w PRL ...302
Komisja Weryfikacyjna – ustawa o szczególnych zasadach usuwania skutków prawnych decyzji reprywatyzacyjnych dotyczących nieruchomości warszawskich wydanych z naruszeniem prawa ...302
a) Problemy związane z ustawą powołującą tzw. Komisję Reprywatyzacyjną (Weryfikacyjną) ...303
b) Standardy przesłuchań przed tzw. Komisją Weryfikacyjną ...304
Sądowa kontrola orzeczenia Komisji Regulacyjnej do spraw Gmin Wyznaniowych Żydowskich ...305
Sprawy zwracanego majątku. Sądowa kontrola orzeczeń regulacyjnych ...306
Roszczenie o odszkodowanie za bezumowne korzystanie z nieruchomości ...307
Sprawy osób, które brały małe pożyczki pod zastaw nieruchomości i w efekcie traciły całe mieszkanie ...308
Mienie zabużańskie ...308
a) Prawo do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami RP ...308
b) Uzyskanie prawa do rekompensaty zabużańskiej ...309
Upływ terminu, na jaki zostało ustanowione prawo użytkowania wieczystego nieruchomości, na której znajduje się budynek wielolokalowy i jego wpływ na prawo odrębnej własności lokalu w tym budynku ...310
Krótki termin na zgłaszanie roszczeń związanych z ograniczeniami sposobu korzystania z nieruchomości ze względu na ochronę środowiska ...311
Sprawy obrotu ziemią rolną ...312
a) Obrót nieruchomościami rolnymi pomiędzy osobami bliskimi ...312
c) Ograniczenia praw właścicieli nieruchomości rolnych położonych
na terenach górniczych ...314
Ochrona praw właścicieli nieruchomości klasyfikowanych jako działki leśne ...314
Zwrot nieruchomości nabytej na cele publiczne, jeżeli nieruchomość ta okazała się zbędna na cel publiczny uzasadniający jej nabycie ...316
Termin zgłaszania roszczeń przez właścicieli nieruchomości, na których wstępnie zaplanowano budowę elektrowni jądrowej ...316
Wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości rolnych Skarbu Państwa ...317
Rozliczenie nakładów poniesionych na nieruchomość przez użytkownika wieczystego ...318
Przepisy warunkujące likwidację niepodjętego depozytu ...319
Zawiadomienia o wydaniu decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej...320
Procedura dokonywania wpisów do gminnej ewidencji zabytków ...320
Zasiedzenie przez przedsiębiorcę przesyłowego lub Skarb Państwa służebności gruntowej ...321
Sprawa mieszkańców Bakałarzewa koło Suwałk – słupy linii energetycznej na posesji ...322
Ustanowienie na rzecz gminy służebności przesyłu ...323
Rozwiązanie przyjęte w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych, zgodnie z którym podmiot uprawniony może żądać wielokrotności wynagrodzenia z tytułu naruszenia majątkowych praw autorskich ...324
Bonifikata od opłat rocznych z tytułu użytkowania wieczystego ...325
Brak właściwej równowagi pomiędzy interesami wierzyciela oraz interesami osoby trzeciej, która dokonała czynności prawnej z dłużnikiem ...325
Uregulowanie kompetencji komornika w zakresie wzywania do stawiennictwa stron postępowania egzekucyjnego ...326
Ochrona małżonka dłużnika w postępowaniu egzekucyjnym ...327
Odmowa wydania wypisu aktu notarialnego osobie trzeciej ...328
Krąg stron postępowania w procesie o uzgodnienie treści księgi wieczystej ...328
Zmiana przepisów ustawy o ochronie praw lokatorów, regulujących odszkodowanie za zajmowanie lokalu bez tytułu prawnego ...329
Przechowywanie na parkingu strzeżonym pojazdu usuniętego z drogi ...330
Sprawa rozwodzących się małżonków, którzy mieli kredyt ...330
Art. 65 ust. 1 Konstytucji – Wolność wyboru i wykonywania zawodu ...332
Brak zatarcia kary pozbawienia prawa wykonywania zawodu lekarza i lekarza dentysty ...333
Sprawa psychologów i powołania ich samorządu zawodowego ...333
Cofnięcie diagnoście uprawnień do wykonywania badań technicznych ...334
Raport „Równe traktowanie w zatrudnieniu bez względu na tożsamość płciową” ...334
Art. 65 ust. 2-5 Konstytucji – Prawa pracownicze ...335
Rozpatrzenie roszczeń pracownika tymczasowego ...336
Zaspokojenie roszczeń z tytułu przyznanych sądownie rent wyrównawczych wobec
upadłości podmiotów zobowiązanych ...336
Sytuacja nauczycieli w trakcie reformy oświaty ...337
Sprawa pani K., która nie mogła uzyskać dokumentacji pracowniczej do wyliczenia emerytury ...337
Zatrudnienie pił
k
arzy oraz ich zabezpieczenie emerytalne ...338Konferencja w Biurze RPO na temat klauzul społecznych w zamówieniach publicznych ...338
Brak regulacji prawnej, dotyczącej wzajemnych rozliczeń między przedsiębiorcą a wykonawcą dzieła w przypadku uznania, że wykonywane zatrudnienie odbywało się w okolicznościach wskazujących na stosunek pracy ...339
Sprawa pani Katarzyny czyli zastępowanie umów o pracę umowami cywilnymi ...340
Sytuacja pracowników z zagranicy ...340
a) Sytuacja pracowników z Ukrainy ...341
b) sytuacja podwykonawców z Korei Północnej ...341
Współpraca z Państwową Inspekcją Pracy ...342
Art. 66 Konstytucji – Prawo do BHP oraz prawo do urlopu...343
Bezpieczeństwo i higiena pracy operatorów żurawi ...344
Zasady przydzielania spraw sędziom nieobecnym w pracy ...344
Art. 67 Konstytucji – Prawo do zabezpieczenia społecznego ...346
Prawo do emerytury ...347
a) Zróżnicowanie zasad ustalania wysokości emerytury na nowych zasadach w zależności od miesiąca, w którym został złożony wniosek ...347
b) Niepodwyższenie emerytur z urzędu do kwoty najniższej emerytury obowiązującej od 1 marca 2017 r ...348
c) Sytuacja opiekunów osób z niepełnosprawnościami, którzy po zakończeniu sprawowania opieki ubiegają się o prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy ...349
d) Obniżenie świadczeń emerytalno-rentowych byłym funkcjonariuszom służb ochrony państwa ...350
Sprawa górnika, który nie dostał wcześniejszej emerytury ...350
Sprawa pani J., która występowała o rentę z tytułu niezdolności do pracy wskutek wypadku w szczególnych okolicznościach ...351
Sprawa pani N. i wysokości jej polskiej emerytury przy zsumowaniu ze świadczeniem francuskim ...351
Sprawa pana A., który musiał w sprawie swojej renty korespondować po norwesku ...352
Sprawa pani K., która nie dostała świadczenia rodzicielskiego, bo opiekunem prawnym jej dziecka została babka (matka pani K.) ...352
Zasady wydawania zaświadczeń poświadczających posiadanie prawa do ulgi na przejazd ...353
Sprawa pana L., któremu ZUS nie chciał wypłacić zasiłku zasiłku pogrzebowego po śmierci żony, bo uznał, że zrobili to już Brytyjczycy ...353
Zasady ustalania dochodu dla osób pobierających świadczenia honorowe ...354
które osiągają wiek 75 lat ...354
Art. 68 ust. 1 Konstytucji – Prawo do ochrony zdrowia ...356
Problemy realizacji prawa do ochrony zdrowia ...357
a) Bezpieczeństwo pacjentów i łagodzenie bólu ...357
Sprawy pacjentów. Seminarium dotyczące bezpieczeństwa pacjenta ...357
b) Sprawa zapewnienia polskim pacjentom dostępu do marihuany medycznej jest przedmiotem zainteresowania Rzecznika od 2015 r. ...358
c) Od 23 lipca 2017 r. wprowadzono recepty na lek antykoncepcyjny ellaOne dotychczas dostępny bez recepty ...358
d) Dostęp do leków antykoncepcyjnych dodatkowo ograniczany przez stosowanie przez farmaceutów „klauzuli sumienia” ...359
Niewykonanie wyroku Trybunału Konstytucyjnego w sprawie klauzuli sumienia lekarzy ...359
Opieka medyczna dla osób pozbawionych wolności ...360
Ograniczenia w korzystaniu ze służby zdrowia przez osoby głuche ...360
Art. 68 ust. 2 Konstytucji – Prawo równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej ... 361
Dostępność oraz jakość udzielanych świadczeń. ...362
a) Kolejki do lekarzy i na zabiegi ...362
b) Finansowanie procedury in vitro przez samorządy ...362
c) Brak Rady do spraw Leczenia Niepłodności ...362
d) Zagrożenia związane z tworzeniem sieci szpitali ...363
Sprawa mieszkańców miejscowości bez publicznej komunikacji z większymi ośrodkami: nie mają jak dojechać do lekarzy specjalistów ....363
e) Znieczulenie zewnątrzoponowe przy porodzie ...363
f) Brak dostępności legalnej aborcji ...364
Warunki dostępu do świadczeń finansowanych ze środków publicznych ...364
a) Leczenie osób w kryzysie bezdomności ...364
b) Ubezpieczenie zdrowotne osób niepracujących ...365
c) Konieczność wielokrotnego opłacania składki zdrowotnej ...365
Refundacja leków ...365
a) Obwieszczenia refundacyjne ...365
Wniosek do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie Zespołu Koordynacyjnego ds. Chorób Ultrarzadkich ...366
b) Import docelowy ...366
Sprawy indywidualne dotyczące refundacji leków ...366
Ochrona zdrowia psychicznego ...367
Lekarze i pielęgniarki ...367
Sprawy pacjentów i służby zdrowia. Komisja Ekspertów ds. Zdrowia ...368
Art. 68 ust. 3 Konstytucji – Prawo do szczególnej opieki zdrowotnej dla grup wrażliwych ...369
Opieka okołoporodowa ...370
Pobyt z dzieckiem w szpitalu ...370
Opieka geriatryczna ...370
Sprawy seniorów. Konferencja „Wsparcie osób żyjących z chorobą
Alzheimera i ich rodzin – potrzeby i dobre praktyki”, 26 września 2017 r. ... 371
Art. 68 ust. 4 Konstytucji – Zwalczanie chorób epidemicznych i zapobieganie degradacji środowiska ...372
Szczepienia ochronne ...373
Bezpieczeństwo osób narażonych na bezpośrednie ryzyko zarażenia się wirusem HIV ...373
Art. 68 ust. 5 Konstytucji– Rozwój kultury fizycznej ...374
Niewystarczająca liczba ratowników wodnych na polskich kąpieliskach i basenach ...375
Art. 69 Konstytucji – Pomoc na rzecz osób z niepełnosprawnościami ...376
Deinstytucjonalizacja systemu wsparcia dla osób z niepełnosprawnościami i osób starszych – apel do Prezesa Rady Ministrów ...377
Historia z Chełma – świetlica dla dorosłych osób z niepełnosprawnościami ...377
Prawa rodziców z niepełnosprawnościami do opieki nad swoimi dziećmi ...378
Program „Mieszkanie Plus” i dostępność ...379
Symbol niepełnosprawności na orzeczeniu ...380
Prawa osób z niepełnosprawnościami a ustawa o równym traktowaniu ...380
Sprawa pani M. Uchylenie postanowienia Prokuratora o odmowie wszczęcia postępowania w sprawie czynu popełnionego na szkodę osoby z niepełnosprawnością intelektualną ...381
Sprawa ubezwłasnowolnionej osoby. Postępowanie o uchylenie tego ubezwłasnowolnienia ...382
Obowiązki nadawców telewizyjnych w zakresie zapewnienia dostępności programów dla osób z niepełnosprawnościami ...382
Znaczenie koncepcji projektowania uniwersalnego. Nagroda RPO dla prof. Marka Wysockiego ...383
Art. 70 ust. 1 Konstytucji – Prawo do nauki ...384
Konsekwencje reformy oświaty – pogorszenie warunków nauczania ...385
Konsekwencje reformy oświaty – kumulacja roczników ...386
Konsekwencje reformy oświaty – sytuacja uczniów powtarzających klasę ...387
Promocja do klasy wyższej ...387
Problemy uczniów pełnoletnich ...388
Prawo do przedszkola dla dzieci członków służby zagranicznej na placówkach ....389
Sprawa pani W. Absolwenci zagranicznych szkół średnich nie mogą zdawać w Polsce matury ...390
Art. 70 ust. 2 – Bezpłatność nauki ...391
Art. 70 ust. 3 – Prawo do szkół prywatnych ...392
Art. 70 ust. 4 – Równy dostęp do wykształcenia ...393
Dojazd do szkół dla uczniów z niepełnosprawnościami ...394
Sprawa pani A. Wyrok sądu na temat dojazdu do szkół dzieci z niepełnosprawnościami ...395
Rozporządzenie MEN zakładające likwidację nauczania indywidualnego dzieci z niepełnosprawnościami w placówkach oświatowych ...396
Stypendia a pomoc społeczna ...397
chodzą za granicą ...398 Sprawa studentów w P. Rezygnacja z udziału w zajęciach a zwrot opłat ...399 Art. 70 ust. 5 Konstytucji – Autonomia szkół wyższych ...400 Problem starej matury przy naborze na studia medyczne ...401 Problem matury ze skalą centylową przy naborze na kierunki lekarskie
i lekarsko-stomatologiczne ...401 Termin rozpatrzenia odwołania od wyniku matury a rekrutacja na studia ...402
Wsparcie RPO dla programu MENTOR na Uniwersytecie Mikołaja
Kopernika ...403 Art. 71 ust. 1 Konstytucji – Dobro rodziny. Wsparcie dla rodzin ...404 Sprawy rodzin. Bon wychowawczy w Nysie ...405 Piecza naprzemienna ...405 500 Plus i opieka naprzemienna ...406 Dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu sprawowania opieki nad dzieckiem
w czasie urlopu wychowawczego ...407 Sprawa standardu żłobków w M. ...408 Art. 71 ust. 2 Konstytucji – Pomoc dla matek przed i po urodzeniu dziecka ...409 Art. 72 Konstytucji – Prawa dziecka ...410 Problem niepłacenia alimentów na dzieci ...411 a) Fundusz alimentacyjny ...411 b) Egzekucja alimentów ...412 c) Aktywizacja zawodowa dłużników alimentacyjnych ...412
Sprawa wygenerowania profilu kandydata na kierowcę dla dłużnika
alimentacyjnego ...413 d) Tabele alimentacyjne ...413 e) Przestępstwo niealimentacji (art. 209 k.k.) ...414 Co Polacy sądzą o niepłaceniu alimentów? Badanie opinii publicznej ...415 Uprowadzenia i zatrzymania rodzicielskie ...415 Instytucja adopcji zagranicznych ...415 Dzieci KODA – słyszące dzieci niesłyszących rodziców ...418 Dobro nienarodzonego dziecka ...419 a) Program „za życiem” ...419 b) Propozycja przymusowej izolacji kobiet pijących alkohol i używających
narkotyków podczas ciąży jest niekonstytucyjna ...420 Odmowa transkrypcji aktów urodzenia dzieci pochodzących ze związków osób tej samej płci albo z surogacji ...420 Sytuacja dzieci z likwidowanych domów dziecka ...421 Dziecko jako pokrzywdzony w procedurze karnej oraz cywilnej ...421 Konkluzje raportu NASK Nastolatki 3.0 ...422 Art. 73 Konstytucji – Wolność artystyczna oraz badań naukowych ...423 Sprawa Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku ...424 Art. 74 Konstytucji – Bezpieczeństwo ekologiczne oraz ochrona środowiska ...425 Walka ze smogiem ...426
Car-sharing ...427 Uciążliwości zapachowe ...427 Sprawa Kawęczyna i ferm kurzych ...428 Sprawa składowiska odpadów na warszawskim Radiowie ...428 Spotkanie konsultacyjne RPO z organizacjami pozarządowymi w sprawie uciążliwości zapachowych ...429 Nowelizacja ustawy o ochronie przyrody ...429
Sprawa zatwierdzenia aneksu do planu urządzenia lasu dla Nadleśnictwa Białowieża ...430 Art. 75 Konstytucji – Polityka mieszkaniowa oraz ochrona praw lokatorów ...431
Pomoc mieszkaniowa dla osób o niskich dochodach. Brak ustawowej definicji dochodu, którą związane byłyby gminy rozpoznające wnioski mieszkaniowe ...432 Ochrona przed eksmisją na bruk ...432
a) Orzekanie przez sąd w wyroku eksmisyjnym o uprawnieniu do lokalu
socjalnego ...432 b) Problem eksmisji w Programie Mieszkanie Plus (Ustawa o Krajowym
Zasobie Nieruchomości ...433 c) Ochrona właścicieli mieszkań kupionych na kredyt przed eksmisją na bruk .. 433
Sprawa pani Stefanii z Poznania, którą czyściciel kamienicy chciał
zmusić do wyprowadzenia się ...434 Sprawa mieszkań komunalnych w Warszawie. Wstępowanie w stosunek najmu lokalu mieszkalnego po śmierci najemcy ...435 Problemy osób w kryzysie bezdomności. Zasady funkcjonowania placówek dla bezdomnych ...436
Sprawy osób w kryzysie bezdomności. Publikacja na temat standardów przeciwdziałania bezdomności na szczeblu lokalnym (przygotowana
w ramach prac Komisji Ekspertów) ...437 Spółdzielnie mieszkaniowe. Ochrona praw ich członków ...438
a) Brak spójnych regulacji dotyczących ochrony właścicieli mieszkań
spółdzielczych w przypadku upadłości spółdzielni mieszkaniowej ...438 b) Ochrona mieszkańców przed skutkami niewypłacalności spółdzielni ...438 c) Funkcjonowanie organów spółdzielni ...439 d) Konsekwencje nowelizacji ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych oraz
Prawa spółdzielczego z 2017 r. ...440 e) Ograniczenia obrotu lokalami spółdzielczymi w sytuacji braku tytułu
prawnego spółdzielni do gruntu ...441 Sprawa uchwał rady nadzorczej spółdzielni mieszkaniowej ...442 Książeczki mieszkaniowe. Brak możliwości skorzystania z premii gwarancyjnej ..442 Sprawy dostaw mediów do mieszkań ...443
a) Problemy z uzyskaniem ryczałtu na zakup opału, wypłacanego w ramach dodatku mieszkaniowego ...443 b) Odpowiedzialność odbiorcy za nielegalny pobór paliw lub energii ...444 c) Stosowanie przez właścicieli i zarządców zasobów lokalowych podzielników
kosztów ciepła dla potrzeb rozliczania kosztów ciepła dostarczanego
do lokali mieszkalnych i użytkowych w budynkach wielolokalowych ...444
Usługi bankowe ...447 Sprawy „frankowiczów”. Kampania informacyjna RPO i Rzecznika
Finansowego dla posiadaczy kredytów denominowanych i indeksowanych w walutach obcych (tzw. „frankowych”) ...447 a) Uprzywilejowanie wierzytelności bankowych w postępowaniu nakazowym ...448 b) Realizacja promes bez obciążeniowego wyodrębnienia lokali
mieszkalnych ...448 c) Czynności bankowe dokonane przez podmioty nieposiadające zezwolenia ..449 d) Współpraca ze Związkiem Banków Polskich ...450 Sprawy konsumentów. Współpraca RPO z rzecznikami konsumentów ...450 Archiwizowanie rozmów telefonicznych z konsumentem ...451 Czytelność druków stosowanych przez przedsiębiorców ...451 Windykacja roszczeń ...452 Sprawa weksla. Wznowienie postępowania w sprawie o zapłatę ...452 Sprawy konsumentów. Spotkanie z przedstawicielami Konferencji
Przedsiębiorstw Finansowych w Polsce oraz członkami Krajowej Rady Rzeczników Konsumentów ...453
5. ŚRODKI OCHRONY PRAW I WOLNOŚCI ...454 Art. 77 ust. 1 Konstytucji – Odpowiedzialność odszkodowawcza władzy publicznej ...454 Nowelizacja art. 156 Kodeksu postępowania administracyjnego ...455 Odszkodowania dla rodzin osób represjonowanych za działalność na rzecz
niepodległości Polski ...456 Art. 77 ust. 2 Konstytucji – Prawo do drogi sądowej ...457
Dopuszczalność drogi sądowej w sprawie o nakazanie dłużnikowi opuszczenia i opróżnienia pomieszczenia tymczasowego ...458 Pozbawienie przedsiębiorców prawa do poddania rozstrzygnięcia organu kontroli sądowej ...459 Brak możliwości wznowienia postępowania na gruncie ustawy o referendum ogólnokrajowym i ustawy o referendum lokalnym ...459 Możliwość wznowienia postępowania karnego ...460 Art. 78 Konstytucji – Prawo do dwóch instancji ...461 Sprawa przedsiębiorcy z województwa podkarpackiego ...462 Od użycia przymusu bezpośredniego przez funkcjonariusza CBA nie przysługuje zażalenie ...462 Art. 79 ust. 1 Konstytucji – Prawo do skargi konstytucyjnej ...463 Art. 80 Konstytucji – Prawo wystąpienia do RPO ...464 Sprawy wpływające do Rzecznika ...465 Rzecznik i jego Biuro ...465
Alfabet RPO. Większy nacisk na jasne komunikowanie się, by ludzie mogli realnie korzystać ze swoich praw ...466 Odebranie Rzecznikowi możliwości kierowania wniosków do Trybunału
Konstytucyjnego wówczas, gdy niekonstytucyjny przepis, na podstawie którego została załatwiona sprawa obywatela, został już uchylony. ...466
