Rasz Zofia

1

SPIS Z A W A R T O Ś C I Q y

a

w y . .. d /^ Ą y . 9

.

, ...

[łZ u ® . ,(A !S Ł

I-/1-R elacja ^ 5

Ą ~ J[ O

I./2. D okum enty ( sensu stricto) dotyczące relatora

]/y

S

"I./3. Inne materiały dokum entacyjne dotyczące relatora —

"II. M ateriały uzupełniające relację

k . X s .h l >

I I I ./l. M ateriały dotyczące rodziny r e l a t o r a ---

III./2. M ateriały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r. *— >.

III./3. M ateriały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939-1945) III./4. M ateriały dotyczące ogólnie okresu po 1945 ----

III./5. Inne . . . ^ IV. K orespondencja

L

" i ...

V. N azwiskowe karty informacyjne

VI Fotografie

ajj i^^cryU)

2

3

4

5

6

7

8

9

Raszówna Z o fia p s.M y szk a Włocławek -W3K ^ W zeszłym roku rozmawiałam z iankę Marcinkowską na temat Zosi

R a szó w n ej, p o w ied ziałam ,że za mało zo sta ła poakreślona praca M y szk i.

Hanka p o pro siła bym u z u p e ł n ił a i to zo stan ie dołączone do teczki Mys z k i .

Myszka utrzymywała stały kontakt z ko lejarzam i jeżdżącymi do GG.

W jej m ieszkaniu były deponowane rozkazy do KO Pomorze jak również b ib u ł a ,k t ó r ą k o le ja r ze p r z y w o z i l i . P rzez swoje ł ą c z n ic z k i ro z p r o ­ wadzała bibułę w terenie.U trzym yw ała również już po powstaniu łączność z Komendą Obszaru Ziem Zachodnich.Do n ie j woziłam pocztę i odbierałam na rozkaz J . Chylińskiego p s .R e k i n ,W i c h e r , Kamień, s z e f sztabu KO.

Była z-czynią k-dtki Wsk na Podokręg Południowy Władysławy Ziele- n ie w sk iej p s .D a r n i n a ,R a k i e t a .J a spotkałam 2 razy Darninę u Myszki wówczas jes zc ze n ie znałam D arn in y .M y szk a p rze d sta w iła mnie jako

có-rkę kuzynki i p o w ie d zia ła m i,ż e mam sięć zw ra ca e do n ie per c i o c i u .i)o końca 1944r zawoziłam do n ie j pocztę ód Rekina jak również przywoziłam.Byłam u n ie j również 2 razy po zakończeniu d z ia ł a ń w ojennych,rów niż oddałam jej pocztę i odebrałam.

Pracowała również w Opiece J p o ł e c z n e j , zaopatrując potrzebujących w m ateriały sa n ita rn e oraz żyw ność,którę na jej ro zkaz podrzucano pot zebującym bez w y jaw ia n ia n a zw isk a od kogo to p ocho dzi.

Myszka była związana z k o n sp irac ją od połowy 194or,kw aterow ał u n ie 3 tanisław ( M j r .J ó z e f Gruss) s z e f Il- ki KO oraz K a m ień (Jó ze f C h y l i ń s k i , s z e f sztabu K O ) . Organizow ała kwatery d la szatbow ców ,którzy

z ja w i a l i się na teren ie Włocławka i o k o lic y . * n a

10

ą ł e i . S l

__________ _________

R a s ~ z ó w n a ' Z o f ' i a , p s . „ R y s z k a ",““ $ Urodzona dnia 14 l u t e g o '1907 roku w Łak nie, /m a j. Łaknó/

w"pow. wrocławskim; córka' Karola Czesława Rasza, sę d zie­

go, ostatnio w iceprezesa Sądu Okręgówego we Włocławku - i Walentyny Raszowej, z domu Schoeppe /S z e p e /.

W ykształcenie z d o b r a ł a w Gimnazjum M arii Konopnickiej we Włocławku, Ukończyła tam równi eJSP kurs LCPP i OPL.

Do wybuchu wojny zawodowo n ie pracowała - p e łn iła społe­

cznie funkcję sekretarki w Kole Pań.

M ieszkała w domu przy u l . Cyganka 13, który b;.rł rodzin^

ną w łasnością. W cza sie niem ieckiej okupacji z a s t a li p r z e s ie d le n i z m ieszkania na parterze do m ieszkania na poddaszu; w m ieszkaniu tym b y li zameldowani.; Walentyna Raszowa - matka „M yszki11, Irena Widawska - sio stra , syn Irenjr - Ja n , Henryk Rasz - b r a t. Pod koniec niem ieckiej

okupacji wszyscy ci mieszkańcy w yprowadzili się poza v Włocława/ek, a do Z o f i i Raszównjr dołączyła p .fB a b iń s k a

■/-iniie-nn^łcni-jfLc n ia -mogę.—stT b irr^^y p orani ee / .

Chroniąc się przed w w i e z ie n i e m do TTiemiec, Z o fia przy- ję ła pracę w niem ieckiej kuchni ż o ł n ie r s k ie j, co poza

tyra pozwalało na pobierani a. pewnego rodzaju deputatu — -— . w postaci zupy czy k a r t o f l i , które mogła zabierać do do­

mu. Po pewnym cza sie p rzy ję ła pracę sprzątaczki w Cen­

t r a l i Rybnej we Włocławku.

W roku 1942 Z o fia Raszówna p rzy stą p iła do pracy konspi­

racyjnej w AK /być może zaprzysiężona zo stała p ó ź n i e j /.

Prow adziła punkt kontaktowy dla Komendy Okręgu, we włas­

nymi m ieszkaniu, kierowała siatką łączności oraz organi­

zowała przerzuty osób i materiałów do P o lsk i Centralnej / G . G . / . Zajmowała się równierz przekazywaniem materiałów BIP-u i a k c ji „N,ł, poprzednio zaś lo k alnej prasy konspi­

r a c y jn e j, n p . „Pioruna” . Z m ieszkania Myszki korzystał yj v r

często „M ichał11 /k p t . Henryk Gruetzm acher/, r o n i e Z „MA- r i a " /Ja d w ig a Derucka/ oraz Swa /I r e n a J a g i e l s k a /. Za­

glądał tam „Czarny11 /ja k o „ D ł u g i " / /k p t * J ó z e f G russ/ o- raz „W icher" /p p łk C h y l i ń s k i/.

W roku 1943 włocławskie g-po dokonało r e w iz ji m ieszkania Myszki /by ło to w c za sie śmiertelnej choroby jej m atki/

w poszukiwaniu Henryka, który u c ie k ł już do W arszawy.

Is t n ie je w ersja, którą podała mi Myszka d la M ichała, że g-powcy z o s t a li naprowadźeniana dom, w którym przebywał W ik l iń s k i, t . j . M ichał. Prawdziwości tej w e r s j i , a w

szczególności nazwisku osoby naprow adzającej, zaprze-

l /

11

czył kategopycznię „Kichał Mały" /p o r . . leksander S c h u l z /.

Po w ojnie Myszką - Z o fia Raszówna - pracowała we włocła­

w skiej służbie ędrowia jako h ig ie n is t k a szkolna.

Zmarła na raka 1 lip c a 1954 roku w s z p it a lu ,E lż b ie t a n e k w W arszawie. Pochowana na,Pow ązkach.

Pośm iertnie odznaczona Krzyżem Armii Krajo w ej.

. . -5 0 ^ ,

. i

j

12

13

14

15

16

17

18

19

20

Kasz Zofia ps. "Myszka" /] 907- 1954/ r e f . WSK obw.AK Włocławek, szef BIP Okr.AK Pom.

U r. 1 4 .I I . 1 9 0 7 .w maj. Łakno k.Włocławka, c.K arola Czesława, pra­

wnika, wiceprezesa Sądu Okręg, we Włocławku i Walentyny z d. Schoe- pe. Eo wybuchu wojny mieszkała z rodzicami we Włocławku, gdzie ukoń­

czyła szk. średnią. Nie pracowała zawodowo.

Jesie nią 1939 r . pracowała początkowo jako pomocnica krawcowej, następnie w niem ieckiej kuchni ż o ł n ie rs k ie j, a do końca wojny jako sprzątaczka w centrali aptecznej. Po służby w AK została zaprzysię­

żona prawdopodobnie w maju 1942 r . przez kuzyna, Henryka Gruetzma- chera p s ."M ic h a ł y , "M a rta ", szefa łączności KO AK Pom., który przez kilka tygodni przebywał na kwaterze w je j mieszkaniu we Włocławku.

Pod ps."M y szk a" pełniła funkcję łączn iczk i "M ic h a ła ", re feren tk i WSK obw.AK Włocławek a także była czynna w służbie DIP KO, przecho­

wując i kolportując gazetki przywożone z Warszawy. W je j mieszkaniu m ieściła się także okresowo skrzynka poczt. KO dla KG AK.

Prawdopodobnie była czynna w organ izacji "N iep o dleg ło ść". Po za­

kończeniu wojny pracowała w ośrodku zdrowia we Włocławku. Zmarła 1 . V . 1954 r. i została pochowana w Warszawie na Powązkach.

Brat Z o f i i , Henryk Rasz, o nazwisku konsp. B rzesk i, mieszkając we Włocławku w latach 1941-1942, pełnił funkcję prokuratora Wojsk.Sądu Specjalnego KO AK Pom., organizował konsp. sieć sądownictwa. Od 1 3 .IV

1942 r. d ziałał na terenie Warszawy. Brał u d zia ł w Powstaniu Warszaw­

skim®.

AP AK T. J .C z y l iń s k ie g o , H .G r u e t z m a c h e r a ,I.J a g ie l s k ie j, J .W .Z i e l i ń ­ skiego, Z. i H. Raszów; B.Crzanow ski, K o n s p i r a c j a ... sm 20. . n M

I I . Marcinkowska

21

X

Rasz Zofia ps. "Myszka” (1907-1954), referentka WSK Obw. AK Włocławek, szef BIP Okręgu AK Pomorze.

Ur. 14 II 1907 r w majątku Łakno k. Włocławka;

córka Karola - prawnika wiceprezesa Sądu Okręgowego we Włocławku i Walentyny z d. Schoeppe. Do wybu­

chu wojny mieszkała we Włocławku, gdzie ukończyła szkołę średnią. Nie pracowała zawodowo.

Od jesieni 1939 r. pracowała we Włocławku, po­

czątkowo jako pomocnica krawcowej, następnie w niemieckiej kuchni żołnierskiej, a do końca wojny jako sprzątaczka w centrali aptecznej. Do służby w AK została zaprzysiężona prawdopodobnie w maju 1942 r.

przez kuzyna. Henryka Gruetzmachera ps. “Michał”,

“Marta”, szefa łączności KO AK Pom., który przez kilka tygodni przebywał na kwaterze w jej mieszkaniu we Włocławku. Pod ps. “Myszka” pełniła funkcję łą­

czniczki “Michała”, referentki WSK Obw. Włocławek, a także była czynna w służbie BIP KO, przechowując i kolportując gazetki przywożone z Warszawy. W jej mieszkaniu mieściła się także okresowo skrzynka pocztowa KO dla KG AK.

Po zakończeniu wojny pracowała w ośrodku zdrowia we Włocławku. Prawdopodobnie była czynna w organizacji “Nie”. Zmarła 1 V 1954 r. i została pochowana w Warszawie na Powązkach.

Brat Raszówny. Henryk, o nazwisku konspiracyjnym Brzeski, mieszkając we Włocławku, wiatach 1941-1942, pełnił funkcję prokuratora Wojskowego Sądu Specjalnego KO AK Pom., organizował konspiracyjną sieć sądownictwa. Od 13IV 1942 r. działał na terenie Warszawy.

Brał udział w Powstaniu Warszawskim.

APAKT.: Chyliński I, Gruetzmacher H, Jagielska I., Ras zowie H i Z., Schulz A. .Zie liński J. W.

A K na Pomorzu...', Chrzanowski, Konspiracja..., s. 20; Walka podziemna...; Zawacka, Szkice...

Hanna Maciejewska-Marcinkowska

174

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

( -

Z O F IA RASZOWNA P S .M Y S Z K A - W LOCLAIOK U L . CYGANKA:

/10

M y szk a u trzy m y w a ła s t a ł y k o n t a k t z k o l e j a r z a m i k t ó r z y p r z e w o z i l i b i b u l e i p o c z tę z K G .u n i e j b y l pk£ p r z e r z u t o w y . J a sama c z ę s t o z a b ie r a ł a m ad n i e j p o z o s t a w io n ^ ^ ^ a r i u l o t k i , k t ó r e b y ł y r o z p r o w a d z a n e po całym P o m o r z u .U t rz y m y w a ła ró w n ie ż k o n t a k t z

k t ó r a p r a c o w a ła w w i e z i e n i u w P o zn a n iii^ sta m t a d przem ycano g r y p sy od w ię ź n ió w j a k ró w n ie ż p r z e s y ł a n o im w ia d o m o śc i lu b pomoc z y w n o s c io w a .M y a z k a c z ę s t o o trzy m y w ała zyw nosc od r o d z i n y z e w s i i t a p r z e z n a c z a ł a na pomoc d l a w ię ź n ió w .W s p ó ł p r a c o w a ł a z W ackiem (W .G u z o w s k i - o g r o d n i k ) , o k azy w a n a z a w s ze b a r d z o duzo o d w a g i .U n i e j j a z n a l a z ł a m s c h r o n i e n i e na k i l k a d n i po m ojej u c i e c z c e z dom u.Pew nego d n i a p o w i e d z i a ł a m i ,z e mogę u n i e j byc j a k długo z e c h c e ,a l e m usi mi p o w i e - z i e c ,z e z o s t a ł a r e s z t o w a n y H e r m a n n ,n ie o k a z a ł a ż ad n eg o s t r a c h u ,p o rozm ow ie i p r z e d y s k u t o w a n iu s y t u a c j i , b o w y su n ę ła p r o je k t p r z e r z u c e n i a mnie do r o d z i n y na w i e s , a l e t a t e z Herm ann z n a l , zadecydo w ałam je c h a c do B y d g o s z c z y .U M y s z k i k i e d y s i e p r z y j e c h a ł o , z a w s ze sp o t y k a ło s i e c ie p l e i s e r d e c z n e p r z y j e c i e .

35

36

37

38

39

40

41

42

43

u T(? e*ju OsK

RAdZOWWA ZOiflA P S . MYSZKA ,^ 4

U trzy m y w ała k o n ta k t z k o l e j a r z a m i , k t ó r z y j e z d z i l i /

na p o c ią g a c h do GG.Taniej b y ł pkt p r z e r z u t o w y p o c z t y z KG

(* ii tS

i b ib u ły .i^ w a c zę s t o na r o z k a z ^ M i c h a ł a i^zib y szk a o d b i e r a ł a od n i e j b i b u ł ę i p o c z t ę .U l o t k i b y ły ro z p r o w a d z a n e po całym P o m o r z u .M ia ł a k o n t a k t ze zn ajo m ą sw o jć^,któ ra p r a c o w a ł a w w i ę z i e n i u w P o z n a n i u ,s t a m t ą d przem ycano g r y p sy od wieznio\v j a k ró w n ie ż d o s t a r c z a n o p a c z u s z k i z ż y w n o ś c ią .

^M y szka b y ł a b a r d z o o d w a ż n a ,E w a po s w o j e j u c i e c z c e z domu z n a l a z ł a u n i e j s c h r o n i e n i e l e c z o k a z a ł o s i e ze we ..łocła-

U . '

wku n a d a l s z a l e j ? G e s t a p o , mimo t o kM y s z k a p o w i e d z i a ł a j e j , z e może p o z o s t a ć j a k długo c h c e .W o l a ł a n i e n a r a ż a ć n ik o g o

i y j e c h a ł a .

44

W

R A S Z Z O F I A p s . " M y s z k a " J Ó ^{A K}

S z e f S ł u ż b y B I P K O ZW Z - A K P o m . (p o K a z i m i e r z e H o f f m a n n ) .

Z r . : B , C h r z a n o w s k i, K o n s p i r a c j a r z ą d u R P w r e g i o n i e n a d b a ł t y c k i m ( 1 9 3 9 - 1 9 4 5 ) , [ w : ] W a l k a p o d z i e m n a . . . , * s . 1 31 .

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61