Odczyty, sesje, imprezy Towarzystwa Miłośników Historii (czerwiec 1999 — styczeń 2000 r.)

K

O

M

U

N

I

K

A

T

Y

Odczyty, sesje, imprezy Towarzystwa Miłośników Historii

(czerwiec 1999 — styczeń 2000 r.)

Om awiany okres to już czas działalności now ego Zarządu wybranego na W alnym Zebraniu 31 maja 1999 r. (patrz spraw ozdanie PH z. 3/99). W skład n ow ego Zarządu w eszły rów nież osoby z poprzedniego, tak w ięc działalność Towarzystwa nie zm ieniła swojego charakteru.

D o znaczących wydarzeń należy uroczystość, która odbyła się 10 października (niedziela) w G oźlinie M ariańskie Porzecze, pow. Garwolin. W pobliżu zabytkow ego kościoła parafialnego został odsłonięty obelisk ku czci prof. Aleksandra Jabłonow skiego, syna ziem i garwolińskiej, w ybitnego historyka — historiografa, pierw szego prezesa T M H i Towarzystwa N aukow ego W arszawskiego (T N W ). Krótkie refleksje historyczne wy­ głosili: prof. Andrzej W yczański o miejscu prof. Jabłonow skiego w historiografii polskiej; prof. Marian M . D roz­ dowski o roli, jaką odegrał w budzeniu poczucia tożsam ości narodowej ziem i garwolińskiej; prof. Tadeusz M ikulski o znaczeniu jego działalności dla tw orzenia struktur TNW ; prof. W ojciech Iwańczak — obecny prezes T M H — o prezesurze prof. A . Jabłonow skiego w TM H . O belisk powstał z inicjatywy prof. M . M. D rozdow skie­ go, staraniem m iejscow ego społeczeństw a, które reprezentow ali — ks. proboszcz parafii G oźlin Henryk Kulik, starosta garwoliński mgr inż. Stefan G ora i prezes Towarzystwa H istorycznego G arwolina mgr Stefan Baran.

Obchody były połączone z X V I Międzynarodowym Sympozjum Kościuszkowskim organizowanym w rocz­ nicę bitwy pod M aciejow icam i przez Polską Fundację K ościuszkowską, Towarzystwo M iłośników M aciejowic i T M H , przy udziale historyków białoruskich. Sympozjum uświetnił w ystęp znakom itego białoruskiego chóru z Mińska. Zapow iedziano, że w przyszłym roku sympozjum będzie pośw ięcone wybitnym historykom powstania kościuszkowskiego: prof. prof. Stanisławowi H erbstow i i A ndrzejow i Zahorskiemu.

W 60 rocznicę wybuchu II wojny światowej i agresji hitlerow sko-sow ieckiej na P olskę zorganizowano (6 października) przy współpracy Centralnej Biblioteki W ojskowej i W ojskow ego Instytutu H istorycznego sesję naukową pt. „Warszawa i inne centra regionalne w e w rześniu 1939 roku oraz w początkach Podziem nego Państwa P olskiego”. R eferaty pracowników naukowych z Warszawy, Białegostoku, K atow ic i M uzeum w Stutt- hofie (A . A jnenkiel, A . D obroński, M. M. D rozdow ski, Z. G łuszek, C. Grzelak, M. Klimecki, J. O dziem kow ski, E. Pankiewicz, Z. W oźniczka, W . W ysocki) ukazały w iele dotychczas nieopracowanych problem ów tego okresu, przede wszystkim w odniesieniu do północnych i w schodnich dzielnic Polski. Zajm ow ano się zwłaszcza stosun­ kiem do wkraczających wojsk sowieckich.

Kontynuując serię zebrań pośw ięconych sylwetkom wybitnych Polaków, zorganizowano — w 2 5 -lecie śm ierci polityka i działacza gospodarczego, realizatora budowy portu w Gdyni, Eugeniusza K wiatkowskiego — spotkanie w M uzeum K olekcji im. Jana Pawła II (21 sierpnia). R eferat pt. „Wkład E ugeniusza Kwiatkowskiego do polskiej kultury politycznej i gospodarczej” — wygłosił prof. M. M. D rozdowski.

Kom isja H istorii K obiet w W alce o N iep od ległość T M H przy współpracy Św iatow ego Związku Żołnierzy A rm ii Krajowej i Archiwum A kt Nowych zorganizow ała 7 października w Centralnej Bibliotece W ojskowej uroczyste spotkanie pt. „K obieta polska w służbie R zeczypospolitej”. W iąże się to z 100-leciem urodzin gen. M a­ rii W ittek, zmarłej w 1997 r. T a pierwsza w P olsce kob ieta-gen erał, członek Polskiej Organizacji W ojsko­ wej, uczestniczka wojny polsko-bolszew ickiej w 1920 r., kom endantka Przysposobienia W ojskow ego K obiet w II R zeczypospolitej, szef W ojskowej Służby K obiet S Z P -Z W Z -A K , od 1970 r. była w spółorganizatorką K om isji K obiet, inicjatorką i konsultantem „Słownika uczestniczek walk o n iep od ległość Polski 1 9 3 9 -1945” (PIW 1988).

Przew odnicząca Komisji, członek Zarządu T M H , B ożenna Tazbir-Tom aszew ska została w czasie uro­ czystości odznaczona przez dyr. A A N , Tadeusza Krawczaka, O dznaką H onorow ą za Zasługi dla Archiwistyki.

146

Sekcja H istorii Najnowszej, którą prowadzi dr Jan Żaryn organizowała spotkanie pośw ięcone historii najnowszej kościoła katolickiego w Polsce. Om awiano m.in. wydawnictwa Instytutu P olitologii Uniwersytetu Szczecińskiego. Z esp ół dr. Krzysztofa Kowalczyka opracowuje tam historię wyznań i K ościoła katolickiego na Ziem iach Zachodnich (8 października i 13 grudnia). Dużym zainteresow aniem cieszyło się spotkanie pośw ięco­ ne kardynałowi A dam ow i Stefanow i Sapiesze, referentem był red. Zdzisław Szpakowski.

Sekcja H istorii W arszawy wystąpiła z inicjatywą prelekcji pośw ięconych prezydentom Warszawy: prof. M. M. D rozdow ski om ów ił sylwetkę księcia Zdzisława Lubom irskiego (16 listopada), D anuta Skorwider z A r­ chiwum Państw ow ego m.st. W arszawy — inż. Zygm unta Słom ińskiego (7 stycznia). Zebrania pośw ięcone wybitnym postaciom związanym z zarządzaniem W arszawy w latach 1915-1944 planujemy w roku bieżącym.

D w a spotkania z Janem N ow akiem -Jeziorańskim , b. dyrektorem Sekcji Polskiej Radia W olna Europa zorganizowała Sekcja Studiów Krytycznych. Podsum owując spotkanie „Polski październik w programach Radia W olna Europa” (22 października), organizator — prof. D rozdow ski — wyraził nadzieję, że b ędzie m ożliw e przepracow anie zespołu akt Radia W olna Europa i opublikow anie wyniku badań w celu w zbogacenia obrazu polskiego października.

Pan N ow ak-Jeziorański uczestniczył rów nież w naszym spotkaniu (20 października) z redaktor A liną G r a b o w s k ą , kom entatorem Radia W olna Europa, autorką książki „Polska w kom entarzach” (Londyn 1999).

Zorganizow ano kilkanaście spotkań poświęconych now o wydanym tytułom . Barbara Petrozolin-Sko- wrońska zorganizow ała i prowadziła w M uzeum N iep od ległości (25 października) prom ocję zbioru pt. „Nieświe- skie w spom nienia”. Fragm enty w spom nień czytali: Joanna Żółkow ska i Sławomir Grzymkowski. W spotkaniu udział wziął prof. Marcin Kula, który mówił m.in. o problemie wielokulturowości. W spotkaniu uczestniczyło ok. 200 osób, w tym trzypokoleniowe rodziny wywodzące się z N ieświeża (także rodzina Radziwiłłów).

B. P etrozolin-Skow rońska zorganizow ała też spotkanie z Jerzym Kulczyckim, wydawcą z Londynu, w zięli w nim udział wydawcy z Polskiego Towarzystwa W ydawców Książek (19 października) (PH z. 4/1999).

O pracowanie prof. Barbary O t w i n o w s k i e j , przy współpracy Teresy D r ż a l, pt. „Z aw ołać po im ieniu. K sięga kobiet w ięźniów politycznych 1944-1958” (Sekcja H istorii Najnowszej, Sala Lelew elow ska, 2 listopada), referow ał prof. Andrzej Paczkowski. Profesor ukazał m iejsce książki w nurcie m odnych dziś badań fem inistycz­ nych. Zwrócił też uwagę, że w badaniach historycznych rozwija się tendencja zapoczątkowana przez historyków francuskich, przeciwstawiająca pojęciu H istory — pojęcie M em ory, zgodnie z którym w ażne jest to co zapam ię­ tane, a nie to co udokum entow ane przez prowadzących badania historyków -profesjonalistów . Z biór zaprezen­ towany na prom ocji m ożna zakwalifikować do tej drugiej kategorii, co w żadnym wypadku nie um niejsza jego w iarygodności. B ędzie on ważnym dokum entem branym pod uwagę przez historyków. Trudno czerpać wiedzę 0 tamtym ponurym okresie z akt U B , przy tym niekom pletnych, niechlujnych, na co przy okazji zwrócił uwagę. N ie wiem y dokładnie, ilu w ięźniów przeszło przez aparat terroru, w ielu było przetrzymywanych b ez sądu, w aktach nie było o nich nawet śladu.

Jednak, aby przebić się d o prowadzonych w św iecie badań, konieczne jest chociażby krótkie streszczenie w języku angielskim , posłow ie lub wstęp.

D u ża frekwencja potw ierdza przekonanie, że nasze Towarzystwo wypełnia lukę na rynku księgarskim, promując tytuły ukazujące się tylko dzięki dotacjom , a dotyczące martyrologii, przeżyć wojennych i pow ojen­ nych. N asi członkow ie, i nie tylko, oczekują, że znajdą w T M H zrozum ienie dla tej tematyki, prawie nie istniejącej w mass mediach.

Sekcja H istorii W ojskowej zorganizow ała dwie dyskusje pośw ięcone książkom o tem atyce historycznej. N a spotkanie ze Sławomirem P o l e s z a k i e m z Lublina, autorem książki pt. „Jeden z wyklętych. Major Jan Taborowski «Bruzda»” (21 października) przybyli uczestnicy historycznych wydarzeń, dziękując m łodem u autorow i za pam ięć o ludziach zapom nianych, odnieśli się jednak krytycznie do niektórych pozycji, z których korzystał, a opracowanych przez osoby przypisujące sobie dokonania przez nikogo nie potw ierdzone. Prof. Tom asz Strzem bosz, prom otor autora na K U L , ocenił pozytywnie wysiłek magistranta, uważając, że zebrał on m ateriał godny pracy doktorskiej.

Kolejna pozycja z cyklu: „Warszawskie Term opile 1944 «Starówka». Przewodnik po miejscach walki 1 m ęczeństw a” — opracowana przez Juliusza K u l e s z ę, plastyka, żołnierza i historyka powstania warszawskie­ go, w zbudziła dyskusję przede wszystkim nad form ą tak ujętego przewodnika (9 listopada). Zastanaw iano się, czy nie jest to raczej m onografia i w jaki sposób, nie rezygnując z elem en tów em ocjonalnych np. fragm entów w spom nień uczestników walk, należy dostosow ać ją do wymagań wydawnictw typu przew odnikow ego. O pinie

0 tej serii, jak rów nież o w artości ostatniej pozycji ocenionej przez zebranych pozytywnie, przekazano do Fundacji „Wystawa W arszawa W alczy 1939 -1 9 4 5 ”, która sprawuje pieczę merytoryczną i finansow ą nad tą serią.

Przewodniczący Sekcji Biografiki przy Zarządzie PTH — prof. Marian M. D rozdow ski zorganizował dyskusję nad książką „Józef Piłsudski i jego współpracow nicy”, pracą zbiorową pod redakcją prof. A dam a S u c h o ń s k i e g o z Uniw ersytetu O polskiego (3 grudnia).

R ów nież z inicjatywy tej sekcji zorganizowano spotkanie z prof. Jerzym Poksińskim z W IH , który wygłosił referat „M arszałkowie PRL: M ichał Żym ierski, Konstanty Rokossow ski, Marian Spychalski — próba portretu zbiorow ego” (23 listopada).

Dyr. Andrzej Koryn z Wydawnictwa Instytutu H istorii PA N i Maria W iśniewska z T M H zaprezentowali w spom nienia niedaw no zm arłego Juliusza B ogdana D e c z k o w s k i e g o pt. „W spom nienia żołnierza baonu «Z ośka»” (11 stycznia 2000). W spotkaniu w zięli udział licznie przybyli przyjaciele zm arłego autora i m łodzież z Z esp ołu Szkół Zawodowych im. batalionu „Z ośka”.

Dyskusja zorganizowana przez Sekcję Studiów Krytycznych (14 października) nad „Encyklopedią historii II R zeczypospolitej” (W iedza P ow szechna 1999), zwróciła uw agę na w alory wydawnictwa, jak: opracowanie haseł o m niejszościach narodowych, biogram y wojskowe; w „Encyklopedii” przeważa historia gospodarcza. Czytelnikom zabrakło natom iast w ielu haseł — biogram ów z dziedziny kultury, K ościoła, harcerstwa. W zesta­ w ie haseł biograficznych dominują postacie nurtu lew icow ego, brak w ielu działaczy innych partii. U jęcia niektórych haseł są niepełne. „Encyklopedia” powinna m ieć suplem ent.

Liczni słuchacze zapoznali się z najnowszym wydawnictwem popularnym o stolicy „Warszawa 2000 kalendarz-inform ator” (O ficyna W ydaw niczo-Poligraficzna „A dam ” 1999). M yślą przew odnią inicjatorów 1 redaktorów-varsavianistów z Instytutu H istorii, towarzystw: M iłośników Historii, Przyjaciół W arszawy, U rba­ nistów było podsum ow anie przem ian zachodzących w stolicy w ciągu ostatniego dziesięciolecia. Kalendarz stał się — nawiązując do dawnej tradycji warszawskich kalendarzy — m ałą encyklopedią wiedzy o naszym m ieście.

Sekcja H istorii W ojskowej, w ychodząc naprzeciw prośbom kombatantów , organizow ała w sali kinowej M uzeum N iep od ległości pokazy telewizyjnych film ów dokum entalnych, których realizatoram i są m .in. nasi członkowie: Alicja Czerniakowska i dr Jacek Sawicki. 21 czerwca odbyła się prem iera kinow a film u J. Sawickiego pt. „Całym życiem ” pośw ięconego Stanisławowi Broniew skiem u, N aczelnikow i Szarych Szeregów , a dziś Prze­ w odniczącem u Rady O chrony Pam ięci W alki i M ęczeństwa; 27 w rześnia w 60 rocznicę utw orzenia Służby Zwycięstwu Polski odbył się pokaz film u rów nież tegoż autora pt. „Wyjście z cien ia” pośw ięconego gen. T adeuszow i Pełczyńskiem u.

„D aw ać św iadectwo tamtym d niom ” — film A licji Czerniakowskiej pokazany 9 sierpnia — przyciągnął do M uzeum N iep od ległości w ielu kom batantów z zagranicy, uczestniczących w dorocznych obchodach 1 sier­ pnia. A w reszcie 31 stycznia pokazano paradokumentalny film Lucyny Smolińskiej pt. „Warszawska N io b e ”, oparty na pamiętniku Jadwigi Romockiej, matki poległych powstańców Andrzeja „Morro” i Jana „Bonawentury”.

O 169 rocznicy powstania listopadow ego, podobnie jak w ubiegłych latach, przypomniał prof. W iesław M ajewski, organizując w Łazienkach Królewskich przemarsz szlakiem podchorążych. Tym razem obok spotka­ nia w n iedzielę 28 listopada (początek — godz. 18:45) odbyło się drugie, następnego dnia w godzinach przed­ południowych, zorganizow ane dla m łodzieży klas licealnych. Inicjatywa ta spotkała się z gorącym przyjęciem ze strony nauczycieli historii, zainteresow anie m łodzieży było niekłam ane, należałoby w ięc w przyszłych latach wyjść naprzeciw inicjatywie szkół i organizować przem arsze w term inach dogodnych dla obydwu stron.

W spółudział w im prezach popularyzujących w ied zę historyczną wśród m łodzieży szkolnej stał się już tradycją naszego Towarzystwa. U czestniczym y w konkursach historyczno-plastycznych organizowanych przez G m inę Bielany (M łodzieżow y D o m Kultury „Bielany”) i im prezach G miny W arszawa W ola — Centrum. N a konkurs „Tu serce Polski! Tu m ów i W arszawa”, zorganizowany w 60 rocznicę wybuchu II wojny światowej, w płynęło ok. 500 prac z ok. 30 placówek oświatowych. N agrodzone prace plastyczne m ożna było oglądać przez dwa m iesiące (październik-listopad) w holu M uzeum N iep od ległości. M łodzież wykazała bardzo osobisty stosunek d o tem atu, w w ielu pracach znalazło się odbicie przeżyć w ojennych znanych jej z opow iadań rodzin­ nych. Z tej samej okazji M uzeum W oli przy współpracy X II LO im. H enryka Sienkiew icza zorganizow ało konkurs w iedzy dla m łodzieży licealnej o W arszawie lat 1939-1944. U d ział zgłosiło 81 uczniów, finaliści wykazali się znajom ością historii Polski wybiegającą daleko poza lektury szkolne.

O zainteresow aniu historią w śród m łodzieży licealnej świadczą O limpiady organizow ane przez Z ofię T eresę K ozłowską, prowadzącą Sekcję Dydaktyczną, członka Zarządu PTH i T M H . W omawianym okresie, w Sali Lelewelowskiej IH P A N odbyło się 16 spotkań, przy dużej frekwencji. Prelekcje w ygłosili i odpowiadali

148

na pytania m łodzieży (w kolejności, w jakiej występowali): dr Cezary Król, prof. Z ofia Zielińska, dr Maciej W ojtyński, prof. M arek Barański, dr W łodzim ierz M ędrzecki, prof. E lżbieta Kowalczyk, prof. Marian W ojcie­ chowski, prof. Tom asz N ałęcz, prof. Ew a Wipszycka, prof. H ubert Izdebski, prof. Janos Tischler, prof. Szymon Rudnicki, prof. Andrzej A jnenkiel, prof. Andrzej W yczański, prof. Jerzy Borejsza.

Przypomnieliśm y o nagrodach P olskiego Towarzystwa H istorycznego im. Stanisława H erbsta, zaprasza­ jąc do T M H laureatkę III nagrody za rok 1999 — mgr A n n ę Radom ską, historyka sztuki. Przedstawiła on a wyniki swych badań nad architekturą drewnianą okolic Otwocka, udawadniając, że tzw. „styl otw ocki”, powstały pod k on iec X IX w ., nosi znam iona przede wszystkim wpływów architektury polskiej (14 grudnia).

Prezes Towarzystwa prof. W ojciech Iwańczak wystąpił z referatem pt. „Jakich m ap używano w średnio­ w ieczu ” (7 grudnia).

Działający przy T M H Z esp ół D ziejów Lwowa, kierowany przez dr A leksandrę Leinwand zorganizował spotkanie z mgr Tom aszem Lerskim (6 października), historiografem, zbieraczem folkloru m uzycznego przed­ w ojennego Lwowa. Lerski zaprezentow ał nagrania najpopularniejszych kom pozytorów związanych ze Lwowem, przedstawicieli zarówno muzyki poważnej, jak i rozrywkowej. Spotkanie zakończyło się opłatkiem w stylu lwowskim Towarzystwa i członków „Solidarności” IH PA N . G ościem honorowym był ks. Janusz Popławski, duszpasterz lwowiaków w W arszawie (21 grudnia).

Opracowanie: H a n n a Szw ankow ska i M aria W iśniewska

Komunikat o przyznaniu Nagrody im. Adama Heymowskiego

za lata 1998-1999

W arszawa, 12 marca 1999 r.

Jury N agrody im. A dam a H eym ow skiego w składzie: prof. dr hab. Janusz Bieniak, mgr Sławomir Górzyński (sekretarz), prof. dr hab. M aria Koczerska, prof. dr hab. Stefan K. Kuczyński (przewodniczący), prof. dr hab. Andrzej Rachuba, przyznało następujące nagrody za najlepsze prace z zakresu heraldyki i nauk pokrewnych, opublikow ane i pow stałe w latach 1998-1999:

— N agrodę w w ysokości 900 zł i dyplom dr. hab. W ojciechow i Strzyżewskiemu za pracę pt. Treści

sym boliczne herbów m iejskich na Śląsku, Z ie m i L u b u sk ie j i P o m o rzu Z a c h o d n im do ko ń ca X V I I I w ieku, W ydaw­

nictwo W yższej Szkoły Pedagogicznej im. T adeusza K otarbińskiego w Z ielonej G órze, Z ielo n a G óra 1999. — N agrodę w w ysokości 900 zł i dyplom dr. Sobiesław ow i Szybkowskiemu za książkę pt. R ó d Cielepaiów.

S tu d iu m genealogiczne, W ydawnictwo Uniw ersytetu G dańskiego, Gdańsk 1999.

— N agrodę w w ysokości 900 zł i dyplom prof. dr hab. Alicji Szymczakowej za książkę pt. Szlachta sieradzka

w X V wieku. M agnifici et generosi, W ydawnictwo Uniw ersytetu Łódzkiego, Łódź 1998.

Jury przyznało w yróżnienie w form ie dyplomu mgr. Piotrowi M ysłakowskiemu za pracę pt. M ateriaiy

genealogiczne szlachty parafii R ypin 1 675-1808, Studio W ydawnicze Familia, W arszawa 1998.

Sekretarz Jury S ia w o m ir G órzyński