Warszawa, 09 lipca 2015 r.
DZSE-WSPE.054.26.2015.EM Pani
Małgorzata Kidawa-Błońska Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej Polskiej
Szanowna Pani Marszałek,
odpowiadając na interpelację1 Pana Dariusza Piontkowskiego, Posła na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, w sprawie młodzieżowych ośrodków wychowawczych (MOW), uprzejmie przedstawiam poniższe wyjaśnienia.
Ad. 1. Informacje statystyczne dotyczące MOW w latach 2005 – 2015, wg.
danych GUS i SIO2.
Tabela 1. Liczba placówek MOW oraz liczba wychowanków.
Liczba placówek Liczba wychowanków Rok
szkolny
publiczna niepubliczna razem publiczna niepubliczna razem
2005/2006 51 3 195
2006/2007 55 3 394
2007/2008 61 3 649
2008/2009 57 9 66 3 495 505 4 000
2009/2010 58 12 70 3 597 591 4 188
2010/2011 58 15 73 3 762 671 4 433
2011/2012 62 17 79 3 647 710 4 357
2012/2013 67 18 85 4 103 815 4 918
2013/2014 72 23 95 3 955 925 4 880
2014/2015 71 23 94 3 885 987 4 872
1 33197
Tabela 2. Liczba miejsc w MOW3
Rok
Liczba dostępnych miejsc w młodzieżowych ośrodkach
wychowawczych
2004 2 873
2006 3 300
2008 3 713
2010 4 370
2012 4 850
2014/2015 5 857
Zgodnie z danymi z systemu teleinformatycznego w ORE, spośród ww. 95 MOW, jedna placówka rozpoczęła działalność od stycznia 2015 r. Na rok szkolny 2015/2016 zostały zgłoszone dwa nowe ośrodki, jednocześnie jeden MOW zostanie zamknięty.
Aktualnie (według danych z systemu teleinformatycznego w ORE z dnia 25.06.2015 r.) w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych jest 691 wolnych miejsc.
Ad. 2. Działalność MOW regulują następujące ustawy oraz akty wykonawcze:
- ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256. poz. 2572, z późn. zm.),
- ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz. U. z 2014 r., poz. 382, j.t.),
- ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. Nr 149, poz. 887, z późn. zm.),
- rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 grudnia 2011 r. w sprawie szczegółowych zasad kierowania, przyjmowania, przenoszenia, zwalniania i pobytu nieletnich w młodzieżowym ośrodku wychowawczym (Dz. U. Nr 296, poz. 1755),
- rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 maja 2011 r.
w sprawie rodzajów i szczegółowych zasad działania placówek publicznych, warunków pobytu dzieci i młodzieży w tych placówkach oraz wysokości i zasad odpłatności wnoszonej przez rodziców za pobyt ich dzieci w tych placówkach (Dz. U. Nr 109, poz. 631),
- rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 17 listopada 2010 r.
w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz
3 Dane z teleinformatycznego systemu wskazywania miejsc w Ośrodku Rozwoju Edukacji
niedostosowanych społecznie w specjalnych przedszkolach, szkołach i oddziałach oraz ośrodkach (Dz. U. z 2014 r. poz. 392), - rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 30 kwietnia 2013 r.
w sprawie udzielania i organizacji pomocy psychologiczno- pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. poz. 532),
- rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 29 sierpnia 2014 r.
w sprawie sposobu prowadzenia przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki dokumentacji przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej oraz rodzajów tej dokumentacji (Dz. U.
poz. 1170),
- corocznie wydawane rozporządzenie w sprawie sposobu podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego4.
Ad.3. Zgodnie z przepisami regulującymi m. in. prowadzenie przez placówki systemu oświaty dokumentacji5 oraz zasady kierowania, przyjmowania, przenoszenia, zwalniania i pobytu nieletnich w MOW6 – wychowankiem jest osoba przyjęta do placówki i z dniem przyjęcia wpisana do księgi wychowanków. Wychowankiem nie jest więc osoba skierowana do młodzieżowego ośrodka wychowawczego oraz niewpisana do księgi wychowanków. Powyższe przepisy nie przewidują możliwości finansowania osób niebędących wychowankami młodzieżowych ośrodków wychowawczych.
Instrukcja do gromadzenia danych w SIO wg stanu na 30.09.2007 r. (pierwszy rok, kiedy na podstawie danych SIO naliczano część oświatową subwencji ogólnej) wskazywała: W specjalnym ośrodku szkolno-wychowawczym, młodzieżowym ośrodku wychowawczym, młodzieżowym ośrodku socjoterapii należy wykazać tylko tych wychowanków, którzy mieszkają w ośrodku.
Instrukcja nigdy nie odnosiła się wprost do kwestii czy wychowankiem jest osoba skierowana czy też taka, która fizycznie przybyła do ośrodka, ponieważ
4 Obecnie rozporządzenie Ministra edukacji Narodowej z dnia 15 grudnia 2014 r. w sprawie sposobu podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego w roku 2015 (Dz. U. poz. 1997).
5 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 29 sierpnia 2014 r. w sprawie sposobu prowadzenia przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki dokumentacji przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej oraz rodzaju tej dokumentacji (Dz. U. poz. 1170), wcześniej rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 19 lutego 2002 r.
w sprawie sposobu prowadzenia przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki dokumentacji przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej oraz rodzaju tej dokumentacji (Dz. U. Nr 23, poz. 225, z późn. zm.).
6 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej dnia 27 grudnia 2011 r. w sprawie szczegółowych zasad przyjmowania, przenoszenia, zwalniania i pobytu nieletnich w młodzieżowym ośrodku wychowawczym (Dz. U. Nr 296, poz. 1755), wcześniej rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 26 lipca 2004 r. w sprawie szczegółowych zasad kierowania, przyjmowania, przenoszenia, zwalniania i pobytu nieletnich w młodzieżowym ośrodku wychowawczym oraz młodzieżowym ośrodku socjoterapii (Dz.U.178, poz.1833, z późn.
zm.)
kwestia ta uregulowana była w § 5 ust. 2 rozporządzenia w sprawie sposobu prowadzenia przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki dokumentacji przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej oraz rodzaju tej dokumentacji, który stanowił, iż wychowankiem jest osoba przyjęta do placówki i z dniem przyjęcia wpisana do księgi wychowanków.
Podstawą do naliczenia środków finansowych w postaci subwencji oświatowej dla młodzieżowych ośrodków wychowawczych jest liczba wychowanków wykazana w systemie informacji oświatowej (SIO). W systemie informacji oświatowej należy wykazywać wychowanków przyjętych do młodzieżowego ośrodka wychowawczego oraz wpisanych do księgi wychowanków, nie podaje się tzw. miejsc pustych (oczekujących na przyjazd osoby skierowanej do ośrodka).
Jednocześnie w przypadku ucznia, który został skierowany a jeszcze nie przybył do ośrodka i w związku z tym nie został ujęty w systemie informacji oświatowej wg stanu na dzień 30 września roku poprzedzającego rok udzielenia dotacji, jednostka samorządu terytorialnego może wystąpić z wnioskiem o przyznanie środków z rezerwy części oświatowej subwencji ogólnej. Wśród kryteriów podziału rezerwy części oświatowej subwencji ogólnej jest m. in. dofinansowanie z tytułu wzrostu zadań szkolnych i pozaszkolnych polegającym na wzroście liczby uczniów przeliczeniowych w stosunku do danych przyjętych do naliczenia algorytmem części oświatowej subwencji ogólnej7.
Ad. 4. Ministerstwo Edukacji Narodowej nie dysponuje informacjami, na temat motywacji dyrektorów MOW do wykazywania do SIO większej liczby wychowanków, niż faktycznie obecnych w ośrodkach oraz naliczania także dla nieletnich nieobecnych w MOW subwencji oświatowej (w myśl obowiązujących regulacji przez jeden miesiąc, a do 2011 r. przez trzy miesiące).
W oparciu o wcześniejsze informacje należy uznać, że nie wynika to ze skomplikowania przepisów regulujących naliczanie subwencji.
Kwestia orzekania przez sąd rodzinny o zastosowaniu wobec nieletniego środka wychowawczego nie ma związku z podawaniem przez dyrektorów MOW danych do SIO.
Ad.5 Powyższe przepisy obowiązywały niezmiennie od 2004 r., czyli od momentu powrotu młodzieżowych ośrodków wychowawczych do systemu oświaty (po czterech latach umiejscowienia ich w pomocy społecznej). Żaden przepis obowiązującego prawa nie przedstawiał w tym czasie kwestii wykazywania wychowanków MOW w SIO w inny sposób.
Podczas spotkań z dyrektorami MOW także przekazywano powyższe informacje.
7 Zgodnie z algorytmem wskazanym w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej w sprawie sposobu podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego.
Ad. 6. Ministerstwo Edukacji Narodowej nie planuje zmiany obowiązujących przepisów regulujących sposób ujmowania wychowanków w SIO.
Akceptowanie zasady, że wychowankiem jest osoba skierowana, prowadzić może do sytuacji, że ta sama osoba będzie odnotowana jednocześnie w dwóch placówkach.
Ad. 7. Podstawą do corocznego sporządzania arkusza organizacyjnego szkoły są przepisy ustawy o systemie oświaty oraz przepisy ramowych statutów poszczególnych typów szkół i placówek określone w aktach prawnych8. Projekt arkusza organizacyjnego, zaopiniowany przez radę pedagogiczną9 dyrektor szkoły/placówki w terminie do 30 kwietnia poprzedzającego rok szkolny przedkłada organowi prowadzącemu szkołę do zatwierdzenia. Organ prowadzący szkołę zatwierdza arkusz organizacji szkoły w terminie do dnia 30 maja danego roku. Podstawy do opracowywania arkusza nie stanowi zatem liczba wychowanków obecnych w ośrodku 30 września danego roku i wykazanych wg tego stanu w SIO.
Ad. 8. Obecnie nie planuje się zmian w sposobie gromadzenia danych w SIO.
Data 30 września jest datą ustaloną w ustawie z dnia 15 kwietnia 2011 r.
o systemie informacji oświatowej (Dz. U. z 2015 r. poz. 45) i jej zmiana nie jest możliwa bez zmiany ustawy.
Ad. 9. Szczegółowe dane dotyczące liczby przeprowadzonych kontroli przez Urzędy Kontroli Skarbowej oraz wszczętych postępowań w sprawie zwrotu nienależnie pobranej kwoty części oświatowej subwencji ogólnej posiada minister właściwy ds. finansów publicznych jako naczelny organ kontroli skarbowej.
Zgodnie z przepisami10 ustawy o kontroli skarbowej Ministerstwo Edukacji Narodowej dokonuje analizy wyników kontroli UKS i informuje Ministerstwo Finansów o sposobie wykorzystania zawartych w nich ustaleń lub o przyczynach ich niewykorzystania. Organem wydającym decyzję o zwrocie nienależnie pobranej części oświatowej subwencji ogólnej w wyniku kontroli przeprowadzonej w szkołach/placówkach oświatowych prowadzonych/
dotowanych przez daną jednostkę samorządu terytorialnego jest Ministerstwo Finansów.
Ad. 10. Organizacja kontroli skarbowej nie leży w kompetencji Ministra Edukacji Narodowej. Organami kontroli skarbowej są:11 minister właściwy do spraw finansów publicznych oraz Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej (GIKS).
8 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz. U. z 2001 r., Nr 61, poz. 624, z późn. zm.)
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 marca 2005 r. w sprawie ramowych statutów placówek publicznych (Dz. U. z 2005 r., Nr 52, poz. 466)
9 Art. 41 ust.2 pkt 1 ustawy o systemie oświaty
10 Art. 27 ustawy o kontroli skarbowej z dnia 28 września 1991 r. (Dz. U. z 2015 r., 553)
Postępowanie kontrolne jest prowadzone w całej Polsce zgodnie z planem kontroli, który ustalają dyrektorzy urzędów kontroli skarbowej stosownie do zadań określonych przez GIKS. Postępowanie kontrolne może być także prowadzone poza planem kontroli, na podstawie uzyskanych materiałów lub przeprowadzonych analiz12.
Ad. 11. Finansowanie zadań oświatowych prowadzonych/dotowanych przez jednostki samorządu terytorialnego odbywa się z dochodów jednostek samorządu terytorialnego. W myśl art. 167 ust. 2 Konstytucji RP dochodami jednostek samorządu terytorialnego są dochody własne, subwencje ogólne (w tym oświatowa) i dotacje celowe z budżetu państwa. Oznacza to, że jednym z dochodów jednostek samorządu terytorialnego jest część oświatowa subwencji ogólnej. Subwencja oświatowa przekazywana jest do jednostek samorządu terytorialnego (a nie do placówek) z budżetu państwa na dany rok budżetowy. Kwoty subwencji oświatowej nie można odnosić wprost do zadań oświatowych nałożonych na jednostki samorządu terytorialnego.
Algorytm określony w załączniku do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie sposobu podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego przedstawia jedynie metodę podziału środków subwencyjnych pomiędzy jednostki samorządu terytorialnego, natomiast dalszy podział tych środków pomiędzy poszczególne szkoły i placówki publiczne oraz niepubliczne należy do kompetencji władz samorządowych, z uwzględnieniem przepisów prawa oświatowego.
Ad.12 i 13 Obecny system finansowania wychowanków MOW posiada mechanizm, który zapewnia finansowanie wychowanków przybywających do ośrodków w trakcie roku szkolnego zarówno w przypadku placówek prowadzonych, jak i dotowanych przez jednostki samorządu terytorialnego.
Zapewnia on także przepływ środków finansowych „za wychowankiem˝, trafiają one bowiem do organu prowadzącego młodzieżowy ośrodek wychowawczy, w którym są umieszczani nieletni z całej Polski.
Jak wynika ze sprawozdawczości budżetowej, w skali kraju nie wszystkie środki naliczone odpowiednią wagą algorytmu subwencyjnego dla młodzieżowych ośrodków wychowawczych w latach 2011-2014 zostały wydatkowane na funkcjonowanie tych ośrodków (wydatki bieżące w rozdziale 85420).
Przykładowo, w 2013 r. wydatki bieżące na funkcjonowanie tych placówek wykazane w sprawozdawczości budżetowej JST były aż o 52 mln zł, tj. o 23%, niższe od naliczonych i przekazanych w subwencji oświatowej środków, w 2014 r. wskaźnik ten wynosił 19%.
11 Art. 8 ustawy o kontroli skarbowej
12 Art.12 ustawy o kontroli skarbowej
Tabela 1. Kwoty subwencji oświatowej naliczone na wychowanków, korzystających z opieki w MOW w latach 2011 – 2014.
Rok
Wydatki w rozdziale 85420
(pomniejszone o dotacje)
Subwencja oświatowa naliczana na wychowanków
MOW
Relacja subwencji do
wydatków
2011 183 mln zł 227 mln zł 124%
2012 200 mln zł 233 mln zł 117%
2013 223 mln zł 275 mln zł 123%
2014 233 mln zł 278 mln zł 119%
Obecnie w nowelizacji ustawy budżetowej na 2015 r.13 została uregulowana kwestia dotychczasowej dowolności w wydatkowaniu subwencji przez JST.
Powyższe uregulowanie zobowiązuje JST do adekwatnego kierowania środków otrzymanych z budżetu państwa na edukację wymagającą stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy. Nakłada na JST obowiązek przeznaczenia na zadania związane ze stosowaniem specjalnej organizacji nauki i metod pracy dla dzieci i młodzieży, środków w wysokości nie niższej niż zostały na te zadania naliczone w części oświatowej subwencji ogólnej.
Ad. 14 i 15. Ministerstwo Edukacji Narodowej zainicjowało w 2010 r. prace nad optymalizacją jakości pracy młodzieżowych ośrodków wychowawczych i młodzieżowych ośrodków socjoterapii (MOS), w ramach których prowadziło także prace nad standardami jakości pracy MOW i MOS. Jednak, w związku z innymi wdrażanymi zmianami systemowymi w obszarze resocjalizacji, w szczególności zapewnieniem realizacji orzeczeń sądów rodzinnych przez MOW i MOS, wyłączeniem MOS z przepisów ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich i rozwiązaniem kwestii finansowania wychowanków MOW i MOS przekazywanych z placówek pieczy zastępczej, a także niejednolitym stanowiskiem środowiska resocjalizacyjnego wobec tego projektu, nie został on wdrożony.
W bieżącym roku szkolnym przedstawiciele Ministerstwa Edukacji Narodowej, w ramach powołanego przez Rzecznika Praw Dziecka Zespołu d.s.
Standaryzacji Pobytu Dzieci w Młodzieżowych Ośrodkach Wychowawczych (MOW) oraz Młodzieżowych Ośrodkach Socjoterapii (MOS) w zakresie Edukacji, Opieki Wychowania, analizowali kwestię podniesienia jakości pracy MOW i MOS. Przygotowany przez Zespół projekt standardów pobytu wychowanków w tych placówkach został przekazany do konsultacji MOW wraz
13 Ustawa z dnia 5 grudnia 2014 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z realizacją ustawy budżetowej (Dz. U. poz. 1877), art. 32.
z projektem pilotażowego arkusza standaryzacyjnego. W kwietniu br.
Ministerstwo we współpracy z Ośrodkiem Rozwoju Edukacji zorganizowało ogólnopolską konferencję14 Polityka samorządów wobec MOW i MOS - problemy i wyzwania. W konferencji wzięli udział przedstawiciele organów dotujących i organów prowadzących MOW i MOS oraz dyrektorzy tych ośrodków. Omówiono efektywność działań podejmowanych w obszarze zapewniania wysokiej jakości oddziaływań resocjalizacyjnych i terapeutycznych w MOW i MOS. Przeprowadzono również dyskusję dotyczącą wyznaczenia standardów ich funkcjonowania oraz szczegółowo przeanalizowano propozycję opracowaną przez ww. Zespół.
Wyniki tej dyskusji oraz analiza pilotażowego arkusza standaryzacyjnego wskazały na konieczność dalszych prac nad materiałem przygotowanym przez Zespół. Z udziałem przedstawicieli Rzecznika Praw Dziecka, podjęto prace nad nowelizacją rozporządzenia w sprawie rodzajów i szczegółowych zasad działania placówek publicznych, warunków pobytu dzieci i młodzieży w tych placówkach oraz wysokości i zasad odpłatności wnoszonej przez rodziców za pobyt ich dzieci w tych placówkach, uwzględniające merytoryczne i organizacyjne standardy pobytu dzieci i młodzieży m.in. w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych. Obecnie trwają prace legislacyjne nad ww. projektem. Po ich zakończeniu projekt zostanie wysłany do uzgodnień zewnętrznych i konsultacji publicznych oraz udostępniony na stronie internetowej www.men.gov.pl w Biuletynie Informacji Publicznej.
Z poważaniem
Z upoważnienia
MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ Tadeusz Sławecki
Sekretarz Stanu / – podpisany cyfrowo/
14 Konferencja pt Polityka JST wobec młodzieżowych ośrodków wychowawczych i młodzieżowych ośrodków socjoterapii – problemy i wyzwania została zorganizowana w dniach 13-14 kwietnia 2015 r. w ramach projektu systemowego „Doskonalenie strategii zarządzania oświatą na poziomie regionalnym i lokalnymi II etap".
