Widok О definicjach stylu

О definicjach stylu

ТERESA SKUBALANКA (LuЬlin)

Wsp61czesny obraz naukowy stylistyki j�zykoznawczej moze powodowac zro­ zumialy niepok6j о przyszlosc tej dyscypliny (por. Gajda 1992: 10). Nie ро raz pierwszy wraca si� w polskiej stylistyce do analizy poj� podstawowych, wystar­ czy przypomniec dyskusje toczone w Polsce przed П wojnl\ swiatowl\ (Budzyk 1946) i zaraz ро wojnie. Ostatnio ukazalo si� kilka prac, ktбre podejmujl\ na nowo t� tematyk� (Jelinek 1992, Zgбlka 1991, Bartminski 1990). Trzeba wszakze za­ strzec, ze postulat jednolitosci metodologicznej mogl\ oslaЬiac rбzne i nie dajj\ce si� czasem pogodzic stanowiska doktrynalne j�zykoznawcбw.

Jak pisze M.R. Mayenowa (1979: 32), pierwsza znana definicja stylu pojawia si�juz w starozytnosci jako genus dicendi, m.in. Cyceron okreslal jako styl "sposбb pisania wlasciwy danemu pisarzowi". Wyrбzniano przy tym trzy rodzaje stylu: wysoki, sredni i niski, opierajl\C si� na rбznicach mi�dzy formami j�zykowymi i Ьiorj\c pod uwag� ich Ьogactwo i niezwyklosc. Poslugiwano si� przy tym zasaщ stosownosci ( decorum), tj. odpowiedniosci mi�dzy przedmiotem wypowiedzi

а uzytymi srodkami j�zykowymi.

Utozsamianie stylu ze sposoЬem wypowiedzi okazalo si� niezwykle trwale. Definicj�t�mozna do dzisiaj napotkac w rбznych opracowaniach, m.in. w artykule zamieszczonym w encyklopedii Literatura polska, w ktбrej czytamy: ,,SТYL, sposбb formulowania wypowiedzi w mowie lub pismie" (1985: 11,409).

Та metaj�zykowa defшicja stylu, zbudowana przy pomocy aksjomat6w i takich indefiniЬiliбw, jak wypowiedi, mowa, pismo, nie da si� utrzymac w swietle dzisiejszej wiedzy о systemie i tekscie j�zyka. Do plaszczyzny jak realizacji j�zykowej nalezy bowiem nie tylko nacechowanie stylistyczne, lecz takze etnicz­ ne, regionalne, profesjonalne, rodzinne czy sytuacyjne. А. Boguslawski okresla te wlasci wosci znaczenia jako afiliacj� srodowiskowl\ (1993: 85 i n.). Ponadto trzeЬa

Stylistyka N

miec na uwadze fakt, ze kategoria sposobu odnosi si� takze do znaczenia poznaw­ czego (wlasciwego сhос'Ьу niekt6rym przyslбwkom), ze moze tez obejmowac modalnosc i ekspresywnosc. Omawiana definicja si�gajiica czasбw starozytnosci stala si� matkii wszystkich uj� indywidualizujiicych ze slynnii definicjii Buffona na czele: Styl to czlowiek. Indywidualne сесЬу stylu podkreslano zwlaszcza w romantyzmie.

Echa takiego uj�cia powrбcii na pocцtku ХХ w. w neoidealistycznej koncepc ji stylu Vosslera i Spitzera. Nowym patronem koncepcji indywidualizujiicych stanie si� В. Croce, utozsamiajiicy styl z "wyrazem", rozumianym jako ekspresja ducho­ wosci czlowieka (w Polsce zob. Gбrski 1946). Wielu pierwszych polskich badaczy stylu kladlo nacisk na ten aspekt analizy, np. S. W�dkiewicz, przyznaj�cy, ze ,,w istocie lingwistyczny og6l jest abstrakcjii,jednostka rzeczywistosciii; indywi­ dualny sposбb m6wienia, czyli styl, stanowi jedyny konkretny przedmiot Ьadania" (1922: 40-41).

Sprzed wojny pochodzi tez pomysHiiczenia stylu z wyborem, wykoncypowany Ьodaj ро raz pierwszy przez J. Marouzeau (zob. m.in. 1959), а powtarzany do dzisiaj przez wielu stylistykбw. Na gruncie polskim nie przyj�la si� natomiast, przynajmniej we wczesniejszej fazie rozwoju stylistyki, defшicja stylu jako wyra­ zenia emocjonalnosci, sformulowana przez Ch. Bally'ego. Ма ona i dzisiaj swoich zwolennikбw w osobach Н. Seidlera, М. Riffateпe'a.

Korzenie naukowej stylistyki, takze i w Polsce, tkwiit w teorii j�zyka Ferdynan­ da de Saussure 'а i wi�it si� z wysщpieniami r6znych szkбl formalnych, od formalist6w rosyjskich poczynajiic, poprzez prace badaczy zwiiiz;anych z praskim Kolem Lingwistycznym na r6znych wspбlczesnych zwolennikach orientacji stru­ kturalistycznej koncziic.To formalisci rosyjscy wprowadzili do badan nad j�zy­ kiem poezji takie charakterystyczne momenty, jak: rozgraniczenie j�zyka poetyc­ kiego i praktycznego, czyli "prozaicznego", stylu mowy ustnej i pisanej (za Szczerbcl:), m6wienie о dziele literackimjako wyЬorze slownym (Opojaz), odci�cie si� od genetyzmu, zapocцtkowanie badan funkcjonalnych (Тynianow), odejscie od ujmowania stylu jako zЬioru figur i trop6w, uznanie wieloznacznosci slowa poetyckiego dzi�ki jego r6znorakim zwictZkom z kontekstem (Winokur), sformu­ lowanie koncepcji chwyt6w (wspбlczesnie wyr6znianych jako tzw. srodki j�zyko­ we). Тynianow traktowal dzielo literackie na ksztalt systemu, jak:o konstrukcj�, w kt6rej wszystkie elementy znajduj� si� we wzajemnych dynamicznych zwiiiz­ kach i wyrбznial w nich dominanty (1924: 5, 10).

W pierwszych pracach polskich badaczy stylu slaЬo ujawnialy si� tendencje zwiiiz;ane ze strukturalizmem, chociaz to j�zykoznawcy zajmowali si� gl6wnie

О definicjach stylu Т. SKUBALANКA proЫematylщ stylistyczщ. Swiadcц о tym wymownie studia pomieszczone przez К. Budzyka w Stylistyce teoretycznej. Na tle бwczesnych pogl�бw wyrбznialy si1t uj1&ia К. Wбycickiego postuluj�cego strukturalne uj«tCie zjawisk literackich (1914) oraz prace samego Budzyka (1937). Orientacj«t fопnщ w badaniach literackich reprezentowal М. Кridl.

Z okresu przedwojennego mamy rбwniez szereg studiбw empirycznych, reali­ zuj�cych niekiedy bez zbytniego teoretyzowania dyrektywy szkoly formalnej: prace stylometryczne Cwika, studium Gaertnera о j«tzyku bajek Мickiewicza h«td�ce calosciow� analiz� utworбw, artykuly Budzyka о stylizacji gwarowej w dziele literackim, ро cz1tsci takze prace Weintrauba.

We wst«tpie do cytowanej Stylistyki teoretycznej Budzyk napisal,

ze

"zagadnie­ nie stylizacji j«tzyka literatury to proЫem [ ... ] takiej czy innej struktury j«tz у ko­ we j utworu tkwщcego w kontekscie takich czy innych systemбw j«tzykowych, zrбznicowanych spolecznie•czy blstorycznie" (1946: 48).

Okreslenie sumy cech skladaj�ych si1t na styl zdaje si1t Ьус rбwnie mocno zakorzenione w tradycji stylistyki. Wymienia t«t definicj«t wsrбd innych np. Н. Markiewicz pisz�c,

ze

styl rozumie si1t takze jako zespбl cech stanowi�cych о odr1tbnosci badanego zjawiska (1970: 95 i n.). Przeniesienie sumy cech na plaszczyzn1t tekstбw, nie zas poszczegбlnych jednostkowych wypowiedzi, moze sluzyc do wyodr1tЬnienia stylu rozumianego typologicznie, jak w nast«tpuj�cych twierdzeniach Т. Zgбlki: ,,W aspekcie «tekstologicznym» styl jest oczywiscie pewn� klas� tekstбw wykazuj�cych cechy charakterystyczne wspбlne dla wszy­ stkich elementбw okreslonej klasy" (1991: 27). Podobnie ujmuje to S. Gajda, pisz�c, ze zarбwno w strukturalistycznym, jak i funkcjonalnym nшcie stylistyki "styl jest ро prostu pewщ klas� tekst6w wyodr1tЬnion�przez badacza na podstawie spostrzegania w nich odpowiednich elementбw j«tzykowych traktowanych jako typowe wyznaczniki okreslonego stylu" (1991: 8).

W prowadzenie do definicji poj� typowosci i poj1tcia funkcji nalezy przypisac j«tzykoznawcom ze szkoly praskiej. ,,Wiadomo - pisze Mayenowa - ze Bally zbudowal swoj� stylistyk«t, wyl�czaj� z niej poj«tCie stylu. Dla niego znaczylo ono tyle, со dzis znaczy termin "styl osoЬniczy". Nie tylko zreszщ dla niego, ale i dla szkoly po-croceanskiej. Otбz szkola praska takze nie mбwi о stylu lub mбwi tylko marginalnie. Туроwа dla niej foпnula to ,J«tzyk funk.cjonalny". [ ... ] Mбwi�c о j«tzyku funkcjonalnym, podkresla si1t,

ze

jest to trwaly twбr, ustabilizowany w pewnych swoich wartosciach, tendencjach - system, а nie jednostkowa efeme­ ryda. Konstrukcja owego tworu podporz�owana funk.cji, ktбщ ma on pelnic,

Stylistyka IV

sprawia, ze kazdy element systemu uzyskuje wartosc w tym systemie wlasnie ze wzgl�u na system" (1966: 32).

Havranek (1932) wyrбznial w jf;zyku 4 zasadnicze funkcje: komunikatywшь praktyczno-zawodow� teoretyczno-zawodow� oraz estetyczщ i odpowiednio 4 j�zyki [style]: potoczny, zawodowy, naukowy i poetycki. 3 pierwsze j�zyki s� nastawione na powiadomienie, tj. na rzeczywistosc pozaj�zykow�, natomiast glбwnym celem j�zyka poetyckiego jest zwrбcenie uwagi na znak sam w soЬie, znak, ktбry zyskuje wartosc autonomicznц,. Za оwц, nie nacechowan� w stosunku do j�zyka poetyckiego os odniesienia uwazano cz�sto ,j�zyk potoczny" (Mayeno­ wa 1966: 39).

Na podstawie poglц,dбw przedstawicieli szkoly praskiej mozna dojsc do wnio­ sku, ze interesowaly ich przede wszystkim style typowe. Koncepcja wyrбzniania tych stylбw okazala si� niezmiemie plodna. Znalazla ona na gruncie polskim odЬicie przede wszystkim w znanej rozprawie J. Kurylowicza pt. Jfzyk poetycki ze stanowiska lingwistycznego (1947), ktбra utrwalila w swiadomosci polskich badaczy dychotomi� j�zyk potoczny - j�zyk poetycki.

Wedlug autora w j�zyku utworбw literackich mozna wyrбznic dwie warstwy: 1) motywowanц, przez wspбlczesny danemu utworowi system j�zyka potocznego (prozaicznego), 2) nie motywowan� przez ten system. J�zykoznawca w naturalny sposбb powinien zajmowac si� warstwц, pierwszц,. W warstwie drugiej minimalne zainteresowanie muszц, wywolac metafory diwi�kowe i onomatopeje, ,,materia­ lem natomiast-pisze Kurylowicz - ktбry nas tu [j�zykoznawcбw-T.S.] oЬchodzi, sц, takie formy j�zykowe, ktбre sц, przez autora uzywane jako poetyckie, w prze­ ciwienstwie do form prozaicznych. Chodzi tu о formy, ktбre przej�te sц, przez autora z w�orбw literackich jemu znanych, suponuj� wi�c tradycj� literacц i istnienie, obok j�zyka potocznego, j�zyka literackiego i poetyckiego. Poniewaz w momencie powstawania, rozpocz�cia literatury w jakims j�zyku tradycji i wzo­ rбw nie ma, nie mozemy jeszcze mбwic о j1tzyku poetyckim, lecz tylko о j�zyku indywidualnym twбrcy. Poj1tCie j�zyka poetyckiego jako poj�cie lingwistyczne, suponuje bowiem wytwбr spoleczny, ponadindywidualny" (Kurylowicz 1987: 248-249).

Przytoczylam ten dluzszy cytat dlatego, аЬу umozliwic wlasciwц, interpretacj1t jego sensu. J ak sц,dz�, niektбre zagadnienia nie zarysowaly si� tu dostatecznie wyraziscie, mianowicie, na wyrбznioщprzez autora opozycj�potoczny: poetycki naklada si� inna, tj. m6wiony : pisany. Wezmy dla przykladu par1t poj�c potoczny (prozaiczny) : poetycki. Okreslenie prozaiczny zwyczajnie wiц,ze si� z j�zykiem literatury, zarбwno pi�knej, jak i uzytkowej. Z drugiej strony Ыizsza

charaktery-Т. SKUВALANКA styka j�zyka potocznego, dokonana przez Kurylowicza, da si� odniesc jedynie do j�zyka potocznego m6wionego. Sam autor w jednym ze zdan wprowadza opozycj� trбjczlonow�potoczny : literacki : poetycki. Literacki znaczy chyba tyle со niepo­ etycki, pisany. Тymczasem niektбrzy badacze nawil\,Zuj�cy do pogl�6w Kurylo­ wicza widц tu wyl�cznie przeciwstawienie potoczny, m6wiony: poetycki (glбwnie pisany, choc autor wspomina tez о korporacjach poetбw recytuj�cych, m.in. w starozytnej Grecji, Irlandii, utrwalaj�cych pierwsze j�zyki poetyckie, zapewne mбwione ). W polskiej typologii odmian j�zyka etnicznego (narodowego) utrwalilo si� uzywanie terminuйzyk w odniesieniu do tych odmian, ktбre mozna Ьу nazwac funkcjonalnymi stylami typowymi. Tak post�puje сщsс badaczy opracowuj�cych klasyfikacje typologiczne, Юemensiewicz, Urbanczyk, Wilkon (zob. jego opis stanu badan w 1987), natomiast autorzy Stylistyki polskiej, Н. Kurkowska i S. Skorupka, uzywaj� terminu styl ( style) ( 1959: 17). ld�c torem tych ostatnich, przej�lam rбwniez w Historycznej stylistyce йzyka polskiego ich nomenklatur�. jednakze wprowadzilam do typologii odmian j�zykowych polszczyzny rбzne wlasne pomysly.

Kurowska i Skorupka za podstaw� wyrбznienia stylбw j�zyka uznali funkcj� jego elementбw. Widac w tym wyrainie inspiracje szkoly praskie j, chociaz podzial na "wielkie" style funkcjonalne polszczyzny przedstawia si� nieco inaczej niz и Czech6w. Autorzy wyrбznili style: potoczny, przemбwien, urz�owo-kancela­ ryjny, naukowy, puЬlicystyczny i dziennikarski, artystyczny. Kamieniem w�giel­ nym tej klasyfikacji stalo si� wspomniane wyzej poj�cie funkcji.

Nie ulega kwestii, ze ksi�ka Kurkowskiej i Skorupki wywarla korzystny wplyw na pobudzenie i usystematyzowanie badan stylistycznych, ро pierwszych Ьowiem wi�kszych pracach z tego zakresu, jak np. Stylistyka teoretyczna pod red. К. Bu­ dzyka,wydawanych ро wojnie, nastцpil w tej dziedzinie pewien zastбj, powodo­ wany. tym, ze uczeni poruszaj�cy kwestie stylistyczne w doble doktrynerskiej ideologizacji uchodzili za szkodliwych "formalistбw". ProЬlematyka stylistyczna podszywala si� zatem w latach pi�cdziesi�tych pod inne szyldy i tam byla rozpa­ trywana. Wielkie zaslugi nalezy w tej mierze przypisac Instytutowi Badan Lite­ rackich PAN, glбwnie M.R. Mayenowej, inspiruj�cej prace nad wielkimi leksyko­ nami polszczyzny i czynnie wspбluczestnicz�cej w sesjach naukowych organizo­ wanych wprawdzie z innej okazji, jak np. Sesja Odrodzeniowa, sesja w stulecie smierci Mickiewicza, ale jednoczesnie uwzgl�dniaj�cych szeroko proЬlematyk� stylistyczщ. К. Budzyk przeniбsl t� tematyk� na forum periodycznie si� odbywa­ j�cych teoretycznoliterackich konferencji mlodej kadry naukowej, ktбre ро jego smierci organizowali nadal Janusz i Aleksandra Slawinscy wraz z Michalem

Stylistyka W

Glowinskim przy wsp6ludziale Ьadaczy r6znych srodowisk naukowych. Sposr6d j�zykoznawc6w szczeg6lnie zajmowal si� stylistykl\,Z. Юemensiewicz, wll\_Czajl\,­ cy w zakres historii j�zyka takze charak:terystyki styl6w funkcjonalnych ( 1961 ). Poj�ie funkcji stalo si� fundamentem wydzielania stylowych odmian j�zyka.

Zainteresowania teoretyczne щ kwesti1t znacznie si� w Polsce wzmogly ро opuЬ­ likowaniu w Polsce pracy R. Jakobsona, ,,prazanina" z pochodzenia, pt. Poetyka w swietle йzykoznawstwa (1960). Dotyczylo to szczeg6lnie stylu artystycznego, scisle Ьior1tc - stylu poetyckiego.

Wracajl\,C do og61nych defшicji stylu, musimy zgodzic sie z Gajщ,

ze

oЬecnie Ьrak pod tym wzgl�em jednolitego stanowiska. J ak twierdzi Zgбlka, w obr�Ьie wsp6lczesnej teorii stylu opr6cz wspomnianej wyzej definicji typu "tekstologi­ cznego" znajduj1t si� w oЬiegu takze funkcjonalne i pragmatyczne. О definicjach strukturalistycznych typu tekstologicznego autor slusznie pisal, ze "ten spos6b uprawiania stylistyki odnoszony jest do j�zyka ujmowanego w humЬoldtowskiej dychotomii jako ergon, czyli wytw6r, efekt, gotowy produkt j�zykowy. Na tym wlasnie polega jego pozapodmiotowosc" (Zg6lka 1991: 24). Definicje funkcjonal­ ne autonomizuj1t wedlug autora czynniki sytuacyjne, natomiast definicja budowa­ na w aspekcie pragmatycznym uznaje styl za "wynik wyboru dokonanego przez uzytkownika poszczeg61nych element6w zaczerpni�tych z systemu (kompeten­ cji)" (1991: 27). Styl jest wtedy dzialaniem. Autor zdaje si� opowiadac za zmo­ dyfikowaщ kompetencyjnlt definicj<\, stylu, wynikajl\,Clt z koncepcji j�zykowej. ,,Nalezaloby przyj1tc - pisze - ze style istniejl\, jako swoiste calosci, segmenty · wewn�trznie zorganizowane, gotowe do zrealizowania schematy" (1991: 31). Zgбlka uznaje przy tym istnienie ,,repertuaru" stylistycznego, z ktбrego wyЬiera si� elementy do realizacji jakiegos stylu. Bartminski jest zdania, ze "styl bywa sytuowany w sferze posredniej mi�dzy abstrakcyjnym systemem j�zyka а konkret­ nym mбwieniem" (1990: 81 ). Moje pogllt(ly na ten temat zawiera rozprawa pt. Czy moina m6wi6 о istnieniu systemu stylistycznego? (1992).

Pragmatyczne aspekty analizy stylu zaznaczyly si� w polskich pracach naj­ wczesniej u К. Pisarkowej, wil\_i;l\,cej charakterystyki rozm6w potocznych z oko­ licznosciami towarzysцcymi rozmowie (1975; 1978). Z teoril\, aktu komunikacji powiltZШla jest takze teoria stylu, jщ opracowal S. Gajda, jednakze wys�puj<\, w niej od�bne charakterystyczne ·elementy myslowe. Stan badan nad nurtem stylistyki pragmatycznej omawia ogloszona nie dawno praca J. Mazura о stylu i tekscie. Autor formuluje te�. ze "zarбwno definicja, jak i opis stylu i tekstu, nie mog<\ Ьус ujmowane Ьеz uwzgl�nienia szerokiego tla warunkuj1tcego Ьezposred­ nio motywy i typ dzialania, za§ w wypadku czynnosci j�zykowej, okreslonego

Т. SKUBALANКA

rodzaju tekstu i stylu. Dla stylu oznacza to odejscie zar6wno od stylistyki produ­ ktywnej [tj. stylistyki badaj�cej wytwory jf;zyka - T.S.] i Ьadania stylu w relacji nadawca - tekst, jak tez stylistyki receptywnej (percepcyjnej) i badania stylu w relacji tekst - odЬiorca. W uj�ciu pragmatycznym styl musi Ъус definiowany i opisywany w relacji nadawca - tekst - odЬiorca, z uwzgl�dnieniem okreslonego wzorca czynnosci (tekstu) i okreslonych sytuacj� konwencji" (Mazur 1990; 72-73). Konkluzja wywod6w autora brzmi: ,,stylistyka [ ... ] ma wic;c charakter inter­ pretuj�o-wartosciuj�y" (1990: 85).

W ujc;ciu pragmatycznym nie tylko dochodzi do glosu znaczne poszerzenie pola badawczego stylistyki о okolicznosci towarzysz�ce tworzeniu danego tekstu (wy­ powiedzi), wraca tu takze echem proЫem intencji autora wypowiedzi, daj�cy si� latwo uchwycic w sfoпnulowaniach ogбlnych Austina i Searle' go, natomiast c�sto nieprzydatny do interpretacji konkretnych tekst6w, zwlaszcza artystycz­ nych. Nieprzypadkowo wic;c teoretyczny model pragmatyki stylistycznej daje si� glбwnie stosowac do badania tekst6w uzytkowych na tle sytuacji im towarzysz�­ cych, zwlaszcza zas tekst6w potocznych.

Nie oznacza to bynajmniej, Ьу - zwlaszcza w diachronii - czynniki spoleczne i kultшowe nie wyciskaly swego pi1ttna na stylu utworбw, choc dzieje si� to w sposбb nieЬezposredni. Zagadnienia te om6wilismy swego czasu wsp6lnie z S. GraЬiasem mi� innymi na przykladzie tzw. stylu makaronicznego, zwiц,zanego w historii z mow� polskiej szlachty (Skubalanka, Grabias 1979). Stanowi to jednak wedlug mnie przedmiot badan na styku socjolingwistyki i stylistyki wlasciwej.

Rozw6j teorii infoпnacji ро II wojnie swiatowej wywarl swoiste pi�tno na metodologii badan j�zykoznawczych, w tym takze- sty listycznych. Definicj� stylu uwzgl�dniaj�c� metody statystyczne mozna znalezc u rбznych badaczy, m.in. foпnuluje j� Eпkvist: ,,Styl tekstu jest zЬiorem kontekstualnych prawdopodo­ Ьienstw jego j�zykowych jednostek" (1964). Zastosowania statystyki do badan Шologicznych przynosцprace J. Sambor (1972), szczeg6lowe studia М. Zar�Ьi­ ny, J. Woronczaka, М. Кniagininowej i innych. W zwi�u z szerz�c� si� popular­ nosci� tych zastosowan Mayenowa pisala: ,,Ws�dzie tam, gdzie segmenty opisy­ wanej rzeczywistosci s� okreslone dostatecznie jednoznacznie i s� dostatecznie

liczne, Ьу warto bylo wprowadzac liczbow� charakterystyk�, ws�zie tam mate­ matyk - probaЬilista mo.ze ulatwic opis, kt6ry jest podstaw� wszelkiej dalszej naukowej czynnosci" (1965: 18). Autorka dostrzega m.in. mozliwosci zastosowa­ nia statystyki do analizy stylбw funkcjonalnych. Jednakze nie wyprowadza z tego faktu danych о istocie stylu, lecz widzi w zastosowaniu metod statystyki jedynie czynnik praktyczny, pisz�c, ze "same w soЬie nie podaj� one, nie podpowiadaj�

Stylistyka N

nawet, kategoryj interpretacyjnych wlasciwych danej dyscyplinie" (tamze). Nale­ zy zgodzic si� z takim stanowiskiem.

Мniej wi�ej od roku 1970 i w latach nast�pnych zainteresowania stylistykбw Ьiegnц, dwoma torami: jedni diizц, do uscislenia definicji i stosowanych metod, inni zwracajц, si� ku funkcjom i znaczeniu. Dualizm ten oddaj� prace wielu badaczy. Tradycyjщ scislosci� analizy odznacza� si� prace wersologiczne (por. Slowian­ ska ... 1987) czy gramatyczne (zob. literatura Skubalanka 1987, 1992). Obok tego pojawily si� tez prace z zakresu stylistycznej semantyki j�zykoznawczej, jak prace J. Puzyniny ( 1990) о j�z

₁

ku Norwida, R. Tokarskiego ( 1987, 1990, 1995), А. Paj­ dzinskiej (1993) i inne , Ь� szukaj�ce inspiracji w tej semantyce jak praca А. Okopien-Slawinskiej (1985). Nie rozwincll si� natomiast w polskiej stylistyce skrajnie formalistyczny kierunek badan ·zwitzanych z metodologi� gramatyki generatywno-transfonnacyjnej. Wedlug badaczy tej orientacji operacje transfor­ macyjne zachodцce w trakcie derywacji zdaniowej mog� miec charakter stylisty­ czny (Ohmann 1964; Тhome 1970).

Mayenowa w swojej Poetyce teoretycznej wysun�la na czolo zadan stylistyki analiz� semiotyczщ, sfonnulowala j� jednak jako dyrektyw� ogбln�: ,,Chcemy zbudowac poj�ie stylu, ktбre sluzyloby analizie sztuki, przede wszystkim litera­ tury. Literatury rozumianej w jej funkcji modelowania swiata. [ ... ] Idzie о to mianowicie, о czym mбwilismy juz wielokrotnie, ze w kazdej kulturze w kazdym okresie jej istnienia wyodr�bnia si� typy wypowiedzi powolane przez wyr6znione w danej kulturze sytuacje. [ ... ] То, со nazwalismy tu sytuacj�, zawiera takie czynniki, jak relacja nadawcy i odЬiorcy, cel wypowiedzi, konkretny fragment spolecznego zycia, w ktбrym si� odbywa komunikacja. [ ... ] Wyrбznienia formacji kulturowych nalezaloby oczekiwac od socjologбw kultury. Z naszej strony formu­ lujemy przekonanie, ze kazdemu takiemu zrбznicowaniu odpowiada zrбznicowa­ nie w zakresie ocen element6w repertuaru j�zykowego, а nawet pewne jego modyftk.acje, а zatem i rбznice w zakresie wyЬoru.

Mбwimy zatem о stylu jako о zjawisku powtarzalnym, stanowщcym indeksalny znak okreslonych wartosci, charakteryzuj�ych dan� grn� ludzi" (1979: 345-346).

1 Znacznie siee rozwineely badania nad metafoщ, reprezentowane gl6wnie przez studia Т. Dobrzyti­ skiej. Osobne miejsce zajmujq badania w zakresie teorii stylu naukowego rozwijane przez S. Gajdee, w zakresie poetyki teoretycznej folldoru przez J. Bartminskiego i badaczy z nim zwiqza­ nych, w zakresie teorii onomastyki literackiej reprezentowane oЬecnie przede wszystkim przez studia Cz. Kosyla, nie wspominajqc juz о nader licznych pracach materialowych, po§wi«econych r6znej tematyce, а zawierajqcych niekiedy wazne twierdzenia teoretyczne. Nalezy tu wymieniб monografie S. DuЬisza, М. Wojtak, В. Wyderki, S. Mikolajczaka, D. Bielftowskiej i wielu innych.

Т. SKUBALANКA Р. Guiraud w swoim zarysie semiologii (1971), mбwi�c о kodach estetycznych, wskazuje na kilka konkretnych przyldadбw analizy semiologicznej tekstбw lite­ rackich. Analiza dotyczy znakбw estetycznych, ktбre maj� charakter ikoniczny i analogiczny. S� one oЬrazami ( les images) rzeczywistosci. Dzi�ki temu znaki te s� tez w о wiele mniejszym stopniu skonwencjonalizowane, i uspolecznione jak znaki logiczne. Konwencje, jakim podlegaj� nie majц, cech oЫigatoryjnych. Analiza gl�binowa pokazuje, ze te laЬilne na ogбl znaki sц, jednak zakorzenione . w strukturach spбjnych, w kodach, z ktбrych czerpi� swoje wartosci. Wspomniane systemy estetyczne pelni� dwojakц, funkcj�: jedne sц, reprezentacj� tego, со nie­ znane, nieracjonalne, inne oznaczaj� nasze pragnienia przetwarzania swiata i spo­ lecznosci w sensie fantazyjnym, archaicznym lub przyszlosciowym.

Mity s� formami literatury. Мity, legendy i w ogбlnosci wszelka sztuka i literatura popularna i folklorystyczna interesuj� w najwi�kszym stopniu semio­ logi�, poniewaz wyrazaj� sytuacje archaiczne, proste i uniwersalne. Sщd tez badania nad struktur� bajki ludowej, westemu, powiesci kryminalnej itd. Autor wspomina, ze u irбdel analiz semiologicznych tkwi� badania rosyjskich formali­ stбw i szkoly praskiej. Jednoczesnie rozwijajц, si� studia nad tematami literackimi i ich znaczeniem symЬolicznym. Те dwa kierunki badan stosuj� metody wlasciwe wspбlczesnej lingwistyce, antropologii i socjologii.

Кilka slбw Ыizej wyjasniajц,cych badania nad archetypami: chodzi tu о prace М. Eliade'go, G. Dumezila i innych. W wyniku studiowania religii i kultur prymitywnych badacze ci doszli do wniosku,

ze

formy elementarne zawarte w rytualach, mitach, sztukach i literaturach religijnych i wlasciwych kulturom prymitywnym (takie jak: kolo, kwadrat, spirala itd., zwierz�ta i rosliny: w�, drzewo itd.) s�znakami о charakterze symbolicznym. Nalez� tutaj rбwniez badania G. Bachelarda, ktбry wskazal na istnienie gl�Ьokich tematбw wyobraini poetyc­ kiej, tworzц,cych znaczenie i konotacje obrazбw ziemi, wody, ognia i powietrza. W tym duchu takze Guiraud opisywal pola stylistyczne: otchlani u Baudelaire'a, lazuru u Mallarme'go, cienia u Valery'ego. Rekonstruowal struktur� symЬolicznц, Fleurs du mal. Pomijam tu badania nad morfologi� narracji, wywodzц,ce si� z koncepcji rosyjskich formalistбw, z klasycznym juz studium W. Proppa Morfo­ logia bajki ludowej (1928) na czele, inspirujц,cym rбzne prace na pograniczu stylistyki.

W polskiej literaturze naukowej kr� badan semiotycznych oЬejmuje przede wszystkim prace dotycz�ce "j�zykowego obrazu swiata", powstaj�e pod niew�t­ pliwym wplywem J. Bartminskiego. Wydawane w formie tomбw zЬiorowych2 zawieraj� bitdi rozwazania ogбlnoteoretyczne, nawi�zuj�ce do niektбrych

konce-Stylistyka IV

pcji Е. Sapira, B.L. Whorfa, D. Hymesa, Н. Hoijera, В. Bernsteina, N. Tol:stoja i innych, а takze polskich uczonych: В. Malinowskiego, А. Кrщ,са, J. Zycinskiego, W. Burszty i innych (wymieniam przyldadowo), b�i tez analizy semiotyczne takich poj� stereotypowych jak praca, исzисiа, gwiazdy, ksit:iyc, d6l itd., doko­ nywane glбwnie na materiale gwar i f olkloru.

Dla stylistyki owocne mog� si� okazac w tej mierze wyniki badan nad kodami kulturowo-�zykowymi, jak na przyklad studium А. Кrawczyk pomieszczone w 1. tomie pt. J t:zyk а kultura, traktuj�ce о kodzie oznak fizjologicznych ciala ludzkiego w gwarach. Pilщ potrzeщjest opracowanie kodбw stylistycznych sztuki europej­ skiej, zwlaszcza zas literatury pi�knej. Wspominalam w innych rozprawach о ko­ dach z pochodzenia sakralnych: mitologicznym i ЬiЫijnym, а takze о pozostalych kodach szczegбlnie wyrainych w poezji: о kodzie astralnym, kwiatowym, drogich kamieni, istot nieziemskich. Przyklady na wiele takich kodбw zawiera moja ksiц.zk.a о slownictwie poezji milosnej Slowackiego (SkuЬalanka 1966), gdzie podalam dokumentac� dotycz�c� kodu oznak fizjologicznych, kodu wybranych ptakбw itd. Wlasnie w erotyku wychodzi na jaw szczegбlna konwencjonalizacja elementбw stylowych, сiцgщса si� poprzez wieki uprawiania poezji swiatowej. W wypadku niektбrych poetбw, zwlaszcza zas twбrcбw ulegaj�cych manierze stylistycznej, mozna mбwic takze о kodach indywidualnych. W poezji

Slowackie-go kod taki tworz�iurawie, girlandy, lzy, anioly, gwiazdy itd.

Postulat szerszego ujmowania ,,istoty" stylu znajdziemy takze u wspбlczesnych polskich badaczy. Tak wi� S. Gajda wyrбznia dwie defшicje stylu: tekstow� -"styl to funk:cjonalna struktшa rozumiana jako jednosc wszystkich (nie tylko j�zykowych) elementбw tworцcych tekst (jego struktш� immanentщ) oraz fun­ kcji " i kompetencyjщ "styl staje si� tu wiedц, zespolem normatywnych i dyre­ ktywnych przekonan dotyczcicych nadawania i odЬioru, tj. humanistyczn� struktu­ r� sublektywnego wytworu" ( 1982: 68). Pisze dalej, ze "w szerokolingwistycznym modelu �zyka teksty konkretne i tekstemy systemowe s� rezultatem przeksztal­ cenia indywidualnych i spolecznych suЬiektywnych wytworбw humanistycznych w oЬiektywne. Styl nalezy wi� traktowac jako struk.tur� humanistyczn� tekstu zrealatywizowan� do kompetencji indywidualnej lub spolecznej twбrcy tekstu. U�ie go wyl�znie jako struk.tury funk.cjonalnej ze wzgl�u na wlasciwosc komunikatywn� pozbawia styl humanistycznego i podmiotowego charakteru, nadaje mu charakter przyrodniczy" (1982: 68).

Т. SKUВALANКA

Powictz:anie defmicji stylu z aktem komunikacji j�zykowej powoduje daleko id�ce konsekwencje. Autor wychodzi od slusznej krytyki uj�c funkcjonalno-stru­ kturalnych zarzucaj�c im usuni�ie z pola zainteresowan osoby twбrcy i zagadnien procesu twбrczego . ,,Szczegбlnie wplywowy strukturalizm - pisze - koncentruje si� na systemach (kodach) b�di tekstach jako ich realizacjach. ProЫem stylu indywidualnego z rozwazan teoretycznych znika, praktyka badawcza nie jestmoze tak konsekwentna, ale wi1tkszosc prac typu "j<tzyk i styl Х-а" to prace о stylu Ьеz stylu, odpersonalizowane, gdy tymczasem wsz.elki tekst ma autora i odblorc� oraz zywy kontekst" (1988: 382).

Inn� рrбЬ� poszerzenia definicji stylu jest koncepcja J. Bartminskiego, ktбry zwi�zal okreslane przez sieble poj1tcie z szeroko rozumian� derywacj�. Inne istotne

novum przynosi nast<tpuj�ce sfoпnulowanie, nawictz:uj�ce do semiotycznej konce­ pcji stylu: ,,Przez styl rozumiem ponadtekstow�struktur1tznakowii, w ktбrej stron� znaczon� ( signifie) s� uporz�dkowane w pewien sposбb wartosci, а stroщ znacz�­

c� ( signifiant), [ ... ] s� elementy j<tzyka przynalezne do rбznych poziomбw jego struktury" (1990: 80). 1 dalej autor tak wyjasnia sens podstawowego dla takiego rozumienia stylu terminu w а r t о s

с:

,,Wartosci stylu stanowi� zespбl: tresci swiatopoglц._dowych, kt6re SI:\ pochodщ przyj<ttego przez uzytkownika j�zyka punktu widzenia" ( s. 86). llustruje to cytatem z Bachtina, ktбry stwierdzil, ze "styl zaklada obecnosc autorytatywnych punktбw widzenia, autorytatywnych, skrystali­ zowanych ocen ideologicznych" (Bachtin 1970: 291 ).

Omawiane pogl�dy Bartminskiego nasuwaj� koniecznosc skomentowania c�­ towanego wyzej terminu wartosc, ktбry stanowi centrum rozwazan autora . ProЫematyka aksjologiczna zdaje si<t ostatnio zywo interesowac badaczy sztuki, literatury i j<tzyka. Wprowadzenie terminu wartosc do teorii musi wi� zakladac zaj�ie okreslonej postawy filozoficznej i sprecyzowanie, о jakiego rodzaju war­ tosc tu chodzi. Literatwa na ten temat jest juz ogromna, omбwiona m.in. w ksi�ce J. Puzyniny о j<tzyku wartosci (1992)�, а gdy idzie о najЫizsze stylistyce poj�cia 3 Zostal on uzyty zapewne pod wplywem Mayenowej, ta za§ ulegla sugestii Ch. Moпisa (1946),

kt6ry twierdzil, ze znak estetyczny jest znakiem, kt6ry oznacza j� warto§б. W. Panas (1979) krytycznie zapatruje si� na niejasno� teпnin6w wyj�iowych: ,.Od razu jeste§my sprowadzeni na grunt my�enia Шozoficznego i z pierwotnej jasno§ci w ciemno� relatywizmu. Po$Cie znaku ikonicznego, u kt6rego podstaw lezy zasada podoblenstwa, jest szczeg61nie podatne na utra� waloru instrumenщlnego na korzy§б warto§ci ideologicznej" (s. 15).

4 1. Puzynina (1992) jako punk:t wyj§cia przyjmuje istnienie warto§ci instrumentalnych (sluzeЬ­ nych) i warto§ci ostatecznych (absolutnych). Wyr6znia tez warto§ci pozytywne i negatywne itd. (s. 39-41), tamze omawia propozycje klasyftkacyjne r6znych autor6w. Nowszii literatur�

fllozo-Stylistyka N

w ksi�ce zЬiorowej О wartosciowaniu w badaniach literackich _{(1986). Niektбrzy} s�dziь ze nalezaloby rozrбzniac rodzaje wartosci dziel sztuki artystyczne i estety­ czne. S. Sawicki widzi w kategorii dojrzalosci kryterium wartosciuj�ce dzielo literackie. ,,Dzielo jest wartosciowe - pisze- о ile jest poetyckie, о ile jest dojrzale w aspekcie rбznych swych elementбw" (Sawicki 1986: 174).

Mozna mniemac, ze styl jest wlasnie nosnikiem tego typu wartosci, ale, jesli dobrze odczytu_ю intencj� Bartminskiego, chodzilo mu w tym miejscu о wartosci swiatopogl�dowe. Jesli tak, to najblizsze takie wartosci sytuowalyby si� w sferze uznania spolecznego. ProЫematyka aksjologiczna dotyczylaby wбwczas takich zagadnien jak: potrzeby spoleczne а wartosci kultury, rola wartosci w rozwoju kultury, zachowania preferencyjne а typy kultury, Ьо trudno przypuszczac, ze chodzi tu о Ьezposredni� wykladni� ideologiczщ, np. polityczn�.

Moim zdaniem nie ma Ьezposredniej zaleznosci mi�zy cechami stylu а swia­ topogl�dem uzytkownikбw. Wspomnial о tym juz dawniej К. Budzyk: ,,W twбr­ czosci artystycznej sfera ksztaltбw jest jednak bardzo skomplikowana, tak ze z trudem dopiero i przy pomocy bardzo rozbudowanego aparatu naukowego mozna Ьу j� interpretowac przez wykrycie odpowiadaj�cej jej dziedziny sensбw" (1946: 60). Latwiej о wykrywanie tych zaleznosci dla stylбw uzytkowych, ale i tu trzeЬa stwierdzic dzialanie konwencji, ktбre nie tylko posrednicz� mi�y stylem а rze­ czywistosci, pozastylistyczniь ale czasem zupelnie j, znieksztalcaj,. Poza tym pewne rбzne fenomena ideologiczne mog� miec czasem wspбlny stylistyczny mianownik. ldentyczne struktury "nowomowy" jako j�zyka propagandy znajdo­ waly si� w ХХ w. na uslugach rбznych ustrojбw totalitarnych.

Poj�ie wartosci stylistycznych wymaga dalszych pogl�Ьionych studiбw, opar­ tych na badaniach empirycznych. Jest rzecz� charakterystyczn�. jak dalece rбzne uj�ia "humanistyczne" i "semiotyczne" wykorzystuj� przy tym poj�cie сесЬу stylowej Uakosci, nazywanej tez kategoril\), ktбrej rodowбd si�ga czasбw staro­ zytnej retoryki. W nowszych pracach stylistycznych, poczynaj�c od W. Schneidera (1931 ), odzyly na nowo inspiracje plyn�ce z tej proЫematyki, szczegбlnie plodne w literaturze rosyjsko_юzycznej i nie tylko. System kategorii stylistycznych, nazy­ wany przez F. Mik� ,,kategoriami wyrazowymi" (1970), tj. wyrazeniowymi, two-; rzy wedlug niego styl tekstu, ��су ukladem tych kategorii, realizowanych w relacjach pionowych jako stosunek przyporzl\()kowania i poziomych jako koor­ dynacja, gradacja itp. poszczegбlnych kategorii.

Т. SKUBALANКA Nowe spojrzenie na zagadnienia stylistyczne powstaje takzepod wpl:ywem stale rozwijaj�cej si� teorii tekstu. Jak pisze Т. Dobrzynska, ,,proЫematyka tekstologi­ czna grupuje si� wok61 czterech zasadniczych kwestii: 1) w jaki spos6b wypowiedi j�zykowa wyodr�bnia si� z potoku mowy i staje si� integraln� caloscщ znakow� 2) jak zdanie (kontekst j�zykowy) przeksztalca si� w elementy wypowiedzi -wypowiedzenie; 3) jakie mechanizmy witiZ� sekwenc j� wypowiedzen w powiЦ7:a­ n� znaczeniowo calosc; 4) jakie typy i gatunki wypowiedzi funkcjonuj� w danej kulturze. Wszystkie te zagadnienia stac si1t mog� punktem wyjscia dla rozwazan i analiz stylistycznych" (1992: 51-52, por. tez Mayenowa 1976)5

Rozkwit kognitywistycznej teorii j�zyka w ostatnich latach postawil przed badaczami stylu nowe proЫemy. Wiele tez tej teorii wydaje si� Ыiskie stylistyce, jak np. to ze gramatykakognitywna jest ,,modelem uzycia�zyka" (Kardela 1992), ze о uzyciu decyduje kontekst. Niekiedy zwolennicy kognitywizmu (Johnson, Lakoff, Langacker i inni) w swoich blpotezach posuwaj� si� dalej, nizby to smieli uczynic stylistycy, twierdщc, ze j�zyk ma charakter kreatywny, ze о uzyciu jego element6w decyduje spos6b oЬrazowania, ze to ,,myslenie obrazem" odsyla do sfery symЬoli i samo je tworzy poprzez wyoЬrazemowo-metaforyczne pojmowa­ nie czasoprzestrzeni, zdarzen, dzialan, cel6w, srodkбw, przyczyn, modalnosci, skal i kategorii (Korzyk 1992: 60-61). W�tpliwosci budzi sprzeczna z tym zalozeniem absolutyzacja wiedzy potocznej, ktбra witiZe si� ,,z istnieniem w danej kulturze rozmaitych stereotypowych wzorc6w myslenia i dzialania, zaleznych od spolecz­ nej praktyki i przekonan, podzielanych przez czlonk6w j�zykowej wsp6lnoty" (Korzyk 1992: 65). Przyj�ie za podstaw� analizy prototypowej, tak owocnej w badaniach nad semantyц poetyck� uklad6w i oЬieg6w czysto formalnych (jak np. sformalizowane struktury frazeologiczne ogбlnopolskich przyslбw) grozi efe­ ktem splaszczenia czasowego, synchronizacja ta bowiem burzy semantyczne konwencje j�zyka, takze о wla�iwosciach stylistycznych. Definiowanie znacze­ nia jako funkcji moze Ьус wprawdzie na �k� stylistyce, ale pod tym warunkiem, ze nie demontuje og6lnej semantyki j�zyka, ktбra tworzy podstawy wyrбznienia stylбw typowych jako kategorialny punkt wyjscia dla dzialalnosci rбznicuj�cej

5 Budowane przeze mnie dyfшicje stylu opieraly si� zrazu na zalozeniach j�zykoznawstwa stru­ kturalistycznego. W toku wieloletnich badan doszlam wreszcie do semiotycznej koncepcji stylu ро do�wiadczeniach z gramatylщ stylistycznll, kiedy si� przekonalam, ze waloryzacja (nacecho­ wanie) stylistyczna form i konstrukcji gramatycznych polega wla�nie na ich semantyzacji, dzi�ki czemu uzupelniajli cechy podobne do semantycznych wla�ciwo�ci leksem6w. Pisz� о tym obszemiej w nieco odmiennej wersji niniejszego artykulu, zob. SkuЬalanka (1995).

Stylistyka IV

twory j�zykowe. Trudno si� zgodzic z tа1щ koncepcjц,, ktбra niszczy w zarodku przekonanie о istnieniu j�zyka jako oЬiektywnego i konwencjonalnego systemu komunikacyjnego (Grzegorczykowa 1992).

Wracajц,c do tematu musimy stwierdzic, ze dokonany powyzej przegщd rбz­ nych definicji stylu poczynajц,c od starozytnosci dowodzi rozmaitosci sformulo­ wan definicyjnych przy jednoczesnej swiadomosci istnienia osobnego przedmiotu badan. Jest nim informacja о tym, jak zbudowana jest wypowiedi (tekst) �zyka (na ogбl w zaleznosci od jego funkcji). Wszystkie inne czynniki towarzysцce majц, charakter drugoplanowy. Wyjasnia to zdumiewajiteц, trwalosc w czasie niektбrych uj� si�gajц,cych nawet starozytnosci, а uzywanych do dzisiaj, ze slynnym okre­ sleniem stylu jako sposobu na czele.

Omawiane przeze mnie defmic je nie sц, wlasciwie sprzeczne, swojц, odmiennosc zawdzi�zajц, przede wszystkim innym punktom widzenia badaczy, skupiajц,cych za kazdym razem uwag� na coraz to rбznych aspektach stylu: bц,dz na samej j�zykowej strukturze jednostkowego wytworu mбwienia, bц,di na uogбlnionych typowych zjawiskach serii takich wytwor6w (na stylach funkcjonalnych), bц,di na funk.cjach pozastylistycznych towarzyszц,cych stylowi, bц,dz na stosunku struktury stylistycznej do systemu j�zyka i do "systemu" stylistycznego, do konwencji6_.

Poszerzanie pola badawczego, w ktбrym sytuowano sty 1, о obszary wlasciwe pragmatyce, semiotyce, antropologii, socjolingwistyce, estetyce i innym dziedzi­ nom nie zmienialo w istocie faktu, ze nadal glбwnym przedmiotem zainteresowan pozostawal styl jako po�ie ponadwiekowe, uniwersalne. Badacze starali si� zwykle rozbudowywac proste definicje tego zjawiska ( defi.nicje jakosciowe) о ele­ menty wskazujц,ce na jego genez� ( defmicje genetyczne ), na proces funkcjonowa­ nia stylu (definicje operacyjne) i na okolicznosci towarzyszitee (defi.nicje pragma­ tyczne). Stц,d tak cz�ste w stylistyce zlozone definicje przedmiotu badan.

Literatura

Bachtin М., 1970, РтоЫету poetyki Dostojewskiego, Warszawa. Bartminski _J., 1990, Folklor -йzyk -poetyka, Wroclaw.

6 Zalezalo to, oczywi§cie, od praktykowanej przez nich metodologii. Omawiaj�c r6zne defmicje znaczenia j�zykowego, К. Terminska (1991) slusznie podkresla, ze nie mozna postulowa� jednego typu definicji semantycznych dla ро�� wszystkichreligii, dla termin6w wszystkich nauk etc.

Т. SKUBALANКA Boguslawski А., 1993 "Znaczenie" а "j�zykowa konwencja poznawcza", О tkfinicjach

i definiowaniu, red. J. Bartminski, R. Tokarski, LuЫin.

Borowski Н. 1992, Wartosc jako przeiycie. Wprowadzenie do aksjo/,ogii, Lublin.

Budzyk К., 1937, Z zagadnien stylisty'/d. Prace ofiarowane К. W6ycickiemu, Wilno.

Budzyk К., 1946, Zarys dziej6w stylistyki teoretycznej w Polsce. Stylistyka teoretyczna w Polsce, pod red. К. Budzyka, Warszawa.

Т. Dobrzynska, 1992, Badania struktury tekstu - nowe i;r6dlo inspiracji stylistyki, ,,Sty­

listyka" 1.

Enkvist N.E., 1946, Оп tkfining_style. -Enkvist N.E., Spencer J., Gregory MJ., Lingui­ stics alld Style, Oxf ord.

Gajda S., 1982, Podstawy badan stylistycznych nad йzykiem naukowym, Wroclaw. Gajda S., 1988, Styl indywidualny а wsp6lczesna stylistyka. -Z polskich studi6w slawi­

stycznych, seria VП, Warszawa.

Gajda S., 1991, Stan wsp6lczesnej stylistyki а synteza stylistyczna. - Synteza w stylistyce slowianskiej, Opole.

Gajda S., 1992, Dylematy stylistyka. - Systematyzacja ройс w stylistyce. Materialy z konferencji z 24-26 IX 1991 r., red. naukowa S. Gajda, Opole.

G6rski К., 1946, Poelja jako wyraz. Pr6ba teorii poelji, Torun.

Grzegorczykowa R., 1992, Kognitywne ийсiе znaczenia а рrоЫет realizmu kognityw­

nego. -,,J�zyk а kultura", t. 8.

Guiraud Р., 1971, La semiologie, Paris.

Havrшiek В., 1932, Йkoly spisovneho jazyka а jeho kultura. - Spisowna cestina а

jazykovd kultura, red. В. HavrAnek, М. Weingart, Praha.

Jakobson R., 1960, Poetyka w swietle j�zykoznawstwa, ,,Pami�tnilc Literacki", z. 2.

Jelinek М., 1992, _{ProЫematika definice pojmu "styl" ,,Stylistyka", 1.}

J�zykowy obraz swiata, 1990, red. J. Bartminski, Lublin.

Kardela Н., 1992, Gramatyka kognitywna jako globalna teoria йzyka. - ,,J�zyk а kul­

tura", t. 8: Podstawy metodologiczne semantyki wsp6lczesnej, red. J. Nowakowska-Kempny, Wroclaw.

Кlemensiewicz Z., 1961, Zagadnienia i zaloienia historii йzyka polskiego. -W kr�gu йzyka literackiego i artystycznego, Warszawa.

Korzyk К., 1992, Semantyka kognitywna -рrоЫету i metody. (Kilka uwag natury filozoficznej). -,,J�zyk а kultura", t. 8.

Kurkowska Н., Skorupka S., 1959, Stylistyka polska. Zarys, wyd. 1, Warszawa 1959.

Kurylowicz J., 1947, J�zyk poetycki ze stanowiska lingwistycznego, ,,Sprawozdani�

Wrocl. T.N", 11 [przedruk w: Studia j�zykoznawcze, Warszawa 1987].

Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, 1985, t. 2, N-Z, Warszawa.

Markiewicz Н., 1970, Gl6wne рrоЫету wiedzy о literaturze; wyd. 3, przejrzane i uzu­ pelnione, Кrak6w.

Stylistyka W

Marouzeau J., 1959, Nature, degres et qualite de l' expression stylistique. -Stil - und FormproЫeme in der Literatur. Vortrage des VII. Kongresses der Internationalen Vereinigung ftJ,r moderne Sprachen und Literaturen in Heidelberg, Heidelberg.

Mayenowa M.R., 1966, Moiliwosci i niebelJ)ieczenstwa metod matematycznych w po­ etyce. -Poetyka i matematyka, red. M.R. Мayenowa, Warszawa.

Mayenowa M.R., 1965, Analiza doktryny stylistycznej Praskiego Kola. Praska szkola strukturalna w latach 1926-1948. ПуЬ6r material6w, Warszawa.

Mayenowa M.R., 1976, Teoria tekstu а tradycyjne zagadnienia poetyki. -РrоЫету teorii literatury, seria 2, Wroclaw.

Mayenowa M.R., 1979, Poetyka teoretyczna. Zagadnienia jfzyka, wyd. 2 uzup. i popr., Wroclaw.

Mazur J., 1990, Styl i tekst w aspekcie pragmatycznym. Z zagadnien teoretyczno-meto­

dologicznych, ,,Socjolingwistyka" IX.

Мiko F., 1970, Text а styl, Bratis�ava.

Morris Ch., 1946, Sign, Language and Behavior, New York [w j�z. pol. w tomie: Forma i nieokreslonosc w poetykach wsp6lczesnych, Warszawa 1973].

О wartosciowaniu w badaniach literackich. Studia, 1986, pod red. S. Sawickiego i W.

Panasa, Lublin.

Ohmann R., 1964, Generative Grammars апd the Concept of Literary Style, ,,Word".

Okopien-Slawш.ska А., 1985, Semantyka wypowiedzi poetyckiej. (Preliminaria), Wroc­

law.

Pajdzinska А., 1993, Frazeologizmy jako tworzywo wsp6lczesnej poeiji, Lublin.

Panas W., 1979, Z zagadnien interpretacji strukturalno-semiotycznej. - Zagadnienia literaturoznawczej interpretacji. Studia, pod red. J. _{Slawinskiego i} J. _Swi�cha,

Wroclaw.

Pisarkowa К., 1975, Skladnia rozmowy telefonicznej, Wroclaw.

Pisarkowa К., 1978, Zdanie m6wione а rola kontekstu. -Studia nad skladniq polszczyzny

m6wionej. Ksifga referat6w poswifconych skladni i metodologii badan jfzyka mo­ wionego (LuЬlin 6-9 Х 1975), red. Т. Skubalanka, Wroclaw.

Puzynina J., 1990, Slowo Norwida, Wroclaw.

Puzynina J., 1992, Jfzyk wartosci, Warszawa.

Sambor J., 1972, Slowa i liczЬy. Zagadnienia йzykoznawstwa statystycznego, Wroclaw.

Schneider W., 1931, Ausdruckswerte der deutschen Sprache, Leipzig - Berlin.

Skubalanka Т., 1966, Slownictwo poeiji milosnej J. Slowackiego па tle tradycji, Torun. Skubalanka Т., GraЬias S., 1979, Spoleczne uwarunkowania stylow йzyka,

,,Socjoling-wistyka" 2,

Skubalanka Т., 1991, Wprowadzenie do graщatyki stylistycznej йzyka polskiego, Lublin. Skubalanka Т., 1992, Czy moiJш m6wic о istnieniu systemu stylistycznego? ,,Stylistyka" I.

Skubalanka Т., 1995, О stylu poetyckim i innych stylach jfzyka, LuЫin.

Т. SKUBALANКA

Teпninska К., 1993, Problem swoistosci definicji semantycznych jako pytanie о re /,aty­

wiz.acй. -О definicjach i definiowaniu, red. J. Bartminski i R. Tokarski, Lublin.

Th.ome J.P., 1970, Generative Grammar and Stylistic Analysis. -New Horizons in

Linguistics, Harmondsworth, Мiddlesex.

Tokarski R., 1987, Znaczenie slowa i jego modyfikacje w tekscie, Lublin.

Tokarski R., 1990, Prototypy i konotacje. О semantycznej analizie slowa w tekscie poetyckim, "Parni�tnik Literacki", z. 2.

Tokarski R., 1995, Semantyka barw we wspolczesnej polszczyf.nie, LuЬlin. Тynianow J., 1924, Problema stichotwornogo jazyka, Leningrad.

W�dkiewicz S., 1922, О tzw. stylistyce. "J�zyk Polski" VП, z. 2.

Wilkon_A., 1987, Тypologia odmian j�zykowych wspolczesnej polszczyzny, Katowice.

Zg61ka Т., 1991, Tekstowe, funkcjonalne i pragmatyczne kryteria wyodrfbniania stylo-wych odmian j�zyka. -Syntez.a w stylistyce slowianskiej, red. S. Gajda, Opole.

Оп the Definitions of Style

1n the article the author gives а critical survey of different definitions of language sty le, Ьeginning from the qualification of style as а manner of speaking, which was already known in antiquity. That defmition is still in use nowadays. Individual aspects of style were considered Ьу the Romanticists, and later Ьу the German Neoidealists. Bally and Croce linked style with expression, and that definition is still valid as well. Nevertheless, contemporary stylistics originates, generally speaking, from the ideas of the Russian formalists, and the concept of function which is of primary importance in its theory, stems from the views of the memЬers of the Prague Linguistic Circle.

Тhе author pays much attention to the discussion of Polish works in stylistics, which are always linked with contemporary trends in linguistics, from Kurylowicz, Budzyk, Mayenowa, Kurkowska and Skorupka to Gajda and Wilkon.

The defmitions of style one could meet after the Second World War mirrored the proЫems discussed in various scientific schools, either linked with structura lism in its various forms, or inspired Ьу pragmatics, axiology, information theory and statistics, or axiology, semiotics and new types of cognitivism. Тhе author considers the concept of style to Ье one of the universals of language, to Ьelong always to the plane of its si_gn realisation and to contain in itself the thought of the way the system is realised in usage depending on the function perfoпned. 1n her opinion the definitions of style foпnulated up to now may Ье understood, in а sense, to convey no contradiction, as they reflect the complex character of the phenome­ non.