Adaptacja systemów oświaty i szkolnictwa wyższego w Rumunii do standardów UE

(1)

Janusz Solak

Adaptacja systemów oświaty i

szkolnictwa wyższego w Rumunii do

standardów UE

Rocznik Integracji Europejskiej nr 4, 255-270

2010

(2)

JANUSZ

SOLAK

Warszawa

Adaptacja

systemów oświaty

i

szkolnictwa wyższego

w

Rumunii

do

standardów

UE

1 stycznia 2007 roku Rumunia stała się pełnoprawnym członkiemUnii Europej skiej. Ze wszystkimi przywilejamii zobowiązaniami z członkostwa wynikającymi.

Także wobszarze edukacji,nauki iszkolnictwa wyższego. Reforma systemu edukacji

odstawiła dolamusa system poprzedni, „niekompatybilny” z europejskimiwyzwania mi, i nie „na miarę oczekiwań nowoczesnego społeczeństwa”. Rumuni z żalem poże

gnali system stary, żalem tym większym, że - co należy podkreślić - nie był zły. W szczególności szkolnictwo średnie i wyższe. Wszystkie rumuńskie licea miały uprawnienianauczania na poziomiematury międzynarodowej, ichabsolwenci mogli

ubiegać się o miejscana uczelniach wyższych na Zachodzie (to, czy byli w stanie z uwagi nanieporównywalnekoszty,to zupełnieinna sprawa).Wysoki poziom naucza

nia języków obcych wszkołach podstawowych iśrednichskutkował tym, żeuniwersy tety - z reguły już od pierwszego roku studiów - otwierały równoległe kierunki studióww dwóch,a nawettrzechjęzykach obcych (przykładowo - na Uniwersytecie

Bukareszteńskim sama „politologia” prowadzonabyła w trzech językach: rumuńskim,

francuskim i angielskim).Dobrzetoświadczyło o poziomiezarówno studentów oraz

- co ważniej sze -nauczycieli akademickich,zdolnych z j ednejstronyprzyswaj ać sobie

wiedzę, z drugiej prowadzić wykłady i ćwiczeniaw obcymjęzyku.

Społeczeństwo rumuńskie jestmłode1. Niejest to zjawisko odosobnione w skali

europejskiej, lecz w warunkachrumuńskich szczególnieinteresujące,albowiemw pro

stej linii przekładasię na politykęedukacyjnąpaństwa. Na różnych poziomach eduka cji kształci się bez małapołowaludności Rumuniiwwieku poniżej 24 roku życia, co

stanowi93,6% grupy wiekowej objętej kształceniem obowiązkowym2. Do szkół pu blicznych finansowanych przez państwo uczęszcza zdecydowana większość ogółu uczniów (95,6%).Prywatne placówki edukacyjne, zakładane i prowadzoneprzezorga nizacje pozarządowe funkcjonują przede wszystkimnapoziomie szkolnictwawyższego.

1 Zamierzona polityka władz komunistycznych, mająca na celu podniesienie przyrostu natural nego, dała wynik w postaci 18,1 %o (1967), najwyższego z notowanych w XX wieku. Obecnie struktu ra wieku ludności wygląda następująco: 0-14 lat -19%; 15-59 lat - 62%; oraz 60 lat i więcej -19%.

2 W roku szkolnym 2003/2004, czyli w momencie przyjęcia Rumunii w poczet członków UE - 46,88%. Za: Systemy edukacji w Europie - stan obecny i planowane reformy. Rumunia, Rumuńskie

Biuro Eurydice, http://www.eurydice.org (dostęp: 10.09.2010 r.).

Jeszczew 1996roku, kiedy prawie połowa uczniów podlegająca nauczaniu obo

wiązkowemumieszkała na wsi(45%), w środowisku wiejskim funkcjonowało zaled wie 185 liceów, z 1225 istniejących w całym kraju(skądinąd ich poziom nauczania był

(3)

256 Janusz Solak RIE 4’10

daktycznej: 120 tysięcy nauczycieli uczyło na wsi,w miastach ponad 180 tysięcy. Sta tystyki były przerażające, chociaż nie mogły dziwić: 11% populacji wiejskiejniemiało

nawet wykształcenia podstawowego, 29% kończyło edukację na szkole podstawowej. Sytuacjaw oświacie była wiernym odbiciemstanu państwa; szkolnictwo i naukanie

znalazły się na liściepriorytetów. Problemembudzącym spore zastrzeżenia i niepokój

w Europie była opieka nadosieroconymi i porzuconymi dziećmi. Dziesiątki tysięcy opuszczonych nieletnichżyło na ulicy, lub wegetowało w państwowych domach dziec

ka, w warunkach skrajnejnędzy,często wynikającejz niegospodarnościinadużyćper sonelu w gospodarowaniu dysponowanymi środkami. Zagraniczna pomoc była źle

wykorzystywana.Brakowałoprogramów,które zapewniłby rozwiązanie problemu na zadowalającympoziomie3.

3 S. Brasoveanu, County programme for the monitoring and evaluation ofstreet children. „In the Interest of the Child” 2002, nr 1, s. 8.

Opracowany już w 2000 roku średnioterminowy program rozwoju gospodarczego Rumunii, stanowiący strategię przygotowania państwa do integracji z Unią Euro

pejską,przyjęty zostałjako podstawa Programu Rządowego na lata2001-2004 i Planu

Działania,będącego wykładnią jak „program” realizować. W koncepcje te wpisałasię

szeroko rozumiana igruntowna reforma systemu edukacyjnego.

1.Reforma systemu edukacji

Zmiany i ulepszenia naróżnych obszarach iróżnych poziomach rumuńskiego sys temu edukacji wprowadzane byłyewolucyjnie, zgodnie zezmianami gospodarczymi, społecznymi, politycznymiorazkulturowymi zachodzącymi w społeczeństwie.

Przede wszystkim - począwszy odrokuszkolnego 2003/2004- obniżono wiek rozpoczynaniakształcenia obowiązkowego i przedłużono okres jego trwania, zrefor

mowano programy nauczania oraz system kształcenia i doskonalenia zawodowego na uczycieli i dyrektorówszkół,tudzież usprawniono zarządzanie szkołami i zasadyich

finansowania.

Reforma programów nauczaniaw sferze„organizacyjnej” uelastyczniła programy

i plany nauczania,dostosowała programy nauczania dla szkół podstawowych dopo

trzeb nowej grupy wiekowej (6-10 lat), opracowałanowe programy nauczaniadla

dwóch cykli liceum, dla szkółsztuk pięknych i rzemiosła oraz rokuuzupełniającego. W sferze „edukacyjnej” dostosowała programy nauczaniado indywidualnych potrzeb

zgodnie ze zmianami zachodzącymi w społeczeństwie, rozwinęła umiejętności kre atywnego i krytycznego myślenia, korzystania z nowoczesnych technologii i rozwiązy waniaproblemów, by w konsekwencji „nauczyć” uczniów wykorzystywania zdobytej wiedzy i kompetencji wnowychkontekstach,związanych z konkretnymisytuacjami

życiowymi, i uświadomić, żekształcenie obowiązkowe jest podstawą do rozwijania niezbędnychumiejętności i przygotowania samego siebie doprocesu uczeniasię przez

całeżycie.

Reforma kształcenia i doskonalenia zawodowego nauczycieli umożliwiła im przyjęcie odpowiednich strategii nauczania i uczenia się, powiązanych nowymi ce

(4)

lami i treściami, którezostały określone w nowym ramowym programie nauczania,

oraz stosowania nowych metodoceny procesukształcenia i jego efektów.

Nauczycieli przedszkolnych(educatori) i nauczycieli szkół podstawowych

(mvata-tori)przygotowuje sięw liceach pedagogicznych (szkołach średnich II stopnia). Na uczycieleszkół podstawowych (institutori),specjalizujący się wtakich przedmiotach, jak języki obce, wychowanie muzycznei wychowanie fizyczne, sąabsolwentamiko legiów uniwersyteckich, które prowadzą krótkie studia dwuletnie (dla absolwentów liceów pedagogicznych) lub trzyletnie(dla absolwentów innych liceów). Nauczyciele szkół średnich I i II stopnia (profesori)kończą studia długiego cyklu, trwające od czterech do pięciu lat,zależnie od przedmiotu,któregomają uczyć4. Nauczyciele aka demiccy muszą posiadać dyplom ukończenia studiów długiego cyklu oraz dyplom

ukończeniastudiów doktoranckich.

4 Standarde pentru functiile didactice din invatamdntul preunirersar, http://www.old.edu.ro/

cnfp/standarde_did.htm.

5 Hotardre pentru modificarea si completarea Hotardrii Guvernului nr. 604/2001 privind infiintarea Centrului National de Formare a Personalului din Invatamdntul Preunirersitar (uchwała

rządu w sprawie... powołania Narodowego Centrum Kształcenia i Doskonalenia Nauczycieli) nr 2.191 z 30.11.2004 r.

Na szczeblu krajowym utworzonodwa organy- Narodowe Centrum Kształcenia

i Doskonalenia Zawodowego Nauczycieli Oświaty {Centrului National de Formare a Personalului Didactic din Invdtamantul Preuniversitar) oraz Narodowe Centrum

Kształcenia i Doskonalenia Zawodowego Kadry Kierowniczej Placówek Oświato

wych {Centrului National de Formare aManagerilor din Invdtamantul Preuniversi-tar), które monitorujązmiany w dziedzinie kształcenia idoskonalenia zawodowego na uczycieli i dyrektorów szkół5. Przede wszystkim jednak:

- opracowują standardy kształceniai doskonalenia zawodowego,programy kształce

nia i doskonalenia zawodowego umożliwiające poświadczanie kwalifikacji wmiej scu pracy i uzyskiwanie pedagogicznych tytułów zawodowych, nowe metodyki

kursówdoskonalenia zawodowego, programy wsparcia dla młodych nauczycieli,

oraz strategiekształceniai doskonalenia nauczycieli na poziomieponiżej szkolnic

twa wyższego;

- określająkryteria i metodyakredytowania, a następnie akredytują programy dosko nalenia zawodowegooparte na ogólnokrajowych standardach, oraz ścieżki rozwoju

zawodowego nauczycieli;

- nadzorują rozwój kursówdoskonalenia zawodowego, zapewniają równowagę po

między podażą ipopytemna rynku kształcenia i doskonalenia zawodowego nauczy cieli,oraz analizująefekty takiej działalności;

- przygotowują projekty dotyczące finansowaniadoskonalenia zawodowego z różnych

źródeł i wspierają bezpośrednio szkolenia prowadzone przez CentrumPomocyDy daktycznych dlaNauczycieli.

Oprócz kursów aktualizującychwiedzęi umiejętności wramach rozwoju zawodo

wego, kształcenie i doskonaleniezawodowe nauczycieli obejmuje szkoleniadotyczące

korzystania z komputera jako narzędziadydaktycznego oraz rozwijającenowe umie jętności zwykorzystaniem nowoczesnych technologii.

(5)

258 Janusz Solak RIE4’10

Reformy związane z usprawnieniem zarządzania szkołami i ich finansowania

objęły w sferze organizacyjnej modernizacjęsystemu informatycznego,niezbędnego do zarządzania edukacją na wszystkich poziomach i udoskonalenie ewaluacji procesu kształcenia, w sferze merytorycznej- szkolenia dla dyrektorówszkół,przygotowujące ich do wykonywaniazadańzwiązanychz zarządzaniem zasobamifinansowymi i ludz

kimi, programami nauczania, oraz do rozwijania administracyjnych i finansowych kompetencji. Krajowa Rada ds. Finansowania SzkolnictwaWyższego (Consiliul

Na-tional de Finantare a lnvdtdmantuluiSuperior- CNFIS) przedstawiaprojekty strategii

i metod finansowania publicznych placówekoświatowych. Nowy system finansowa

niauwzględniakryteria dlakażdegorodzaju wydatków.

Reformakształceniazawodowego dotyczyła utworzenia szkół sztuk pięknych i rze

miosła, zmian w „filozofii” nauczania zawodu i wprowadzenia roku uzupełniającego.

Nowe szkoły sztuk pięknych i rzemiosła(Scoala de Arte p Meserii)zastąpiłypro wadzone wcześniej kształceniena poziomie średnim IIstopnia. Szkoły te realizują

obowiązkowe kształcenie zawodowe dla uczniówzainteresowanych nurtem zawodo wym. Po ukończeniu tych szkół uczniowie otrzymują świadectwo potwierdzające kompetencje zawodowe, odpowiadające kwalifikacjom zawodowym I stopnia. Ponie

ważw sytuacji niestabilnegorynku pracyzapotrzebowanie na konkretnych specjalis tów z reguły rozmija się z prognozami w programach kształcenia zawodowego

wprowadza się szerokie profile, które umożliwiają zdobycie szerokich specjalizacji i wielopoziomowych kwalifikacji. To rozwiązanie strategiczne zapewniawiększą mo bilność zawodową, pozwalając uniknąćryzyka związanego z wąskimi kwalifikacjami, izwiększa szanse integracji społecznej. Moduły wąskich specjalizacji można wówczas wykorzystywać wramach dalszego kształcenia lub doskonalenia zawodowego. Do

programów nauczania wprowadzono nowe przedmioty, m.in. informatykę, przedsię biorczość, kulturęobywatelską,języki obce orazporadnictwo i doradztwo zawodowe,

co wyrównuje szanse i umożliwia absolwentom szkółzawodowych kontynuowanie

nauki. Rok uzupełniającyułatwia płynne przejścieze szkołystrictezawodowej do ogólnokształcącej. Z jednej strony nowe programy nauczania szkół sztuk pięknych irzemiosła pozwalają przyjąć podejście ponadprzedmiotowe, zgodnie z zainteresowa niem samych uczniów, jak i wymogami lokalnego środowiska biznesu, z drugiej -społecznośćlokalna, dysponująca rzetelnymi informacjami o lokalnym rynku pracy,

może sugerować sposoby zaspokajaniazapotrzebowania na określone kwalifikacje.Oba teaspektypowodują, iż kształceniei doskonalenie zawodoweprowadzisięw ramach systemuedukacji, z wykorzystaniemspecjalnych programówinicjowanych iorganizo wanych przez instytucje publiczne i prywatne,w duchu partnerstwaspołecznego.

Reformarumuńskiego szkolnictwa wyższego ułatwiła dostęp do studiówwuczel

niach,przyczyniłasiędopodniesienia jakościkształcenia i badańnaukowych, dopro

wadziła do decentralizacjizarządzania sprawami naukowo-dydaktycznymii finansami uczelniorazzachęciła uczelnie do współpracy z partneramispołecznymi.

Strategia rozwojuna lata 2002-2010, związana przede wszystkim zDeklaracją Bo- lońską, koncentruje sięna:

- zapewnieniu jakościstudiów, poprzez podniesienie wymagań wobec rektorów wza kresie zarządzania, przyspieszenie awansu kadryuczelnianej i doskonalenie zasad

(6)

i motywację studentów, oraz upowszechnianieoceny wewnętrznej i zewnętrznej jakoinstrumentówwspomagających zapewnienie jakości;

- zapewnieniu absolwentom wyższych kwalifikacji, poprzez ściślejsze powiązanie

wiedzy i umiej ętności uzyskiwanychwuczelniach z wymogamirynku pracy,tudzież monitorowanie integracji absolwentów na rynkupracy;

- reorganizacji procesu kształcenia, poprzez promowanie systemów modułowych,

opartych na„pakietach” zajęć, oraz opracowanie polityki edukacyjnej dotyczącej

kształceniaza pomocą mediówelektronicznych (e-lerningy.

- promowaniu rumuńskiego systemuszkolnictwa wyższego w innychsystemach eu ropejskichi w ramach współpracy międzynarodowej, czemu ma służyć konsolidacja

reform zgodnie z ewolucją europejskiego szkolnictwa wyższego, promowanie współpracy europejskiej w ramach programówSocrates II i Leonardo II, i co najważ

niejsze, ułatwianie wymiany studentów inauczycieli międzyuczelniami.

Wkońcutransformacjaobjęła takżeresortedukacji. W poszukiwaniu optymalnej

struktury funkcjonalnej, wynikającejz przyjętych zadań icelów, kolejne rządy modyfi

kowałynawet nazwę i funkcje samego ministerstwa. Obecne - Ministerstwo Edukacji, Badań Naukowych i Młodzieży (Ministerul Educatiei, Cercetarii p Tineretului) - składa się z kilku departamentów, które odpowiadają za różne formy i poziomyedu kacji. Na szczeblu regionalnym,w każdym okręgu (judetia) istnieje inspektorat szkol

ny, kierowany przez inspektora generalnego. W każdej szkole działa rada szkolna izarząd szkoły, które wspomagają dyrektorów szkół wwypełnianiu zadań kierowni

czych.Jeżeli chodzi o inspekcje szkolne, dyrektorzyszkółiinspektorzy generalni mają obowiązekprzygotowywania rocznych sprawozdań na temat warunków i poziomu

kształcenia w podległych im placówkach. Sprawozdania te przedkłada się następnie władzom lokalnymorazresortowi edukacji.

2. Edukacja „od przedszkola dodoktora”

Edukacja przedszkolnaobejmuje grupęwiekową od 3 do6lat.Kształcenie natym poziomie prowadzi się w przedszkolach (gradinite), wśród których większość stanowią placówki publiczne. Edukacjaprzedszkolna jest nieobowiązkowa (w roku szkolnym 2003/2004do przedszkoli uczęszczało 69,2%dzieci) i bezpłatna. Zarówno publiczne, jak iprywatne przedszkola prowadzą zajęcia edukacyjne w ramach znormalizowanych programów(5 godzin dziennie), dłuższych programów (10 godzin dziennie) i progra mów tygodniowych (5 dni w tygodniu), zgodnie z podziałem na grupy wiekowe: 3-4 lata, 4-5 lat i5-6 lat.

Dziecirozpoczynają kształcenie obowiązkowe w wieku sześciu lat. Mogą jednak rozpocząć obowiązkowąnaukęwcześniej (przed ukończeniem6 lat), jeżeli osiągną

wymagany wiekdokońca danego rokukalendarzowego oraz odpowiedni poziomroz

woju psychosomatycznego,lub później (wwieku7 lat), jeżeliichrodzice lubopieku nowieprawni złożą w tej sprawie pisemnywniosek.

Kształcenie obowiązkowe w Rumuniitrwa 10 lat i jestpodzielone na trzy etapy

obejmujące: czteroletnią szkołę podstawową (Scoala primara), czteroletniekształce

(7)

letniekształcenia ogólne, profilowane lub zawodowew ramachdrugiegoetapu szkoły

średniej I stopnia (Liceu). Reformaszkolnictwa spowodowała, iż począwszy od roku

szkolnego 2003/2004 kształcenie obowiązkowezostałoprzedłużoneodwalata po ukoń

czeniu gimnazjum6. Uczniowiemogą kontynuowaćnaukęw ramachniższego cyklu li

cealnego, w którym prowadzi się kształcenie ogólne, a program obejmuje elementy

przygotowujące do wyboru profilu (specjalizacji) w liceach II stopnia (Liceu - ciclul superior), lub w szkołachsztuk pięknychirzemiosła, w których prowadzi się kształce

niezawodowe przygotowuj ące dopodj ęcia pracywróżnych zawodach. Wtym drugim

przypadku absolwenci powinni ukończyć rok uzupełniający przedpodjęciem nauki w szkole średniej IIstopnia.

6 Lege nr. 268/2003 pentru modificarea si completarea Legii invatamdntului nr. 84/1995 (usta

wa w sprawie nowelizacji ustawy o szkolnictwie nr 84/1995) z 13.06.2003 r. „Monitorul Oficial”, Partea I nr 430 z 19.06.2003 r.

W szkołach podstawowych wszystkich przedmiotów (z wyjątkiem religii, języków

obcych, wychowania fizycznego i wychowania muzycznego) uczy tylkojeden nauczy

ciel,natomiastw szkołachśrednich I stopnia lekcje prowadzą nauczyciele poszczegól

nych przedmiotów. Zgodnie zprzepisami klasy mogąliczyć od 10 do 30 uczniów. Klasy są koedukacyjne i składają się zuczniów wtym samym wieku. W szkołach śred nich I stopnia uczniowie, którzy są o co najmniejdwa lata starsi od uczniów w danej klasie, mogą uczęszczaćna zajęcia wieczorowe.

Ramowyprogram nauczania dla szkółpodstawowych i średnichI stopnia, ustalany na poziomieministerialnym, umożliwiaszkołom opracowaniewłasnegoplanu lekcji

iobejmujepodstawę programowąoraz komponent programunauczania, samodzielnie

przygotowywanyprzez szkoły. Przedmioty nauczania zgrupowane sąw siedmiu ob szarach programowych: język i komunikacja,matematyka i przedmioty przyrodnicze, ludzie i społeczeństwo,przedmioty humanistyczne i artystyczne, wychowaniefizyczne,

technologie oraz poradnictwo i doradztwo zawodowe.Najważniejszymiprzedmiotami

są:język rumuński, języki obce, historiaRumunii i wychowaniefizyczne, stanowiące połowę tygodniowego wymiaru zajęć. Metod nauczania ministerstwo nie określa

odgórniew przepisach,ale istnieją pewne zalecenia dotyczące alternatywnych pod ręczników,pracdomowych oraz wykorzystania technologiiinformacyjno-komunika cyjnych w procesie dydaktycznym.

Nauczyciele oceniająuczniówprzez cały rokszkolny. Uczniowie mającytrudności w naucemogąpowtarzaćklasę.Poukończeniu szkołypodstawowej uczniowie prze chodzą automatycznie (bezegzaminów końcowych ani wstępnych) do gimnazjów. Po

zakończeniu nauki w gimnazjum uczniowie przystępują do państwowychsprawdzia

nów końcowych (kompetencyjnych) z „języka i literatury rumuńskiej”,„matematyki”

oraz- dowyboru- „historii Rumunów”bądź „geografii Rumunii”opartym na metodo logii opracowanej przezministerstwo edukacji. Absolwenci gimnazjów o profilu arty stycznym lub sportowym zdają również egzamin praktyczny, właściwy dla danej dziedzinyartystycznej lubsportowej.Na egzamin kompetencyjny mogąstawiać się

także osobyniezależnie od wieku, które ukończyły klasęVIIIgimnazjum, aktóre tego egzaminu nie zdały.Wynikisprawdzianów wrazz wynikami uzyskanymi w ciąguczte rech latnauki w gimnazjum umożliwiają uczniom wybraniej ednej z dwóch wspomnia

(8)

nych rodzajów szkół, w których będą kontynuować naukę na poziomie średnim

I stopnia: liceów lub szkół sztuk pięknych irzemiosła.

W 2001 rokuRumunia wprowadziła system elektronicznych zapisów do tych szkół

(Admitereain Licee §coli de Arte Meserii - ADLIC)centralizujący wyniki egza minów i przydzielającykandydatów do szkół zgodnie z ich wynikami i preferencjami.

Przydział kandydatówdokonywanyjest zgodnie ze specyfikacją ministerstwa edukacji

i nauki7.

7 Szerzej na ten temat funkcjonowania systemu na stronie internetowej Zinformatyzowanego Systemu Edukacyjnego (Sistem EducationalInformatizat - SEI), http://portal.edu.ro/index.php/artic- les/cl473/. Dostępne w języku polskim materiały mylnie podają, iż system ADLIC jest pierwszym w Rumunii systemem przydzielającym kandydatów do szkół wyższych. Zob.: Pierwszy raport o po stępach we wdrażaniu „ eEurope+ ” w krajach kandydujących, http://www.vulcan.edu.pl/badania/po-

rownania/raporteeurope.pdf.

Po zakończeniu dwóch lat nauki wtych szkołach, czylipo ukończeniu wnichniż

szego cyklu kształcenia (cozbiega się w czasie z ukończeniem etapukształceniaobo wiązkowego) także nie przeprowadza się egzaminów końcowych. Absolwenciniższego cyklu licealnego oraz niższegocyklu szkół sztukpięknychi rzemiosła otrzymują świa

dectwoukończenia tych etapów, teczkę z dokumentami przydatnymi na dalszych eta pach nauki oraz -na życzenie- kopię wykazuocen uzyskanych w trakcie kształcenia obowiązkowego.Ci pierwsi przyjmowani sąna wyższycykllicealny zgodnie z zasada mi określanymi przez resort edukacji każdorazowo na rokprzed rozpoczęciemkolejne

go roku szkolnego. Ci drudzy - po zdaniu egzaminu potwierdzającego uzyskanie

kwalifikacji zawodowych - mogą otrzymać świadectwo kwalifikacji zawodowych

I stopnia. Lecz dla nich warunkiem przyjęciado szkoły średniej II stopniajest ukończe

nie roku uzupełniającego celemwyrównania wykształcenia do poziomu, jakiego

wymagasię na wstępiedo szkoły średniej II stopnia, oraz zdobycie kwalifikacji zawo dowych na wyższym poziomie.

Program nauczania dla roku uzupełniającego opracowuje ministerstwo zgodnie znową strukturą systemu edukacji. Absolwenciroku uzupełniającegootrzymują świa

dectwo ukończeniatego etapu, teczkę z dokumentami przydatnymi na dalszycheta pach nauki oraz -na życzenie- kopię wykazuuzyskanychocen.Po zdaniuegzaminu zawodowego mogą również otrzymać świadectwo kwalifikacji zawodowychIIstop nia. Ci,którzy posiadają oba wymaganeświadectwa mogą zostać przyjęci do szkoły

średniej II stopnia, zgodniezogólnieobowiązującymi zasadami.

W szkołach średnich IIstopnia (wyższy cykl licealny) prowadzi się kształcenie

ogólne i profilowane, umożliwiające kontynuacjęnaukiwszkolepolicealnej lubpodjęcie studióww uczelni wyższej. Ramowyprogram nauczania dla ogólnokształcących ipro

filowanych szkół średnich,podobnie jak dla szkół podstawowych i średnich I stopnia, obejmujesiedem obszarówprogramowych (języki komunikacja,matematyka i przed

miotyprzyrodnicze, ludzie i społeczeństwo, przedmioty humanistyczneiartystyczne, wychowaniefizyczne, technologie oraz poradnictwo i doradztwo zawodowe) ale zna

czenie poszczególnych obszarów zależy od typuszkoły. Postępyuczniów w ramach

wszystkich przedmiotów są oceniane przez nauczycieli w sposób ciągłyprze cały rok

(9)

Na zakończeniewyższegocyklu licealnegoprzeprowadzasięegzamin maturalny (examende bacalaureaf)zgodnie z obowiązującymi standardamimiędzynarodowy mi (matura międzynarodowa). Dopuszcza się do niego uczniów, którzy ukończyli

ostatnią klasę w systemie dziennym, wieczorowym i zaocznym. Ci, uczący się wszkołach państwowych mają prawo do dwukrotnego bezpłatnego zdawaniaegza

minu (kolejne podejścia sąpłatne), uczący sięwszkołach prywatnych muszą za egza

min płacić.

Egzamin maturalnyjestpodstawowym wskaźnikiem pozwalającym ocenić poziom

wiedzy ogólnej i szczegółowej posiadanej przez absolwentów,iskłada się z dwóch lub (odpowiednio)trzech części, dwóchwspólnych i trzech wybranych -zgodnie z typem i profilemklasy. Wspólnymi przedmiotami egzaminacyjnymisą: „język i literatura ru muńska” (egzamin pisemny i ustny),jeden ze współczesnychjęzyków obcych(ustny),

oraz dla uczniów uczącychsięwszkołach zwykładowym językiem obcym „język i li

teratura” tegokraju(pisemny iustny).

Absolwenciklas„teoretycznych” o profilu humanistycznym zdająobligatoryjnie historię lub geografię (pisemnie). Absolwenci klas „teoretycznych” o profilu ścisłym

- obligatoryjnie matematykę (pisemnie). Ponadto wszyscy- dwa dodatkowedowolnie wybrane przedmioty z różnych obszarówprogramowych szkoły(pisemnie).

Absolwenci klas„technologicznych” zdają obligatoryjnie matematykę (pisemnie), oraz dwadodatkowe przedmioty do wyboru: pierwszy zzakresu programowego „tech

nologie” (pisemnie),drugi z innego obszaruprogramowego (pisemnie).

Absolwenci klas „zawodowych” zdająobowiązkowo: historię, geografię lub inny przedmiothumanistyczny (pisemnie), oraz matematykę lub innyprzedmiot z zakresu nauk ścisłych (takżepisemnie).Ponadto dwa dodatkowe przedmioty do

wyboru: pierwszy z obszarów programowych odpowiadających profilowi i specja lizacji(pisemnylub praktyczny),drugi spośród dyscyplin nie wybranych poprzed

nio (pisemnie).

Absolwenci wszystkichtypów iprofili klas jako jeden zdodatkowych przedmiotów

mogą wybrać „wychowanie fizyczne”, które zdająoczywiście praktycznie.

Wklasach typu „technologicznego” i „zawodowego” nauka napoziomie liceum kończysię takżeegzaminemkompetencji zawodowych, niezależnie od egzaminu ma turalnego.

Świadectwa maturalnewydawane są po zdaniu tego egzaminu(diplomà de baca-laureat) umożliwia absolwentom przystąpienie do egzaminów wstępnychna studia w uczelni. Wszyscy uczniowie, którzy ukończyli szkołę średnią II stopnia- niezależnie od tego, czy uzyskali świadectwo maturalne, czy też nie- mogąprzystąpić doegzami

nów wstępnych do szkół policealnych.

Na poziomiepolicealnymjedynieszkoły medyczne wymagają świadectw matu ralnych, zzasady wszystkie organizują egzaminy wstępne. Programy nauczaniadla nich ustala resort edukacji wespół z Ministerstwem Pracy, Rodziny i Wyrów nywania Szans (Ministerul Muncii, Familiei §iEgalitàtii de §anse). Świadectwo ukończeniaszkoły policealnej (certificat de absolvire) uprawnia dopodjęcia pracy

zawodowej.

Rumuński system szkolnictwawyższegojest zgodny z innymisystemami europej skimi i tak zwanym Procesem Bolońskim. Organizacj a studiów uniwersyteckich oparta

(10)

jest trzechgłównych cyklachkształcenia8. Dokażdegocykluokreślone zostały odręb

ne procedury przyjęći uzyskiwaniadyplomów ukończenia studiów.Czas trwaniacykli

studiów naróżnych kierunkach i specjalizacjach ustaliłoMinisterstwoEdukacji iNauki na podstawie propozycji Krajowej Rady Rektorów(ConsiliulNational alRectorilor).

Wprowadzone zostałytakże specjalne wymogi dotyczące tzw. zawodów regulowa

nych, zatwierdzone naszczeblu europejskim.

8 Lege privind organizarea studiilor universitäre (ustawa o organizacji studiów uniwersytec kich) nr 288/2004 z 24.06.2004 r. „Monitorul Oficial”, Partea I, nr 614 z 07.07.2004 r.

9 HG nr. 88/10.02.2005 privind organizarea studiilor universitäre de licenta (uchwała rządu

w sprawie organizacji studiów licencjackich) nr 88 z 10.02.2005 r.

Studia wyższe obejmują cyklkrótki (od dwóch do trzech lat) w kolegiach uniwersy

teckich (colegii universitäre) i cykl długi (od czterech do sześciu lat), realizowany

w uniwersytetach,instytutach iakademiach. Wszystkie uczelnie wymagająod kandy datów posiadania świadectwa maturalnego i przyjmują ich na podstawieegzaminów

wstępnych, przeprowadzanych zgodnie zogólnymikryteriami, ustalanymiwresorcie

edukacji i nauki. Studenci, którzy posiedli kwalifikacjeprzyznawaneprzez kolegia

uniwersyteckie(diplomä de absolvire), mogąkontynuować studiaw uczelniach pro

wadzących długi cykl studiów, na tymsamym lub pokrewnym kierunku,pozdaniueg zaminu wstępnego przeprowadzanego przez rady wydziałów. Długi cykl studiów

kończysięegzaminem prowadzącym dotytułu licencjata (licentiat).Absolwenci tego

cyklu mogąkontynuować naukęw ramachpodyplomowego systemu kształcenia9. Studialicencjackie i inżynierskie(studiiuniversitärede licenta) (I cykl) obejmują

od180 do240 punktów, zgodnie z Europejskim SystememTransferuPunktów(Euro- pean Credit Transfer System - ECTS), które możnaprzenosić między programami

i uczelniami, itrwająod trzech do czterech lat zależnie odkierunku i specjalizacji. Stu

dia magisterskie (studii universitärede masterat)(IIcykl)obejmują od 90 do 120 punk

tów, któretakże można przenosić między programami lub uczelniami (wyjątkowo,

zależnie od czasu trwania I cyklu, dolnym limitem może być 60punktów), i trwająod roku do dwóchlat.Obydwa cykle powinny umożliwićuzyskanie co najmniej 300 punk

tów. W przypadku zawodów regulowanych standardamieuropejskimi dwa cyklemo żna połączyć w jeden długi program studiów trwający od pięciu do sześciu lat i prowadzącydo odpowiednika dyplomu magisterskiego. Studia doktoranckie (studii

universitärededoctorat) (III cykl), również zreformowanewramach Procesu Boloń-

skiego, trwajątrzy lata.

System ECTS został w pełni wprowadzony i stał się obowiązującym dla wszyst

kich uczelni, a Suplement do Dyplomu (Suplimentul la Diplomä) wydawanyjest bezpłatnie każdemu absolwentowi wjęzyku powszechnie używanym na szczeblu międzynarodowym.

3. Dostęp do nauki dla mniejszości narodowych

Mniejszości narodowe zajmują szczególnie ważne miejsce we wszystkich sferach funkcjonowania państwa: gospodarczej,społeczno-politycznej i kulturalnej, także edu

(11)

kacyjnej. Ukraińcy i Rosjanie (starowiercy), Czesi, Serbowie, Chorwaci, Słoweńcy,

Bułgarzy Grecy,Tatarzy i Turcy,także Polacy,nastałewrośli w strukturęetniczną Ru

munii, tworząc barwnąmozaikę zwyczajów ikultur.

W Rumunii żyje aktualnie okołodwóch milionów etnicznych Madziarów, którzy w niektórychokręgach(Harghita, Cova§na) w zwartychskupiskach stanowiązdecydo wanąwiększość zamieszkującej je populacji. Bukareszt,obawiającsię secesjonistycz-nych dążeń rejonów, w których Węgrzy stanowią zdecydowaną większość, jawnie

ograniczał imprawa. Idea pojednania rumuńsko-węgierskiego, sformułowana jeszcze

w 1995 roku według intencjiprezydenta Iona Iliescu nawzór historycznego zbliżenia

między Francją a Niemcami, okazałasię jedyniegestem propagandowym. Przedmiot

kontrowersji stanowiłpakietustaw o szkolnictwie io symbolach narodowych,narzu cającyuczniom szkółwęgierskich nietylkoobowiązkowelekcje językai literaturyru muńskiej, ale i historiii geografii Rumunii, po rumuńsku10. Reakcją na „mentalność głównego lokatora”11 było przyjęcie przez węgierski parlament „Karty Węgra”,ustawy

przyznającej Węgrom w krajach ościennych określone przywileje, nie tylkow zakresie

szkolnictwai kultury, na co zkoleirządrumuński zareagował niezwykleostro12. Trzy mał sięwątpliwejtezy,iżustawa powstrzymaprocesy asymilacyjne wśród rumuńskich

Madziarów, wzmocni tendencje doautonomii także wśród etnicznej ludności rumuń skiej zamieszkującej Siedmiogród i zagrozi unitarnemu charakterowi państwa13.

10 Legia Invätämäntului a Romaniei nr 84 (Ustawa o szkolnictwie w Rumunii), „Monitorul Ofi- cial” nr 167/1995.

11 A. Comea, Mentalitatea locataroluiprincipal, „22” z 2-8.08.1995, s. 4.

12 Act LXII of2001 on Hungarians Living in Neighboring Countries, adopted by Parliament on 19 June 2001 (Ustawa o Węgrach żyjących w krajach ościennych), Budapeszt 2002.

13 J. Solak, Establishment polityczny, armia i społeczeństwo Rumunii wobec polityki zagranicznej i bezpieczeństwa kraju (1989-2003), „Polski Przegląd Dyplomatyczny” 2003, nr 4.

14 Według danych Securitate (1983) kraj zamieszkiwało 2,3 miliona ludności romskiej, w tym

229 tysięcy urzędowo spisanych nomadów, według oficjalnych statystyk, zaledwie 75 696 osób (mniej niż 0,3% populacji).

15 Wydaje się, że najbliższa prawdy jest liczba 1,8 min (7,9%), chociaż różne organizacje podają często zawyżone (2,5 min - Minority Righs Group), lub zaniżone (1 452 700-1 558 552 - Research

Institute for Quality of Live) dane.

Drugą, co do liczebnościmniejszością narodową na obszarze Siedmiogrodu jest

ludność pochodzenia niemieckiego - Sasi i Szwabi.Pierwszym następstwem upadku

Nicolae Ceausescu był ichmasowyexodus doRepubliki Federalnej Niemiec. Proces

ten z czasem osłabł, a dziękirozsądnej polityce rząduNiemiec, motywuj ącej dopozo stania, zjawiskomasowego wychodźstwa praktycznie zanikło.Obecnie w Rumunii pozostałookoło osiemdziesiąttysięcybanackich, bukowińskich i siedmiogrodzkich

Niemców.

Lecz mniejszością szczególną, swym wyglądem i sposobembycia najbardziej rzu

cającąsię w oczy,liczebnością rywalizującą zWęgrami, a jednocześnieegzystującąna

marginesie życia politycznego i społecznego, sąCyganie. Reżim Ceausescu nieuzna

wałichodrębności narodowej; deklarował ichjako „rdzennych” Rumunów, skądinąd władze świadomebyły skali zjawiska14. Obecnie - zuwagi na brak rzetelnychdanych - ocenia się,iż realna ich liczba rozciąga się między 1,2 doponad 2,5 miliona (ok. 10% ludności)15. Zajmującyzawszenajniższy poziom piramidyspołecznej byli solą woku

(12)

każdej rumuńskiej władzy. W świetle aspiracjidoUnii Europejskiej wiązałysięz nimi

tak trudnei pilne dlapaństwa bolączkijak m.in. przestępczość, analfabetyzm,opieka nad sierotami, nielegalna migracja, sprawy wizowe. Nade wszystko zaś edukacja.

Ogromnym wysiłkiem opracowane i wdrażane przez Ministerstwo Edukacjiprogramy ułatwiające dostęptej młodzieży do nauki (na szczeblu podstawowymi średnim), funk cjonowały wyłączniena papierze,bo sami Romowie nie czująi nie rozumiejąpotrzeby edukowania siebie i swoich dzieci.

W okresie wszechwładzy Ceausescu w życiu politycznym Rumunii mniejszości et niczne były nieobecne w każdej niezależnej formie organizacyjnej. Zlikwidowano wszystkie szkoły świeckie igeneralniewszelkie niezależne placówki nauczające wję zykach mniejszości; niektóre grupy etniczne (Lipowianie, Rusini, Turcy, Ormianie,

Chorwaci, Grecy, Żydzi, Polacy) utracili tymsamym ostatnieszkołypodstawowe. Pod różnymipretekstamitysiące dzieci pozbawiono możliwości uczenia się w językach ojczystych. Z uwagi na katastrofalny brak przygotowanych nauczycieliz roku na rok

obniżał się poziomnauczania, zmniejszala się też liczba klas, wktórych niektóre przed

mioty nauczane byływ językach mniejszości. Skutkiem był radykalny spadek popraw

nej (w mowie i piśmie) znajomości języków rodziców, zniechęcający zdolną młodzież

do podejmowania studiów na kierunkach filologicznych i pedagogicznych.Zkoleinie dobórnauczycieli generował jeszczewiększyichbrak.Wymownym tego przykładem jest sytuacjamniejszości polskiej na Bukowinie, alenie tylko. Zamkniętekoło„polityki

edukacyjnej” Ceausescu prowadziło dointelektualnej degradacji i kulturalnej stagna

cji, spotęgowanej świadomą dewastacją dziedzictwakulturowego innych narodowo

ści: zamykano domy kultury, biblioteki, muzea, galerie sztuki; demolowano miejsca

kultów religijnych; likwidowano wszelkie organizacje istowarzyszenia kulturalne. Po rewolucji 1989 roku w elitach politycznych zdano sobie sprawę, że problem mniejszościnarodowych jestnieodłącznym komponentem właściwie rozumianej de mokracji i respektowania praw człowieka, Rumunia nie będzie wtym względzieżad

nym wyjątkiem, a czytelna, oparta na demokratycznych zasadach i europejskich

standardach polityka wobec mniejszości narodowych pozytywniewpłynie na stosunki międzynarodowe kraju,stymulując procesy normalizacji politycznej igospodarczej ze wszystkimi członkamispołecznościmiędzynarodowej.W nowej demokratycznejkon

stytucji (1991) określono, iż „Rumuniajest wspólną iniepodzielną ojczyzną wszyst kich jej obywateli, niezależnie od ich rasy, narodowości, pochodzenia etnicznego, języka [...]”16,zaś „państwouznaje igwarantuje osobom należącym do mniejszości

narodowych prawo doutrzymywania, rozwijania i wyrażaniaich tożsamości etnicznej, kulturowej, językowej i religijnej”17. Przyjętaprzez parlamentw 2001 roku ustawa

o lokalnej administracjipublicznej,rozszerzyłazakrespraw mniejszości narodowych, dopuszczając m.in. do używaniawłasnegojęzyka na posiedzeniach radlokalnych, wówczas, gdy danamniejszość będzie miała conajmniej jedną trzecią radnych. Jeżeli grupaetniczna przekraczała20%ogólnej liczby mieszkańcówmiejscowości, jejczłon kowiemogli używać własnego języka w kontaktach zwładzami administracyjnymi.Te

z kolei zostały zobowiązane ogłaszać wszelkie decyzje administracyjne takw języku

16 Artykuł 4. Konstytucja Rumunii z dnia 21 listopada 1991 r., „Monitorul Oficial” nr 233/1991.

(13)

rumuńskim,jak i mniejszości. Rozpoczął działalność międzyresortowy komitetkoor

dynuj ący kwestie mniej szóści etnicznych (Comitetul InterministerialpentruMinoritati Nationale). Leczprawdziwego przełomuw „systemie myślenia, sposobiedziałania”

rumuńskich władz oświatowych dokonała - paradoksalnie -wspomniana jużikonte stowana przez Węgrówustawa o szkolnictwie z 1995 roku18. Kilkakrotnie nowelizo wana i rozbudowana o szczegółowe przepisy wykonawcze19stanowi expressis verbis, iż osoby należące do mniejszości narodowych mają prawo uczyć się i studiować

w swoim oj czystym j ęzyku, na wszystkich poziomach i we wszystkich rodzaj ach szkół,

do których prowadzony jest nabór. Ponieważ w Rumuniijest absolutnie zakazane warunkowanie dostępu donauki języka ojczystegoprzedstawieniem deklaracji o przy należności do mniejszości narodowej (Konstytucja Rumuniigwarantujeprawo do za chowania tożsamości, a dane osobowe zebrane podczas spisów powszechnych są

niejawne). Każdy uczeń, każdejnarodowości maprawouczyć sięprzedmiotu„język i literatura ojczysta”, jeśli uzna taką naukę zakorzystną.Wystarczy,żeuczeń(jegoro

dzic bądźopiekun prawny) stwierdzi, iż jego język ojczystylubnarodowość sąinne niż rumuńskie, lub uważa żenależy do innej narodowości, ale chciałbynauczyć sięinnego

języka,jako języka ojczystego.Te ostatnie przypadki niesą bynajmniej odosobnione. Uczniowie pochodzący najczęściej z mieszanychmałżeństwi żyjący w ramach dwóch

mniejszościowychkulturmają prawo do nauki obu języków (przykładowo - uczeń

żyjącyw kulturze niemieckiej i węgierskiej, który uczy sięwklasie zwykładowym

niemieckimmaprawo do nauki ojczystegowęgierskiego;podobnieuczeńnarodowo

ści romskiej, uczącysięw klasie z wykładowym węgierskim, albo innej mniejszości narodowej,ma prawo do naukiojczystegoromskiego).

18 Legea nr. 84/1995, op. cit.

19 Ordin nr. 3638/11.04.2001 cuprivirela aplicarea Planului-cadru de lnvdtdmant pentru clasele I-a VIII-a in anul §colar 2001-2002 [in anul §colar 2006-2007, nu se mai aplicd la clasele I-IV]

(zarządzenie dotyczące wprowadzenia w życie ramowego planu programowego dla klas I—VIII). W zależności odlokalnych potrzeb i naprośbę mniejszościnarodowych (mogą one nawet wskazać konkretne szkoły podstawowei średnie, w których istniejepotrzeba nauki języka ojczystego) organizuje się grupy,klasy, sekcjelub nawetcałe szkoły,

w których wykładowym językiembędziejęzyk danej mniejszości. Pod warunkiem,

że nie zagrozito pozycji i nauczaniu w języku rumuńskim. Z tej przyczyny tylko wszkołach podstawowych przedmiot „język rumuński” jest nauczanyzgodnie z pro gramami i podręcznikami szkolnymiopracowanymispecjalnie na użytek danej mniej szości narodowej. Już na poziomie gimnazjówiliceów„języki literaturarumuńska” nauczana jest zgodnie z programami i podręcznikami szkolnymi obowiązującymi dla klas z wykładowymjęzykiem rumuńskim.

W praktyce w szkołach podstawowych, wklasach od I do IV orazwklasach od VI do VIII, nauka języka iliteratury rumuńskiejobejmuje 4 godziny w tygodniu (w kla

sie V- 5 godzin w tygodniu). Liczba godzin nauki j ęzykai literatury oj czystejj est iden tyczna z liczbą godzin nauki języka i literatury rumuńskiej. W klasach VI i VII dochodzi jeszcze jedna godzina w tygodniu nauki historiii tradycji mniejszości naro

dowej. Decyzja o nauce drugiego języka w klasach od Vdo VIIIleży w gestii szkoły

(14)

Wszystkie inneprzedmioty obecne w ramowym planieprogramowym dla klas odI

doVIIIsąobowiązkowedla wszystkichuczniów, bez względuna ich etniczne pocho dzenie.

Zkolei takieprzedmioty, jak „historia Rumunii” i„geografia Rumunii” w szko

łach podstawowych,w których językiem wykładowym jestjęzykdanej mniejszości, są nauczane wtymjęzyku, w oparciu oprogramy i podręczniki dlaklas z wykłado

wym językiem rumuńskim, aczkolwiek uczniowie mają obowiązek zapisywania

iprzyswójenia sobie miejscowychnazw (toponimów)i imion własnychw języku ru muńskim. Napoziomie gimnazjalnymi licealnym przedmiotyte nauczane sąw języ

ku rumuńskim, zgodnie z programami i podręcznikami obowiązującymi dla klas

z wykładowym językiem rumuńskim. Podobna zasada obowiązuje podczas egze

kwowania wiedzy z tych przedmiotów; egzaminyodbywają sięw języku,w którym dany przedmiot był wykładany.

Uczniowie należący do mniejszości narodowych, auczący się w szkołach z wy kładowym językiemrumuńskim, na żądanie ich samychlub ich rodziców(ich listę

przedstawiajądyrekcji szkoły organizacje i stowarzyszeniazrzeszające daną mniej szośćlubkomitet rodzicielski) zgłaszając potrzebęnauki języka ojczystego zgłaszają

implicitepotrzebę nauki historiii tradycji mniejszości(każdy uczeń z klasVI i VII, który uczy się przedmiotu „język i literatura ojczysta” automatycznieuczęszcza na za jęcia z historii i tradycji).Zajęciatesączęściąkanonu programowegoi -wkonsekwen cji- są one obowiązkowowłączone do harmonogramu zajęć szkół.

Liczba godzin przeznaczona na naukę języka ojczystego wynosi od 3 do 4 godzin

lekcyjnych tygodniowow każdym roku nauki. Godziny te uwzględniane są w ramo

wymplanie programowymi sąwłączonedo planówzajęć poszczególnychszkół. Jeżeli

uczniowie są zainteresowani pogłębianiem nauki języka ojczystego, szkoły mogą

włączyć dodatkowe godziny przeznaczonena ten przedmiot do kategoriigodzin lek cyjnych pozostających w dyspozycji szkoły.Nauczyciele mająprawo wyboru tekstów, odpowiadających poziomowi wiedzy uczniów, z podręczników szkolnychorazmo

żliwość zalecaniaw ramach lektur dodatkowych tych tekstów, którychnie zdołali

omówić z braku czasu podczas zajęć programowych20.

20 Ordin nr. 3533/31.03.1999privindstudiu!limbii materne de catre elevii apartinandminoritati- lor nationale care frecventeaza ęcoli cupredare in limba romdna (instrukcja dotycząca nauki języka

ojczystego dzieci należących do mniejszości narodowych, które uczęszczają do szkół z językiem ru muńskim) nr 3533 z 31.03.1999 r.; zob. też: Ordin nr. 5398/25.11.2004privind modiflcarea O.M. nr. 3533/08.04.2002pentru aprobarea Metodologiei de acreditare aprogramelor de formare conti nua a personalului din imatamantul preuniversitar (zarządzenie dla... kształcenia przeduniwersy- teckiego) nr 5398 z 25.11.2004 r.

W programach i podręcznikachszkolnych do nauki historiipowszechnej i historii

Rumuniizawarte są także historiai opisy tradycji mniejszości narodowych zRumu

nii. Gdy istnieje taka potrzeba w gimnazjach możezostać wprowadzony przedmiot

„historia itradycjemniejszości narodowych”, wykładany wjęzyku tejże grupy et nicznej.

Lecz przywilej nauki własnego oraz we własnymjęzyku ojczystymrodzi pewne

(15)

tygodniowo dla tych uczniów może przekroczyć maksymalnąliczbę godzinprzewi dzianych dla etnicznychRumunów. W klasachodVdoXIIuczniowiesązobowiązani do napisaniajednejpracywsemestrze z przedmiotu „język ojczysty”. Gimnazjaliści, którzy uczęszczają nazajęcia w swoim językuojczystym,musząwramachegzaminu kompetencyjnegozdawać(i zdać) egzamin również ze swojego „języka i literaturyoj

czystej”. Podobniematurzyści; ich również obowiązuje„język i literaturaojczysta”. W ramach państwowego szkolnictwawyższegona wniosek konkretnejmniejszości narodowejmogą zostać zorganizowane, grupy, sekcje, kolegia i wydziały z wykłado

wym językiem tej mniejszości, pod warunkiem że zostanie zapewniona możliwość przyswojenia sobie przez studentów specjalistycznej terminologii w języku rumuń skim. Podobnie mogą zostać utworzone wielokulturowe instytucje szkolnictwa wyż

szego.Językiwykładoweobowiązującew tych instytucjach są określane przez ustawę założycielską.

Państwopopierapromowanie przez instytucje szkolnictwa wyższego posiadające

odpowiedniestruktury i prowadzące działalność wielokulturową, wieloetnicznegohar monijnego współistnienia i integracjina poziomienarodowymieuropejskim.Osoby należące do mniejszóścinarodowychmaj ą prawo dotworzenia i zarządzania własnymi

prywatnymi instytucjami szkolnictwa wyższego.

Każdyobywatel Rumunii,niezależnieodjęzyka ojczystego, którym sięposługuje w domu oraz od języka,w którym zakończyłpoprzedni etapedukacji, maprawo wstę pu do wszystkich typów szkół z wykładowym językiem rumuńskim lub językami

mniejszości narodowych.W szkolnictwie każdego typu i na każdym poziomieegzami ny wstępnei egzaminy końcowe mogą się odbyć w języku, w którym był wykładany przedmiot egzaminacyjny.

Wszkołach,w których istniejąklasy z wykładowym językiemmniejszości narodowej

władze oświatowe są zobowiązanezapewnić proporcjonalny udział kadry nauczycielskiej spośród osóbnależących do mniejszości narodowej. Oczywiście z zachowaniem zasady

kompetencji zawodowej21. Ponieważuczniowienależącydo mniejszości narodowych mogą takżeuczęszczaćna zajęcia z religii w swoim języku ojczystym, szkołymają obowiązek skontaktować się zezwiązkami wyznaniowymi w celu wyznaczenia wy

kwalifikowanej kadrynauczycielskiej. Z zasadystanowiska zastępców dyrektorów takich szkół powierza się przedstawicielom mniejszości; ich wybór odbywa się

z uwzględnieniemproporcjonalnej liczby tychklas z wykładowym j ęzykiem mniejszo

ściwstosunkudowszystkich klas wszkole. Dyrektorzy szkół mają obowiązek zazna jamiać rodziców i uczniów należących do mniejszości etnicznych z prawami, które im przysługują, oraz informowaćkuratoria o liczbie potrzebnych podręczników donauki

językaojczystego.

21 Ordin nr. 5612/14.11.2006privindaprobarea Programelor pentru ocupareaposturilor didac- tice vacante în învàtàmântulpreuniversitar la Limba si literatura bulgarà - educatoare si învàtàtori, Limba si literatura maghiarà materna - educatoare, învàtàtori, profesori (zarządzenie w sprawie...

kadry dydaktycznej nauczającej „języka ojczystego i literatury” - bułgarskiego i węgierskiego) nr 5612 z 14.11.2006 r.

Kuratoria okręgowe (wojewódzkie)zobligowane są zapewnić podręczniki szkolne dla mniejszości, przekazując poprawnie iz odpowiednim wyprzedzeniem czasowym

(16)

(z uwagi na proces wydawniczy) potrzebną ich liczbę. Z kolei ministerstwo edukacji, a konkretnie jedna z jego wyspecjalizowanych dyrekcji (Directia Generała pentru Invatamantul inLimbileMinoritatilor) odpowiada za przygotowaniei doskonalenie

personelu dydaktycznego, jak również za podręczniki szkolne i inne materiały dydak tyczne wjęzykach etnicznych (przedewszystkimwęgierskim iromskim, ale także

bułgarskim, czeskim, chorwackim, niemieckim, ormiańskim, polskim, rosyjskim, serbskim, słowackim, tureckim,ukraińskim i włoskim).Ponadto,we wszystkich in-stytucj ach oświatowych przestrzegana jest proporcjonalnareprezentacjamniej szóści

narodowych.

Wkomisjach maturalnych egzaminujących abiturientównależącychdo mniejszo

ści etnicznych,którzy uczyli się i chcą zdawać egzaminy zwybranych przedmiotów

w języku ojczystym, zasiadająnauczycieleznający dobrze językojczysty kandydata i wykładający dany przedmiot wtym języku. Zasada taobowiązujerównież na szcze

blukomisji okręgowych. Podczas każdego egzaminu, gdzie niezbędne jest tłumacze

nie, gwarancją jego poprawnościjest obecność nauczyciela, który dany przedmiot wykładał w języku abiturienta.

4.Konkluzje

Badania przeprowadzone z inicjatywy Centrul Educatia2000+dały odpowiedźna podstawowe kwestie: j akRumunii postrzegająwpływ edukacji na sukces życiowy; j aki

jest ich poziom znajomościsystemu edukacjii oferty szkolnictwa; jakijest ich stosunek

do prywatnych instytucji nauczania; co oznacza „dobra szkoła”; czywierzą w system edukacji, w szkołę i w profesorów; w jakim stopniusąbądźchcąbyćzaangażowani w edukację własnych dzieci;jak odbierają zmiany, jakiedokonywały sięw systemie

począwszy od 1990 roku; czy w ich odczuciu szkołajest miejscem,które zapewnia

równe szanse wszystkim dzieciom; czysą skłonni inwestowaćwdalszą edukację swo

ich dzieci po ukończeniu nauki obligatoryjnej; jak oceniają aktualne szkolnictwo

pod względem jakościw porównaniu ze szkolnictwem Zachodnim oraz tymz czasów

komunizmu?

Badania nakreśliły możliwiewiemy portret rumuńskiego szkolnictwa (tak, jak jest

onopostrzeganeprzez większość społeczeństwa) oraz wskazały (tam, gdzie jest toko nieczne) obszary, które należałoby poprawić. Uświadomiłyfenomen społecznego kon serwatyzmu i oporności na zmiany. Ale rumuńskie przysłowie „Ai carte ai parte”

(masz wykształcenie, masz szczęście) zdobywacoraz większą praktyczną nośność,

szczególnie na obszarach wiejskich. Wzrastapoziom uznaniadla szkół prywatnych;

ponad połowa (55%) zgadza się na istnienie prywatnychinstytucji nauczania. Lecz po

jęcie „dobra szkoła” nadalkojarzone jest z instytucją nauczyciela. To kwalifikacje i za lety profesorów decydują o poziomie szkoły,inne kryteria (dotacjedla szkoły, wyniki uczniów zarównowszkole, jak i po jej ukończeniu, uwaga i troska jaką obdarzaucz niów) są drugoplanowe, mało istotne, by uznać szkołę za godnąpolecenia. Dobrą

szkołę tworzą dobrzy nauczyciele, zaś dobry nauczyciel toprzede wszystkim „nauczy ciel dobrze przygotowany” oraz taki, który traktuje wszystkie dziecijednakowo, nie dopuszczając do żadnych aktów dyskryminacji.

(17)

Reasumując, po pierwszym, można by rzec „zapoznawczym”i „romantycznym” okresie członkostwa w UE,oczekiwania społeczeństwa rumuńskiego wobec wartości zachowań,które powinny zdobyć wszkole ichdzieci różnią sięznacznie od wartości,

naktóre kładzie się naciskw otwartych społeczeństwach demokratycznych, „starych” państwach Unii Europejskiej. Skłaniają się raczej w kierunku umiłowania ładu i porządku, z uszczerbkiem dlaniezależnego myślenia iwspółpracy międzyludzkiej22.