Metody konsolidacji sprawozdań finansowych grup kapitałowych

Pełen tekst

(1)Zesz yty Naukowe nr. 731. 2006. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Janusz Nesterak Katedra Ekonomiki i Organizacji Przedsi´biorstw. Metody konsolidacji sprawozdaƒ finansowych grup kapita∏owych 1. Wprowadzenie Obserwacja krajów o rozwini´tej gospodarce pozwala stwierdziç, ˝e najwa˝niejszà przyczynà nabywania akcji innych przedsi´biorstw jest ich zró˝nicowana pozycja konkurencyjna. Du˝e firmy dzi´ki wykupywaniu akcji podporzàdkowa∏y sobie inne spó∏ki i rozszerzy∏y swoje pole dzia∏ania, przez co wzmacnia∏y w∏asnà pozycj´. JednoczeÊnie mniejsze podporzàdkowane spó∏ki cz´sto by∏y zadowolone z takiego stanu rzeczy, poniewa˝ po∏àczenie z silniejszym partnerem zmniejsza∏o ryzyko ich bankructwa i dawa∏o szans´ poprawy sytuacji ekonomicznej. KorzyÊci p∏ynàce z ∏àczenia si´ przedsi´biorstw by∏y dostrzegane równie˝ przez firmy o zbli˝onej sile konkurencyjnej, które dobrowolnie ∏àczy∏y si´ w celu zwi´kszenia produkcji i prowadzenia sprzeda˝y na wi´kszà skal´. Kwestie jednolitego podejÊcia do problemu ∏àczenia si´ przedsi´biorstw regulujà Mi´dzynarodowe Standardy RachunkowoÊci (nr 22), zgodnie z którymi po∏àczenie przedsi´biorstw ma miejsce wówczas, gdy „przedsi´biorstwo uzyskuje kontrol´ nad innym przedsi´biorstwem lub wieloma przedsi´biorstwami” lub „gdy dochodzi do ∏àczenia si´ interesów dwu lub wićej przedsi´biorstw”. O przyczynach prawnych ∏àczenia si´ firm mo˝na mówiç wówczas, gdy przepisy prawne wymagajà od spó∏ek kapita∏owych posiadania kapita∏u w takiej wysokoÊci, która znacznie przewy˝sza dotychczasowà jego wartoÊç wymaganà przepisami, a nie jest mo˝liwe uzyskanie takiego powi´kszenia kapita∏u przez dotychczasowà spó∏k´ w inny sposób jak przez po∏àczenie z innymi spó∏kami. Taka sytuacja dotyczy w Polsce najcz´Êciej banków i biur maklerskich. WÊród przyczyn ekonomicznych ∏àczenia si´ przedsi´biorstw na szczególnà uwag´ zas∏uguje: – ograniczenie konkurencji rynkowej poprawiajàcej wyniki po∏àczonych spó∏ek,.

(2) 198. Janusz Nesterak. – stosowanie doskonalszych metod zarzàdzania dzi´ki prowadzeniu w ramach po∏àczonych firm elastycznej polityki kapita∏owej, badawczej i marketingowej, – decentralizacja zarzàdzania i zwi´kszenie samodzielnoÊci funkcjonowania spó∏ek oraz ponoszonej przez nie odpowiedzialnoÊci, – lepsze wykorzystanie posiadanych mocy produkcyjnych i us∏ugowych, – zatrudnianie wysoko kwalifikowanych specjalistów, na których mo˝e pozwoliç sobie firma po∏àczona, – ratowanie spó∏ki s∏abej ekonomicznie przed upad∏oÊcià poprzez po∏àczenie jej ze spó∏kà o dobrej kondycji, – zmniejszenie ryzyka dzia∏alnoÊci gospodarczej dzi´ki roz∏o˝eniu go na wszystkie jednostki dzia∏ajàce na w∏asny rachunek. Wymienione korzyÊci znajdujà bezpoÊredni wyraz we wzroÊcie przychodów ze sprzeda˝y i spadku jednostkowych kosztów sta∏ych, dzi´ki wykorzystaniu wspólnej sieci zakupów surowcowych i dystrybucji wyrobów gotowych. Sytuacja ta wp∏ywa równie˝ pozytywnie na obni˝k´ kosztów kapita∏u, dzi´ki elastycznemu i efektywnemu wykorzystaniu posiadanych nadwy˝ek kapita∏owych. Przyczynia si´ równoczeÊnie do zwi´kszenia zdolnoÊci kredytowej po∏àczonych przedsi´biorstw. Nie bez znaczenia jest tak˝e efekt podatkowy. Firma po∏àczona uzyskuje korzyÊci w postaci obni˝ki podstawy opodatkowania, dzi´ki po∏àczeniu firm dochodowych i tych, które generujà strat´ brutto. Autor niniejszego artyku∏u jest zdania, ˝e ekonomiczne przyczyny ∏àczenia si´ przedsi´biorstw prawie zawsze dotyczà chći uzyskania wy˝szej efektywnoÊci gospodarowania, w relacji do stanu przed przeprowadzeniem procesu po∏àczenia. Zatem przedmiotem zainteresowania w niniejszej pracy jest g∏ównie metodologia konsolidacji sprawozdaƒ finansowych spó∏ek wchodzàcych w sk∏ad grupy kapita∏owej, co nale˝y uznaç za g∏ówny cel prezentowanych rozwa˝aƒ.. 2. Sposoby ∏àczenia si´ przedsi´biorstw W praktyce gospodarczej przedsi´biorstwa ∏àczà si´ w trojaki sposób: – poziomo, gdy przedsi´biorstwa produkujàce lub sprzedajàce porównywalne wyroby ∏àczà si´ w celu stworzenia silnej konkurencyjnej jednostki, – pionowo, gdy ∏àczà si´ firmy, które znajdujà si´ w tym samym ∏aƒcuchu produkcyjnym i istniejà mi´dzy nimi zwiàzki typu dostawca–klient, – konglomerat, powstajàcy w wyniku po∏àczenia si´ przedsi´biorstw, które zajmujà si´ ró˝norodnà dzia∏alnoÊcià, reprezentujà ró˝ne bran˝e. Wyró˝nia si´ przy tym trzy podstawowe procedury wykorzystywane przez firm´ w celu nabycia innego podmiotu gospodarczego: fuzja lub konsolidacja, nabycie akcji oraz nabycie aktywów. Jednak˝e w niniejszej publikacji nie b´dà szerzej omawiane aspekty technicznych sposobów przejmowania mniej-.

(3) Metody konsolidacji sprawozdaƒ finansowych.... 199. szych firm przez wi´ksze organizmy gospodarcze, ani te˝ ∏àczenie si´ mniejszych firm w du˝e grupy kapita∏owe. Ustawa o rachunkowoÊci, zgodnie z MSR 27, definiuje pojćie sprawowania kontroli jako zdolnoÊç jednostki do kierowania politykà finansowà i operacyjnà innej jednostki w celu osiàgnićia korzyÊci ekonomicznych z jej dzia∏alnoÊci1. W §12 MSR 27 oraz w art. 3 ust. 1 pkt. 37 ustawy o rachunkowoÊci wymienione zosta∏y przypadki sprawowania kontroli, do których mo˝na zaliczyç2: – posiadanie w sposób poÊredni lub bezpoÊredni wićej ni˝ po∏owy praw g∏osu w danej jednostce, – dysponowanie wićej ni˝ po∏owà praw g∏osu na mocy porozumienia z innymi inwestorami, – posiadanie zdolnoÊci kierowania politykà finansowà i operacyjnà jednostki z mocy statutu lub umowy, – posiadanie zdolnoÊci dominowania i usuwania wi´kszoÊci cz∏onków zarzàdu lub odpowiadajàcego mu organu zarzàdzajàcego, – dysponowanie wi´kszoÊcià g∏osów na posiedzeniach zarzàdu lub odpowiadajàcego mu organu zarzàdzajàcego. Istnienie kontroli mi´dzy jednostkami jest warunkiem przesàdzajàcym o wyst´powaniu jednostki dominujàcej i jednostki zale˝nej. Przez sprawowanie kontroli nad innà jednostkà nale˝y rozumieç zdolnoÊç do kierowania politykà finansowà i operacyjnà innej jednostki, w celu osiàgania korzyÊci ekonomicznych z jej dzia∏alnoÊci. W przypadku sprawowania wspó∏kontroli nad innà jednostkà zdolnoÊç ta dzielona jest mi´dzy jednostk´ dominujàcà a znaczàcego inwestora, innych udzia∏owców lub wspólników, w celu osiàgania wspólnych ekonomicznych korzyÊci z jej dzia∏alnoÊci. Kontrol´ sprawuje wić jednostka dominujàca w stosunku do jednostek zale˝nych, a wspó∏kontrol´ – jednostka dominujàca lub znaczàcy inwestor wspólnie z innymi udzia∏owcami bàdê wspólnikami w stosunku do jednostki wspó∏zale˝nej. Jednostkà dominujàcà jest spó∏ka handlowa sprawujàca kontrol´ lub wspó∏kontrol´ nad innà jednostkà, czyli posiadajàca samodzielnie lub na równi z innymi udzia∏owcami bàdê wspólnikami zdolnoÊç do kierowania politykà finansowà i operacyjnà innej jednostki, w celu osiàgania korzyÊci ekonomicznych z jej dzia∏alnoÊci, w szczególnoÊci spe∏niajàca jeden z nast´pujàcych warunków3: 1 Ustawa o rachunkowoÊci (Dz.U. 2002, nr 76, poz. 694; 2003, nr 60, poz. 535, nr 124, poz. 1152, nr 139, poz. 1324, nr 229, poz. 2276; 2004, nr 96, poz. 959, nr 145, poz. 1535, nr 146, poz. 1546), art. 3 ust. 1 pkt 33. 2 A. Grabowski, Mi´dzynarodowy Standard RachunkowoÊci 27 „Skonsolidowane sprawozdanie finansowe i inwestycje w jednostkach zale˝nych [w:] Ustawa o rachunkowoÊci a Mi´dzynarodowe Standardy RachunkowoÊci – analiza porównawcza, red. J. Gierusz, OÊrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr, Gdaƒsk 2002, s. 331–344. 3 M. Remlein, Konsolidacja sprawozdaƒ finansowych w Êwietle przepisów znowelizowanej ustawy o rachunkowoÊci, Zeszyty Teoretyczne RachunkowoÊci, Stowarzyszenie Ksi´gowych w Polsce – Rada Naukowa, t. 4 (60), Warszawa 2001, s. 161–162..

(4) Janusz Nesterak. 200. – dysponowanie bezpoÊrednio lub poÊrednio wi´kszoÊcià ogólnej liczby g∏osów w organie stanowiàcym innej jednostki (zale˝nej), tak˝e na podstawie porozumieƒ z innymi uprawnionymi do g∏osu, wykonujàcymi swoje prawa g∏osu zgodnie z wolà jednostki dominujàcej; – uprawnienie do kierowania politykà finansowà i operacyjnà innej jednostki (zale˝nej) w sposób samodzielny albo przez wyznaczone przez siebie osoby lub jednostki na podstawie umowy zawartej z innymi uprawnionymi do g∏osu, posiadajàcymi, na podstawie statutu lub umowy spó∏ki, ∏àcznie z jednostkà dominujàcà, wi´kszoÊç ogólnej liczby g∏osów w organie stanowiàcym; – uprawnienie jako udzia∏owiec do powo∏ywania wi´kszoÊci cz∏onków organów zarzàdzajàcych albo nadzorczych innej jednostki (zale˝nej); – stanowienie jednoczeÊnie wićej ni˝ po∏owy sk∏adu zarzàdu jednostki zale˝nej albo obecnoÊç osób, które zosta∏y powo∏ane do pe∏nienia tych funkcji w rezultacie wykonywania przez jednostk´ dominujàcà prawa g∏osu w organach tej jednostki (zale˝nej) w poprzednim roku obrotowym w ciàgu bie˝àcego roku obrotowego i do czasu sporzàdzenia sprawozdania finansowego za bie˝àcy rok obrotowy; – bycie udzia∏owcem albo wspólnikiem innej jednostki wspó∏zale˝nej nie b´dàcej spó∏kà handlowà i sprawujàcà wspó∏kontrol´ nad tà jednostkà wspólnie z innymi uprawnionymi do g∏osu.. Jednostki powiàzane. Grupa kapita∏owa. Jednostka dominujàca. Jednostka zale˝na. Znaczàcy inwestor. Jednostka wspó∏zale˝na Nieb´dàca spó∏kà handlowà. Jednostka stowarzyszona. Spó∏ka handlowa. Jednostki podporzàdkowane kontrola. wspó∏kontrola. znaczàcy wp∏yw. Rys. 1. Zale˝noÊci pomi´dzy jednostkami powiàzanymi èród∏o: M. Remlein, Sprawozdania finansowe jednostek powiàzaƒ, zadania sytuacyjne, Krajowa Izba Bieg∏ych Rewidentów, Warszawa 2003, s. 12..

(5) Metody konsolidacji sprawozdaƒ finansowych.... 201. Tabela 1. Definicje jednostki dominujàcej, zale˝nej i grupy kapita∏owej Definicje. Ustawa o rachunkowoÊci. MSR 27. Elementy 1. Rozumienie sprawowania kontroli jako zdolnoÊci jednostki do kierowania politykà wspólne finansowà i operacyjnà innej jednostki w celu osiàgnićia korzyÊci ekonomicznych z jej dzia∏alnoÊci 2. Istnienie kontroli mi´dzy jednostkami jest warunkiem przesàdzajàcym o wyst´powaniu jednostki dominujàcej i jednostki zale˝nej 3. Jednostka dominujàca wraz z wszystkimi jednostkami zale˝nymi tworzy grup´ kapita∏owà 4. Sporzàdzanie sprawozdaania skonsolidowanego w taki sposób, jakby grupa kapita∏owa stanowi∏a jednà jednostk´ 5. Ujćie wszystkich jednostek w ramach grupy kapita∏owej bez wzgl´du na to, w jakim paƒstwie znajduje si´ ich siedziba 6. Kapita∏ mniejszoÊci stanowi ta cz´Êç aktywów netto jednostki zale˝nej, do której prawo majà udzia∏owcy spoza grupy kapita∏owej Elementy 1. Pojćie jednostki dominujàcej i zale˝nej rozbie˝ne odnosi si´ tylko do spó∏ek handlowych 2. WÊród przypadków dominacji jednostki nad drugà, obok pojćia sprawowania kontroli wyst´puje równie˝ „sprawowanie wspó∏kontroli”, je˝eli spó∏ka wspó∏kontrolowana nie jest spó∏kà handlowà 3. Grup´ kapita∏owà stanowià jednostka dominujàca wraz z jednostkami zale˝nymi i wspó∏zale˝nymi nieb´dàcymi spó∏kami handlowymi. 1. Jednostkà dominujàcà i zale˝nà mo˝e byç ka˝da jednostka gospodarcza 2. Dominacja jednostki nad drugà wyst´puje tylko w przypadku posiadania kontroli 3. Do grupy kapita∏owej zalicza si´ jednostk´ dominujàcà wraz z jednostkami zale˝nymi. èród∏o: A. Grabowski, Mi´dzynarodowy Standard RachunkowoÊci 27 „Skonsolidowane sprawozdanie finansowe i inwestycje w jednostkach zale˝nych” [w:] Ustawa o rachunkowoÊci a Mi´dzynarodowe Standardy RachunkowoÊci – analiza porównawcza, red. J. Gierusz, OÊrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr, Gdaƒsk 2002, s. 333.. Podobna sytuacja dotyczy jednostki zale˝nej, która jest tak˝e spó∏kà handlowà, kontrolowanà przez jednostk´ dominujàcà. Jednostka wspó∏zale˝na jest natomiast spó∏kà handlowà lub innà jednostkà, która jest wspó∏kontrolowana przez jednostk´ dominujàcà lub znaczàcego inwestora i innych udzia∏owców bàdê wspólników na podstawie statutu, umowy spó∏ki lub umowy zawartej na okres d∏u˝szy ni˝ rok. W znowelizowanej ustawie o rachunkowoÊci pojawia si´ tak˝e okreÊlenie „znaczàcy inwestor” dotyczàce inwestora, który jest spó∏kà handlowà, posiadajàcà w innej jednostce, nie b´dàcej jednostkà zale˝nà, nie mniej ni˝ 20% g∏osów w organie stanowiàcym tej jednostki i wywierajàcà znaczny wp∏yw lub sprawujàcà wspó∏kontrol´ nad nià. Grup´ jednostek, która obejmuje zarówno jednostk´ dominujàcà lub znaczàcego inwestora, jak i jednostki zale˝ne, wspó∏zale˝ne i stowarzyszone, okreÊla si´ mianem jednostek powiàzanych. Z kolei jednostki zale˝ne, wspó∏zale˝ne od jednostki dominujàcej oraz jednostki stowarzyszone ze znaczàcym inwestorem.

(6) 202. Janusz Nesterak. nazywa si´ jednostkami podporzàdkowanymi. Jednostka dominujàca wraz z wszystkimi jednostkami zale˝nymi tworzy grup´ kapita∏owà4. Zale˝noÊci te przedstawia rys. 1. Ró˝nice wyst´pujàce w ustawie o rachunkowoÊci w odró˝nieniu od MSR 27 dotyczà zakresu podmiotowego relacji jednostki dominujàcej i jednostki zale˝nej. Wed∏ug MSR jednostkà dominujàcà oraz zale˝nà mo˝e byç ka˝da jednostka gospodarcza, zarówno spó∏ka handlowa, jak i cywilna, tak instytucji rzàdowych, jak i samorzàdowych i innych form organizacyjno-prawnych, która prowadzi dzia∏alnoÊç zarobkowà. Ustawa o rachunkowoÊci zaw´˝a kràg firm mogàcych stanowiç grup´ kapita∏owà jedynie do spó∏ek prawa handlowego. Rozbie˝noÊci w obu aktach prawnych wyst´pujà tak˝e w obszarze definicyjnym pojćia grupy kapita∏owej. W MSR 27 grup´ kapita∏owà stanowi jednostka dominujàca wraz ze wszystkim jednostkami zale˝nymi, a w ustawie o rachunkowoÊci do grupy kapita∏owej oprócz jednostki dominujàcej i jednostek zale˝nych b´dà zaliczane dodatkowo jednostki wspó∏zale˝ne5 nieb´dàce spó∏kami prawa handlowego6. Elementy wspólne i rozbie˝ne, jakie wyst´pujà mi´dzy Mi´dzynarodowymi Standardami RachunkowoÊci a polskà ustawà o rachunkowoÊci w obszarze definicji grup kapita∏owych, przedstawia tabela 1.. 3. Metodyka konsolidacji sprawozdaƒ finansowych Konsolidacja to ∏àczenie sprawozdaƒ finansowych jednostki dominujàcej i jednostek zale˝nych i wspó∏zale˝nych z uwzgl´dnieniem wy∏àczeƒ i korekt. Metodyka konsolidacji sprawozdaƒ skonsolidowanych sprowadza si´ nie tyle do prostego sumowania danych zawartych w sprawozdaniach finansowych pojedynczych przedsi´biorstw tworzàcych grup´ kapita∏owà, ile do odpowiedniej wyceny lokat kapita∏owych posiadanych przez jednostk´ dominujàcà7. Etapy ich wyceny prezentuje tabela 2. Przepisy ustawy o rachunkowoÊci poruszajà problem metodyki konsolidacji sprawozdaƒ finansowych w art. 59, który nakazuje, ˝e „dane jednostki zale˝nej konsoliduje si´ metodà konsolidacji pe∏nej (…), zaÊ dane jednostek wspó∏zale˝nych nieb´dàcych spó∏kami handlowymi konsoliduje si´ metodà konsolidacji pro4 Z grupy kapita∏owej zosta∏y wy∏àczone jednostki stowarzyszone i wspó∏zale˝ne b´dàce spó∏kami handlowymi, co wynika ze zmiany definicji metody praw w∏asnoÊci. W ustawie o rachunkowoÊci jest to metoda wyceny udzia∏ów w tych jednostkach, która mo˝e byç stosowana zarówno w sprawozdaniu jednostkowym znaczàcego inwestora lub podmiotu dominujàcego, jak i w sprawozdaniu finansowym jednostek powiàzanych. 5 Jednostka wspó∏zale˝na jest spó∏kà handlowà lub innà jednostkà wspó∏kontrolowanà przez jednostk´ dominujàcà na podstawie statutu, umowy spó∏ki lub umowy zawartej na okres d∏u˝szy ni˝ rok. 6 A. Grabowski, op. cit., s. 332. 7 M. Gmytrasiewicz, A. Karmaƒska, RachunkowoÊç finansowa – vademecum rachunkowoÊci, Difin, Warszawa 2004, s. 698..

(7) Metody konsolidacji sprawozdaƒ finansowych.... 203. porcjonalnej (…). Udzia∏y w jednostce stowarzyszonej oraz udzia∏y w jednostkach wspó∏zale˝nych b´dàcych spó∏kami handlowymi wykazuje si´ w skonsolidowanym sprawozdaniu finansowym grupy kapita∏owej metodà praw w∏asnoÊci”8. Zale˝noÊci te prezentuje rys. 2. Tabela 2. Etapy wyceny lokat kapita∏owych w pojedynczej firmie i grupie kapita∏owej RachunkowoÊç podmiotu gospodarczego Etap I wycena w dniu nabycia. Etap II wycena bilansowa jednostkowa. RachunkowoÊç grupy kapita∏owej Etap III wycena bilansowa skonsolidowana Lokata w jednostce. metoda praw w∏asnoÊci. stowab´dàcej nieb´dàcej rzyszonej spó∏kà spó∏kà handlowà handlowà metoda konsolidacji proporcjonalnej. zale˝nej. metoda praw w∏asnoÊci. 1. wycena wed∏ug historycznej ceny nabycia, pomniejszonej o odpisy z tytu∏u trwa∏ej utraty wartoÊci 2. wycena wed∏ug ceny nabycia przeszacowanej do aktualnej wartoÊci godziwej 3. wycena metodà praw w∏asnoÊci. wspó∏zale˝nej. metoda pe∏nej konsolidacji. wycena wed∏ug ceny nabycia. Lokaty d∏ugoterminowe (w bilansie jednostki dominujàcej lub znaczàcego inwestora). èród∏o: M. Gmytrasiewicz, A. Karmaƒska, RachunkowoÊç finansowa – vademecum rachunkowoÊci, Difin, Warszawa 2004, s. 677.. Procedury konsolidacyjne wymagajà od przedsi´biorstw uczestniczàcych w procesie konsolidacji przygotowania licznych materia∏ów i informacji, które powinny byç opracowane w jednakowym standardzie, tj. nale˝y stosowaç m.in. jednakowe metody wyceny aktywów i pasywów oraz sporzàdziç sprawozdania finansowe zgodnie z zasadami przyj´tymi przez jednostk´ dominujàcà. Sporzàdzenie sprawozdania skonsolidowanego mo˝na podzieliç na kilka etapów9: 1) uzyskanie sprawozdaƒ finansowych jednostek obj´tych konsolidacjà oraz danych niezb´dnych do wyliczenia korekt i eliminacji, 2) sumowanie poszczególnych elementów sprawozdaƒ jednostek obj´tych konsolidacjà, 3) wyliczenia korekt konsolidacyjnych, 8 Ibidem,. s. 700. Raciƒski, Sprawozdania finansowe jednostek powiàzanych. Przyk∏ady i komentarze, Polska Akademia RachunkowoÊci, Warszawa 2004, s. 26. 9 A..

(8) Janusz Nesterak. 204. 4) przygotowanie tabelarycznego zestawienia korekt konsolidacyjnych, 5) wprowadzenie zbiorczych korekt konsolidacyjnych do poszczególnych elementów zsumowanych sprawozdaƒ finansowych.. MPK. MPW. Grupa kapita∏owa. Jednostka zale˝na. Jednostka dominujàca. Jednostka zale˝na MPW. MPK. MP %. Znaczàcy inwestor. MPW. Jednostka zale˝na. Jednostka wspó∏zale˝na. Jednostka wspó∏zale˝na. spó∏ka handlowa. inna ni˝ spó∏ka handlowa. MPW. MPW. MP %. Jednostka stowarzyszona. Jednostka wspó∏zale˝na. Jednostka wspó∏zale˝na. spó∏ka handlowa. inna ni˝ spó∏ka handlowa. Jednostka stowarzyszona. Inni inwestorzy sprawujàcy kontrol´ MPW – metoda praw. MPK – metoda pe∏nej konsolidacji MP % – metoda konsolidacji. Rys. 2. Status jednostki w grupie kapita∏owej a metoda konsolidacji sprawozdaƒ èród∏o: M. Gmytrasiewicz, A. Karmaƒska, RachunkowoÊç finansowa – vademecum rachunkowoÊci, Difin, Warszawa 2004, s. 700.. Najwa˝niejszym z wymienionych etapów procesu tworzenia skonsolidowanych sprawozdaƒ finansowych jednostek powiàzanych jest rzetelne i pe∏ne zgromadzenie wszystkich informacji, które sà niezb´dne do przygotowania sprawozdania, tj. ich jednostkowych sprawozdaƒ finansowych oraz informacji dotyczàcych transakcji, jakie przy ich udziale mia∏y miejsce w grupie kapita-.

(9) Metody konsolidacji sprawozdaƒ finansowych.... 205. ∏owej. Na podstawie tego materia∏u oraz „pakietu konsolidacyjnego” wylicza si´ wszystkie korekty i eliminacje konsolidacyjne. Korekty te winny byç szczegó∏owo opisane co do sposobu ich ustalenia, a tak˝e powinny identyfikowaç osob´, która odpowiedzialna by∏a za ich przeprowadzenie. Ustalone korekty przedstawia si´ z kolei w zbiorczym zestawieniu korekt konsolidacyjnych, wraz ze szczegó∏owà identyfikacjà dokumentu êród∏owego, z którego ona pochodzi. Pozwala to z jednej strony na wst´pne uzgodnienie wszystkich korekt, z drugiej zaÊ wyraênie u∏atwia wprowadzenie wszystkich korekt do sumy sprawozdaƒ jednostek obj´tych konsolidacjà i ich odtwarzanie w kolejnych latach sprawozdawczych. Obowiàzuje przy tym zasada, ˝e zestawienia robocze w arkuszach kalkulacyjnych powinny zawieraç maksymalnie du˝à liczb´ informacji, opisów i uwag wyjaÊniajàcych. Koƒcowym etapem procesu konsolidacji sprawozdaƒ finansowych jest wprowadzenie wszystkich korekt do sumy poszczególnych sk∏adników sprawozdaƒ jednostek obj´tych konsolidacjà. Sporzàdzajàc skonsolidowane sprawozdanie finansowe mo˝na zastosowaç metod´ konsolidacji pe∏nej lub metod´ konsolidacji proporcjonalnej. Istnieje równie˝ mo˝liwoÊç wykazania danych finansowych pewnych jednostek metodà praw w∏asnoÊci, przy czym w myÊl znowelizowanej ustawy o rachunkowoÊci metoda ta nie nale˝y ju˝ do metod konsolidacji10. Metoda konsolidacji pe∏nej polega na sumowaniu w pe∏nej wartoÊci poszczególnych pozycji odpowiednich sprawozdaƒ finansowych jednostki dominujàcej i jednostek zale˝nych, a nast´pnie dokonaniu wy∏àczeƒ i korekt konsolidacyjnych11. Sumowaniu podlegajà wszystkie pozycje bilansu, rachunku zysków i strat, rachunku przep∏ywów pieni´˝nych, zestawieƒ zmian w kapitale w∏asnym oraz not objaÊniajàcych do informacji dodatkowej. Wy∏àczenia obejmujà przede wszystkim: eliminacj´ wartoÊci nabycia udzia∏ów posiadanych przez jednostk´ dominujàcà w jednostkach zale˝nych, eliminacj´ kapita∏ów w∏asnych jednostek zale˝nych, uwzgl´dnienie ró˝nic z konsolidacji oraz uwzgl´dnienie kapita∏ów mniejszoÊciowych. Z sumy poszczególnych pozycji sprawozdaƒ finansowych jednostek powiàzanych wy∏àczeniu podlega wyra˝ona w cenie nabycia wartoÊç udzia∏ów posiadanych w jednostkach zale˝nych przez jednostk´ dominujàcà i inne jednostki obj´te konsolidacjà z tà cz´Êcià wycenionych wed∏ug wartoÊci godziwej i aktywów netto jednostek zale˝nych, która odpowiada udzia∏owi jednostki dominujàcej i innych jednostek grupy kapita∏owej obj´tych konsolidacjà w jednostkach zale˝nych na dzieƒ rozpoczćia sprawowania nad nimi kontroli. Je˝eli wartoÊç posiadanych udzia∏ów i odpowiadajàca im cz´Êç aktywów netto jednostek zale˝nych, wycenionych wed∏ug ich wartoÊci godziwych, ró˝nià si´, to nadwy˝k´: 10 Podstawà prawnà jest Rozporzàdzenie Ministra Finansów z dnia 12 grudnia 2001 r. w sprawie szczegó∏owych zasad sporzàdzania przez jednostki inne ni˝ banki i zak∏ady ubezpieczeƒ sprawozdania finansowego jednostek powiàzanych, Dz.U. 2001, nr 152, poz. 1729. 11 Zasady konsolidacji metodà pe∏nà zosta∏y uregulowane w art. 60 ustawy o rachunkowoÊci oraz w rozdz. 4 rozporzàdzenia o konsolidacji..

(10) Janusz Nesterak. 206. – wartoÊci udzia∏ów nad odpowiadajàcà im cz´Êcià aktywów netto wycenionych wed∏ug ich wartoÊci godziwych – wartoÊç firmy – wykazuje si´ w aktywach skonsolidowanego bilansu w odr´bnej pozycji aktywów trwa∏ych jako „WartoÊç firmy jednostek podporzàdkowanych”; – odpowiedniej cz´Êci aktywów netto wycenionych wed∏ug ich wartoÊci godziwych nad wartoÊcià udzia∏ów – ujemnà wartoÊç firmy – wykazuje si´ w pasywach skonsolidowanego bilansu w odr´bnej pozycji jako „Ujemna wartoÊç firmy jednostek podporzàdkowanych” (rys. 3).. WartoÊç nabycia udzia∏ów – WartoÊç odpowiedniej cz´Êci aktywów netto wartoÊci godziwej. Ró˝nica z konsolidacji. Dodatnia ró˝nica. WartoÊç firmy „WartoÊci firmy jednostek podporzàdkowanych” – aktywa trwa∏e. =. Ujemna ró˝nica. Ujemna wartoÊç firmy „Ujemna wartoÊç firmy jednostek podporzàdkowanych” – odr´bna pozycja w pasywach. Rys. 3. Metody konsolidacji pe∏nej èród∏o: opracowanie w∏asne.. Kapita∏em podstawowym grupy kapita∏owej jest kapita∏ w∏asny podmiotu dominujàcego. Kapita∏ podstawowy jednostek zale˝nych, w cz´Êci odpowiadajàcej udzia∏owi jednostki dominujàcej w kapitale podstawowym tych jednostek, jest kompensowany z wartoÊcià nabycia udzia∏ów uj´tych w bilansie jednostki dominujàcej na dzieƒ objćia kontroli; pozosta∏à cz´Êç kapita∏u podstawowego jednostek zale˝nych zalicza si´ do kapita∏ów mniejszoÊci. Do pozosta∏ych sk∏adników kapita∏u w∏asnego jednostki dominujàcej dodaje si´ cz´Êç odpowiednich sk∏adników kapita∏u w∏asnego jednostek zale˝nych, odpowiadajàcà udzia∏owi jednostki dominujàcej we w∏asnoÊci jednostek zale˝nych wed∏ug stanu na dzieƒ bilansowy. Wa˝nà grupà przy omawianiu metody konsolidacji pe∏nej sà udzia∏owcy mniejszoÊciowi, czyli jednostki, które nie wchodzàc w sk∏ad grupy kapita∏owej, posiadajà prawo do cz´Êci aktywów netto jednostki zale˝nej. Zjawisko to.

(11) Metody konsolidacji sprawozdaƒ finansowych.... 207. ewidencjonuje si´ w skonsolidowanym bilansie w pozycji „Kapita∏y mniejszoÊciowe”, natomiast w ramach zysków i strat – w „Zyski (Straty) mniejszoÊciowe”. WartoÊci uj´te w tych pozycjach ulegajà zmianie w kolejnych latach obrotowych. Skorygowane zostajà o zysk lub strat´ poniesionà przez jednostk´ zale˝nà. Korekty tej dokonuje si´ proporcjonalnie do posiadanej przez udzia∏owców mniejszoÊciowych iloÊci udzia∏ów. Wy∏àczenia z konsolidacji obejmujà tak˝e transakcje majàce miejsce pomi´dzy jednostkami zobowiàzanymi do sporzàdzania skonsolidowanego sprawozdania finansowego. Do tej kategorii nale˝y zaliczyç: wzajemne rozrachunki, przychody i koszty, zyski i straty zawarte w aktywach oraz dywidendy. Wynika to z faktu, ˝e w skonsolidowanym bilansie ukazuje si´ wy∏àcznie te nale˝noÊci i zobowiàzania, które obejmujà transakcje dokonane pomi´dzy jednostkami skonsolidowanymi a jednostkami zewn´trznymi. Z tego samego powodu wy∏àczeniem zostajà równie˝ obj´te przychody i koszty, niezale˝nie, od tego na jakim poziomie powiàzaƒ grupy one powsta∏y. Zagadnieniem istotnym w konsolidacji sprawozdaƒ jest problem prawa jednostki dominujàcej do cz´Êci zysku osiàgni´tego przez jednostk´ zale˝nà. Wyp∏ata dywidendy z jednej strony zmniejsza zysk jednostki zale˝nej, z drugiej natomiast powoduje, ˝e wzrastajà przychody jednostki dominujàcej. Nie wp∏ywa to wić na sytuacj´ finansowà i majàtkowà ca∏ej grupy, wyp∏ata dywidendy bowiem podlega wy∏àczeniu. Korekcie podlega tak˝e kapita∏ zapasowy, gdy˝ dywidenda p∏acona jest z zysku roku poprzedniego, a ten przeznaczany jest z kolei na kapita∏ zapasowy. Nale˝y dokonaç wy∏àczenia, gdy˝ dywidenda jest ju˝ uj´ta w kapitale zapasowym. Przy zastosowaniu metody konsolidacji pe∏nej nale˝y dokonywaç tak˝e odpisów od wartoÊci firmy lub ujemnej wartoÊci firmy oraz podzia∏u wyniku finansowego pomi´dzy grup´ kapita∏owà i udzia∏owców mniejszoÊciowych. Mo˝liwe jest amortyzowanie metodà liniowà wartoÊci firmy przez okres 5 lat i wpisanie jej w ci´˝ar pozosta∏ych kosztów operacyjnych. Ujemna wartoÊç firmy zostaje natomiast uj´ta w pozosta∏ych przychodach operacyjnych. Metoda konsolidacji proporcjonalnej wykorzystywana jest w przypadku jednostek wspó∏zale˝nych majàcych inna form´ prawnà ni˝ spó∏ki handlowe12. Jest to relatywnie nowa metoda konsolidacji sprawozdaƒ, zbli˝ona do metody pe∏nej. Podstawowa ró˝nica polega na sumowaniu w tej metodzie poszczególnych pozycji sprawozdania finansowego jednostki dominujàcej, w pe∏nej wartoÊci, z cz´Êcià wartoÊci odpowiednich pozycji sprawozdaƒ finansowych jednostek wspó∏zale˝nych nieb´dàcych spó∏kami handlowymi, proporcjonalnie do posiadanych przez jednostk´ udzia∏ów w spó∏ce wspó∏zale˝nej. Je˝eli wić udzia∏ podmiotu dominujàcego wynosi przyk∏adowo 30%, sumowaniu podlega 30% poszczególnych pozycji sprawozdaƒ finansowych tej jednostki (rys. 4).. 12 Zasady konsolidacji metodà proporcjonalnà zosta∏y uregulowane w art. 61 ustawy o rachunkowoÊci oraz w rozdz. 4 rozporzàdzenia o konsolidacji..

(12) Janusz Nesterak. 208. Procedura Sporzàdzenie jednostkowego bilansu jednostki dominujàcej i jednostki wspó∏zale˝nej. Sumowanie bilansu jednostkowego bilansu jednostki dominujàcej i jednostki wspó∏zale˝nej. Ustalenie ró˝nicy z konsolidacji. Bilans spó∏ki dominujàcej Udzia∏y 18 700. Kapita∏y w∏asne 65 200. Pozosta∏e aktywa trwa∏e 37 100. 0. Aktywa obrotowe 44 200. Bilans spó∏ki wspó∏zale˝nej Aktywa trwa∏e 22 150. Kapita∏y w∏asne 65 200. Kapita∏y obce 34 800. Aktywa obrotowe 37 850. Kapita∏y obce 34 800. Aktywa 100 000. Pasywa 100 000. Aktywa 60 000. Pasywa 60 000. WartoÊç firmy Pozosta∏e aktywa trwa∏e Aktywa obrotowe. 18 700. Aktywa. Kapita∏y w∏asne Kapita∏y obce. 80 480 47 720. 47 510 61 990 128 200. Pasywa. 128 200. WartoÊç nabycia udzia∏ów – odpowiednia cz´Êç aktywów netto 18 700 – (47% x 32 510) =. Wy∏àczenie nabytych udzia∏ów oraz kapita∏ów w∏asnych i uwzgl´dnienie wartoÊci firmy. Udzia∏y WartoÊç firmy. –18 700 +3 420. Kapita∏y w∏asne. Aktywa. –15 280. Pasywa. Sporzàdzenie skonsolidowanego bilansu. WartoÊç firmy Pozosta∏e aktywa trwa∏e Aktywa obrotowe Aktywa. 3 420. Kapita∏y w∏asne Kapita∏y obce. + 3420. 65 200 –15 280. 65 200 47 720. 47 510 61 990 112 920. Pasywa. 112 920. Rys. 4. Konsolidacja bilansu metodà proporcjonalnà na dzieƒ nabycia jednostki wspó∏zale˝nej èród∏o: M. Remlein, Konsolidacja sprawozdaƒ finansowych w Êwietle przepisów znowelizowanej ustawy o rachunkowoÊci, Zeszyty Teoretyczne RachunkowoÊci, Stowarzyszenie Ksi´gowych w Polsce – Rada Naukowa, t. 4 (60), Warszawa 2001, s. 165..

(13) Metody konsolidacji sprawozdaƒ finansowych.... 209. Podobnie jak w metodzie pe∏nej, na dzieƒ nabycia udzia∏ów w jednostce wspó∏zale˝nej nieb´dàcej spó∏kà handlowà ustala si´ wartoÊç godziwà aktywów netto. W metodzie tej wy∏àczeniu podlega wyra˝ona w cenie nabycia wartoÊç udzia∏ów posiadanych przez jednostk´ dominujàcà i inne jednostki obj´te konsolidacjà w jednostkach wspó∏zale˝nych z tà cz´Êcià wycenionych wed∏ug wartoÊci godziwej aktywów netto jednostek wspó∏zale˝nych, która odpowiada udzia∏owi jednostki dominujàcej i innych jednostek grupy kapita∏owej, obj´tych konsolidacjà w jednostkach wspó∏zale˝nych na dzieƒ rozpoczćia wspó∏kontroli. Powstajàce przy tym ró˝nice mi´dzy tymi wielkoÊciami nale˝y ujàç w skonsolidowanym bilansie w postaci wartoÊci firmy lub ujemnej wartoÊci firmy. Z uwagi na sumowanie sprawozdaƒ finansowych jednostek wspó∏zale˝nych w cz´Êci przypadajàcej podmiotowi dominujàcemu, w metodzie proporcjonalnej nie wyst´puje kapita∏ udzia∏owców mniejszoÊciowych. Wy∏àczeniu podlegajà tak˝e transakcje dokonane pomi´dzy jednostkà dominujàcà a jednostkà wspó∏zale˝nà w zakresie: – wzajemnych rozrachunków w pe∏nych kwotach, – osiàgni´tych przychodów i poniesionych kosztów w pe∏nych kwotach, – zysków i strat powsta∏ych na skutek operacji zachodzàcych pomi´dzy jednostkami obj´tymi konsolidacjà, gdy zawarte sà w wartoÊci aktywów podlegajàcych konsolidacji – proporcjonalnie do posiadanych udzia∏ów, – naliczonych lub wyp∏aconych dywidend przez jednostki wspó∏zale˝ne jednostce dominujàcej i innym jednostkom obj´tym konsolidacjà w pe∏nych kwotach. Zasady ustalania wartoÊci godziwej oraz odpisów wartoÊci firmy lub ujemnej wartoÊci firmy sà identyczne jak przy konsolidacji metodà pe∏nà. Metod´ praw w∏asnoÊci stosuje si´ w przypadku: – jednostek zale˝nych lub wspó∏zale˝nych o innej formie prawnej ni˝ spó∏ka handlowa, gdy prowadzà one odmienny rodzaj dzia∏alnoÊci ni˝ jednostka dominujàca, – jednostek zale˝nych lub wspó∏zale˝nych nie b´dàcych spó∏kami handlowymi, gdy sprawowanie kontroli lub wspó∏kontroli b´dzie trwaç krócej ni˝ rok, liczàc od dnia bilansowego, na który sporzàdzane jest sprawozdanie jednostki dominujàcej, a ponadto jednostki te nie by∏y wczeÊniej obj´te konsolidacjà, – jednostek zale˝nych lub wspó∏zale˝nych nieb´dàcych spó∏kami handlowymi, gdy wyst´pujà ograniczenia w sprawowaniu kontroli lub wspó∏kontroli, które uniemo˝liwiajà swobodne dysponowanie ich aktywami (w tym tak˝e wypracowanymi przez nie zyskami netto) lub te˝ uniemo˝liwiajà sprawowanie kontroli nad organami kierujàcymi tymi jednostkami, – jednostek stowarzyszonych, – jednostek wspó∏zale˝nych b´dàcych spó∏kami handlowymi. Metod´ praw w∏asnoÊci okreÊla si´ jako przyj´tà przez jednostk´ metod´ wyceny udzia∏ów w aktywach netto jednostki podporzàdkowanej, z uwzgl´dnieniem wartoÊci firmy lub ujemnej wartoÊci firmy, ustalonej na dzieƒ objćia kontroli lub wspó∏kontroli, lub wywierania znaczàcego wp∏ywu..

(14) 210. Janusz Nesterak. Przy zastosowaniu tej metody dokonuje si´ corocznych uaktualnieƒ udzia∏ów posiadanych przez jednostk´ dominujàca lub znaczàcego inwestora w jednostce podporzàdkowanej. Wycena tych udzia∏ów na dzieƒ rozpoczćia wywierania znaczàcego wp∏ywu jest dokonywana w cenie nabycia skorygowanej o ró˝nic´ pomi´dzy cenà nabycia a wartoÊcià udzia∏ów w kapitale w∏asnym jednostek podporzàdkowanych. W skonsolidowanym bilansie wykazywane sà one w pozycji „Udzia∏y w jednostkach podporzàdkowanych wyceniane metodà praw w∏asnoÊci”. WartoÊç firmy, powstajàca w sytuacji, gdy cena nabycia udzia∏ów jest wy˝sza ni˝ wartoÊç udzia∏ów w kapitale w∏asnym jednostki podporzàdkowanej, wykazywana jest w aktywach, natomiast ujemna wartoÊç firmy – w pasywach. Odpisy wartoÊci firmy lub ujemnej wartoÊci firmy dokonywane sà identycznie jak we wczeÊniej opisywanych metodach.. 4. Podsumowanie Ponad 90% firm na Êwiecie o charakterze holdingowym opracowuje sprawozdania skonsolidowane, co dowodzi wa˝noÊci tej procedury. Z uwagi na anga˝owanie w∏asnych Êrodków finansowych powstaje potrzeba pe∏nienia kontroli nad ich efektywnoÊcià. Najlepszym do tego narz´dziem jest ocena skonsolidowanych sprawozdaƒ finansowych, której rezultaty wskazujà nieraz na odmienne wyniki ni˝ pojedynczych jednostek gospodarczych. Zdarza si´ bowiem, ˝e spó∏ka-matka uzyskuje wysoki wynik finansowy netto, który jednak po sporzàdzeniu sprawozdaƒ skonsolidowanych zostaje „skonsumowany” przez pozosta∏e spó∏ki grupy kapita∏owej. Skonsolidowane sprawozdanie finansowe eliminuje negatywne skutki kreowania pewnych elementów wyniku finansowego poszczególnych spó∏ek, przesuwania niektórych sk∏adników wynagrodzeƒ czy próby zmiany ich sytuacji ekonomiczno-finansowej choçby dla potrzeb u∏atwienia sobie drogi dost´pu do zewn´trznych êróde∏ finansowania. Jest to typowy przejaw tzw. rachunkowoÊci kreatywnej, która ostatnio ma jednak konotacje negatywne. Nie przeszkadza to jednak wielu zarzàdom firm stosowaç rozwiàzania, które w Êwiecie biznesu oceniane sà jako niepo˝àdane i szkodliwe. Z tego mi´dzy innymi powodu proces konsolidacji sprawozdaƒ finansowych staje si´ elementem nieodzownym i potrzebnym w prawie rachunkowym, gdy˝ dzi´ki niej zlikwidowane zostajà transakcje wyst´pujàce wewnàtrz grup kapita∏owych, co z kolei usuwa negatywne dla gospodarki skutki opisanych wy˝ej praktyk. Oprócz tych pozytywnych cech, konsolidacja ma tak˝e pewne u∏omnoÊci. Najwa˝niejszà wydaje si´ mo˝liwoÊç ukrycia w sprawozdaniu skonsolidowanym grupy kapita∏owej tych jednostek, które sà nieefektywne. Dotyczy to równie˝ ukrywania podejmowanych przez zarzàdy firm nieefektywnych dzia∏aƒ operacyjnych. Skonsolidowane sprawozdanie uniemo˝liwia te˝ uzyskanie bezpoÊredniej informacji o zmianie poziomu oraz zakresu prowadzonej dzia∏alnoÊci gospodarczej..

(15) Metody konsolidacji sprawozdaƒ finansowych.... 211. Reasumujàc nale˝y podkreÊliç, ˝e konsolidowanie sprawozdaƒ finansowych s∏u˝y zarówno wewn´trznym uczestnikom grupy, jak i jej otoczeniu. Operacja ta pozwala na przeprowadzenie szczegó∏owej analizy ekonomicznej ca∏ej grupy, a uzyskane wyniki stajà si´ podstawà podejmowania lub zaniechania ró˝nych przedsi´wzi´ç gospodarczych, ograniczajàc tym samym ich ryzyko. Literatura Gmytrasiewicz M., Karmaƒska A., RachunkowoÊç finansowa – vademecum rachunkowoÊci, Difin, Warszawa 2004. Grabowski A., Mi´dzynarodowy Standard RachunkowoÊci 27 „Skonsolidowane sprawozdanie finansowe i inwestycje w jednostkach zale˝nych [w:] Ustawa o rachunkowoÊci a Mi´dzynarodowe Standardy RachunkowoÊci – analiza porównawcza, red. J. Gierusz, OÊrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr, Gdaƒsk 2002. Raciƒski A., Sprawozdania finansowe jednostek powiàzanych. Przyk∏ady i komentarze, Polska Akademia RachunkowoÊci, Warszawa 2004. Remlein M., Konsolidacja sprawozdaƒ finansowych w Êwietle przepisów znowelizowanej ustawy o rachunkowoÊci, Zeszyty Teoretyczne RachunkowoÊci, Stowarzyszenie Ksi´gowych w Polsce – Rada Naukowa, t. 4 (60), Warszawa 2001. Remlein M., Sprawozdania finansowe jednostek powiàzaƒ, zadania sytuacyjne, Krajowa Izba Bieg∏ych Rewidentów, Warszawa 2003, s. 12. Rozporzàdzenie Ministra Finansów z dnia 12 grudnia 2001 roku w sprawie szczegó∏owych zasad sporzàdzania przez jednostki inne ni˝ banki i zak∏ady ubezpieczeƒ sprawozdania finansowego jednostek powiàzanych, Dz.U. z 28.12.2001, nr 152, poz. 1729. Ustawa o rachunkowoÊci, Dz.U. 2002, nr 76, poz. 694; 2003, nr 60, poz. 535, nr 124, poz. 1152, nr 139, poz. 1324, nr 229, poz. 2276; 2004, nr 96, poz. 959, nr 145, poz. 1535, nr 146, poz. 1546. Ustawa o rachunkowoÊci a Mi´dzynarodowe Standardy RachunkowoÊci – analiza porównawcza, red. J. Gierusz, OÊrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr, Gdaƒsk 2002. Zmiana ustawy – Kodeks spó∏ek handlowych oraz niektórych innych ustaw z dnia 12.12.2003 r., Dz.U. nr 229, poz. 1176.. Methods of Consolidating the Financial Reports of Capital Groups The most important reason for acquiring shares in other companies is their varied competitive position. Large enterprises – thanks to purchases of shares – bring other organisations under their control, expand their area of operations, and consequently bolster their positions. At the same time, the smaller subordinate companies are often pleased with this situation because merging with a stronger partner reduces the risk of bankruptcy and provides an opportunity to improve their economic situation. The benefits of merger are also perceived by companies with similar competitive strength that voluntarily merge in order to increase production and conduct sales on a larger scale. In this article, the author draws attention to the methodology of consolidating the financial reports of companies composing capital groups; this is the chief purpose of the article..

(16)