ZAWARTOŚĆ MIKROSKŁADNIKÓW W SUROWCACH WYBRANYCH GATUNKÓW ROŚLIN ZIELARSKICH Z UPRAW EKOLOGICZNYCH

(1)

Rocz. AR Pozn. CCCLXXXIII, Ogrodn. 41: 477-481

ANNA GOLCZ¹, KATARZYNA SEIDLER-ŁOŻYKOWSKA², ELŻBIETA KOZIK¹, ELŻBIETA MIELOSZYK¹

ZAWARTOŚĆ MIKROSKŁADNIKÓW W SUROWCACH WYBRANYCH GATUNKÓW ROŚLIN ZIELARSKICH Z UPRAW EKOLOGICZNYCH

Z ¹Katedry Nawożenia Roślin Ogrodniczych Akademii Rolniczej im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu oraz z ²Instytutu Roślin i Przetworów Zielarskich w Poznaniu

ABSTRACT.The content of the selected microelements in basil, savory and marjoram from organic cultivations depended on the species, locality and the year of cultivation. The greatest amount of iron was accumulated by marjoram, while the greatest amounts of manganese and zinc were shown by basil.

Key words: microelements, basil, savory, marjoram, organic cultivation

Wstęp

Liczba gospodarstw ekologicznych w Polsce systematycznie się zwiększa, a w 2005 roku, w systemie kontroli i certyfikacji, zarejestrowano ich dwukrotnie więcej niż w roku poprzednim (Metera 2006). Obecne przepisy Unii Europejskiej wydatnie wspierają wszelkie działania ekstensyfikujące gospodarkę rolną, w tym gospodarstwa ekologiczne (Szoszkiewicz 2006). Oprócz upraw roślin rolniczych, warzywnych i sa- downiczych zwiększa się również areał upraw zielarskich w systemie ekologicznym.

Gospodarstwa ekologiczne, wybrane do niniejszych badań z różnych rejonów Polski, są tego dowodem, natomiast cel pracy stanowi jeden z elementów oceny jakości surowców zielarskich z tych gospodarstw.

Celem badań było określenie zawartości żelaza, manganu, miedzi i cynku w trzech gatunkach roślin zielarskich z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae), uzyskanych z upraw ekologicznych.

(2)

Materiał i metody

Badania przeprowadzono w latach 2005-2006, na polach czterech gospodarstw ekologicznych województw: wielkopolskiego (Plewiska), dolnośląskiego (Jary, Wiry) i lubuskiego (Słońsk). W doświadczeniach uprawowych, założonych metodą bloków losowanych, w trzech powtórzeniach, wielkość pojedynczego poletka wynosiła 10 m². Badanymi gatunkami były: bazylia pospolita (Ocimum basilicum L.) odmiana ‘Kasia’, cząber ogrodowy (Satureja hortensis L.) odmiana ‘Saturn’ i majeranek ogrodowy (Ori- ganum majorana L.) odmiana ‘Miraż’. Nasiona wysiewano bezpośrednio na miejsce stałe, w ilości odpowiadającej zalecanym normom wysiewu. We wszystkich doświad- czeniach nie stosowano nawożenia mineralnego, a uprawę gleby, nawożenie organicz- ne, zabiegi pielęgnacyjne i ochronę roślin przeprowadzono metodami dozwolonymi w gospodarstwach ekologicznych.

Materiał roślinny do analiz chemicznych zbierano ręcznie, na początku kwitnienia, z powierzchni 1 m² na każdym poletku. Surowiec po wysuszeniu w temperaturze 35°C i zhomogenizowaniu, poddano mineralizacji w mieszaninie kwasów azotowego i nad- chlorowego (v:v = 3:1). Następnie w roztworach oznaczono ogólne zawartości żelaza, manganu, miedzi i cynku metodą absorpcji atomowej spektrofotometrem AAS–3 firmy Zeiss (Nowosielski 1988).

Wyniki i dyskusja

Zawartość żelaza, manganu, miedzi i cynku w surowcach zielarskich była uzależ- niona od badanego gatunku oraz miejsca i roku uprawy (tab. 1, ryc. 1).

Analizowane rośliny odznaczały się dużą zawartością żelaza, która mieściła się w granicach 163,2-853,8 mg·kg^-1 s.m., przy czym największą jego ilość, średnio 587,7 mg·kg^-1 s.m., stwierdzono w majeranku. Poziom żelaza w majeranku oznaczony przez Bulińskiego i Błoniarz (1995) był większy i wynosił 1037,5 mg·kg^-1 s.m. O znacznym gromadzeniu żelaza w zielu majeranku informują także prace Kluczyńskiej (2001) i Kołodziej (1992).

Spośród badanych gatunków największe zawartości manganu, miedzi i cynku oznaczono w bazylii. W zielu cząbru i majeranku zawartości manganu i miedzi były zbliżo- ne i w porównaniu z bazylią – o około 1,5 razy mniejsze. Natomiast, podobnie jak w badaniach Bulińskiego i Błoniarz (1995), cząber zawierał więcej cynku niż majeranek.

Analizując zakresy zawartości badanych mikroskładników, w poszczególnych gatunkach uprawianych roślin i latach badań, należy podkreślić znaczne zróżnicowanie wyników. W surowcach pochodzących z różnych miejscowości zawartość manganu wynosiła 11,0-446,2 mg·kg^-1, miedzi 7,2-19,7 mg·kg^-1, a cynku 30,6-109,8 mg·kg^-1 suchej masy. Suchorska-Orłowska i in. (2006) zwracają uwagę, że ilość mikroskładni- ków w surowcach zielarskich charakteryzuje się znaczną zmiennością, wynikającą z fazy rozwojowej oraz gatunku i części analizowanej rośliny.

Zawartości mikroskładników w badanych gatunkach były uwarunkowane także miejscem ich uprawy (ryc. 1). Wszystkie rośliny uprawiane w Plewiskach odznaczały się dużą zawartością żelaza i manganu. Bazylia i cząber, zebrane w Jarach, zawierały w stosunku do roślin z innych gospodarstw ekologicznych najmniej żelaza, lecz więcej

(3)

Tabela 1 Zakresy i średnie zawartości mikroskładników w surowcach wybranych roślin zielarskich

z upraw ekologicznych

Range and means of microelements content in the raw material of the selected medicinal plants from organic cultivation

Fe Mn Cu Zn Gatunek

Species

Rok uprawy Year

of cultivation mg·kg^-1 s.m. – mg·kg^-1 d.m.

2005 251,2-725,2 (519,2) 25,9-334,5

(176,9) 12,3-18,2

(15,3) 56,9-103,4 (78,1) 2006 163,2-461,6

(358,6)

26,3-446,2 (174,5)

10,3-19,7 (15,8)

57,0-109,8 (81,8) Bazylia

Sweet basil

średnia mean

438,9 175,7 15,6 80,0

2005 327,3-798,4 (506,8) 20,4-236,0

(114,6) 9,5-13,3

(11,7) 36,7-81,6 (59,7) 2006 241,6-523,7

(398,8) 17,3-248,0

(115,1) 7,2-12,5

(10,5) 30,9-92,7 (57,1) Cząber

Savory

średnia

mean 452,8 114,9 11,1 58,4

2005 584,5-853,8 (743,8)

24,3-273,7 (117,0)

10,3-12,5 (11,0)

39,8-60,5 (47,1) 2006 300,1-499,5

(431,7)

11,0-356,8 (128,3)

8,6-11,3 (9,8)

30,6-75,0 (47,2) Majeranek

Marjoram

średnia mean

587,7 122,6 10,4 47,2

cynku i miedzi. Natomiast zawartości manganu oznaczone w roślinach zebranych w Słońsku i Jarach były wielokrotnie mniejsze niż w tych, które uprawiano w Plewi- skach. Tak duża różnica w zawartości mikroskładników w analizowanych roślinach z poszczególnych gospodarstw może być związana z typem gleby, składem granulome- trycznym, zawartością substancji organicznej, odczynem, rodzajem nawożenia i warun- kami pogodowymi, co znajduje potwierdzenie w badaniach Mirosławskiego i in.

(1995), Wierzchowskiej-Renke i in. (1996) oraz Kołodziej (2000).

Mimo że surowce zielarskie są stosowane jako przyprawy w niewielkich ilościach, to występujące w nich często duże zawartości mikroskładników stanowią cenne ich źródło w codziennej diecie człowieka.

(4)

bazylia – basil, cząber – savory, majeranek – marjoram

Ryc. 1. Średnie zawartości mikroskładników w surowcach wybranych roślin zielarskich z upraw ekologicznych przeprowadzonych w czterech miejscowościach

Fig. 1. Mean content of microelements in the raw material of the selected medicinal plants from four locations of organic cultivation

Wnioski

1. Zawartość mikroskładników w surowcach zielarskich z upraw ekologicznych była modyfikowana przez miejsce i rok uprawy.

2. Najwięcej żelaza zawierał majeranek, a manganu, miedzi i cynku bazylia.

Literatura

Buliński R., Błoniarz J. (1995): Badania zawartości niektórych pierwiastków śladowych w przy- prawach roślinnych i preparatach przyprawowych. Bromatol. Chem. Toksykol. 28, 2: 133-142.

Kluczyńska D. (2001): Majeranek – jego skład chemiczny i zastosowanie. Wiad. Zielar. 12: 16-18.

Kołodziej B. (1992): Surowce zielarskie bogatym źródłem substancji mineralnych. Cz. II. Mikro- elementy. Wiad. Ziel. 8: 6-7.

Kołodziej B. (2000): Zawartość niektórych mikroelementów w roślinach kozieradki pospolitej w zależności od pochodzenia nasion, warunków glebowych i terminu siewu. Zesz. Probl. Post.

Nauk Roln. 471: 347-352.

Matera D. (2006): Organic Farming in Poland: Update July 2005. Country Reports.

www.organic – europe. net.

Mirosławski J., Wiechuła D., Kwapuliński J., Rochel R., Loska K., Ciba J. (1995): Występo- wanie Pb, Cd, Cu, Mn, Ni, Co i Cr w wybranych gatunkach roślin leczniczych na terenie Pol- ski. Bromatol. Chem. Toksykol. 28, 4: 363-368.

0 200 400 600 800

Plewiska Słońsk Wiry Jary mg Fe·kg-1 s.m. mg Fe·kg-1 d.m.

0 100 200 300 400

Plewiska Słońsk Wiry Jary mg Mn·kg-1 s.m. mg Mn·kg-1 d.m.

0 5 10 15 20

Plewiska Słońsk Wiry Jary mg Cu·kg-1 s.m. mg Cu·kg-1 d.m.

0 20 40 60 80 100 120

Plewiska Słońsk Wiry Jary mg Zn·kg-1 s.m. mg Zn·kg-1 d.m.

(5)

Nowosielski O. (1988): Zasady opracowywania zaleceń nawozowych w ogrodnictwie. PWRiL, Warszawa.

Suchorska-Orłowska J., Jadczak D., Brzostowska-Żelechowska D. (2006): Zawartość niektó- rych mikroelementów w wybranych gatunkach ziół. Folia Hortic. Supl. 2: 174-180.

Szoszkiewicz J. (2006): Ekologiczne aspekty rolnictwa. W: Kompendium wiedzy o ekologii.

Red. J. Strzałko, T. Mossor-Pietraszewska. PWN, Warszawa: 436-513.

Wierzchowska-Renke K., Zobel A.M., Głowniak K. (1996): Biopierwiastki w wybranych gatun- kach roślin leczniczych z rodziny Umbelliferae. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 434: 711-715.

THE MICROELEMENTS CONTENT IN THE RAW MATERIAL OF THE SELECTED MEDICINAL PLANT SPECIES

FROM ORGANIC CULTIVATION

S u m m a r y

The content of iron, manganese, copper and zinc was compared in the selected species of me- dicinal plants from Lamiaceae family originated from organic cultivations on the area of Poland.

Independent of the locality and the year of cultivation, the greatest amount of iron was found in marjoram and the greatest amounts of copper and zinc were identified in basil. Medicinal plants grown in Plewiska contained high amounts of iron and manganese, while those grown in Słońsk and Wiry showed a significantly lower content of manganese.