Uwagi na temat raportu NAS „Strengthening Forensic Science in the United States: A Path Forward”

Uwagi na temat raportu

NAS "Strengthening Fo

rensic

Science

in the United States: A Path Forward"

Tło i gen eza rap ortu

NA S

Artykuł ten ma na celu przedstawienie najbardziej istotnych kwestii zawartych w raporcie amerykańskiej

Narodowej Akademii Nauk (National Academy of Science - NAS), który został również opublikowany w postaci książki pt."Strengthening Forensic Science in the UnitedStates:A Path Forward".Wszczególności autor omówi te zagadnienia ,problemy isłabości

ame-rykańskiej kryminalistyk i,które dotyczą również krymi

-nalistyki w Polsce . W związku z tym wskazane jest

także rozważeniezawartych w raporcieNASwniosków i rekomendacji, mających na celu wzmocnienie nauk

sądowych w Stanach Zjednoczonych, pod kątem ich ewentualnegowykorzystaniajako wskazówek dlanauk sądowychwPolsce.

Raport NAS przygotowanyzostał z inicjatywy Kon-gresu Stanów Zjednoczonych, który w 2006 r.zlecił Na-rodowej AkademiiNauk powołanie niezależn ego komi-tetu, grupującego przedstawicieli nauk prawnych, są­

dowych,atakże naukowcówróżnych specjalności, do któregozadań należałoprzede wszystkim:

•dokonanie oceny obecnych i przyszłych potrzeb w zakresiezasobów iśrodków będącychw dyspo-zycji amerykańskiej społeczności kryminalistycz-nej,

orozpowszechnienienajlepszychpraktyk w zakresie

zabezpieczaniai analizśladówkryminalistycznych

przy wykorzystaniu dostępnych technik it echnolo-gii badawczych,

owypracowanie zaleceń oraz programów, które umożl iwiłyby zwiększenie liczby wykwalifikowa

-nych ekspertówkryminalistyki.

Na powołanie komitetu złożyło się kilka przyczy n.

Jednąz nichbyłycoraz częściejpojawiaj ące się wątpli­

wości odnośniedoniezawodności idokładności szere-gu metod badawczych stosowanych w naukach sądo­

wych,spowodowane nagłaśnianymiprzez media dość

licznymi przypadkami błędnychopinii,które skutkowa -ły nawet wyrokami skazującymi. Pon i eważ najczęściej błędy te wykrywano w następstwie zastosowania

ba-dań DNA, skłoniło to również do zastanowienia, czy

osiągnięcia i zaawansowane technologie badawcze

w innychdziedzinach nauk niemogłybyrównież zostać wykorzystane w naukach sądowych. In n ą przyczyn ę stanowiły dochod z ące z różnych stron alarm ujące

in-formacje opan ujących w wielu laboratoriach kryminali

-PROBLEMY KRYMINALISTYKI 270(październik-grudzień)2010

stycznych krytycznych warunkach pracy, spowodowa

-nych natłokiem oczekujących na wykonanie spraw, brakiem wykwalifikowanego personeluoraz niewystar

-czającymi środkami będącymi w dyspozycji laborato-riów. Powyższa sytuacja, któraoczywiście ma również przełożeniena funkcjonowaniecałegosystemu wymia-rusprawiedliwości ,zaczęła wzbudzaćstopniowo coraz

większezainteresowanie iuwagęKongresu,aż wresz

-ciedoprowadziłado wydaniaaktu prawnegonakazują­

cego powołanie komitetu w celu dokonania wsz

ech-stronnej oceny w zakresie potrzeb i przyszłych możli­

wościlaboratoriów kryminalistycznych.

Jak już wspomniano, komitet składał się z trzech grup ekspertów,tj. pięciu prawników (głównie sędziów bądż profesorów naukprawnych),sześci u p rzedstawi-cieliróżnych dyscyplin kryminalistycznych oraz sześciu

naukowców - spozanauksądowych . Komitet tenodbył

osiem dwudniowych spotkań w latach 2007-2008, w trakcie których wysłuchiwał opinii ekspertów

wywo-dzących się zarówno ze środowisk naukowych, me-dycznych,sądowych,jak równieżprzedstawicieli różne­

go szczeblalaboratoriów kryminalistycznych.Pomiędzy

oficjalnymi spotkaniami członkowie komitetu zapozna-wali się z licznymi materiałami, pracami, publikacjami i raportami dotyczącymi róż nych dyscyplin kry

minali-stycznych; przeprowadzali własne niezależ n e badania, ata kżepracowali nadwspólnym raportemkońcowym.

Wroku2009ukazał sięraportkomitetu,zawierający

m.in. trzynaści e wspólnie i jed nog łoś n i e przyjętych przez wszystkich członków rekomendacji, które mają pomóc wrozwi ązan i u najważni ejszychproblem ów, s to-jących przed amery kański mi naukami sądowy m i. Re-komendacje te dotycząprzede wszystkim:

•polepszeniajakości badańwposzczególnychd ys-cyplinachkryminalistycznych,

ozarządzania jakością w laboratoriach

kryminali-stycznych,

• ecukac]i i szkolenia personelu laboratoriów

krymi-nalistycznych, • reform strukturalnych. Pole p s zenie jakości badań

w

poszczególnych dyscyplinach krym i n ali st y c zny ch

W ramach funkcjon ujących dyscyplin kry

minali-stycznyc h istnieje, jak stwierdził komitet, duż e zróżni

KOMUNIKATY I DONIESIENIA NAUKOWE

cowanie, jeśli idzie o stosowane techniki badawcze,

niezawodnośćmetod,poziombłędów, sposób op inio-wania, naukowe wsparcie, jak również powszechną akceptację . Część z tych dyscyplin, jak na przykład

analizy DNA, badanianarkotyków,toksykologia,op

ie-rają się na mocnych podstawach naukowych wza kre-siezarówno teorii,jakieksperymentów.

Inne natomiast, jak na przykład badania dakty lo-skopijne, mechanoskopijne, bądź też pisma ręczne­ go,bazująprzede wszystkimna subiektywnej ocenie eksperta,który na podstawieswojego doświadczenia dokonuje analizy materiału badawczego pod kątem jakości iilościzawartych w nim cech, anastępnie po przeprowadzeniu badań porównawczych podejmuje w kwestii pochodzenia danego śladu określonądecy

-zję, która w pewnych przypadkach (nie dotyczy to ba-dań daktyloskopijnych) może miećcharakter prawdo-podobny (przy czym stopień tego prawdopodobień­

stwa jest również wynikiem subiektywnej oceny eks-perta).

W trakcie swoich prac komitet dokonał oceny sze-regu dyscyplin kryminalistycznych, przede wszystkim pod kątem sposobu zabezpieczania śladów, analizy tych śladów, a także dokumentowania wyników

ba-dań. I takjedyną dziedziną badań kryminalistycznych, która nie budzi w tym zakresie żadnych zastrzeżeń,

są badania DNA,charakteryzujące się wysoką nieza-wo d ności ąstosowanej metody,bardzo wysokim praw-dopodobieństwem (akceptowanym przez sądy) usta-lenia konkretnej osoby,która pozostawiła ślad biolo -giczny na miejscu zdarzenia,atakże wyczerpującym

sposobem dokumentowania wyników badań poprzez

dokładnyopismateriału badawczego,przedstawienie metodologiiorazrezultatów analiz wraz z ich interpre-tacją. Dośćwysokozostały równieżocenione badania narkotyków, włókien, atakże badania toksykolog icz-ne,którewykorzystująpotwierdzonew sposób nauko-wy klasyczne metody chemiianalitycznej.

Natomiastjeś l i idzie o znaczną część pozostałych

dyscyplin kryminalistycznych, stosowane przez nie metody badawcze niezostały jak dotychczas podda-ne surowej ocenie naukowej. Większość tych metod

powstawała i rozwijała się w laboratoriach kryminal i-stycznych,stanowiąc istotną pomoc w prowadzonych dochodzeniach dotyczących różnych zdarzeń

prze-stępczych , jednakżebadanianad podstawami nauko-wymi i ograniczeniamitych metod nigdy niebyły

spra-wą priorytetospra-wą. Takwięc do czasu rozpoczęcia ba

-dań nad wykorzystaniem analiz DNA do celów krymi-naiistycznych nie były prowadzone żadne usystema-tyzowane badania mające na celu określenie

nieza-wodności pozostałych metod badawczych, a więk­ szość przedstawicieli społeczności kryminalistycznej

pozostawała w przeświadczeniu, że przetrzymanie

6

6

krzyżowego ognia pytań podczas zeznań przed są­

dem jest wystarczającym potwierdzen iem niez

awod-ności stosowanej przez nich metody. Jednakże, jak

stwierdził komitet , wiele ze stosowanych metod wanalizachkryminalistycznychniespełn iapodstaw o-wychwym ag a ńnaukowych wzakresiepowtarza ln oś c i wyników badań oraz walidacji,chociaż poszczególne dyscyplinywyrażnie różni ą się wtymwzg lędz ie stop -niemzaawansowan ia.

I tak naprzy kładjeśliidzie o badaniad aktyloskopij-ne, komitet stwierdzi/, że istnieją dowody naukowe

potwierdzające założenie, że linie papilarne są i ndy-widualnedlakażdego człowiekaipozostająn iezmien-newciągutrwaniajegożycia,a wzwiązkuz tym prze-prowadzone uważnie analizy mogą precyzyjnie

okre-ślić,żenp.dwa odciski pochodząz tego samego źró ­ dła. Jednakżeutrzymywanie,żetakieanalizy charak-te ryz uj ą się zerowym poziomem błędu (jak twierdzi, zdaniem komitetu, część przedstawicieli amerykań­

skich ekspertów daktyloskopii), nie jest wiarygodne:

niepowtarzalność nie daje jeszcze gwarancji, że np. odciski pochodząceodróżnych osóbsązawsze w ta-kim stopniu rozróżnialne, żeniemoże dojśćdopomył­

ki. Zakażdym razem odcisk pozostawiony przez palec jest inny, z uwagi naniemożliwedo przewidzenia róż­

nice w nacisku poszczególnych obszarów powierzch-ni palca napodłoże.

Komitet uważa, że niezbędne jest przeprowadze-niewiększej ilości badań, które mają na celu groma-dzenie danych mogących wyjaśnić , w jakim stopniu

różnicują się kolejne odciski tego samego palca, a także w jakim stopniu różnicują się linie papilarne wielu osób w ramach danej populacji. Dopierowyn i-ki takich badań mogłyby dać ekspertom da ktylosko-piimocniejsze naukowe podstawy do wypracowywa -nia bardziej wiążących wniosków w kwestii łączeni a dowodowego odcisku linii papilarnych z określoną

osobą.

Generalnie,w odniesieniu do zdecydowanej więk­

szości dyscyplin kryminalistycznych, komitet stw ier-dzi/ brak skutecznych metodokreślan iawie lkości błę­ du, atakże brak badań prowadzonych na większych

populacjach,mających na celu potwierdzeniezałożeń dotyczących niepowtarzalnościcech. W swoich reko -mendacjach komitet zalecił prowadzenie systema-tycznych, skoordynowanych z przedstawicielami in -nych dyscyplin naukowych badań, którestworzą pod -stawy do przeprowadzenia walidacji technik badaw -czych stosowanych w poszczególnych dziedzinach kryminalistyki, a także stwierdził potrzebę opracowa -nia jednolitych standardów odnośnie do dokumento-wania wyników badań, ze szczególnym uwzględnie­

niem stosowanej terminologii dotyczącej wypracowy-wanych wniosków.

Zarządzanie jakością

w laborat

oriach

kryminali

stycznych

W kwestii zarządzania jakością komitet zdecydowa-niestoi na stanowisku, żezarówno akredytacja labora-toriów, jak równieżcertyfikacja w odniesieniu do pracu-jących w nich ekspertów, powinny być obowiązkowe.

Chociażw chwili obecnej akredytacja laboratoriów jest wymagana jedynie w trzech stanach, tj. Nowy Jork,

Oklahoma i Texas,jednakże według danych za 2005 rok w Stanach Zjednoczonychjuż ponad 80% publicz-niefinansowanych laboratoriówbyłoakredytowanych.

Najważniejszą instytucją, która w Stanach Zjedno-czonych odpowiadaza proces akredytacji laboratoriów kryminalistycznych,jest Amerykańskie Stowarzyszenie Dyrektorów Laboratoriów Kryminalistycznych/Rada

Akredytacji Laboratoriów (American Society of Crime Laboratory Directors/Laboratory Accreditation Board -ASCLD/LAB), która została uformowana na bazie Amerykańskiego Stowarzyszenia Dyrektorów Labora-toriów Kryminalistycznych (ASCLD) i od 1993 r.działa

jako samodziel na organizacja, oferując opracowany przez siebie dobrowolny prog ram akredytacyjny. W 2003 r. Zgromadzenie Delegatów ASCLD/LAB za-aprobowało wdrożenie programu akredytacji zgodnie znormąISO/lEC 17025,który oferowanyjest od kwiet-nia2004r.

Kolejna kwestia poddana ocenie komitetu dotyczy przyjętych w laboratoriach krymina listycznych standardów pracy, stanowiących podstawę do praw i-dłowo zwalidowanych i niezawodnych procedur ba-dawczych,zgodniez którymi przeprowadzasię eksper-tyzy kryminalistycz ne. W Stanach Zjednoczonych główną instytucją nadzorującąstandardy pracy w na-ukach sądowych jest Narodowy Instytut Standardów i Technologii (National Institute of Standar dsand Tech-nology - NIST), który kieruje badaniami mającym i na celuopracowy wan iestandardów pracy, atakże instruk-cji i wytycznych dla laboratoriów kryminali stycznyc h.

Równ ieżodpocz ątkulatdziewięćd ziesiątychz inicjaty-wy FBIdziałajątzw.Naukowe Grupy Robocze (Scienti-fic Working Groups - SWGs)gromadzące przedstawi-cieli różnychczołowych amerykańskichorgani zacji kry-minalistycznych, zaangażowanych przy opracowywa-niu i publikowaopracowywa-niu standardów pracy i podręczników

dobrych praktyk dla całej społeczności krym inalistycz-nej.

Jednakże, jak stwierdził komitet , pomimo szerokie-go rozpowszechniania standardówpracydla wielu dys-cyplin kryminalistycznych, działalność ta jest jednak mało skuteczna z uwagi na dobrowolny udział w tym programie, a wzwiązkuztymni ewystarczaj ąco konse-kwentne jego wdraż a nie. Komitet stoi na stanowisku iwyraził to równ i eżw swoich rekomendacjach,że

naj-PROBLEMY KRYMINALISTYKI 270(październik-grudzieri)2010

lepsze standardy pracy powinny być w sposób konse-kwentny stosowane we wszystkich laboratoriach krymi-nalistycznych, co łączn ie z obowiązkową akredytacją i certyfikacją zapewni największą efektywność pracy w tych laboratoriach.

E

dukacja

i

s

zkolenie p

ersonelu

lab

oratoriów

kr

yminalistycznych

Jak zauważył komitet, edukacja i szkolenie w na-ukach sądowychpowinny realizowaćtrzygłównecele:

1. Przygotowanie dzięki nowoczesnym programom edukacyjnym kolejnych pokoleń kandydatów do pracy w laboratoriach kryminalistycznych. 2.Zapewnienie możliwości nieustannego szkolenia

i rozwoju w zakresie nowych zaawansowanych technik i specjalizacji pojawiających się w na-ukach sądowych, w odniesieniu do kandydatów na ekspertów w trakcie nabywania przez nich umiejętności niezbędnychdo uzyskiwania certyfi-katu i również doświadczonych ekspertów, po-trze bującychnowychumiejętności do przeprowa-dzania coraz bardziej zaawansowanych analiz kryminalistycznych.

3

.

Przekazywanieniezbędnejwiedzy przedstawicie-lom nauk prawniczych,awięc studentom,obroń­ com,prokuratorom oraz sędziom, która umożliwi

im lepsze zrozumienie głównychzasad leżących u podstaw nauk sądowych, dzięki czemu będą mogliw bardziej profesjonalny sposóbocenićn

ie-zawodność metod badawczych stosowanych przez ekspertów,a tym samym wartość dowodo-wą sporządzanychprzez nichopinii.

Jeśli idzie o programy edukacyjne dotyczącenauk sądowych w Stanach Zjednoczonyc h, do niedawna jeszcze charakteryzowałysię one dużym zróżnicowa­

niem wpoziom ienauczania,bez okreś lo n ych sta ndar-dówjakościowyc h,copowod owało,żewielu absolwe n-tów studiów z zakresu nauksądowychniebył o przygo-towanych w sposó bwystarczającydopracy w labora-toriach kryminalistycznych. Z inicjatywy Narodowego Instytutu Sprawiedliwości oraz Amerykańskiej Akade-mii Nauk Sądowychw 2004 r.zapoczątkowała dz iała­ nie Komisja Akredytacyjna do sprawProgramów Edu-kacyjnych w Naukach Sądowych (Forensic Science Education Program Accreditation Commission - FE· PAC),która rozpoczęła proces akredytowania progra -mów licencjackich i magisterskich z zakresu nauksą­ dowych(do 2008 r.taką akredytację uzyskało 16 pro-gramów edukacyjnych realizowanych przezwiele ame-rykańskich wyższych uczelni).

Pom imo opisany ch powyżej działań, atakż e szere-gu innych przed si ęwz i ęć dotyczących wszechstro nne-go szkolenia personelu laboratoriów

KOMUNIKATY I DONIESIENIA NAUKOWE

nych oraz pracowników wymiarusprawiedliwości , ko-mitet uznał te działania za zdecydowanie

niewystar-czającezarównow zakresieich finansowania,jak

rów-nieżorganizacji.I tak wszczególnościwodniesieniu do ekspertów kryminalistyki niezbędne są dodatkowe szkolenia ukierunkowane na bardziejdogłębne pozna-nie prawikontekstu naukowego w stosowanychprzez nich metodykach badawczych. Z kolei praktykujący

kandydaci na ekspertów powinni konce ntrować się

wdużo większym stopniu na szkoleniachdotyczących

pogłębiania wiedzy z zakresu dyscyplin naukowych, które stanowią bazę dla ich specja lności kryminali-stycznych,atakże nabywać podstawową wiedzę z za-kresu statystyki matematycznej i rachunku

prawdopo-dobieństwa, co z kolei jest niezbędne przy anallzowa-niu wyników badań (i szacowaniu błędu metody ba-dawczej).Wreszcie w odniesieniu do prawników

pracu-jących dla wymiaru sprawiedliwości, aprzede wszyst-kim prokuratorów i sędziów, niezbędne są szkolenia, które umożliwią im lepsze zrozumienie i interpretację

wniosków zawartych w opiniach kryminalistycznych

(zwłaszcza pod kątem niezawodności stosowanych w nich metod badawczych).

Reformy strukturalne

Badając poszczególne dziedziny, które są

najbar-dziej istotne dla rozwoju amerykańskich nauk sądo­

wych, a dotyczące przede wszystkim zasobów, pro-wadzonych badań,standaryzacji oraz edukacji,

komi-tet stwierdził , że największym mankamentem w tych

obszarachdziałań jest brakniezależnej instytucjirzą­

dowej, która z takiego poziomu mogłaby koordyn

o-wać wszystkie przedsięwzięcia zmierzające do po-prawy sytuacji w laboratoriach kryminalistycznych. Wprawdzie,jakzau ważyłkomitet, istnieje kilka insty-tucji,którezaangażowane są w szereg inicjatyw, jak np. Narodowy Instytut Sprawiedliwości oraz FBI, i uczestniczą w finansowaniu badań w ró żnych dys-cyplinach kryminalistycznych, bądż teżNarodowy ln -stytut Standardów i Technologii opracowujący nowe standardy badań kryminalistycznych. Jednakże żad­

na z tych instytucjiniejest postrzegana jako natural-ny lider naukowców i praktyków działających w ob-szarze nauksądowych,aniteżnie jestwystarczająco niezależna . Komitetwyrażniezaznacza,żenauki są­

dowe powinny w takim samym stopniu służyćpolicji , prokuratorom, jak również obrońcom, a ewentualne

podporządkowanie takiej centralnej instytucji policji lub prokuraturze mogłoby powodowaćkonflikt

intere-sów.

Takwięcw celu zapewnienia jak najlepszego rozwo-ju nauk sądowych w Stanach Zjednoczonych komitet

zwrócił się do Kongresu o zapewnienie funduszów

68

wcelu utworzenianiezależnejjednostkinapoziomie fe-deralnym: Narodowego Instytutu NaukSądowych, któ-regocelembędzieprzedewszystkim:

• nadzór nad wprowadzaniem obowiązkowej akre-dytacji laboratoriów kryminalistycznych oraz

obo-wiązkowej certyfikacji w odniesieniu do pracują­

cych tam ekspertów,

•nadzorowanie badań mających na celuzwiększe­

niewiarygodności i niezawodności metod

badaw-czych stosowanych w poszczególnych dyscypli-nachkryminalistycznych,

• wypracowywanienajlepszychstandardówdla pro-gramów edukacyjnych z zakresu nauk sądowych realizowanychw szkolnictwiewyższym,

• opracowywanienowych technologiizmierzających

do bardziej skutecznego ujawniania i zabezpiecza-niaśladów kryminalistycznych.

Natomiast w kwestii usytuowania organizacyjnego laboratoriów kryminalistycznych,komitet opowiada się

za niezależnością bądż też autonomią laboratoriów w ramach struktur policji.Dziękitemu poszczególne la-boratoria mogiyby samodzielnie ustalaćwiasne priory-tety dotyczące np. budżetu, wpływu spraw i innych

ważnychkwestii. Przy takim usytuowaniurównież labo-ratoria nie byłyby narażone na ustawiczne krytyczne uwagiodnoszące się do brakubezstronności w wyda-wanychprzeznichopiniach.

Uwagi i wnioski

Powyższe rozważania , jak zaznaczono

w

części wstępnejniniejszego artykułu, miałyna celu przedsta -wienie tych problemówisłabości dotyczących społecz­ ności kryminalistycznej w USA, któresą równ i eż typo-we dla kryminalistykiw Polsce.Omówionetakże

zosta-ły w ogólnym zarysie rekomendacjekomitetu powoła­

nego przez NAS, czyli przedsięwzięcia, jakie należy podjąć, aby rozwiązać te problemy ipolepszyć jakość

iefektywnośćpracylaboratoriów kryminalistycznych. W związku z tym teraz przedstawione zostaną

naj-większe słabości, które nurtująobecniekryminalistykę policyjną w Polsce,aby następnie rozważyć, czy fak-tycznierekomendacje podane przez NASmożna

wyko-rzystaćdo poprawy kondycji naszych laboratoriów kry-minalistycznych.

Jeśli idzie onajwiększe słabości polskiej kryminali-styki, wydajesię, że sąto przedewszystkim:

1.Niewystarczające zasoby iśrodki będące w dys-pozycji laboratoriów kryminalistycznych,

prowa-dzącez jednej strony dodużych zaległości w wy-konawstwie ekspertyz, z drugiejzaśdozaniżone­

go poziomu jakościowego tych ekspertyz (przez

pojęcie niewystarczające zasoby iśrodki należy rozumiećnie tylko braki w specjalistycznej

turze badawczej iniedostateczną ilośćpersonelu,

czyli problemy, którewzględnie łatwo można

roz-wiązać za pomocą odpowiednich środków

finan-sowych, ale przede wszystkim niewystarczający

poziom wiedzy ekspertów do przeprowadzania

skomplikowanych analiz kryminalistycznych , czy

też wyodrębniania niektórych istotnych informacji

zawartych wśladach kryminalistycznych).

2. Brak wpełnizwalidowanych technik badawczych

w szeregu dyscyplin kryminalistycznych, zwłasz­

cza jeśli idzie o precyzyjne określenie błędu za

-stosowanej metody.

3. Brak nowoczesnych, akredytowanych programów

edukacyjnych z zakresu nauk sądowych umożli­

wiających uruchomienie studiów licencjackich

i magisterskich,kształcących przyszłych

kandyda-tów do pracy w laboratoriach kryminalistycznych.

4.Brak nowoczesnych programów szkoleniowych

kierowanych do:

- praktykujących kandydatów na ekspertów

-ukierunkowanych na pogłębianie ich wiedzy

z zakresu dyscyplin naukowych stanowiących

bazę dla ich specjalności kryminalistycznej,

atakżepodstawowej wiedzy z zakresu

statysty-ki matematycznej i rachunku prawdopodobień­

stwa, niezbędnej przy analizowaniu wyników

badań i szacowaniu błędumetody badawczej,

- ekspertów kryminalistyki- ukierunkowanych na

pogłębianie wiedzy z zakresu podstawowych

praw naukowych i całego kontekstu naukowe

-go, na którymopierająsięstosowane przez nich

techniki i metody badawcze,

- adwokatów, prokuratorów isędziów-

ukierun-kowanych napogłębianie ich wiedzy z zakresu

podstawowychzasad leżących u podstaw nauk sądowych, dzięki czemu będą w stanie w

bar-dziej profesjonalny sposób ocenić stopień

nie-zawodnościzastosowanej przez eksperta

meto-dy badawczej, a tym samymwartość dowodową

jego opinii.

Wszystkie te wyszczególnione powyżej słabości

(wspólne zarówno dia polskiej, jak iamerykańskiej

kry-minalistyki) zostały w raporcie NAS szczegółowo

opi-sane, wraz z podanymi rekomendacjami, w jaki sposób jeprzezwyciężać.Jednakże, zdaniem autora,jest

jesz-cze jedna kwestia, awłaściwie słabość, która nie

zosta-ła może przez raport zbyt mocno wyeksponowana (bo

teżtrudno jestustosunkować siędo niej,stosując

kon-kretną rekomendację),jednakże przy uważnej lekturze

raportu NAS widać wyraźnie, że przezwyciężenie tej

słabości ma wprost fundamentalne znaczenie dlakaż­

dego laboratorium kryminalistycznego. Słabością tą

jest mianowicie brak w pełni zaadaptowanej kultury

pracy naukowej.

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 270(październik-grudzien)2010

W tym miejscu wartoprzypomnieć, że każda

meto-da naukowa ma na celu wzbogacanie naszej wiedzy

poprzez uważnegromadzenie i porównywanie różnych

informacji i wyciąganie na tej podstawie określonych

wniosków. Pracownicy naukiprzeprowadzają

nieustan-ne obserwacje i testy, dzięki temu modyfikują w ten

sposóbswoją wiedzę. Prawdziwośćtej wiedzy jest przy

tym nieustannie sprawdzana poprzez niezliczone

oce-ny naukowe, publikacje, seminaria i konterencje,

w trakcie których ewentualne błędy sąnabieżąco

kory-gowane.W tenwłaśniesposób funkcjonuje kultura

pra-cy naukowej, z wypracowanymi mechanizmami

kory-gowania własnych błędów, otwarta nawszelką krytykę

i wątpliwości ze strony zarówno starszych, jak i naj-młodszych jej przedstawicieli. W laboratorium

krymina-listycznym,w którym taka kultura jest wpełni

zaadap-towana,niezdarzają sięsytuacje,aby naprzykład

pra-cującytam eksperci twierdzili,żestosowane przez nich

metody badawczesą całkowicieniezawodne ibezbłęd­

ne (czyli w istociepopełnianyprzez nichbłądjest

zero-wy), bądź też nie dopuszczali możliwości wydawania

opinii prawdopodobnych,alboteżwreszcie

utrzymywa-li,żew celuwykształceniadobrego eksperta wystarczy

jedynie praktykowanie pod okiem mistrza, bez potrzeby

dodatkowej edukacji,ajedyną instancją, która powinna

oceniać niezawodność i wiarygodność ekspertyz

kryminalistycznych jestsąd.

Autor uważa, że uzdrawianie kryminalistyki

policyj-nej w Polsce należy rozpocząć przede wszystkim od

wprowadzenia takich mechanizmów, takich działań,

dzięki którym w pełni będzie możliwe zaadaptowanie

kuitury pracy naukowej w naszych laboratoriach, a na

-stępnie dbać troskliwie o jej tunkcjonowanie jako coś

najcenniejszego dla pomyślnego rozwoju

kryminalisty-ki. Proces adaptowania takiej kultury w laboratoriach

kryminalistycznych będzie sprzyjał zmianie świadomo­

ścizatrudnionych tam ekspertów w kwestiach takważ­

nych jak koniecznośćstandaryzacji, akredytowania

la-boratoriów, brania udziału w testach bieg/ości, czyteż

walidacji metod badawczych, czyli tych podstawowych składników zarządzania jakością, które nie sąjeszcze

w

pełni zrozumiane i akceptowane przez znaczną częśćekspertów.

Działania takie muszą być możliwie wszechstronne

i skoordynowane,dotyczące jednocześnie wszystkich

istotnych kwestii ważnych dla polskiej kryminalistyki.

Nie można stosować tutaj półśrodków, o czym autor mógł przekonać się,obserwującproces akredytacji

wo-jewódzkich laboratoriów kryminalistycznych w Polsce.

Pomimo od wielu lat konsekwentnego promowania standaryzacji w badaniach kryminalistycznych przez Centralne Laboratorium Kryminalistyczne Komendy Głównej Policji, atakże podejmowania szeregu przed-sięwzięć (tj. różnego rodzajuszkoleń z zakresu

KOMUNIKATY I DONIESIENIA NAUKOWE

dzania jakości ą, warsztatów, spotkań zespołów

bran-żowych), mających nacelu przygotowanie wojewódz-kichlaboratoriówkryminalistycznych do wprowadzenia systemu zarządza nia jakością i w konsekwencji akre-dytowania tych laboratoriów,obecniezwyjątki em Cen-tralnego Laboratorium Kryminalistycznego KGP akre-dytowane jest jedynie Laboratorium Kryminalistyczne KomendyStołecznej Policji.Możliwe , żew najb l iższym czasienastąpiwtejkwestiipewneprzyspieszenie,

jed-na kże raczej nie będzie ono spowodowane nagłym

wzrostem świadomości ekspertów kryminalistyki i zro-zumienia dla potrzeby akredytacji, ale koniecznością dostosowania się do decyzjiUnii Europejskiej w spra-wie akredytacji dostawców usług kryminalistycznych wykon ujących czynności laboratoryjne,czylipo prostu

obawąprzedprawdopodobną likwid acjątego laborato-rium,które nie dostosujesiędo decyzjiUnii,co oczywi-ści ew dalszej konsekwencjibędzie sięwiązaćzmożli­

wościąutraty pracy przez ekspertów.

Jeszcze bardziej o konieczności podjęcia skoordy-nowanych działań dla polepszeniasytuacji w naukach

sądowych przekonały się Stany Zjednoczone, gdzie

pomimo ogólnie bardzo wysokiegopoziomu stosowa-nych w laboratoriachkryminalistycznychmetod i tech-nologii badawczych, najlepszych standardów pracy oraz standardów edukacyjnych z zakresu nauk sądo­ wych, akredytacji zdecydowanej większości laborato-riów, a także największej ilości publikacji z różnych dziedzinkryminalistyki,dość licznesąjednak

przypad-ki aresztowań, a nawet wyroków skazujących

niewin-nych ludzi w następstwie błędnych opinii kryminali-stycznych.Każdy taki przypadek tooczywiściedramat konkretnego człowieka ijego rodziny,ale równ ież po-zostawienie na wolności faktycznego sprawcy

prze-stępstwa, którywczasie,kiedyosoba niewinna

odsia-dujewyrok,popeiniakolejneprzestępstwa.

Podsumowując powyższe wywody, wydaje się , że

w celu najskuteczniejszego rozwiązan ia wielu proble-mów isłabości, którejuż od wielu latdotykają polską

krymin al istykę, należy wykorzystać myśl przewodnią

zawartą w pierwszej inajważniejszej rekomendacji

ko-mitetu powołanego przez amerykańską Narodową

AkademięNauk,dotyczącąkonieczności powołaniado

życia centralnej jednostki koordynującej w sposób

wszechstronny całość krajowej kryminalistyki. Do

za-dańtakiej jednostkinależałobyprzede wszystkim

spra-wowanie nadzoru nad procesem akredytacji laborato-riów i certyfikacji ekspertów, koordynowanie badań

zmierzających do zwiększenia wiarygodności i

nieza-wodności metod badawczych w poszczególnych dys-cyplinach kryminalistycznych, opracowywanienowych

technologii zmierzających do skuteczniejszego

ujaw-niania i zabezpieczania ślad ów kryminalistycznych, a także wypracowywanie najlepszych standardów dla

70

programówedukacyjnychz zakresunauksądowych re-alizowanych przezwyższeuczelniew Polsce.Taka jed-nostka byłaby w stanie stworzyć warunki dla pełnego zaadaptowania kultury pracy naukowej we wszystkich policyjnych laboratoriach kryminalistycznych w kraju, atym samymzapewn ić immożliwość nieskrępowan e­ go rozwoju.

Janusz Oziechciaruk

Streszczenie

Artyku łtenjestpróbąprzedstauiienialIajistotll iejszycł,k

we-stiizawartychw raporcieamerykańskiej Narodowej Akademii

Nauk "Strengthening Forensic Sciencein file United Smres:

A Path Foruard ", podkątem ewentualnego wykorzystaniaza

-wartychw tym raporciewnioskówirekomendacjidowzmocnie~

niastanu kryminalistykiwPolsce.

Słowakluczowe:znrządzanie jakością,akredytacja,certyfi

-kncja,walidacja,edukacja.

Summary

Thearticleis an attempt to presenttltemost importantissues

eomprisedinthe report: "StrengtheningForcnsicSciencein the

Uniied States: A Path Forward"bythe Nationat Academy oj Science with a view oj applying its conclusions and recommendations for improving the condision oj Jorensie sciences inPoland.

Keywords: quality management, accreditation,

certification,tialidation,education,

REDAKCJA "PROBLEMY KRYMINALISTYKI"

00-583

Warszawa

A

leje

Ujazdowskie 7

tel

.:

(22)60-155-48

faks:

601-55-57

,

601

-55-58

e-ma

il:

c

lkpk@policja.gov.pl

www.c

lk.policja.gov.pl

BIBLIOTEKA

tel.: (22)60

-145-30,

60-155

-61