Rusycystyczne Studia Literaturoznawcze. T. 24: Słowianie Wschodni - Literatura - Kultura - Sztuka - Halina Mazurek, Jadwiga Gracla - pdf, ebook – Ibuk.pl

RUSYCYSTYCZNE

STUDIA

LITERATUROZNAWCZE

24

NR 3255

REDAKTOR SERII: Historia Literatur S³owiañskich Bo¿ena Tokarz

RECENZENCI:

Adam Bezwiñski Magdalena D¹browska Joanna Mianowska Kazimierz Prus

KOMITET REDAKCYJNY:

Iryna Betko Nina Borkovskaya

Svetlana Goncharova-Grabovskaya Witold Ko³buk

Ihor Kozlyk Wanda Laszczak Bogus³aw Mucha Galina Nefagina

Ma³gorzata Semczuk-Jurska Beata Siwek

Olga Skackova Walenty Pi³at Anna WoŸniak

REDAKTOR NACZELNY Halina Mazurek

SEKRETARZ REDAKCJI Jadwiga Gracla

Publikacja jest dostêpna tak¿e w wersji internetowej:

Central and Eastern European Online Library www.ceeol.com

SPIS TREŒCI

S³owo wstêpne (W imieniu redakcji Jadwiga Gracla) . . . . . . . . . . . 9 Halina MAZUREK: Postmodernistyczna dramaturgia rosyjska. Wprowadzenie do tematu . 11 Witold KO£BUK: Kasaty unii cerkiewnej w piœmiennictwie rosyjskim XIX wieku . . 27 Magdalena D¥BROWSKA: Jakowa Galinkowskiego klucz do literatury europejskiej —

pro et contra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 Paulina CHARKO-KLEKOT: Leonid Andriejew — jeszcze pisarz czy ju¿ filozof? Teoria

panpsychizmu na przyk³adzie dramatu Jekaterina Iwanowna . . . . . . . . 51 Miros³awa MICHALSKA-SUCHANEK: „Niech¿e […] baczy, aby mu siê skon uda³”.

O tytu³owym bohaterze Opowiadania o Siergieju Pietrowiczu Leonida Andriejewa . 63 Nel BIELNIAK: Metafizyka ¿ycia i œmierci w opowiadaniach Aleksandra Kuprina . . 77 Jadwiga GRACLA: Idea i praktyka. (Kilka uwag o dramacie Jewgienija Zamiatina Pch³a) 91 Monika SIDOR: Adlig Schwenkitten w kontekœcie Aleksandra So³¿enicyna poszukiwañ

formalnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 Marta NIEDZIELA-JANIK: Miasto umar³e w sztuce Niny Sadur Lotnik . . . . . . 109 Ìàðèÿ ÏÎËßÊÎÂÀ: Generation X èëè Æèçíü áåç ñåêñà, ñåêñ áåç æèçíè. Ãåðîè ïüåñ

Äèàíû Áàëûêî . . . 126 Kazimierz PRUS: Wspó³czesna rosyjska modlitwa poetycka. Modlitwa do Boga Ojca . 135 Albert NOWACKI: Dzieci przez matkê odrzucone. „Zbêdni ludzie rewolucji” w prozie

Myko³y Chwylowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157 VARIA

Violetta MANTAJEWSKA: Marginesy lekturografii: miêdzy glos¹ / esejem / recenzj¹ . . 171 Recenzja: Samogon. Historia i sposób jego przyrz¹dzania w warunkach domowych. Kon-

cepcja, projekt, realizacja graficzna, wstêp R. Maciej. T³um. z jêzyka rosyjskiego:

M.L. Kalinowski, L. Trybus, R. Maciej. Warszawa 2010 (Violetta Mantajewska) . 189

Noty o autorach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195

ÑÎÄÅÐÆÀÍÈÅ

Âñòóïëåíèå (Îò èìåíè ðåäàêòîðîâ ßäâèãà Ãðàöëÿ) . . . . 9 Ãàëèíà ÌÀÇÓÐÅÊ: Ïîñòìîäåðíèñòñêàÿ ðóññêàÿ äðàìàòóðãèÿ. Ââåäåíèèå â òåìó . . 11 Âèòîëüä ÊÎËÁÓÊ: Ëèêâèäàöèÿ öåðêîâíîé óíèè â ðóññêîé ëèòåðàòóðå XIX âåêà . . 27 Ìàãäàëåíà ÄÎÌÁÐÎÂÑÊÀ: ßêîâà Ãàëèíêîâñêîãî êëþ÷ ê åâðîïåéñêîé ëèòåðàòóðå

— pro et contra . . . . 41 Ïàóëèíà ÕÀÐÊÎ-ÊËÅÊÎÒ: Ëåîíèä Àíäðååâ — åùå ïèñàòåëü èëè óæå ôèëîñîô?

Òåîðèÿ ïàíïñèõå íà îñíîâå äðàìû Åêàòåðèíà Èâàíîâíà . . . . 51 Ìèðîñëàâà ÌÈÕÀËÜÑÊÀ-ÑÓÕÀÍÅÊ: „Ïóñòü æå ïîñòàðàåòñÿ îí, ÷òîáû òåì ëó÷øå

óäàëàñü åìó ñìåðòü”. Î òèòóëüíîì ãåðîå Ðàññêàçà î Ñåðãåå Ïåòðîâè÷å Ëåîíèäà Àíäðååâà . . . . 63 Íåë ÁÅËÍßÊ: Ìåòàôèçèêà æèçíè è ñìåðòè â ðàññêàçàõ Àëåêñàíäðà Êóïðèíà. . . 77 ßäâèãà ÃÐÀÖËß: Èäåÿ è ïðàêòèêà. (Çàìåòêè íà òåìó ïüåñû Áëîõà Åâãåíèÿ Çàìÿ-

òèíà) . . . . 91 Ìîíèêà ÑÈÄÎÐ: Àäëèã Øâåíêèòòåí â êîíòåêñòå ôîðìàëüíûõ ïîèñêîâ Àëåêñàíäðà

Ñîëæåíèöûíà . . . . 99 Ìàðòà ÍÅÄÅËß-ßÍÈÊ: ̸ðòâûé ãîðîä â ïüåñå Íèíû Ñàäóð ˸ò÷èê . . . 109 Ìàðèÿ ÏÎËßÊÎÂÀ: Generation X èëè Æèçíü áåç ñåêñà, ñåêñ áåç æèçíè. Ãåðîè ïüåñ

Äèàíû Áàëûêî . . . 126 Êàçèìèð ÏÐÓÑ: Ñîâðåìåííàÿ ðóññêàÿ ïîýòè÷åñêàÿ ìîëèòâà. Ìîëèòâû Áîãó-Îòöó . 135 Àëüáåðò

Ïîêèíóòûå äåòè. „Ëèøíèå ëþäè ðåâîëþöèè” â ïðîçå Ìûêîëû

Õâûëîâåãî . . . 157 ÐÀÇÍÎÅ

Âèîëåòòà ÌÀÍÒÀÅÂÑÊÀ: Ïîëÿ ÷òåíèÿ: ìåæäó ïðîìå÷àíèåì / ýñêèçîì / ðåöåíçåé . 171 Ðåöåíçèÿ: Ñàìîãîí è äðóãèå ñïèðòíûå íàïèòêè äîìàøíåãî ïðèãîòîâëåíèÿ. Ïðîeêò,

ðåàëèçàöèÿ, âñòóïëåíèå: Ð. Ìàöåé. Ïåðåâîä: Ì.Ë. Êàëèíîâñêèé, Ë. Òðûáóñ,

Ð. Ìàöåé. Âàðøàâà 2010 (Âèîëåòòà Ìàíòàåâñêà) . . . 189

Ïðèìå÷àíèå îá àâòîðàõ . . . 195

CONTENTS

Preface (On Behalf of the Editors by Jadwiga Gracla) . . . . . . . . . . . 9 Halina MAZUREK: Russian Postmodern Dramatic Works. Introduction . . . . . . 11 Witold KO£BUK: Dissolution of the Orthodox Church Union in the Russian writings

in the 19th century . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 Magdalena D¥BROWSKA: Jakov Galinkovsky’s Key to the European Literature — Pro

et Contra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 Paulina CHARKO-KLEKOT: Leonid Andreyev — Still a Writer or a Philosopher. The

Theory of Panpsychism on the Example of a Drama by Jekaterina Iwanowna . . 51 Miros³awa MICHALSKA-SUCHANEK: „ Ïóñòü æå ïîñòàðàåòñÿ îí, ÷òîáû òåì ëó÷øå

óäàëàñü åìó ñìåðòü”. On the Eponymous Protagonist in a Story about Siergiej Pie- trowicz by Leonid Andreyev . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 Nel BIELNIAK: The Metaphysics of Life and Death in Short Stories by Aleksander

Kuprin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 Jadwiga GRACLA: The Idea and Practice. (Some Remarks on the Flea, a drama by

Yevgeny Zamyatin) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 Monika SIDOR: Adlig Schwenkitten in the Context of Aleksandr Solzhenitsyn’s Formal

Quest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 Marta NIEDZIELA-JANIK: The Dead City in Nina Sadur’s Drama Airman . . . . 109 Maria POLAKOWA: Generation X or Life Without Sex & Sex Without Life. Dramatis

Personae in Plays by Diana Balyko . . . . . . . . . . . . . . . 126 Kazimierz PRUS: Russian Contemporary Prayer Poems. Prayers to God the Father . . 135 Albert NOWACKI: Children Abandoned by Their Mother. Redundant Revolutionaries in

Prose Works by Mykola Khvylovye . . . . . . . . . . . . . . . 157 VARIA

Violetta MANTAJEWSKA: The Peripheries of Reading: Between the Gloss / Essay / Review . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171 Review: Moonshine. Its History and Preparation in the Home Setting. The Idea, project,

Graphic Realization and Foreword by R. Maciej. Translated from Russian by

M.L. Kalinowski, L. Trybus, R. Maciej. Warszawa 2010 (Violetta Mantajewska) . 189

Notes of Contributors . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195

S³owo wstêpne

Kolejny, 24. ju¿ tom „Rusycystycznych Studiów Literaturoznawczych” zo- sta³ poœwiêcony szeroko rozumianej kulturze S³owian Wschodnich. Znalaz³y siê w nim zarówno szkice historycznoliterackie, jak i te, których tematem sta³a siê historia, myœl spo³eczna, teatr i kultura duchowa. Zaproponowany temat po- zwoli³ wiêc, w naszym przekonaniu, na ukazanie, drobnej wci¹¿, cz¹stki spu- œcizny kulturowej S³owian Wschodnich i byæ mo¿e uwidocznienie cech wspól- nych oraz ró¿nic.

Zawarte w tym tomie artyku³y prezentuj¹ — podobnie jak teksty w po- przednich tomach — ró¿ne szko³y badawcze i ró¿ne koncepcje, wiele gatun- ków wypowiedzi naukowej. Nie tylko pozwala to dostrzec ró¿nice pomiêdzy poszczególnymi szko³ami, ale przede wszystkim daje mo¿liwoœæ porównañ i otwiera nowe perspektywy — badañ, dyskusji i dialogu.

Z pewnoœci¹ do dalszych poszukiwañ i eksploracji omawianych zagadnieñ

inspiruj¹ teksty o charakterze syntezy autorstwa Haliny Mazurek i Witolda

Ko³buka. Szkice te, poœwiêcone wspó³czesnej dramaturgii i dziejom unii cer-

kiewnej, porz¹dkuj¹ nasze informacje i zachêcaj¹ do kolejnych, coraz bardziej

szczegó³owych badañ. Obok nich w tomie znalaz³y swoje miejsce artyku³y po-

œwiêcone poszczególnym utworom czy autorom, prezentuj¹ce zagadnienia bar-

dziej szczegó³owe, ale przez to przybli¿aj¹ce nierzadko zupe³nie zapomniane

tematy i utwory. Prace te nie s¹ ograniczone ramami rodzaju literackiego lub

epoki. Sentymentalizm i literatura podró¿nicza, obrazy uwiecznione na kartach

dzienników, ponadczasowe i wielkie tematy: ¿ycie, œmieræ, mi³oœæ, poszukiwa-

nie sensu w literaturze modernizmu i epok póŸniejszych, wspó³czesne poetyc-

kie dialogi z Bogiem, eksperymenty wspó³czesnych dramaturgów, a tak¿e po-

przedzaj¹ce je wielkie osi¹gniêcia teatralne prze³omu XIX i XX wieku,

wreszcie poszukiwanie idei i sensu w myœli spo³eczno-filozoficznej — to za-

gadnienia przedstawiane w zamieszczonych w tym tomie tekstach. Stanowi¹

one kolejny krok ku poznaniu dziedzictwa S³owiañszczyzny Wschodniej, od-

krywanego bez jakichkolwiek ograniczeñ, w d¹¿eniu do prawdy i piêkna. Ale teksty te s¹ jednoczeœnie prób¹ przerzucania mostów ³¹cz¹cych narody s³o- wiañskie, poszukiwania pola do dialogu, który pozwoli pokazaæ, jak „piêknie siê ró¿nimy”, tak¿e jako badacze tej spuœcizny.

Mamy nadziejê, ¿e ten i kolejne tomy „Rusycystycznych Studiów Literatu- roznawczych” stan¹ siê w³aœnie takim miejscem.

W imieniu redakcji Jadwiga Gracla

10

Noty o autorach

Prof. zw. dr hab. Halina Mazurek, historyk literatury rosyjskiej, badacz historii dramatu i teatru rosyjskiego. Jej zainteresowania badawcze koncentruj¹ siê na dramacie i teatrze rosyjskim, za- równo klasycznym, jak i wspó³czesnym. Jest autork¹ ksi¹¿ek: Powieœci Wasyla Narie¿nego na tle prozy satyryczno-obyczajowej XVIII i pocz¹tku XIX wieku (1978), Dramat rosyjski okresu Oœwiecenia (1765—1825). Ze studiów nad komedi¹ i gatunkami pokrewnymi (1987), Tragedia rosyjska doby Oœwiecenia (1747—1825) (1993), Teatr, ¿ycie, gra. Studia o pisarstwie dramatur- gicznym Niko³aja Kolady (2002), Dramaturdzy z Jekaterynburga. „Szko³a” Niko³aja Kolady (2007), Ró¿a i p³aszcz. Teatr Mariny Cwietajewej (2009).

Prof. zw. dr hab. Witold Ko³buk, kierownik Katedry Kultury Bizantyjsko-S³owiañskiej KUL, badacz dziejów cerkwi prawos³awnej na dawnych ziemiach II Rzeczypospolitej, unii brzeskiej, historii unitów. Autor licznych publikacji poœwiêconych tym tematom. Autor ksi¹¿ek: Cerkiew prawos³awna w Polsce miêdzywojennej, Koœcio³y wschodnie w Rzeczypospolitej oko³o 1772 roku: struktury administracyjne.

Dr. hab. prof. UW Magdalena D¹browska, historyk literatury rosyjskiej, komparatysta, profesor Uniwersytetu Warszawskiego. Prowadzi badania nad literatur¹ rosyjsk¹ czasów Oœwiecenia oraz rosyjsko-zachodnioeuropejskimi zwi¹zkami literackimi i kulturalnymi. Jest autork¹ dwóch mono- grafii (Rosyjska opowieœæ sentymentalna prze³omu XVIII i XIX wieku, 2003; Dla po¿ytku i przy- jemnoœci. Rosyjska podró¿ sentymentalna prze³omu XVIII i XIX wieku, 2009) oraz kilkudziesiê- ciu artyku³ów naukowych, poœwiêconych w wiêkszoœci zapomnianym pisarzom, wydarzeniom i zjawiskom literackim. Od 2012 roku jest dyrektorem Instytutu Rusycystyki Uniwersytetu War- szawskiego i kierownikiem Zak³adu Historii Literatury Rosyjskiej UW.

Mgr Paulina Charko-Klekot, absolwentka filologii rosyjskiej na Uniwersytecie Marii Curie- -Sk³odowskiej w Lublinie, obecnie doktorantka na Uniwersytecie Œl¹skim. Rozprawê doktorsk¹ zamierza poœwiêciæ przemianom w kreacji postaci kobiet w najnowszej dramaturgii rosyjskiej.

Jej debiutem badawczym by³ artyku³ poœwiêcony Leonidowi Andriejewowi jako psychologowi ludzkiej duszy, zamieszczony w tomie 22 „Rusycystycznych Studiów Literaturoznawczych”

(2012).

Dr Miros³awa Michalska-Suchanek, wyk³adowca w Zak³adzie Lingwistyki Stosowanej w In-

stytucie Filologii Wschodnios³owiañskiej Uniwersytetu Œl¹skiego. Pracê doktorsk¹ zatytu³owan¹

Poetyka nastroju. Na materiale opowiadañ nowelistów rosyjskich II po³owy XIX wieku napisa³a pod kierunkiem prof. dr. hab. Piotra Fasta. Obszar jej zainteresowañ naukowych obejmuje: histo- riê literatury rosyjskiej, teoriê literatury oraz dydaktykê jêzyka obcego, ze szczególnym uwzglêd- nieniem jêzyków specjalistycznych. Koncentruje siê na problemie badawczym: literatura wobec tematyki aktów suicydalnych.

Dr Nel Bielniak, adiunkt w Zak³adzie Literatur Wschodnios³owiañskich w Instytucie Neofilo- logii Uniwersytetu Zielonogórskiego. Jej zainteresowania badawcze dotycz¹ literatury, kultury i filozofii rosyjskiej prze³omu XIX i XX wieku (realizm, neorealizm, modernizm), zw³aszcza ¿y- cia i twórczoœci Siergieja Siergiejewa-Censkiego oraz Ilji Erenburga. Jest autork¹ monografii Hi- storia a jednostka w twórczoœci Siergieja Siergiejewa-Censkiego (2007). Najnowsze prowadzone przez ni¹ badania maj¹ na celu ukazanie wp³ywu poetyki realizmu oraz modernizmu na prozê Aleksandra Kuprina, a tak¿e wpisanie jego twórczoœci w szeroki kontekst zjawisk zarówno lite- rackich, jak i historycznych, spo³ecznych oraz filozoficznych prze³omu XIX i XX wieku.

Dr Jadwiga Gracla, historyk literatury rosyjskiej. Jej zainteresowania badawcze obejmuj¹ przede wszystkim dramat i teatr rosyjski, ale tak¿e europejski, ze szczególnym uwzglêdnieniem obszaru niemieckojêzycznego. Jej prace badawcze poœwiêcone s¹ g³ównie epoce prze³omu XIX i XX wieku. Jest autork¹ ksi¹¿ki Dramaturgia rosyjska prze³omu XIX i XX wieku w œwietle prze- mian teatru w Europie (2001) oraz licznych artyku³ów, a tak¿e wspó³redaktorem tomów „Rusy- cystycznych Studiów Literaturoznawczych”.

Dr Monika Sidor, adiunkt w Katedrze Literatury Rosyjskiej w Instytucie Filologii S³owiañskiej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Jej zainteresowania naukowe obejmuj¹ nastêpuj¹ce problemy badawcze: pogranicza literatury i historii, fikcja a fakt w literaturze, antropologia lite- racka, duchowoœæ w literaturze, geopoetyka. Jej prace koncentruj¹ siê na tematach: Rosja w twórczoœci emigrantów rosyjskich, duchowoœæ w literaturze rosyjskiej, przestrzeñ miejska w twórczoœci emigrantów rosyjskich, mitologizacja historii w literaturze rosyjskiej. Jest autork¹ ksi¹¿ki Rosja i jej duchowoœæ. Proza „pierwszej fali” emigracji rosyjskiej, (2009).

Mgr Marta Niedziela-Janik, doktorantka na Uniwersytecie Œl¹skim. Interesuje siê rosyjsk¹ dra- maturgi¹ wspó³czesn¹, zw³aszcza twórczoœci¹ Niny Sadur oraz jej córki Jekatieriny Sadur. Ob- szarem jej badañ jest mistyka, fantastyka w dramaturgii obu pisarek. Debiutowa³a w „Slavii Orientalis” (2011, nr 1).

Mgr Maria Polakowa, doktorantka w Zak³adzie Historii Literatury Rosyjskiej Instytutu Filologii Wschodnios³owiañskiej UŒ. Zainteresowania badawcze: najnowsza dramaturgia rosyjska i bia³o- ruska. Autorka artyku³ów poœwiêconych temu zagadnieniu. Przygotowuje pracê doktorsk¹ na te- mat dramaturgii bia³oruskiej w kontekœcie zwi¹zków z dramaturgi¹ rosyjsk¹.

Prof. zw. dr hab. Kazimierz Prus, kierownik katedry Literatury Rosyjskiej Uniwersytetu Rzeszowskiego. Specjalizuje siê w badaniach twórczoœci XIX wieku, szczególnie liryki ro- mantycznej, a tak¿e zwi¹zków kulturowych polsko-rosyjskich w XX wieku, zw³aszcza zagad- nieñ translatologii. Autor m.in. ksi¹¿ek: Rosyjska liryka romantyczna. Gatunki nietradycyjne, O wspó³czesnej rosyjskiej modlitwie poetyckiej oraz wielu artyku³ów.

Dr Albert Nowacki, adiunkt na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Jego zainteresowania ba- dawcze dotycz¹ historii literatury ukraiñskiej XX wieku ze szczególnym uwzglêdnieniem litera- tury Ukrainy radzieckiej w okresie miêdzywojennym i tekstów publicystycznych oraz historii wspó³czesnej literatury ukraiñskiej w kontekœcie najnowszych tendencji ogólnoœwiatowych (gen-

196

der, problematyka cia³a i erotyzmu, wp³ywy zachodnie). Problematyka jego prac obejmuje:

ukraiñsk¹ dyskusjê literack¹ lat 1925—1928, twórczoœæ Myko³y Chwylowego oraz pisarzy z krê- gów WAPLITE, twórczoœæ neoklasyków, modernizm ukraiñski, wspó³czesn¹ literaturê ukraiñsk¹ (Lubko Deresz, Jurij Andruchowycz, Jurij Pokalczuk, Oksana Zabu¿ko, Irena Karpa, Lubko Deresz, Serhij ¯adan), ukraiñskie inspiracje literatur¹ œwiatow¹. Jego preferencje badawcze uzu- pe³niaj¹ zagadnienia z dziedziny jêzykoznawstwa (historia jêzyka ukraiñskiego) oraz przek³ado- znawstwa, w tym praktycznego przek³adu tekstów literackich, u¿ytkowych i technicznych.

Dr Violetta Mantajewska, doktor nauk humanistycznych w zakresie literaturoznawstwa. Jej za- interesowania badawcze obejmuj¹: kulturê / literaturê modernizmu i awangardy (kontekst filozo- ficzny, a szczególnie matryca Pisma Friedricha Nietzschego, Andrieja Bie³ego, Michai³a Bachti- na), teoriê (teorie) literatury (literatur) / teoriê (teorie) kultury (kultur), myœl radykaln¹ (Friedricha Nietzschego, Gillesa Deleuze’a, Michela Foucaulta, Rolanda Barthes’a, Jacques’a Derridy). Jest autork¹ monografii Mit i archetyp w prozie Andrieja Bie³ego.

NOTY O AUTORACH

197

Redaktor OLGA NOWAK Projektant ok³adki AGNIESZKA SZYMALA Redaktor techniczny MA£GORZATA PLEŒNIAR Korektor

LIDIA SZUMIGA£A

£amanie

EDWARD WILK

Copyright © 2014 by

Wydawnictwo Uniwersytetu Œl¹skiego Wszelkie prawa zastrze¿one

ISSN 0208-6336 ISSN 0208-5038

ISSN 2353-9674

Wydawca

Wydawnictwo Uniwersytetu Œl¹skiego ul. Bankowa 12B, 40-007 Katowice www.wydawnictwo.us.edu.pl e-mail: wydawus@us.edu.pl

Wydanie I. Ark. druk. 12,5. Ark. wyd. 16,0.

Papier offset. kl. III, 90 g Cena 20 z³ (+ VAT) Druk i oprawa: „TOTEM.COM.PL Sp. z o.o.” Sp.K.

ul. Jacewska 89, 88-100 Inowroc³aw